معین، محمد

نام	معین، محمد
نام‎های دیگر
نام پدر	شیخ الولقاسم
متولد	۹ اردیبهشت ۱۲۹۷ش
محل تولد	محلهٔ زرجوب شهر رشت
رحلت	1350ش / 1391ق / 1971م
اساتید	سید مهدی رشت‌آبادی
برخی آثار	‏چهار مقاله الهیات دانشنامه علائی رساله منطق دانشنامه علائی جامع الحکمتین عبهر العاشقین
کد مؤلف	AUTHORCODE00946AUTHORCODE

محمد معین (حدود 1297-1350ش)، نویسنده، محقق، استاد دانشگاه، فرهنگ‌نویس و پدیدآورنده لغت‌نامه «فرهنگ معین».

ولادت

دکتر محمد معین ۹ اردیبهشت ۱۲۹۷ش در محلهٔ زرجوب شهر رشت مرکز استان گیلان چشم به جهان گشود.

تحصیلات و مشاغل

او که اولین فرزند خانواده بود، در سن شش سالگی مادرش طلعت را بر اثر بیماری حصبه از دست داد و پنج روز بعد از فوت مادر، پدرش شیخ ابوالقاسم نیز به سبب همین بیماری درگذشت و جد پدری‌اش، شیخ محمدتقی معین‌العلما که یکی از معروف‌ترین علمای روحانی آن منطقه بود، متکفل تربیت و پرورش محمد گردید.

ایشان تحصیلات ابتدایی و سیکل اول متوسطه را در زادگاهش به پایان رسانید. علاوه بر این، صرف، نحو، زبان عربی، دستور و علوم ادبی را نیز از استادان مختلف فراگرفت. در این زمان پدربزرگش و سید مهدی رشت‌آبادی از استادان وی بودند.

بعد از تکمیل دوره اول متوسطه، وارد تهران شد و دوره دوم متوسطه را نیز با موفقیت کامل به پایان رساند و در سال 1310ش/1931م، وارد دانشکده ادبیات و دانش‌سرای عالی شد.

استاد فقید در 20 سالگی در رشته فلسفه و ادبیات و علوم تربیتی از دانش‌سرای عالی لیسانس گرفت.

ایشان، در ابتدا سمت دبیری دبیرستان شاهپور واقع در اهواز را داشت و سپس رئیس دانش‌سرای شبانه اهواز شد و درعین‌حال عضویت تحقیق اوقاف و ریاست پیشاهنگی و تربیت‌بدنی استان ششم را برعهده گرفت.

معین در سال 1318ش/1938م، به تهران مراجعت کرد و با تصدی معاونت و کفالت اداره دانش‌سراها در وزارت فرهنگ وارد دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی شد.

دکتر معین نخستین دکتر ایرانی فارغ‌التحصیل‌شده از دانشگاه تهران بشمار می‌رود. موضوع پایان‌نامه ایشان «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی» بود. از این به بعد سمت دانشیاری و سپس استادی در دانشکده ادبیات به‌عهده ایشان سپرده شد.

وی مدت سه سال در دانش‌سرای عالی نیز به تدریس پرداخت. سیر دائمی در ادبیات فارسی موجب شد که عضویت همیشگی فرهنگستان به وی سپرده شود.

دکتر معین از سال 1338، مؤسسه‌ای به نام «سازمان فرهنگ فارسی» در خانه خویش دایر کردند.

مطالعات معین وسیع و همه‌گیر بوده و زبان‌های عربی و انگلیسی و فرانسه را خوب می‌دانست و از علما و دانشمندان خارجی بی‌خبر نبود و به‌مناسبت‌هایی به کشورهایی ازجمله پاکستان، سوئیس، آلمان، روسیه، فرانسه، آمریکا و... مسافرت نمود و در برخی از کشورهای مزبور به تدریس در دانشگاه‌ها پرداخت.

مقام ادبی و تحقیقی استاد فقید تا حدی بود که دانشمندان خارجی نیز فضل و دانش و نبوغ مشارالیه را تمجید و تحسین کردند و اغلبشان از مرحوم درخواست کردند که با آنان در کارهای ادبی همکاری کنند؛ چنان‌که شادروان از سال 1324 تا آغاز کسالت در 1345 با دانشمند فرانسوی پرفسور هانری کربن در تصحیح و نقد متون فلسفی و عرفانی فارسی و عربی همکاری نمود.

در نتیجه این همکاری ده‌ها کتاب فارسی و عربی از طرف انستیتوی ایران و فرانسه (به فارسی و فرانسوی) طبع و منتشر گردید. در سال 1338 که سال درگذشت نیما یوشیج می‌باشد، دکتر معین به‌عنوان وصی آن شاعر تعیین گردید تا اشعار وی را بررسی کند و قسمت مهمی را انتشار بدهد؛ چنان‌که پس از وفات نیما یک جلد تحت نظر دکتر معین به چاپ رسیده است.

نشان‌ها و افتخارات

دکتر معین از کشور فرانسه نشان عالی ادب و هنر گرفت و یک‌ بار نیز به دریافت جایزه آکادمی ادبیات و کتیبه‌ها از فرانسه نائل آمد.

علاوه بر این نشان درجه دو و سه علمی و نشان هنر ایران را نیز دریافت داشت. علاوه بر این طبق وصیت‌نامه رسمی علامه مرحوم علی‌اکبر دهخدا دکتر معین به ریاست سازمان لغت‌نامه علامه علی‌اکبر دهخدا منصوب شد.

فرهنگ معین

ایشان با 20 سال کار و کوشش شبانه‌روزی، فرهنگ معین را تألیف کرد و حق این است که این کار شاهکار زندگانی وی می‌باشد. شادروان در تدوین مواد فرهنگ از بیش از 500 کتاب و رساله استفاده نمود.

وی در تهیه این فرهنگ ارزنده شش هزار صفحه‌ای، بیش از 300 هزار فیش از یک ‌میلیون و 300 هزار فیش خود را مورد استفاده قرار داده است.

وفات

محمد معین در 9 آذر 1345ش پس از بازگشت از ترکیه، در دفتر گروه زبان و ادبیات فارسی، سکته کرد و پنج سال آخر زندگی‌اش را در حالت اغما گذراند. وی در روز یک‌شنبه 13 تیرماه 1350، برابر با 4 ژوئیه 1971م از دنیا رفت. جنازه ایشان در فردای آن روز از مسجد فخرالدوله تهران مشایعت و به رشت انتقال یافت و در آرامگاه خانوادگیش در آستانه اشرفیه به خاک سپرده شد.

آثار

تألیف و تصنیف

1. ستاره ناهید یا داستان خرداد و امرداد نثر و نظم؛
2. حافظ شیرین‌سخن؛
3. یک قطعه شعر در پارسی باستان (فارسی، انگلیسی)؛
4. یوشت فریان و مرزبان‌نامه (فارسی - روسی)؛
5. علامه محمد قزوینی در سالنامه پارس تهران و در مجله فرهنگستان چاپ شد؛
6. شاهان کیانی و هخامنشی در آثار الباقیه (در مجله آموزش‌ و پرورش) به طبع رسید؛
7. ارداویرافنامه؛
8. روزشماری در ایران باستان و آثار آن در ادبیات پارسی، به‌ضمیمه رساله نوروز و سی روز ماه، تألیف محسن فیض کاشانی؛
9. پورداود؛
10. مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی؛
11. شماره هفت و هفت‌پیکر نظامی (فارسی، انگلیسی)؛
12. حکمت اشراق و فرهنگ ایران؛
13. قاعده‌های جمع در زبان فارسی؛
14. اسم مصدر، حاصل مصدر؛
15. امیر خسرو دهلوی؛
16. برگزیده نثر فارسی؛
17. آیینه سکندر؛
18. اضافه؛
19. هورقلیا؛
20. لغات فارسی ابن ‌سینا؛
21. برگزیده شعر فارسی؛
22. نصیرالدین طوسی؛
23. فرهنگ فارسی.

تصحیح کتب با مقدمه و حواشی و تعلیقات

1. دانشنامه علایی؛
2. جامع الحكمتين (با همکاری استاد هنری کربن)؛
3. شرح قصیده ابوالهیثم (با همکاری استاد هنری کربن)؛
4. مجموعه اشعار دهخدا با مقدمه مشروح در ترجمه احوال و آثار وی؛
5. برهان قاطع، دوره در چهار مجلد؛
6. جوامع الحکایات؛
7. چهارمقاله با شرح لغات و توضیح عبارات مشکل و نسخه‌بدل‌ها؛
8. عبهر العاشقين با همکاری هنری کربن.

ترجمه

1. روان‌شناسی تربیتی، ترجمه از «علم النفس وآثاره في التربية والتعليم (عربی)؛
2. خسرو کواتان وریدک وی، ترجمه از زبان پهلوی؛
3. کتیبه‌های پهلوی، ترجمه از snoitpircsnI ivalhaP (انگلیسی)؛
4. ایران، تألیف دکتر ر - گیرشمن (از فرانسوی - انگلیسی).

منابع مقاله

1. شگفته، صغری، «شادروان استاد دکتر محمد معین»، مجله هلال، مهر 1350، شماره 116، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور.
2. نم نمک
3. همشهری آنلاین

وابسته‌ها

‏چهار مقاله

الهیات دانشنامه علائی

رساله منطق دانشنامه علائی

جامع الحکمتین

عبهر العاشقین

مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی

حافظ شیرین سخن

گنجینۀ عرفان: شرح غزل‌های حافظ

مجموعه مقالات دکتر محمد معین

یادنامه پورداوود: مجموعه مقالات درباره فرهنگ و تمدن ایرانی

لغت‌نامه دهخدا

‏فرهنگ فارسی (متوسط)

تحليل هفت پيکر نظامی