از دریا به دریا (کشف‌الابیات مثنوی)

از دریا به دریا (کشف‌الابیات مثنوی)
پدیدآوران	جعفری تبریزی، محمدتقی (نویسنده)
ناشر	انتشارات وزارت ارشاد اسلامی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1364
چاپ	اول
موضوع	مولوی، جلال‌الدین محمدبن محمد، ۶۰۴ - ۶۷۲ق,. مثنوی,-- نقد و تفسیر,مولوی، جلال‌الدین محمدبن محمد، ۶۰۴ - ۶۷۴ق. مثنوی-- کشف‌الابیات,شعر فارسی,Persian peotry, -- تاریخ و نقد, -- History and criticism, -- قرن ۷ق., -- 13th century,a10,a10
تعداد جلد	4ج
کد کنگره	‏PIR۵۳۰۱/ج۷

از دریا به دریا (کشف‌الابیات مثنوی) تألیف محمدتقی جعفری؛ این کتاب کشف‌الابیات و کشف‌اللّغات و اصطلاحات و تعبیرات مثنوی است که با همّت و تلاش طاقت‌فرسای مؤلف و همکارانش و بر اساس سه نسخۀ رمضانی(کلاله خاور)، جعفری (مؤلف) و نیکلسون فراهم شده است. با استفاده از این اثر، همۀ مصراع‌های ابیات مثنوی، یعنی هم مصراع اول و هم مصراع دوم، به دست می‌آید. نحوۀ به دست آوردن آن به این طریق است که بر اساس ترتیب حروف الفبا، هم مصراع‌ها با نظر به نخستین کلمه‌ای که دارد، در ذیل حرف کلمۀ اول خود آمده است؛ به عنوان مثال: مصراع «دید موسی یک شبانی را به راه» در حرف دال و مصراع دیگرش «کاو همی گفت ای خدا و ای اله» در حرف کاف آمده است. آنگاه برای به دست آوردن ابیات از طریق کشف لغات و جملات داخل مصراع آن نیز راهی وجود دارد، به این ترتیب که هر یک از آن‌ها به جملات و کلماتی تجزیه و هر یک در ذیل حرف اول آن جملات و کلمات آورده شده است؛ بازهم به عنوان مثال، همان بیت فوق را در نظر بگیرید که به ترتیب زیر تجزیه شده و هر یک از اجزا طبق حرف اول کلمۀ خود آمده است. در صورتی که از یک مصراع تنها یک کلمه باقی مانده باشد. بر اساس حرف اول آن کلمه آورده شده است:

دید موسی یک شبانی را به راه - د؛

موسی یک شبانی را به راه - م؛

شبانی را به راه - ش؛

شبانی را به راه-ش؛

راه -ر.

کاو همی گفت ای خدا و ای اله - ک؛

گفت ای خدا و ای اله - گ؛

خدا و ای اله - خ؛

اله - ۱.

دیده می‌شود که دو مصراع و جملات و کلمات بیت مذکور در هشت حرف ثبت شده است؛ بنابراین به عنوان نمونه برای پیدا کردن آن بیت مثنوی از هشت کلمه می‌توان استفاده کرد.

در این اثر، مصراع‌ها و جمله‌ها و واژه‌های تجزیه شدۀ آن به ترتیب فوق در اول صفحه قرار گرفته و روبه‌روی آن‌ها جدولی است که جایگاه آن‌ها را همزمان در سه نسخه مختلف(رمضانی، جعفری و نیکلسون) طبق شمارۀ جلد، شمارۀ صفحه و شمارۀ سطر نسخه‌ها نشان داده شده است.

چنان که گفته شد، در اين اثر، سه نسخۀ رمضانی و جعفری هر کدام با ۲۸۰۰۰ بیت و نسخۀ نیکلسون با ۲۵۰۰۰ بیت، منظور شده است؛ به عبارت دیگر با این کشف الابیات فقط می‌توان از این نسخه‌ها استفاده کرد و برای نسخه‌های جدیدی که بر اساس شماره مدوّن گشته قابل استفاده نمی‌باشد. کشف الابیات حاضر، چهار جلد و در قطع بزرگ (۲۵ + ۳۵) و به ترتیب ذیل تهیه و چاپ شده است: جلد اول از حرف «آ» تا «پ»؛ جلد دوم از حرف «ت» تا «د»؛ جلد سوم از حرف «ذ» تا «ک»؛ جلد چهارم از حرف «گ» تا «ی».

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.

وابسته‌ها

معجم اشعار در تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی