بغداد

بغداد
پدیدآوران	ابن ابی طاهر، احمد بن ابی طاهر (نويسنده) ثامری، احسان ذنون (محقق و مقدمه‌نویس)
عنوان‌های دیگر	کتاب بغداد
ناشر	دار صادر
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1430ق - 2009م
چاپ	1
شابک	‎978-9953-13-682-0
موضوع	بغداد - تاریخ - بغداد - سرگذشت‌نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف2م2 38/4 ‏DS‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كتاب بغداد، اثری از ابن طیفور فضل بن احمد بن ابی‌طاهر بغدادی کاتب (204-280ق)، از عالمان مورخ است. این اثر در موضوع تاریخ بغداد است و توسط احسان ذنون ثامری تحقیق شده است.

موضوع این کتاب، تاریخ بغداد و حدود آن از زمان تأسیس آن به دست خلیفه عباسی منصور دوانیقی (138-158ق) تا دوران خلافت مهتدی (255-256ق) است. اثر یادشده در منابع مختلف با عناوین گوناگون یاد شده است؛ از جمله: «تاريخ بغداد»، «تاريخ الخلفاء»، «أخبار الخلفاء»، «بغداد»، «تاريخ أحمد بن طاهر» و.... گفته شده است این اثر در چند جزء به نگارش درآمده است، اما به دلایلی و بر اساس شواهدی، به‌جز، نوشتار حاضر که به دوران مأمون اختصاص یافته است، تمام اجزای آن از بین رفته است؛ حتی بخشی از این جزء نیز ناقص است.

نویسنده، اثر خود را بر اساس سال و دوره‌های حکومت خلفای عباسی تنظیم نموده و در حقیقت به سیزده دوره تاریخی از خلافت خلفای عباسی پرداخته است. ازآنجاکه جزء ششم (نوشتار حاضر)، مختص به دوره مأمون، ششمین خلیفه از خلفای عباسی است، به نظر محقق، نویسنده برای هریک از خلفا یک جلد از اثر خود را اختصاص داده است.

روش نویسنده در بیشتر موارد، تکیه بر گزارش‌های شفاهی با دنبال کردن سلسله سند است که غالبا در آن به یک روای تا سه روای بسنده کرده است. گاهی نیز از اسلوب سند جمعی بهره برده است؛ یعنی در سند خود برای یک خبر، بیش از یک راوی را گرد آورده است؛ مثل: ذكر جماعة من الرواة منهم إسحاق بن سليمان الهاشمي و أبوحسان الزيادي و ابن شبانة المروزي...

بااین‌وجود دیده شده است که وی در برخی موارد به ذکر سند اهتمام چندانی نداشته و گزارش خود را از یک منبع و راوی مجهول ذکر کرده است. وی در مواردی بیش از یک روایت را در مورد خبری واحد آورده است.

نویسنده بخشی از اطلاعات کتاب خود را با تکیه بر نوشته‌های برخی از مورخان متقدم از قبیل محمد بن هیثم بن شبانه مروزی، ابوحسان حسن بن عثمان زیادی، اسحاق بن سلیمان هاشمی و برخی دیگر از مورخان گردآوری کرده است.

وی ضمن ثبت و ضبط حوادث و وقایعی که در بغداد روی داده، به حیات خلفا و ساکنان این شهر در تمام جوانب سیاسی، اداری، نظامی، اجتماعی، اقتصادی، فکری، فرهنگی و عمرانی پرداخته است. وی از موضوعات مختلفی چون اخبار دعوت عباسی، حرکت‌های علویان، زنادقه، جنگ‌های مسلمانان و رومیان و درگیری بین امین و مأمون و آنچه به امور سیاست و جنگ در زمان خلفای عباسی تا دوره مهتدی است، به‌صورت تفصیلی و گاهی نیز با اختصار سخن به میان آورده است.

نویسنده گزارش‌های فراوانی مرتبط با وظایف کارگزاران دولت و همچنین اسناد ارزشمندی را ذکر کرده است که در پژوهش پیرامون دستگاه اداری دولت عباسی از اهمیت برخوردار است. در جنبه اجتماعی، کتاب حاوی مطالب فراوانی پیرامون ازدواج، عزاداری، مهمانی‌ها، مناسبات و عادات و رسوم مختلف است. نویسنده در جنبه اقتصادی، گزارش‌های مختلفی از بازارها، تجارت، قیمت‌ها و... ثبت کرده است. وی همچنین تصویری از حیات سیاسی و فکری آن دوره، اعم از مجالس علم، فرق مذهبی، مباحثات و مناقشات و... با تمرکز بر دوران مأمون، ارائه کرده است. وی همچنین مطالبی مرتبط با امور عمرانی را ذکر کرده و از آثار بغداد سخن به میان آورده است.

علی‌رغم از دست رفتن اجزای مختلف این اثر، کتاب مورد بحث به‌عنوان اثری کهن از تاریخ بغداد شمرده شده که همواره به‌عنوان گنجینه‌ای شامل اطلاعات تاریخی و تمدنی، مورد توجه بوده و به سبب وجود برخی گزارش‌های منحصربه‌فرد، منبع مهمی برای مورخان بعد از نویسنده در نگارش‌های تاریخی است. بررسی گزارش‌های گروهی از مورخان مانند طبری و دیگران، نشان از مورد توجه بودن این اثر نزد آنان دارد.

همچنین از ویژگی‌های این اثر می‌توان به اهمیت دادن نویسنده به ثبت و ضبط مدارک و اسناد تاریخی اشاره کرد.

محقق کتاب علاوه بر ذکر مقدمه‌ای تفصیلی و ارزشمند پیرامون نویسنده و کتاب و ثبت و ضبط آن، به جمع‌آوری بخش‌های مفقود آن از میان سایر کتب و ذکر آنها به‌عنوان ملحق در پایان کتاب، پرداخته است. وی علاوه بر ذکر آدرس‌ آیات و روایات و اشاره به اختلاف برخی عبارات متن تحقیق‌شده با متن اصلی در پاورقی، به بیان و توضیح برخی از کلمات دشوار و معرفی برخی از شخصیت‌ها که نام آنها در متن آمده، پرداخته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.