ترتيب الأمالي: ترتیب موضوعي لأمالي المشایخ الثلاثة: الصدوق، و المفید و الطوسي: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ')ي' به ') ی') |
جز (جایگزینی متن - ' ص ' به ' ص') |
||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
'''ترتيب الأمالي؛ ترتيب موضوعي لأمالي المشايخ الثلاثة: الصدوق و المفيد و الطوسي'''، تأليف محمدجواد محمودى و به زبان عربى است. | '''ترتيب الأمالي؛ ترتيب موضوعي لأمالي المشايخ الثلاثة: الصدوق و المفيد و الطوسي'''، تأليف محمدجواد محمودى و به زبان عربى است. | ||
ترتيب الأمالي و يكى نمودن سه كتاب امالى‌هاى سه‌گانه، از ديرزمان مورد اقبال دانشمندان و دانش‌پژوهان بوده است، ولى با توجه به اينكه مجالس آنها طى ساليان متمادى و در مكان‌هاى مختلف بوده است و كتاب‌ها تنها بر اساس ترتيب زمانى تدوين شده و در هركدام از مجالس، مطالب فراوان و پراكنده‌اى وجود دارد، بلكه گاهى در حديث واحد تنوّع فراوانى از جهت مطالب وجود دارد كه دسترسى به هركدام از آنها وقت زيادى از خواننده مى‌گيرد، بدين جهت نويسنده تصميم گرفته است آنها را بر اساس نظمى صحيح و منطقى مرتب نمايد.<ref>محمودى، محمدجواد، | ترتيب الأمالي و يكى نمودن سه كتاب امالى‌هاى سه‌گانه، از ديرزمان مورد اقبال دانشمندان و دانش‌پژوهان بوده است، ولى با توجه به اينكه مجالس آنها طى ساليان متمادى و در مكان‌هاى مختلف بوده است و كتاب‌ها تنها بر اساس ترتيب زمانى تدوين شده و در هركدام از مجالس، مطالب فراوان و پراكنده‌اى وجود دارد، بلكه گاهى در حديث واحد تنوّع فراوانى از جهت مطالب وجود دارد كه دسترسى به هركدام از آنها وقت زيادى از خواننده مى‌گيرد، بدين جهت نويسنده تصميم گرفته است آنها را بر اساس نظمى صحيح و منطقى مرتب نمايد.<ref>محمودى، محمدجواد، ص91</ref> | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
گويا ابتدا تصميم نويسنده بر اين بوده كه هركدام از كتاب‌هاى سه‌گانه، به‌صورت مستقل ترتيب داده شود، امّا پس از مراجعه و دقّت، دريافته است كه اين سه، مشتركات فراوانى دارند؛ چراكه [[شيخ مفيد]] در اين كتاب روايت‌هاى فراوانى را از [[شيخ صدوق]] نقل كرده كه آنها در امالى [[شيخ صدوق]] موجود است و [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] احاديث زيادى را از استادش [[شيخ مفيد]] روايت كرده كه همه آنها در امالى [[شيخ مفيد]] آمده است و احاديث متعدّدى نيز به‌واسطه از [[شيخ صدوق]] روايت شده كه در امالى‌هاى صدوق و مفيد موجود است. همين امر موجب شده است تا وى تصميم به ادغام هر سه و ايجاد مجموعه جديدى به نام «ترتيب الأمالي» (كتاب موجود) بگيرد. البته پيش از اين كار، امالى [[شيخ صدوق]] در سه باب كلّى به‌صورت زير مرتب شده بود: | گويا ابتدا تصميم نويسنده بر اين بوده كه هركدام از كتاب‌هاى سه‌گانه، به‌صورت مستقل ترتيب داده شود، امّا پس از مراجعه و دقّت، دريافته است كه اين سه، مشتركات فراوانى دارند؛ چراكه [[شيخ مفيد]] در اين كتاب روايت‌هاى فراوانى را از [[شيخ صدوق]] نقل كرده كه آنها در امالى [[شيخ صدوق]] موجود است و [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] احاديث زيادى را از استادش [[شيخ مفيد]] روايت كرده كه همه آنها در امالى [[شيخ مفيد]] آمده است و احاديث متعدّدى نيز به‌واسطه از [[شيخ صدوق]] روايت شده كه در امالى‌هاى صدوق و مفيد موجود است. همين امر موجب شده است تا وى تصميم به ادغام هر سه و ايجاد مجموعه جديدى به نام «ترتيب الأمالي» (كتاب موجود) بگيرد. البته پيش از اين كار، امالى [[شيخ صدوق]] در سه باب كلّى به‌صورت زير مرتب شده بود: | ||
باب اوّل، آنچه مربوط به مناقب اهل‌بيت(ع) و باب دوم، آنچه متعلّق به عبادات و اوراد و اذكار و باب سوم، آنچه متعلّق به متفرّقات است.<ref>ر.ك: محمودى، محمدجواد، | باب اوّل، آنچه مربوط به مناقب اهل‌بيت(ع) و باب دوم، آنچه متعلّق به عبادات و اوراد و اذكار و باب سوم، آنچه متعلّق به متفرّقات است.<ref>ر.ك: محمودى، محمدجواد، ص91</ref> | ||
نكته‌اى كه يادآورى آن خالى از فايده نيست، اين است كه ابتدا تصميم نويسنده بر آن بوده تا امالى سيّد مرتضى نيز به اين مجموعه اضافه گردد، ولى با توجّه به تفاوت اساسى آن از نظر موضوعات و جاى نگرفتن آن در چارچوب كتاب‌هاى روايى، به اين سه امالى (صدوق، مفيد و طوسى) ملحق نشده است.<ref>همان</ref> | نكته‌اى كه يادآورى آن خالى از فايده نيست، اين است كه ابتدا تصميم نويسنده بر آن بوده تا امالى سيّد مرتضى نيز به اين مجموعه اضافه گردد، ولى با توجّه به تفاوت اساسى آن از نظر موضوعات و جاى نگرفتن آن در چارچوب كتاب‌هاى روايى، به اين سه امالى (صدوق، مفيد و طوسى) ملحق نشده است.<ref>همان</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
در مقدمه، به شرح حال مشايخ سه‌گانه صاحبان امالى‌ها، نسخه‌هاى امالى‌ها، ترتيب كار و مطالب مفيد ديگرى درباره كتاب، پرداخته شده است.<ref>ر.ك: محمودى، محمدجواد، | در مقدمه، به شرح حال مشايخ سه‌گانه صاحبان امالى‌ها، نسخه‌هاى امالى‌ها، ترتيب كار و مطالب مفيد ديگرى درباره كتاب، پرداخته شده است.<ref>ر.ك: محمودى، محمدجواد، ص94</ref> | ||
امالى، جمع امليه است، همانند اغانى كه جمع اغنيه است و امليه نيز خود املاء است و آن عبارت است از اينكه يكى تقرير نمايد و ديگرى سخنان وى را بنويسد و همين‌طور به مطلبى كه معلّم مى‌گويد و دانش‌آموز آن را مى‌نويسد، «املاء» مى‌گويند و نيز به نوع و درست نوشتن كلمات، املاء گفته مى‌شود.<ref>همان، | امالى، جمع امليه است، همانند اغانى كه جمع اغنيه است و امليه نيز خود املاء است و آن عبارت است از اينكه يكى تقرير نمايد و ديگرى سخنان وى را بنويسد و همين‌طور به مطلبى كه معلّم مى‌گويد و دانش‌آموز آن را مى‌نويسد، «املاء» مى‌گويند و نيز به نوع و درست نوشتن كلمات، املاء گفته مى‌شود.<ref>همان، ص89</ref> | ||
مراد از امالى در اينجا اين است كه درس عالمى را شاگردان وى به رشته‌ى تحرير درآورند، اين نوشته‌ها نوعا شامل مطالب مختلف فقهى، حديثى، علمى، تاريخى است كه در قالب كتاب به نام «امالى يا مجالس» ناميده مى‌شود. اين روش در ميان علماى سلف سنّتى رايج بوده و عالمان فنون مختلف به آن مبادرت مى‌ورزيدند. روش املاى استاد مانند روش نقل حديث است، كه استاد در ابتداى سخن مى‌گويد: استاد من فلانى در فلان مكان و در فلان تاريخ چنين گفت و او از استادش فلانى و همچنين تا سند را به پيامبر(ص) يا يكى از ائمه(ع) یا يك صحابى مى‌رساند، آنگاه مطلبى را از وى نقل مى‌نمايد. يا اينكه سخنى كه نياز به شرح و توضيح دارد را نقل نموده و به شرح و تفسير آن مى‌پردازد. اين كار موجب شده تا كتاب‌هاى ارزشمندى در علوم و فنون مختلف به وجود آيد.<ref>همان</ref> | مراد از امالى در اينجا اين است كه درس عالمى را شاگردان وى به رشته‌ى تحرير درآورند، اين نوشته‌ها نوعا شامل مطالب مختلف فقهى، حديثى، علمى، تاريخى است كه در قالب كتاب به نام «امالى يا مجالس» ناميده مى‌شود. اين روش در ميان علماى سلف سنّتى رايج بوده و عالمان فنون مختلف به آن مبادرت مى‌ورزيدند. روش املاى استاد مانند روش نقل حديث است، كه استاد در ابتداى سخن مى‌گويد: استاد من فلانى در فلان مكان و در فلان تاريخ چنين گفت و او از استادش فلانى و همچنين تا سند را به پيامبر(ص) يا يكى از ائمه(ع) یا يك صحابى مى‌رساند، آنگاه مطلبى را از وى نقل مى‌نمايد. يا اينكه سخنى كه نياز به شرح و توضيح دارد را نقل نموده و به شرح و تفسير آن مى‌پردازد. اين كار موجب شده تا كتاب‌هاى ارزشمندى در علوم و فنون مختلف به وجود آيد.<ref>همان</ref> | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
بشر دائما در حال پيشرفت است و با ترتيب و تدوين يافته‌هاى پيشين به يافته‌هاى جديدى دست مى‌يابد. در موضوع روايات و احاديث وارده از اهل‌بيت(ع) مى‌بينيم كه اصول اربعمائه به‌صورت كتب اربعه مدوّن مى‌شود و آنها نيز با همّت و پشتكار عالمى فرهيخته، ترتيب جديدى يافته و كتاب ارزشمند «[[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة]]» به عالم دانش تقديم مى‌شود. | بشر دائما در حال پيشرفت است و با ترتيب و تدوين يافته‌هاى پيشين به يافته‌هاى جديدى دست مى‌يابد. در موضوع روايات و احاديث وارده از اهل‌بيت(ع) مى‌بينيم كه اصول اربعمائه به‌صورت كتب اربعه مدوّن مى‌شود و آنها نيز با همّت و پشتكار عالمى فرهيخته، ترتيب جديدى يافته و كتاب ارزشمند «[[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة]]» به عالم دانش تقديم مى‌شود. | ||
علامه محمّدباقر مجلسى پيشتاز حركتى است كه با تدوين مجموعه عظيمى از كتاب‌ها، دايرةالمعارف «[[بحار الأنوار]]» را مى‌نگارد. بنابراين... اصل حركت، از قرن‌ها پيش آغاز شده و لازم است اين كار سيرى رو به رشد داشته و همه آثار ارزشمند را در بر گيرد.<ref>ر.ك: همان، | علامه محمّدباقر مجلسى پيشتاز حركتى است كه با تدوين مجموعه عظيمى از كتاب‌ها، دايرةالمعارف «[[بحار الأنوار]]» را مى‌نگارد. بنابراين... اصل حركت، از قرن‌ها پيش آغاز شده و لازم است اين كار سيرى رو به رشد داشته و همه آثار ارزشمند را در بر گيرد.<ref>ر.ك: همان، ص91</ref> | ||
كارهاى انجام‌گرفته در اثر حاضر، به‌تفصيل در مقدّمه كتاب ذكر شده است. در اينجا نكات مهم و اساسى آن، كه دربردارنده ويژگى‌هاى مهم كتاب مى‌باشد، فهرست‌وار تقديم مى‌گردد: | كارهاى انجام‌گرفته در اثر حاضر، به‌تفصيل در مقدّمه كتاب ذكر شده است. در اينجا نكات مهم و اساسى آن، كه دربردارنده ويژگى‌هاى مهم كتاب مى‌باشد، فهرست‌وار تقديم مى‌گردد: | ||
الف)- «ترتيب الأمالي»، ترتيبى است بر اساس موضوعات مختلف. موضوعاتى كه حديث‌هاى اين كتاب‌ها بر اساس آن دسته‌بندى شده است، عبارتند از: عقل، علم و جهل، توحيد، عدل، موت، برزخ، معاد، بهشت و دوزخ، احتجاج، نبوّت عامّه، نبوّت خاصّه، تاريخ انبيا و اسلام و امم و ملوك، امامت، تاريخ امامان دوازده‌گانه، حوادث و فتنه‌هاى واقع‌شده پس از پيامبر(ص)، آنچه مرتبط به ملائكه و شياطين و جنّ و حيوانات است، خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها (كه موضوعات اخير در كتابى به نام «السماء و العالم» آمده است)، مكارم اخلاق و مساوى اخلاق، احكام معاشرت با ديگران، حقوقى كه مردم بر همديگر دارند، آداب و سنن، آداب سفر، مواعظ، نواهى و معاصى، ابواب گوناگون فقه و احكام مانند طهارت، جنائز، صلات، صوم، زكات، جهاد، خمس، حج، امر به معروف و نهى از منكر، قرآن و دعا، عقود و ايقاعات، قضايا و احكام، شهادات، جنايات، حدود، ديات و غير اينها از عنوان‌هاى گوناگون كه هركدام از اين عناوين، زيرمجموعه‌هاى فراوانى دارد.<ref>ر.ك: همان، | الف)- «ترتيب الأمالي»، ترتيبى است بر اساس موضوعات مختلف. موضوعاتى كه حديث‌هاى اين كتاب‌ها بر اساس آن دسته‌بندى شده است، عبارتند از: عقل، علم و جهل، توحيد، عدل، موت، برزخ، معاد، بهشت و دوزخ، احتجاج، نبوّت عامّه، نبوّت خاصّه، تاريخ انبيا و اسلام و امم و ملوك، امامت، تاريخ امامان دوازده‌گانه، حوادث و فتنه‌هاى واقع‌شده پس از پيامبر(ص)، آنچه مرتبط به ملائكه و شياطين و جنّ و حيوانات است، خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها (كه موضوعات اخير در كتابى به نام «السماء و العالم» آمده است)، مكارم اخلاق و مساوى اخلاق، احكام معاشرت با ديگران، حقوقى كه مردم بر همديگر دارند، آداب و سنن، آداب سفر، مواعظ، نواهى و معاصى، ابواب گوناگون فقه و احكام مانند طهارت، جنائز، صلات، صوم، زكات، جهاد، خمس، حج، امر به معروف و نهى از منكر، قرآن و دعا، عقود و ايقاعات، قضايا و احكام، شهادات، جنايات، حدود، ديات و غير اينها از عنوان‌هاى گوناگون كه هركدام از اين عناوين، زيرمجموعه‌هاى فراوانى دارد.<ref>ر.ك: همان، ص92</ref> | ||
ب)- در اين ترتيب، بر اساس روش علاّمه مجلسى در «[[بحار الأنوار]]» و [[حر عاملی، محمد بن حسن|شيخ حرّ عاملى]] در «[[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة]]» كار شده است، ولى مؤلّف، خود را در چارچوب روش آنها محصور نساخته؛ چراكه گاهى بابى جديد كه در آنها نيست افزوده شده است و گاهى نيز بابى كه در امالى‌ها مطلبى درباره آن نبوده، حذف شده است.<ref>ر.ك: همان</ref> | ب)- در اين ترتيب، بر اساس روش علاّمه مجلسى در «[[بحار الأنوار]]» و [[حر عاملی، محمد بن حسن|شيخ حرّ عاملى]] در «[[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة]]» كار شده است، ولى مؤلّف، خود را در چارچوب روش آنها محصور نساخته؛ چراكه گاهى بابى جديد كه در آنها نيست افزوده شده است و گاهى نيز بابى كه در امالى‌ها مطلبى درباره آن نبوده، حذف شده است.<ref>ر.ك: همان</ref> | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
تعداد حديث‌هاى سه كتاب به‌تفكيك چنين است: امالى [[شيخ صدوق]]، شامل 97 مجلس و در مجموع 1044 حديث. امالى [[شيخ مفيد]]، شامل 42 مجلس و در مجموع 391 حديث و امالى [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]، شامل 46 مجلس و در مجموع 1562 حديث، كه پس از تبويب و قرار گرفتن احاديث در باب‌هاى گوناگون و تقطيع برخى احاديث، مجموع احاديث «ترتيب الأمالي»، به 5642 حديث بالغ شده است.<ref>همان</ref> | تعداد حديث‌هاى سه كتاب به‌تفكيك چنين است: امالى [[شيخ صدوق]]، شامل 97 مجلس و در مجموع 1044 حديث. امالى [[شيخ مفيد]]، شامل 42 مجلس و در مجموع 391 حديث و امالى [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]، شامل 46 مجلس و در مجموع 1562 حديث، كه پس از تبويب و قرار گرفتن احاديث در باب‌هاى گوناگون و تقطيع برخى احاديث، مجموع احاديث «ترتيب الأمالي»، به 5642 حديث بالغ شده است.<ref>همان</ref> | ||
ه)- حديث‌هايى كه دربرگيرنده بيش از يك موضوع بوده، بر اساس موضوعاتى كه داشته، پراكنده شده و در جاى مناسب خويش درج شده است.<ref>همان، | ه)- حديث‌هايى كه دربرگيرنده بيش از يك موضوع بوده، بر اساس موضوعاتى كه داشته، پراكنده شده و در جاى مناسب خويش درج شده است.<ref>همان، ص93</ref> | ||
و)- در مواردى كه حديثى تقطيع شده است، براى اينكه خواننده به‌طور كامل از كتاب‌هاى سه‌گانه بى‌نياز گردد و براى اجتناب از برخى عواقب نامطلوب تقطيع، در يك مورد كه مناسب‌تر بوده است، حديث به‌طور كامل آورده شده و در موارد ديگر به محلّى كه به‌صورت كامل آمده ارجاع شده است.<ref>ر. ك.: همان</ref> | و)- در مواردى كه حديثى تقطيع شده است، براى اينكه خواننده به‌طور كامل از كتاب‌هاى سه‌گانه بى‌نياز گردد و براى اجتناب از برخى عواقب نامطلوب تقطيع، در يك مورد كه مناسب‌تر بوده است، حديث به‌طور كامل آورده شده و در موارد ديگر به محلّى كه به‌صورت كامل آمده ارجاع شده است.<ref>ر. ك.: همان</ref> | ||
| خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
ك)- گاهى براى تكميل عبارتى، به‌ناچار كلمه يا كلمه‌هايى اضافه شده، كه جهت حفظ امانت، اين‌گونه موارد ميان كروشه [] قرار داده شده است.<ref>همان</ref> | ك)- گاهى براى تكميل عبارتى، به‌ناچار كلمه يا كلمه‌هايى اضافه شده، كه جهت حفظ امانت، اين‌گونه موارد ميان كروشه [] قرار داده شده است.<ref>همان</ref> | ||
ل)- اين كتاب، صرف ترتيب امالى‌هاى سه‌گانه نمى‌باشد، بلكه احاديث آن تخريج شده و براى هركدام، مصادر و سندهاى گوناگونى نقل شده است. گاهى يك حديث كوتاه كه از اهميّت بيشترى برخوردار بوده، چندين صفحه تخريج شده است؛ به‌عنوان نمونه، براى حديثى كه پيرامون صلوات بر پيامبر(ص) و لزوم اضافه «آل» در صلوات بر آن حضرت مى‌باشد، بيش از پنج صفحه تخريج وجود دارد و يا حديثى كه در آن به‌اختصار به خطبه فدكيّه حضرت زهرا(س) اشاره شده است، 25 مصدر جديد، در حدود چهار صفحه براى آن آمده است؛ البتّه همه تخريج‌ها در پاورقى آورده شده است.<ref>ر.ك: همان، | ل)- اين كتاب، صرف ترتيب امالى‌هاى سه‌گانه نمى‌باشد، بلكه احاديث آن تخريج شده و براى هركدام، مصادر و سندهاى گوناگونى نقل شده است. گاهى يك حديث كوتاه كه از اهميّت بيشترى برخوردار بوده، چندين صفحه تخريج شده است؛ به‌عنوان نمونه، براى حديثى كه پيرامون صلوات بر پيامبر(ص) و لزوم اضافه «آل» در صلوات بر آن حضرت مى‌باشد، بيش از پنج صفحه تخريج وجود دارد و يا حديثى كه در آن به‌اختصار به خطبه فدكيّه حضرت زهرا(س) اشاره شده است، 25 مصدر جديد، در حدود چهار صفحه براى آن آمده است؛ البتّه همه تخريج‌ها در پاورقى آورده شده است.<ref>ر.ك: همان، ص94</ref> | ||
م)- در مواردى كه حديثى نياز به شرح داشته، يا لغتى بايد معنا مى‌شده است، در پاورقى‌هاى كتاب شرح شده است؛ البته در اين شرح‌ها، از نوشته‌ها و شروح علماى سلف همچون [[علامه مجلسى]] در «مرآة العقول» و «[[بحار الأنوار]]» استفاده شده است.<ref>همان</ref> | م)- در مواردى كه حديثى نياز به شرح داشته، يا لغتى بايد معنا مى‌شده است، در پاورقى‌هاى كتاب شرح شده است؛ البته در اين شرح‌ها، از نوشته‌ها و شروح علماى سلف همچون [[علامه مجلسى]] در «مرآة العقول» و «[[بحار الأنوار]]» استفاده شده است.<ref>همان</ref> | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۴: | ||
اين كتاب در سال 1420ق، از سوى بنياد معارف اسلامى قم، چاپ و منتشر و در سال 1381، از طرف كتاب سال ولايت به‌عنوان كتاب ممتاز شناخته شده است.<ref>محمودى، محمدجواد، | اين كتاب در سال 1420ق، از سوى بنياد معارف اسلامى قم، چاپ و منتشر و در سال 1381، از طرف كتاب سال ولايت به‌عنوان كتاب ممتاز شناخته شده است.<ref>محمودى، محمدجواد، ص91</ref> | ||
فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده و جلد دهم، به فهارس فنى كل مجموعه، اختصاص يافته است. اين فهرست‌ها عبارتند از: فهرست آيات؛ احاديث و آثار؛ اسامى؛ كنيه‌ها؛ وقايع و ايام؛ اماكن و بقاع؛ طوايف، قبايل و جماعات؛ حيوانات؛ اشياء، اطعمه و متفرقات؛ كتب و اشعار مذكور در متن. | فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده و جلد دهم، به فهارس فنى كل مجموعه، اختصاص يافته است. اين فهرست‌ها عبارتند از: فهرست آيات؛ احاديث و آثار؛ اسامى؛ كنيه‌ها؛ وقايع و ايام؛ اماكن و بقاع؛ طوايف، قبايل و جماعات؛ حيوانات؛ اشياء، اطعمه و متفرقات؛ كتب و اشعار مذكور در متن. | ||