الفصيح: تفاوت میان نسخه‌ها

الفصيح
الفصيح
پدیدآوران	ثعلب، احمد بن یحیی (نويسنده)
ناشر	[بی نا]
مکان نشر	[بی جا] - [بی جا]
سال نشر	13سده
چاپ	1
موضوع	زبان عربي ‏-‏ معني شناسي=زبان عربي ‏-‏ ريشه شناسي
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	PJ 6172/ث17622ف
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۰۵

الفصيح، اثر احمد بن یحیی ثعلب (200-291ق/۸۱۵-۹۰۴م)، ادیب، نحوی و واژه‌شناس، به زبان عربی، درباره چگونگی تلفظ صحیح و فصیح و برتر برخی از واژگان و عبارات و مثل‌های زبان عربی است.

اهمیت و نام‌های دیگر کتاب

کتاب «الفصيح»، معروف به «فصيح ثعلب»، یا آن‌گونه که خود در آغاز آورده است، «اختيار فصيح الكلام»، درباره مسائل لُغَوی و ضبط و معنای درست یا فصیح‌تر واژه‌ها و مسائلی ازاین‌دست، از مهم‌‌ترین آثار لغوی بوده و به‌ویژه در سده چهارم شهرت یافته و شرح‌ها و تعلیقات و تکمله‌ها و نقدهای فراوانی بر آن نگاشته شده است.

همچنین برخی آن را به نظم کشیده‌اند^[۱].

این کتاب سندی است استوار و ارزشمند در زمینه زبان‌پژوهی تازی که فرهیختگانی، همچون: ابوسهل هروی (متوفای 324ق)، ابوالعباس‌ ترمذی و ابومحمد بغدادی‌ را به شرح و توضیح و تنقید خود واداشته است^[۲].

نسبت کتاب به مؤلف

به نوشته ابن درستویه، که خود شاگرد ثعلب بوده است، برخی در نسبت الفصيح به ثعلب تشکیک کرده و اصل آن را از ابن سکّیت یا ابن اعرابی (ت 221ق) دانسته‌اند^[۳].

برخی نیز آن را به ابن داوود رقی و فراء (ت 207ق) نسبت داده‌اند، اما به دلائلی که در جای خود ذکر شده، کتاب تألیف ثعلب است^[۴].

روش و محتوا

هدف اصلی کتاب، اصلاح خطا در استعمال کلماتی که بین عامه مردم و خواص رواج دارد، با انتخاب فصیح از کلام عرب، است.

الفصيح بر یک مقدمه و سی باب و خاتمه شکل یافته است. نویسنده در مقدمه، از موضوع کتاب و قواعد انتخاب کلام فصیح، چنین سخن گفته است: محتوای کتابم را از آنچه در سخن مردم و کتاب‌های آنان جاری است، انتخاب کرده‌ام؛ به این صورت که مفاهیمی که یک لغت داشته‌اند و رایج بین مردم خلاف آن است، فصیح و صحیح آن را بازگو نموده‌ام و‌ مفاهیمی که دو یا بیشتر از آن، الفاظ در مورد آن موجود است، فصیح‌ترین لفظ را برگزیده‌ام و...

خاتمه کوتاه وی، تکمیلی بر مطالب مقدمه است و در آن گفته است: کتاب را به شکل مختصر در محدوده لغاتی که بین مردم به شکل غلط رواج دارد، تألیف کرده‌ام و دنبال توسعه آن به کلمات دیگر و غریب لغت نبوده‌ام. محتوای سی باب کتاب را می‌توان به این شکل دسته‌بندی کرد:

بناهای افعال؛
مصادر؛
بناهای اسماء؛
ابواب دیگر (مثل حروف مفرده، دولغتی‌ها و فرق (مجموعه اسم‌‌هایی که در مورد انسان استعمال می‌شود و شبیه آن‌ها در حیوانات وجود دارد، مانند بینی، لب، ناخن و...)).

ثعلب این محتوای لغوی را به‌ترتیب موضوعی یا مواد لغوی خاص، مطرح نمی‌کند، بلکه محتوا را بدون قاعده و دلیل خاصی، بر اساس حافظه، محتوا را می‌چیند. بدین جهت مخاطب در برخی موارد احساس تداخل بین مواد لغوی می‌کند، اما این عمل تأثیری بر روش عمومی فعالیت وی ندارد. ثعلب نسبت به کتاب‌های مشابه شواهد کمتری را استفاده کرده است. شواهد قرآنی از چهار آیه و حدیثی از پنج مورد و شعری از چهل‌وچند شعر تجاوز نمی‌کند.

وی جز در موارد اندک، نام شیوخ و راویانی را که از آن‌ها ‌مطالبی نقل کرده، ذکر نمی‌کند^[۵].

الفصيح برخلاف کتاب‌های مشابه در بیشتر موارد، نوع کلمات را به‌صراحت اعلام نمی‌کند، بلکه با تعبیر «و لا تقل كذا» یا «لا يقال»، به کلمات خطا و با تعبیر «تقول»، «يقال» و «يجوز»، به کلمات فصیح اشاره می‌نماید^[۶].

پانویس

↑ ر.ک: قربانی زرین، باقر، ج9، ص71-72
↑ ر.ک: غفرانی، عبدالله، ص92
↑ ر.ک: قربانی زرین، باقر، ج9، ص71-72
↑ ر.ک: حکیم، عبدالنبی حسن، ص269-268؛ عبدالکریم، عوفی، ص121-120
↑ ر.ک: عبدالکریم، عوفی، ص120-118
↑ ر.ک: حکیم، عبدالنبی حسن، ص‌263

منابع مقاله

حکیم، عبدالنبی حسن، «مسائل (قل و لا تقل) في كتاب (الفصيح) لأبي‌عباس ثعلب – دراسة لغوية»، آداب الرافدين، سال 1441- شماره 79، 32 صفحه - از 263 تا 294.
عبدالکریم، عوفی، «الفصحيح و شروحه (معرفی و نقد)»، المورد، سال 2005، جلد 32- شماره 1، صفحه 117 تا 133.
غفرانی، عبدالله، «در آستانه تحقیق و نشر: نظم الفصيح، اثری ارزشمند در زبان‌پژوهی تازی»، آینه میراث بهار، 1380- شماره 12، صفحه 91 تا 92.
قربانی زرین، باقر، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1384.

وابسته‌ها

شرح الفصیح لثعلب

[1] ر.ک: قربانی زرین، باقر، ج9، ص71-72

[2] ر.ک: غفرانی، عبدالله، ص92

[3] ر.ک: قربانی زرین، باقر، ج9، ص71-72

[4] ر.ک: حکیم، عبدالنبی حسن، ص269-268؛ عبدالکریم، عوفی، ص121-120

[5] ر.ک: عبدالکریم، عوفی، ص120-118

[6] ر.ک: حکیم، عبدالنبی حسن، ص‌263

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 | پدیدآورندگان
 | پدیدآوران =
-[[ثعلب، احمد بن یحیی ]] (نويسنده)
+[[ثعلب، احمد بن یحیی]] (نويسنده)
 |زبان
 | زبان = عربی
 | کد کنگره =PJ 6172/ث17622ف
 | موضوع = زبان عربي ‏-‏ معني شناسي=زبان عربي ‏-‏ ريشه شناسي
 |ناشر
@@ خط ۳۶: / خط ۳۶: @@
 به نوشته [[ابن درستویه]]، که خود شاگرد [[ثعلب، احمد بن یحیی|ثعلب]] بوده است، برخی در نسبت الفصيح به ثعلب تشکیک کرده و اصل آن را از [[ابن سکیت، یعقوب بن اسحاق|ابن سکّیت]] یا [[ابن اعرابی، ابوعبدالله محمد بن زیاد|ابن اعرابی]] (ت 221ق) دانسته‌اند<ref>ر.ک: قربانی زرین، باقر، ج9، ص71-72</ref>.
-برخی نیز آن را به [[ابن داوود رقی]] و [[فراء]] (ت 207ق) نسبت داده‌اند، اما به دلائلی که در جای خود ذکر شده، کتاب تألیف ثعلب است<ref>ر.ک: حکیم، عبدالنبی حسن ، ص269-268؛ عبدالکریم، عوفی، ص121-120</ref>.
+برخی نیز آن را به [[ابن داوود رقی]] و [[فراء]] (ت 207ق) نسبت داده‌اند، اما به دلائلی که در جای خود ذکر شده، کتاب تألیف ثعلب است<ref>ر.ک: حکیم، عبدالنبی حسن، ص269-268؛ عبدالکریم، عوفی، ص121-120</ref>.
 ==روش و محتوا==
@@ خط ۵۵: / خط ۵۵: @@
 وی جز در موارد اندک، نام شیوخ و راویانی را که از آن‌ها ‌مطالبی نقل کرده، ذکر نمی‌کند<ref>ر.ک: عبدالکریم، عوفی، ص120-118</ref>.
-الفصيح برخلاف کتاب‌های مشابه در بیشتر موارد، نوع کلمات را به‌صراحت اعلام نمی‌کند، بلکه با تعبیر «و لا تقل كذا» یا «لا يقال»، به کلمات خطا و با تعبیر «تقول»، «يقال» و «يجوز»، به کلمات فصیح اشاره می‌نماید<ref>ر.ک: حکیم، عبدالنبی حسن ، ص‌263</ref>.
+الفصيح برخلاف کتاب‌های مشابه در بیشتر موارد، نوع کلمات را به‌صراحت اعلام نمی‌کند، بلکه با تعبیر «و لا تقل كذا» یا «لا يقال»، به کلمات خطا و با تعبیر «تقول»، «يقال» و «يجوز»، به کلمات فصیح اشاره می‌نماید<ref>ر.ک: حکیم، عبدالنبی حسن، ص‌263</ref>.
 ==پانویس==
@@ خط ۶۱: / خط ۶۱: @@
 ==منابع مقاله==
-#[[:noormags:1737211|حکیم، عبدالنبی حسن ، «مسائل (قل و لا تقل) في كتاب (الفصيح) لأبي‌عباس ثعلب – دراسة لغوية»، آداب الرافدين، سال 1441- شماره 79،  32 صفحه - از 263 تا 294]].
+#[[:noormags:1737211|حکیم، عبدالنبی حسن، «مسائل (قل و لا تقل) في كتاب (الفصيح) لأبي‌عباس ثعلب – دراسة لغوية»، آداب الرافدين، سال 1441- شماره 79،  32 صفحه - از 263 تا 294]].
 #[[:noormags:425675|عبدالکریم، عوفی، «الفصحيح و شروحه (معرفی و نقد)»، المورد، سال 2005، جلد 32- شماره 1، صفحه 117 تا 133]].
 #[[:noormags:89872|غفرانی، عبدالله، «در آستانه تحقیق و نشر: نظم الفصيح، اثری ارزشمند در زبان‌پژوهی تازی»، آینه میراث بهار، 1380- شماره 12،  صفحه 91 تا 92]].