دیوان کامل امیرخسرو دهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دیوان کامل امیرخسرو دهلوی'''، اثری است منظوم از شاعر و عارف پارسی گوی هندوستان به نام یمین‎الدین بن سیف‎الدین محمود معروف به امیرخسرو دهلوی (متوفی 725ق). این اثر به تصحیح سعید نفیسی (متوفی 1386ش) رسیده و با همت م. درویش چاپ و منتشر شده است.

کتاب حاوی، مقدمه م.درویش، مقدمه سعید نفیسی و محتوای اشعار به ترتیب، غزلیات، قصاید، قطعات و رباعیات است.

دهلوی، دیوان اشعارش را به پنج قسمت تحفة الصغر، وسط الحیوة، غرة الکمال، بقیه نقیه و نهایة الکمال تقسیم کرده بوده، ولی ترتیب مطالب کتاب به‎صورت دیگری است یعنی ابتدا غزلیات آمده و سپس قصاید و پس‎ازآن، قطعات و سپس رباعیات. <ref>ر.ک: مقدمه م.درویش، صفحه سه</ref>

«شکی نیست که بزرگ‎ترین شاعر هند، خسرو دهلوی است که وی را سعدی هندوستان لقب داده‎اند. خسرو معاصر پنج تن از پادشاهان دهلی بوده که نخستین ایشان، معزالدین کیقباد و آخرینشان را سلطان محمد تغلق باید دانست.»<ref>ر.ک: مقدمه سعید نفیسی، صفحه هفت</ref>

خسرو دهلوی در نظم و نثر فارسی کاملاً مسلط بوده و از استادان فن به شمار می‎رود. در اقسام مختلف شعر، مانند قصیده و غزل و مثنوی مهارت کامل داشته است. شاهکارهای او بیشتر غزلیات عارفانه است که الفاظ رقیق و معانی دقیق را با فکر و تصوف آمیخته است. در نثر نیز چندین کتاب مهم از او مانده است. دیوان غزلیات خود را به پنج کتاب تقسیم کرده است:

دیوان امیرخسرو دارای ویژگی‎های خاص و منحصربه‎فردی است که در اینجا به خاطر رعایت اختصار تنها از جنبه موسیقیایی مورد بررسی قرار می‎گیرد.

امیر خسرو به‎ سبب برخورداری از ذهن‎ قوی‎ موسیقایی می‎کوشد که از میان اوزان شعر فارسی، وزنی را که با محتوا و حالت انفعالی شعرش هماهنگی دارد، انتخاب کند. این گزینش آگاهانه نیست؛ یعنی خسرو هیچ‎گاه بر آن نبوده است‎ که نخست محتوای شعرش را در نظر آرد و سپس وزنی را که با آن مناسبت می‎یابد، انتخاب کند. بلکه خسرو آن شاعر توانایی است که محتوای شعرش با وزن مناسب آن به‎ وی‎ الهام می‎شود هرچند که در منظومه‎های داستانی، شاعر، وزن را متناسب با مضمون انتخاب می‎کند اما بر روی هم شعر از چشمه فیاض الهام نشئت می‎گیرد و هنر شاعری خسرو‎ نیز‎ در پیوند مضامین شعر با موسیقی کلام وی است.<ref>کی‎منش، عباس، ص33</ref>

از‎ اوزان دیگری که شعر خسرو بدان نمود تازه‎ای یافته است چهار بار مستفعلن است، یعنی بحر رجز مثمن سالم که غزل به مطلع زیر‎ نماینده آن است:

امیر خسرو برای ‎‎غنی‎تر‎ کردن موسیقی شعر خود، گاه در پایان نیم مصراع نیز قافیه آورده است‎ و این‎ کاری است‎ که همشهری او مولانای بلخ و نیز سعدی شیراز و لسان‎الغیب و بسیاری دیگر از شعرای بزرگ‎ بدین نمط شعر خود را خوش‎آهنگ‎تر و دل‎پذیرتر در جلوه آورده‎اند و خسرو نیز به‎ سبب داشتن ذهن قوی‎ موسیقایی‎ حلاوت شعرش را با پیوند کلمات هم‎قافیه در مذاق جان ناقدان سخن‎شناس، دل‎نشین‎تر و جذاب‎تر نموده است.

م. درویش در مقدمه روش تصحیح و تحقیق خویش را بیان نموده است. ایشان در بخشی از این مقدمه می‎گوید: چون شاعر دیوان اشعارش را به پنج قسمت تحفة الصغر، وسط الحیوة، غرة الکمال، بقیه نقیه و نهایة الکمال تقسیم نموده، برای رعایت اختصار به ترتیب زیر علامات اختصاری در روی غزلیات به چاپ رسیده، عمل شده است.