وجيزة الأحكام

‏
پدیدآوران	آل‌کاشف‌الغطاء، محمدحسین (نويسنده)
ناشر	مؤسسة کاشف الغطاء العامة
مکان نشر	عراق - نجف اشرف
سال نشر	مجلد1: 1366ق , مجلد2: 1366ق , مجلد3: 1366ق , مجلد4: 1366ق , مجلد5: 1366ق , مجلد6: 1366ق ,
زبان	عربی
تعداد جلد	6
کد کنگره	‏

وجيزة الأحكام، اثر محمدحسین آل کاشف‌الغطاء (متوفی 1373ق)، کتابی است در بیان احکام عبادات و معاملات.

ساختار

مطالب کتاب در شش جزء به‌صورت مختصر و موجز تنظیم شده است.

گزارش محتوا

جزء نخست، به ترتیب پنج موضوع زیر را در خود جای داده است:

1. طهارت: در این بخش، ابتدا به بیان احکام آب‌ها که عبارتند از آب مطلق و مضاف پرداخته شده و سپس، نجاسات ده‌گانه و مطهرات شانزده‌گانه، معرفی شده است. در ادامه نیز به ذکر احکام ظروف، احکام وضو و مقدمات آن، غسل‌ها، شامل غسل جنابت، حیض، استحاضه، نفاس، اموات و مس میت و تیمم پرداخته شده است.
2. نماز: در این قسمت، ابتدا مقارنات یازده‌گانه نماز نام برده شده و احکام مربوط به هریک بیان گردیده و سپس به ذکر مبطلات نماز و صور مختلف اخلال در اجزای آن، پرداخته شده است. دیگر مطالب این بخش، عبارتند از شک‌های نماز، سجده سهو، ظن در نماز، نماز جماعت، نماز شکسته، قضای نماز و نماز آیات.
3. روزه: در این بخش، استثنائاتی که در روزه گرفتن برخی از اشخاص از جمله حائض، مسافر، مریض و... وجود دارد، ذکر گردیده است.
4. زکات: در این قسمت، امور نه‌گانه‌ای که زکات بدان تعلق می‌گیرد که عبارتند از: سکه طلا و نقره، چهارپایان سه‌گانه (شتر، گاو و گوسفند)، غلات چهارگانه (گندم، جو، خرما و کشمش)، به همراه نصاب هریک و نیز اصناف هشت‌گانه مستحقین آن، ذکر گردیده است. این اصناف، عبارتند از: فقرا، مساکین، عاملین زکات، مؤلفة قلوبهم، رقاب، غارمون، فی سبیل‌الله و ابن سبیل. در این قسمت، حکم زکات فطره نیز بیان شده است.
5. خمس: که حق اهل‌بیت(ع) بوده و به هفت چیز تعلق می‌گیرد: غنائم جنگ، غوص، معادن، سود، کنز، زمینی که کافر زمی از مسلمان خریداری می‌کند و مال مخلوط به حرام.

در جزء دوم، به ذکر احکام عقود و معاملات، پرداخته شده است. این جزء شامل دو بخش زیر می‌باشد:

1. اسباب کسب مال: در این قسمت، ابتدا به ذکر مسائلی پرداخته شده که دربردارنده احکام اکتساب می‌باشد و سپس، به ذکر مکاسب محرمه، پرداخته شده است که عبارتند از: خرید و فروش عین نجاسات؛ خرید و فروش چیزی که هدف از حرام است مانند چوب برای ساخت بت و انگور برای شراب؛ خرید و فروش چیزی که منفعت نوعی ندارد؛ کسب درآمد با کاری فی‌نفسه حرام است؛ کسب درآمد با کاری که واجب است؛ اکتساب با چیزی که دارای مزیت ذاتی یا اضافی است مانند خرید و فروش قرآن و یا فروختن مملوک مسلمان به کافر.
2. خاتمه: که در آن، به ذکر حکم هشت مورد پرداخته شده است: حرمت اکتساب با واجبات و مستحبات؛ حرمت احتکار؛ کراهت تلقی رکبان (پیشواز از کاروان تجار برای خرید از آنها در بیرون شهر)؛ کراهت کسب درآمد از اشیایی خاص مانند کفن؛ گرفتن جایزه از ظالم و کارگزاران آن؛ اقسام زمین‌ها و احکام هریک؛ کراهت فروش آنچه در عروسی‌ها و اعیاد پخش می‌شود و آداب تجارت.

مطالب در جزء سوم، به دو قسم زیر تقسیم شده است:

در قسم نخست، در دو سلک، حکم انواع عقود بیان شده است:

1. عقود معاوضات که مهمترین آنها عبارتند از: بیع، عقد اجاره، قرض، رهن، هبه معوضه، صلح، عقد مزارعه، مساقات و مغارسه، سبق و رمایه، جعاله و مضاربه.
2. عقودی که ذاتاً، خالی از معاوضه هستند که شامل ضمانت و امانت می‌باشد.

در قسم دوم، به ذکر عقودی که مجانی بوده و در آن، عوض مادی مقصود نمی‌باشد، پرداخته شده است. این عقود عبارتند از: هبه، وقف، تحبیس، عاریه، ودیعه و وصایا.

جزء چهارم، سه فصل را در خود جای داده است. در فصل اول، به بیان حقوق و احکامی که به بعضی از امور مانند معاملات، اعمال و یا اموال تعلق می‌گیرد، پرداخته شده است. این امور، عبارتند از: شفعه، اقرار، حجر، غصب، لقطه، احیا موات، صید و ذباحه، خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها و جامدات.

فصل دوم، به بیان احکام مربوط به میراث اختصاص یافته است. در این فصل ابتدا موانع ارث بیان گردیده و سپس، به تشریح مخارج سهام، پرداخته شده است.

در فصل سوم، به ذکر التزامات و الزاماتی که در احکام و ایقاعاتی همچون نذر، قسم، آزادکردن بنده، تدبیر و کفارات وجود دارد، پرداخته شده است.

جزء پنجم، دربردارنده دو مبحث زیر است:

1. نکاح و توابع آن؛ در این مبحث، ابتدا به ذکر محرمات نسبی و سببی ازدواج پرداخته شده و سپس، حکم متعه ذکر گردیده است. ازدواج با کنیز؛ عیوبی که موجب ایجاد حق فسخ در زوجیت می‌گردد؛ مهریه؛ قسم و نشوز و نفقه و اولاد از دیگر مطالب مطرح شده در این مبحث می‌باشد.
2. طلاق: در این مبحث، ابتدا به بحث پیرامون موضوع عده پرداخته شده و سپس، حکم طلاق خلع و مبارات، ایلاء و لعان، بیان گردیده است.

آخرین جزء، سه مبحث زیر را در خود جای داده است:

1. حدود: در این بحث، حد زنا، لواط، سحق، قذف، شرب خمر و سرقت، بیان شده است.
2. قصاص: که در آن، به بیان احکام قصاص و صور مختلف آن، از جمله عدد ولی دم و بخشش و رضایت برخی از آنها بر دیه و عدم بخشش از طرف مابقی ولی دم و طلب قصاص، پرداخته شده است.
3. دیات: در این مبحث، پس از تعریف دیه، ابتدا به ذکر اسباب وجوب آن که عبارتند از مباشرت و تسبیب پرداخته شده و سپس، موضوع دیه اعضا و عاقله، مورد بحث قرار گرفته است.

منابع مقاله

متن کتاب.