صحيح البخاري: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' <ref>' به '<ref>') |
جز (جایگزینی متن - ' (ص)' به '(ص)') |
||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
این کتاب توسط «لجنة إحیاء کتب السنة بالمجلس الأعلى للشئون الإسلامیة» مورد تحقیق قرار گرفته است. | این کتاب توسط «لجنة إحیاء کتب السنة بالمجلس الأعلى للشئون الإسلامیة» مورد تحقیق قرار گرفته است. | ||
وجه تسمیه کتاب بخارى به «صحیح»، آن است که وى شرایطى براى ناقلین حدیث که موجب اطمینان و وثاقت در نقل آنان باشد، مقرر داشت و صحیح خود را از احادیثى که واجد شرایط مزبور بود انتخاب و تدوین نمود؛ زیرا در [[موطأ الإمام مالک|«موطأ» مالک]] و دیگر از کتب قدما به این معنا توجهى نشده بود. محرک اولیه این کار، اسحاق بن راهویه امام حدیث و استاد بخارى است که به شاگردان خود گفت: «لو جمعتم کتابا مختصرا لصحیح رسول‌الله (ص)»؛ «چه خوب بود اگر کتاب مختصرى شامل احادیث صحیح رسول اکرم جمع مى‌شد». بخارى مى‌گوید: این سخن در قلب من تأثیر کرد، لذا به جمع صحیح پرداختم<ref>کاظم مدیر شانه‌چى، 1381ش، ص64 و 65</ref> | وجه تسمیه کتاب بخارى به «صحیح»، آن است که وى شرایطى براى ناقلین حدیث که موجب اطمینان و وثاقت در نقل آنان باشد، مقرر داشت و صحیح خود را از احادیثى که واجد شرایط مزبور بود انتخاب و تدوین نمود؛ زیرا در [[موطأ الإمام مالک|«موطأ» مالک]] و دیگر از کتب قدما به این معنا توجهى نشده بود. محرک اولیه این کار، اسحاق بن راهویه امام حدیث و استاد بخارى است که به شاگردان خود گفت: «لو جمعتم کتابا مختصرا لصحیح رسول‌الله(ص)»؛ «چه خوب بود اگر کتاب مختصرى شامل احادیث صحیح رسول اکرم جمع مى‌شد». بخارى مى‌گوید: این سخن در قلب من تأثیر کرد، لذا به جمع صحیح پرداختم<ref>کاظم مدیر شانه‌چى، 1381ش، ص64 و 65</ref> | ||
بخارى چون کتاب خود را به پایان رساند، آن را به بزرگان و ائمه حدیث، مانند [[احمد بن حنبل]]، [[على بن مَدینى]] و [[یحیى بن معین]]، عرضه داشت. همگان تحسین کردند و به صحت و درستى آن، جز چهار حدیث، شهادت دادند. این کتاب با استقبال بسیار روبه‌رو شد و نود هزار تن، آن را از بخارى استماع نمودند<ref>الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص380</ref> | بخارى چون کتاب خود را به پایان رساند، آن را به بزرگان و ائمه حدیث، مانند [[احمد بن حنبل]]، [[على بن مَدینى]] و [[یحیى بن معین]]، عرضه داشت. همگان تحسین کردند و به صحت و درستى آن، جز چهار حدیث، شهادت دادند. این کتاب با استقبال بسیار روبه‌رو شد و نود هزار تن، آن را از بخارى استماع نمودند<ref>الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص380</ref> | ||
نسخهٔ ۱۵ ژوئن ۲۰۱۷، ساعت ۱۵:۵۷
| نام کتاب | صحیح البخاری |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مصر. وزارة الأوقاف. المجلس الأعلی للشئون الإسلامیة. لجنة إحیاء کتب السنة (محقق)
بخاری، محمد بن اسماعیل (نویسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیة، لجنة إحیاء کتب السنة ج: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیة، مرکز السیرة و السنة ج: 8, 9, 10, 11 |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1410 هـ.ق یا 1990 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE34072AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
صحيح البخاري یا الجامع الصحيح المسند، تألیف ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بخارى جعفى، از محدثین معروف قرن سوم هجرى، به زبان عربى است. بخارى این کتاب را در مدت 16 سال گردآورى کرده است[۱]
این کتاب توسط «لجنة إحیاء کتب السنة بالمجلس الأعلى للشئون الإسلامیة» مورد تحقیق قرار گرفته است.
وجه تسمیه کتاب بخارى به «صحیح»، آن است که وى شرایطى براى ناقلین حدیث که موجب اطمینان و وثاقت در نقل آنان باشد، مقرر داشت و صحیح خود را از احادیثى که واجد شرایط مزبور بود انتخاب و تدوین نمود؛ زیرا در «موطأ» مالک و دیگر از کتب قدما به این معنا توجهى نشده بود. محرک اولیه این کار، اسحاق بن راهویه امام حدیث و استاد بخارى است که به شاگردان خود گفت: «لو جمعتم کتابا مختصرا لصحیح رسول‌الله(ص)»؛ «چه خوب بود اگر کتاب مختصرى شامل احادیث صحیح رسول اکرم جمع مى‌شد». بخارى مى‌گوید: این سخن در قلب من تأثیر کرد، لذا به جمع صحیح پرداختم[۲]
بخارى چون کتاب خود را به پایان رساند، آن را به بزرگان و ائمه حدیث، مانند احمد بن حنبل، على بن مَدینى و یحیى بن معین، عرضه داشت. همگان تحسین کردند و به صحت و درستى آن، جز چهار حدیث، شهادت دادند. این کتاب با استقبال بسیار روبه‌رو شد و نود هزار تن، آن را از بخارى استماع نمودند[۳]
ساختار
صحیح بخارى در 97 کتاب و 3450 باب تدوین شده و تعداد احادیث آن با احتساب احادیث مکرر به گفته ابن صلاح، 7275 حدیث و با حذف مکررات به گفته او و نووى حدود 4000 حدیث، اما به عقیده ابن حجر 2761 حدیث است[۴]
ابن صلاح با مکررات، 7275 حدیث ضبط کرده و نووى و ابن تیمیه نیز در این شمارش از وى تبعیت نموده‌اند.
ابن خلدون در مقدمه العبر، 9200 حدیث تعداد نموده است. بعضى این شماره را غلط دانسته‌اند؛ زیرا وى، به ظن قوى، از نووى تبعیت کرده است؛ منتهى هنگام استنساخ، لفظ سبعة آلاف به تسعة تصحیف شده، ولى ابن حجر در تعقیب ابن صلاح و نووى یکان یکان ابواب صحیح را شماره کرده، پس گفته است: کلیه احادیث با حذف مکررات، 2602 حدیث است که بر این شماره، 159 حدیث معلقات مرفوعه و 1341 حدیث کلیه تعالیق اضافه مى‌شود... کلیه احادیث با مکررات بالغ بر 9082 حدیث است که طى 3450 باب در صد و چند کتاب از 289 شیخ نقل شده که از آنان بخارى به 134 شیخ از مسلم منفرد است. با تحقیق ابن حجر معلوم مى‌شود سخن ابن خلدون اشتاه نیست، بلکه ممکن است این اشتباه در نقل کلام ابن صلاح به وجود آمده و نووى هم دچار اشتباه مزبور، که مسلما از ناحیه نسخه‌نویسان رخ داده، شده باشد[۵]
مؤلف در این کتاب یازده جلدى، احادیث را به‌طور موضوعى در باب‌هاى زیر جاى داده است: «بدء الوحی»، «الإیمان»، «العلم»، «الوضوء»، «الغسل»، «الحیض» و «الصلوة». در بخش‌هاى دوم، سوم و چهارم کتاب، ابواب فقهى گنجانده شده است. بخارى در بخش پنجم، به مناقب و مغازى پرداخته و بخش ششم را به تفسیر آیات قرآن و بخش هفتم را به پاره‌اى از ابواب فقهى، مانند نکاح و طلاق، اختصاص داده است. او در بخش هشتم، روایاتى را در زمینه ادعیه و برخى مسائل فقهى و در واپسین بخش کتاب خویش، «منامات»، «فتن»، «أخبار آحاد» و «اعتصام به کتاب و سنت» و «توحید» را به‌عنوان حُسن ختام آن، آورده است[۶]
گزارش محتوا
کتاب با مقدمه شیخ محمد محى‌الدین عبدالحمید، رئیس «لجنة إحیاء کتب السنة» - که حاوى شیوه تحقیق و زندگى‌نامه مؤلف و... - است، آغاز شده است.
متأسفانه بخارى در آغاز کتابش خطبه یا مقدمه‌اى ارائه نکرده است تا از داده‌هاى آن در توصیف کتابش بهره گیریم[۷]
بخارى براى انتخاب حدیث صحیح، معیارى داشته که به «شرط بخارى» معروف شده است. برطبق آن، او حدیثى را صحیح مى‌داند که محدثان بزرگ نسبت به وثاقت فردفردِ سلسله راویان آن تا یک صحابى مشهور اتفاق نظر داشته باشند و سند آن نیز متصل و غیر مقطوع باشد. اگر دو راوى یا بیشتر از یک صحابى روایت کنند چه بهتر، ولى اگر تنها یک راوى معتبر روایت نماید، باز هم کافى است[۸]
بخارى عنوان نخستین باب کتاب را «کیف بدء الوحی» آورده و برخلاف ابواب دیگر لفظ «باب» را در ابتداى آن قرار نداده است، مى‌گوید: سر آن این است که این باب، أم‌الأبواب و مَقسَم سایر باب‌هاست نه قسیم آنها؛ ازاین‌رو عنوان آن نیز با ابواب دیگر تفاوت دارد[۹]
از مزایاى صحیح بخارى این است که براى ابواب، عناوینى ذکر مى‌کند که مى‌توان از آن عناوین نظریه وى را در مسائل فقهى استنباط کرد و نیز وى در ابتداى هر باب، آیات متناسب با عنوان هر باب را آورده است[۱۰]
از ویژگى‌هاى این کتاب، عناوین ابواب (تراجم ابواب) آن است که به عقیده شارحان کتاب (از جمله نووى و ابن حجر) نشان مى‌دهد که مقصود بخارى صرفاً گردآورى احادیث نبوده، بلکه مراد وى بیان استنباطش از آنها و استدلال براى موضوعاتى مختلف همچون اصول، فروع، آداب و امثال... بوده است و چون این عناوین بیشتر بر تفسیر، تبیین و تأویل احادیث مشکل و مجمل مشتمل است، آنها را بیانگر فقه بخارى دانسته‌اند و گفته‌اند که بخارى در این کتاب، فراتر از یک محدث صرف و به‌صورت فقیهى ماهر جلوه کرده است. به همین دلیل، او برخى از احادیث را برحسب بابى که در نظر داشته، تکرار یا تقطیع کرده و همراه با آن، نکات فقهى، حکمى و آیات الاحکام آورده است و حتى در برخى ابواب هیچ آیه یا حدیثى ذکر نکرده که به نظر برخى مى‌فهماند که وى درباره آن موضوع، طبق شرایط خود حدیثى نیافته است. ابن حجر اقسام مختلف عناوین ابواب را در صحیح بخارى برشمرده است؛ از جمله: عناوین مشابه با الفاظ حدیث راجع به آن و عناوین مغایر، عناوین واضح‌تر از احادیث باب و عناوین مجمل‌تر و عناوین استفهامى. او همچنین برخى از کتاب‌هاى نوشته‌شده در این باره را نام برده است[۱۱]
از دیگر ویژگى‌هاى صحیح بخارى، وجود احادیث «معلق» در آن است. مراد از تعلیق حذف یک نفر یا بیشتر از ابتداى سند حدیث است. ابن حجر آن دسته از احادیث مرفوع (یعنى احادیثى که در آخر سند به پیامبر(ص) منتسب و متعلق شود) را که همواره در کتاب به‌صورت معلق آمده‌اند، به دو گروه تقسیم کرده است:
- احادیثى که با الفاظى حاکى از جزم به صدور حدیث آمده‌اند؛ مانند «قال»؛
- آنهایى که با چنین الفاظى نیامده‌اند (مانند روی عن و...). آنگاه درباره احادیث دسته اول حکم به صحت مى‌کند و دسته دوم را هم جز به‌ندرت (یعنى درباره حدیثى که ضعیف و مغایر با شرط بخارى بوده و ضعف آن به‌هیچ‌روى جبران نشده باشد) مقبول مى‌داند. همچنین درباره احادیث موقوف (احادیثى که بدون اسناد به پیامبر اکرم(ص)، از صحابى روایت شود) مى‌گوید که بخارى این احادیث را، که مشتمل بر فتاوى صحابه و تابعین و تفاسیر آیات است، براى زمینه‌سازى و قبولاندن مسلک انتخابى خود در موارد اختلاف آورده است؛ هرچند این احادیث مشمول شرط وى نباشد. بنابراین، مقصود اصلى از تدوین این کتاب، گردآورى احادیث صحیح مستند بوده و احادیث معلق و موقوف به‌منظور استشهاد و تفسیر نقاط مبهم و مجمل در احادیث مزبور آمده است. ابن حجر در نوشته‌اى با عنوان «تعلیق التعلیق» با برشمردن آن گروه از احادیث مرفوع و موقوف که در صحیح بخارى به‌صورت معلق آمده، با استمداد از آثار بخارى یا دیگران، به تکمیل سند حدیث مبادرت کرده است[۱۲]
بزرگان حدیث از اعصار گذشته تاکنون به شرح کتاب صحیح بخارى همت گماشته‌اند. شاید کمتر کتابى به اندازه آن شرح و تعلیقه داشته باشد. از جمله شروح مشهور صحیح بخارى عبارت است از:
- شرح امام ابوسلیمان احمد بن محمد بن ابراهیم بن خطاب البستى الخطابى (متوفى 338) با نام #:إعلام السنن؛
- فتح الباری شرح صحیح البخاری، نوشته حافظ شهاب‌الدین ابن حجر عسقلانى (متوفى 852)؛
- عمدة القاری فی شرح البخاری، تألیف محمود بن احمد عینى (متوفى 855)؛
- إرشاد السّاری فی شرح البخاری، از احمد بن محمد بن ابى‌بکر قسطلانى (متوفى 923)؛
- شرح ابوزید عبدالقادر بن على فاسى[۱۳]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد، در پایان همان جلد آمده است.
پاورقى‌هاى کتاب به ذکر اختلاف نسخ و ابهام‌زدایى از بعضى از لغات و روات و نیز ذکر آدرس آیات اختصاص یافته است.
پانویس
- ↑ کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص45
- ↑ کاظم مدیر شانه‌چى، 1381ش، ص64 و 65
- ↑ الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص380
- ↑ همان؛ همان، ص379
- ↑ کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص45
- ↑ محمدحسن زمانى، ص84
- ↑ سید مهدى علمى حسینى و همکاران، ص81
- ↑ الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379
- ↑ همان
- ↑ کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص46
- ↑ الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379
- ↑ همان
- ↑ همان، ص380
منابع مقاله
- الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلى حداد عادل، بنیاد دائرةالمعارف اسلامى، چاپ دوم، 1375، تهران.
- کاظم مدیر شانه‌چى، تاریخ حدیث (با اضافات)، انتشارات سمت، چاپ هفتم، 1388، تهران.
- کاظم مدیر شانه‌چى، علم الحدیث، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ شانزدهم، 1381، قم.
- سید مهدى علمى حسینى و همکاران، «بررسى تطبیقى رویکرد فریقین به قرآن»، آموزه‌هاى قرآنى، شماره 20، پاییز و زمستان 1393،
- محمدحسن زمانى، «نگاهى به صحیح بخارى»، مجله علوم حدیث، تابستان 1381، شماره 24،
- مقدمه و متن کتاب.
وابسته‌ها
صحيح بخاری و مسلم در ترازوی نقد