مؤلفات ابن رشد

مؤلفات ابن رشد
پدیدآوران	صابر، محی‌الدین بیومی مدکور، ابراهیم قنواتی، جورج شحاته (نویسنده)
ناشر	جامعة الدول العربية. المنظمة العربية للتربية و الثقافة و العلوم. إدارة الثقافة
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1978م
چاپ	چاپ اول
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف2ق8 / 8430/90 Z ‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مؤلفات ابن رشد، اثر جورج شحاته قنواتی، کتابی است یک جلدی به زبان عربی با موضوع شخصیت‌ها و آثار. وی این اثر را به‌مناسبت کنگره بزرگداشت ابن رشد (هشت قرن پس از وفات وی) که در الجزایر برگزار شده بوده، به درخواست صاحبان کنگره، تألیف نموده و در آن، آثار فقهی، کلامی، فلسفی و علمی (طب، نجوم، ریاضیات و...) ابن رشد و همچنین مقالاتی درباره وی به زبان‌های مختلف دنیا و کنگره‌هایی درباره او و مجتمع‌های فعالی در نشر آثار وی را ذکر می‌کند.

ساختار

کتاب حاوی مقدمه دکتر محی‌الدین صابر مدیرکل مجموعه «المنظمة العربية للتربية والثقافة والعلوم»، تقدیمیه دکتر ابراهیم مدکور، مقدمه‌ای در بیان شیوه بحث در این اثر و مختصری از زندگی‌نامه ابن رشد، از جورج قنواتی است. پس از این مقدمات، محتوای مطالب کتاب در 5 بخش کلی مطرح شده که هرکدام دارای فصل‌هایی است و پس از آن ملحقات کتاب آمده است.

گزارش محتوا

دکتر ابراهیم مدکور می‌نویسد: پدر قنواتی پس از به انجام رساندن مجموعه آثار ابن سینا، به درخواست «المنظمة العربية للتربية والثقافة والعلوم»، در هشتمین قرن از وفات ابن رشد به‌مناسبت کنگره بزرگداشت وی دست به تألیف اثر حاضر زد. این اثر، در راستای جمع مجموعه آثار بزرگان اندیشه تألیف شده و پیش از آن این کار درباره آثار ابن سینا و غزالی و ابن خلدون و ابن عربی و سهروردی و فارابی و... نیز صورت گرفته است. سعی جمع‌کنندگان این آثار بر این بوده که سه مورد زیر را در مراحل جمع این آثار مراعات کنند:

1. تحقیق بیبلیوگرافی که شامل تمام آثار چاپ‌شده یا خطی مؤلف مورد نظر باشد و همچنین اشاره به مباحث و تحقیقاتی که در قدیم یا جدید حول وی صورت پذیرفته است.
2. آغاز به نشر مؤلفات مؤلف مورد نظر با تحقیق علمی دقیق روی آن و نوشتن مقدمه بر آن به‌منظور تکمیل مباحث آن.
3. مباحث موضوعی که به شخصیت مورد نظر مربوط است یا حول وی دور می‌زند و در یک کنگره جهانی عمومی القا می‌شود یا در یک کتاب یادنامه ثبت می‌گردد.

البته در میان این نویسندگان، ابن رشد دارای ویژگی خاصی است؛ زیرا حصر مؤلفاتش امر آسانی نیست و این به این دلیل است که اولا کتابهایش در کتابخانه‌های مختلف دنیا پخش است و ثانیا آثار وی به سه زبان عربی به‌عنوان زبان اصلی و عبری و لاتینی به دست ما رسیده است و مطابقت این آثار باهم شخصی را می‌خواهد که علاوه بر اطلاعات علمی و فلسفی و کلامی و فقهی، مسلط بر این سه زبان هم باشد. جورج قنواتی در این اثر بر آثار ابن رشد به زبان عربی بسنده کرده است و پیش از وی دیگران نیز این کار را کرده بودند و ایشان مطالبی را به مطالب آنان افزوده است. سعی نویسنده در این اثر بر این بوده که به‌صورت موضوعی به مطالب بپردازد و البته کار خوبی هم هست. در میان آثاری که جورج قنواتی از ابن رشد در این اثر از آنها یاد کرده، بسیاری هستند که هنوز به‌صورت خطی باقی مانده‌اند و نیاز فراوانی به نشر آنها حس می‌شود و تعدادی از آثار ابن رشد نیز مفقود شده است که امید است با ترجمه از آثار ترجمه‌شده وی به زبان لاتین و عبری، این مقدار از آثارش مجددا احیا شود.

قنواتی صرفا به آثار ابن رشد اکتفا نکرده و در راستای تکمیل مباحث این کتاب، کتاب‌هایی را هم که از قدیم و جدید، درباره ابن رشد نوشته شده بوده، ذکر کرده که البته حجم قابل ملاحظه‌ای است. وی همچنین مقالات و کتاب‌هایی را هم که در زبان‌های مختلف فرانسه و اسپانیولی و انگلیسی و آلمانی و عربی در این ارتباط نوشته شده، ذکر کرده است.

پس از مقدمه‌های مختلفی که بر کتاب نوشته شده، شاهد محتوای مطالب کتاب در 5 قسم کلی هستیم. قسم اول درباره ابن رشد در مصادرش بحث می‌کند که در سه باب مطرح شده و هرکدام از این باب‌ها دارای فصول مخصوص به خود هستند؛ در باب اول درباره مصادر اصلی ابن رشد صحبت شده و در باب دوم مصادر اضافی و مباحث جدید و معاصر مورد بحث قرار گرفته و در باب سوم، شیوه ترتیب مؤلفات وی به‌صورت زمانی، موضوعی، ابجدی و مختار (شیوه مورد نظر نویسنده)، بیان شده است.

در قسم دوم مطالب کتاب، در 5 فصل، مؤلفات فلسفی و کلامی و فقهی و علمی و کتاب‌های منحوله ابن رشد ارائه شده است و کتاب‌های علمی وی در دو فصل ریاضیات و فلکیات و طب، ارائه شده است.

در قسم سوم، درباره ابن رشد در غرب در قرون وسطی و عهد نهضت ترجمه صحبت می‌شود. در این قسم در 4 باب درباره ترجمه آثار وی به لاتینی و عبری صحبت می‌شود.

در قسم چهارم درباره کتاب‌ها و مقالاتی که درباره ابن رشد به زبان‌های غیر عربی نوشته شده، صحبت می‌شود و در پنجمین باب با عنوان «ابن رشد العالمي»، کنگره‌های مختص به ابن رشد و مراکز فعال در چاپ آثار او معرفی شده است.

البته از نظر دکتر ابراهیم مدکور بهتر بود که او باب دوم از قسم اول را به قسم چهارم کتابش، یعنی قسم مراجع ضمیمه می‌کرد که بخشی مهم است.

خود مؤلف در مقدمه‌اش بر کتاب می‌نویسد: بااینکه کار مؤلفات ابن سینا را هم من انجام داده بودم، ولی پس از به دست گرفتن کار درباره ابن رشد که به‌مناسبت کنگره بزرگداشت او از من درخواست شده بود، متوجه شدم این کار با کار درباره ابن سینا، اختلافات زیادی دارد؛ زیرا کارهای ابن سینا با وجود تعدد و تنوع بالایش همه به زبان اصلی عربی و اندکی به فارسی بود و با وجود پخش شدن آثار خطی وی در کتابخانه‌های دنیا، کتابخانه‌های آستانه بخش زیادی از آثار وی را داشت. آثار ترجمه‌شده به لاتینی ابن سینا نسبت به اصل عربی یا فارسی آن در مرتبه دوم از اهمیت بود. ولی درباره آثار ابن رشد امر متفاوت است؛ چون برخی از آثارش مانند «فصل المقال» و «مناهج الأدلة» و «تهافت التهافت» و «بداية المجتهد»، معروف و منتشرشده به زبان اصلی است، ولی متن عربی بسیاری از شروح وی بر ارسطو مفقود شده است و جز ترجمه عبری یا لا تینی آن باقی نمانده است. ولفسون می‌نویسد: از میان 38 شرح ابن رشد بر ارسطو، تنها 28 اثر آن به زبان عربی باقی مانده است که از میان این 28 کتاب نیز 9 اثر به حروف عبری نگاشته شده است. معنی این حرف این خواهد بود که از میان 38 اثر ابن رشد، تنها 19 اثر آن برای پژوهشگر به زبان عربی، قابل دستیابی است.

وضعیت کتاب

فهارس فنی کتاب پس از بخش ملحقات، در انتهای اثر ذکر شده است؛ این فهارس، شامل فهرست ابجدی مؤلفات ابن رشد، فهرست مؤلفات عربی چاپ‌شده جدید از ابن رشد به‌ترتیب اسامی محققان آن، فهرست آثاری که از ابن رشد به زبان‌های جدید ترجمه شده به‌ترتیب زبانی که آن اثر به آن ترجمه شده، فهرست آثار تحقیق‌شده یا ترجمه‌شده از ابن رشد در زمان جدید به‌ترتیب عناوین مؤلفات، فهرست مباحث درباره ابن رشد یا مباحث مرتبط با او به زبان عربی، فهرست اعلامی که با حروف عربی در کتاب ذکر شده، فهرست اعلام به حروف فرنگی و جدول شروح ابن رشد بر کتاب‌های ارسطو، است.

منابع مقاله

مقدمه‌ها و متن کتاب.