التعليقات (بوعلی)

التعلیقات
پدیدآوران	ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (نويسنده) بدوی، عبدالرحمن (محقق)
ناشر	مکتب الإعلام الإسلامي، مرکز النشر
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1404 ‌‎ق
چاپ	1
موضوع	فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏435‎‏ ‎‏1363
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

التعليقات كه در موضوع فلسفه و به صورت املاء، با كتابت بهمنيار بن مرزبان، معروف‌ترين شاگرد ابن سينا، در حدود سال‌هاي چهار صد و چهار تا چهار صد و دوازده هجري، كه بهمنيار در خدمت بوعلی بوده است، نوشته شده است.

اين كتاب، به زبان عربى و مشتمل بر موضوعات فلسفي، منطقي، ما بعد الطبيعه و علم النفس است.

كتاب‌هاي ديگري از مرحوم بوعلی با همين نام وجود دارند كه یکی تعاليق است كه شاگردش، ابومنصور بن زيلا، جمع‌آوري نموده و ديگري تعليقاتي است كه ابوالفرج همداني، از مجالس ابن سينا جمع‌آوري نموده است.

كتابي ديگر از وي، با اين اسم، كتابي است كه در چهار بخش منطق، علم نفس و علم الهي مى‌باشد و نسبت آن را به خود بوعلی داده‌اند، البته با مطالعه هر دو معلوم مى‌شود همين تعليقات است كه به طور ديگري تدوين يافته و به قولى، به قلم خود مؤلف نوشته شده است.

ساختار

كتاب، فاقد هر گونه باب‌بندى و فصل‌بندى است و مباحث آن در ذيل عناوينى مختلف كه گاه چندان ارتباطى با هم ندارند، جمع‌آورى شده است.

گزارش محتوا

اولين مطلبي كه بوعلی، در اين كتاب، به آن پرداخته است، حقيقت علم است كه به دنبال آن، علم واجب تعالي را تبيين كرده تا تفاوت علم واجب با علم موجودات ديگر، معين گردد. اين مطلب، آغازي شده براي بيان ديگر صفات واجب همچون اراده، عنايت، قدرت، حكمت و جود.

ذاتي بودن اراده واجب و غير ذاتي بودن اراده ما، به عنوان تفاوتي بين اراده ما و اراده واجب به شمار آمده است. شيخ الرئيس، ممكنات را به سه دسته تقسيم كرده است كه عبارتند از: ممكنات علي الاطلاق، عقول و موجودات بالاضافة. او عدم را نيز به دو صورت عدم بالطبع و عدمي كه داراي نوعي وجود است، تقسيم نموده است.

قواي نظريه و قواي عمليه نيز از تقسيمات قواي نفس شمرده شده‌اند. ابن سينا، در مورد واجب‌الوجود به خواص ديگري نيز اشاره كرده است كه ما فهرست‌وار به بيان برخى از آنها مى‌پردازيم: بطلان جسميت واجب، بساطت واجب، عدم علم به حقيقت واجب، عدم انقسام واجب و...

مؤلف، در بخش ديگري از كتاب خود به احكام عدد پرداخته و در مورد نامتناهي بودن عدد، استدلال خاصي را بيان مى‌نمايد. شيخ الرئيس، از جمله تعريفاتي را كه ارائه نموده است، تعريف وضع، متي، أين، زمان و كيف است.

در ادامه، درباره اسباب اجابت دعا، رابطه بين قدرت و اختيار واجب، انحصار كمالات انسان در علم و عمل و... سخن گفته است.

از مباحث ديگر كتاب در بخش فلسفي آن، صحبت از جسم است و اينكه هر جسمي ناگزير بايد داراي ابعاد ثلاثه باشد و تخلل و تكاثفي كه اجسام دارند، به دو صور ت ذاتي و عرضي مى‌باشد.

درباره اينكه آيا جسم در هوا دچار تغيّر مى‌گردد يا نه، به كلامي از ذيمقراطيس اشاره شده كه وي قائل به عدم تغير اجسام در هوا مى‌باشد.

از آن‌جا كه هيولا من حيث هي مستعد شيء است، فلذا تفاوت بين هيولا و استعداد، از نظر شيخ الرئيس دور نمانده و به بيان تفاوت آن دو پرداخته است.

تشخص را، به اختصاص داشتن شيء به صفتي غير مشترك، معنا مى‌كند. بعد از اين مطالب حاشيه‌اي، مؤلف، دوباره به بحث از واجب بازگشته و براهين اثبات واجب را به همراه بيان پاره‌اي از صفات او عرضه مى‌نمايد.

از جمله مطالب كتاب، اثبات نفس، تغاير نفس و مزاج، عدم استقلال جسم، وجود اعراض و صور، بطلان تناسخ، تفاوت تعقل انسان و تعقل واجب، علت مركبات، حقيقت ادراك و.... است.

ابن سينا، بحث‌هاي قابل توجهي نيز در مورد اسطقس، در بخش‌هاي مختلف كتاب ارائه داده است.

رسيدن موجودات به كمال، مقتضاي حكمت الهي بيان شده و اينكه آيا نفوس ناقصه به هنگام مفارقت، به سمت كمال خواهند رفت يا نه، نامعلوم تلقى شده است. از جمله مباحث درخور توجه، كيفيت حدوث كثرات از صادر اول است در عين واحد بودنش.

شيخ الرئيس، بحثي مبسوط نيز در مورد افلاك و حركت آنها دارد، سپس وارد پاره‌اي مباحث اعتقادي، همچون حقيقت ثواب و عقاب شده است.

آنچه از مطالعه اين كتاب به دست مى‌آيد، اين است كه مباحثش، مباحثي مطروحه از جانب بوعلی بوده است كه به خاطر اهميتش، توسط بهمنيار، مكتوب شده، اما هيچ اقدامي در راستاي تنظيم و دسته‌بندي مطالب صورت نگرفته است و به همين جهت، مباحث، پراكنده و در جاهاي مختلف، آورده شده است.

چنان‌كه در مقدمه گفته شد، نسخه ديگري از اين كتاب موجود است كه در چهار بخش منطق، علم طبیعی، علم نفس و علم الهي، جمع‌آوري شده است.

وضعيت كتاب

كتاب، در مواردى خاص، به صورت خيلي مختصر پاورقیخورده است. فهرست‌هاي انتهاي كتاب، عبارتند از: فهرست ابجدى، اصطلاحات و عناوين مهم، فهرست اعلام و اسماء كتب.