عمدة الكتاب و عدة ذوي الألباب

عمدة الکتاب و عدة ذوی الأحباب، نوشته معز بن بادیس تمیمی صهاجی (398-454ق) در صنعت لوازم، ابزار نگارش، تزیین و صحافی کتاب در قرون اولیه اسلامی، که با مقدمه و تحقیق نجیب مایل هروی به طبع رسیده است.

عمدة الكتاب و عدة ذوي الألباب
پدیدآوران	صنهاجی، معز بن بادیس (نويسنده) مایل هروی، نجیب (محقق و مقدمه نویس)
عنوان‌های دیگر	فیه صفة الخط و الخقلام و المداد و اللیق و الحبر و الاصباغ و آلة التجلید
ناشر	آستان قدس رضوی. بنياد پژوهشهای اسلامى
مکان نشر	ایران - مشهد مقدس
سال نشر	1409ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ص9ع8 271 Z
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، عمدة الکتاب (ابهام‌زدایی) را ببینید.

کتاب یکی از تألیفات ارزشمند در فن کتاب‌سازی و آراستن آن در تمدن اسلامی است که حالت‌های انواع خط و صحافی کتب را در بردارد. صنعت کتاب و آراستن آن یکی از مهم‌ترین و دقیق‌ترین مباحث در تمدن اسلامی است که نیاز به تأمل و تفکر عمیق دارد؛ بنابراین شایسته است که محققین و اهل فن در احیای قواعد و موازین آن جدیت کرده و در صنعت کتاب و تزیین آن در عصر حاضر به‌کار گیرند. اروپایی‌ها به‌طور مشخص در قرون پنجم و ششم هجری بعضی مهارت‌ها در فن تجلید را از تمدن اسلامی فراگرفتند و این صناعت را در سرزمین خود به اوج رساندند.‏

کتاب در پانزده باب نوشته است. هر باب نیز مشتمل بر فصول، انواع، طرائق و وجوه و یا نکات جالب است که محقق را مدد می‌رساند که به راحتی مبحث مورد نظرش را از باب مربوط به آن استخراج کند؛‏ البته در متن کتاب از سه بخش انتهایی که مطالب دیگری در رابطه با مرکب‌ها و لیقه‌ها و رنگ‌ها بحث شده خبری نیست. تنها در انتهای کتاب نیز یک بخش الحاقی در 29 فایده مشاهده است.

عناوین مباحث ابواب کتاب به اختصار عبارت است از: فضیلت قلم و خط با استناد به آیات قرآن کریم و روایات نبوی؛ ویژگی‌های انواع مرکب‌های چینی، هندی، کوفی، عراقی، ایرانی؛ انواع مرکب سیاه و رنگی؛ ویژگی لیقه یا پشمی که در دوات می‌ریزند؛ کتابت با طلا و نقره قلع؛ لوازم پاک کردن کتابت از دفاتر و صفحات؛ صنعت تجلید و صحافی کتاب. در فرازی از مباحث کتاب چنین می‌خوانیم: «و اما شناخت اقلام، پس قلم و خامه پوست پنج نوع است: قلم طومار (درشت)، قلم پر، قلم نصف، قلم ثلثین و قلم ثلث که این ریزترین قلم‌هاست. ‏

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.