أخبار الدول و آثار الأول في التاريخ: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '== وابسته‌ها == ' به '==وابسته‌ها== {{وابسته‌ها}} ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '= ' به '=') |
||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| تصویر = NUR10295J1.jpg | | تصویر =NUR10295J1.jpg | ||
| عنوان = أخبار الدول و آثار الأول في التاريخ | | عنوان = أخبار الدول و آثار الأول في التاريخ | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[قرمانی، احمد بن یوسف]] (نويسنده) | [[قرمانی، احمد بن یوسف]] (نويسنده) | ||
[[احمد حطیط]] (محقق) | [[احمد حطیط]] (محقق) | ||
[[فهمی سعد]] (محقق) | [[فهمی سعد]] (محقق) | ||
| زبان = عربی | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره = /ق4الف3 35/63 DS | | کد کنگره =/ق4الف3 35/63 DS | ||
| موضوع = اسلام - تاريخ - متون | | موضوع =اسلام - تاريخ - متون قدیمی تا قرن 14، پيامبران، تاريخ - عجايب، تاريخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14، شگفتيهاي جهان، شهرها و شهرستانها، کشورهاي اسلامى - تاريخ | ||
| ناشر =عالم الکتب | |||
| ناشر = عالم الکتب | | مکان نشر =لبنان - بيروت | ||
| سال نشر =1992م , 1412ق | |||
| مکان نشر = لبنان - بيروت | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10295AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ = | |||
| سال نشر = 1992م , 1412ق | | شابک = | ||
| تعداد جلد =3 | |||
| کد اتوماسیون = AUTOMATIONCODE10295AUTOMATIONCODE | | کتابخانۀ دیجیتال نور =10295 | ||
| چاپ = | | کد پدیدآور =2106 | ||
| شابک = | | پس از = | ||
| تعداد جلد = 3 | | پیش از = | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | |||
| کد پدیدآور = 2106 | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | }} | ||
| خط ۳۳: | خط ۲۷: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب تاریخی، در پنجاه‌وپنج باب، در سه جلد، تنظیم شده است. | کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب تاریخی، در پنجاه‌وپنج باب، در سه جلد، تنظیم شده است. | ||
منابعی که نویسنده در تدوین اثر خویش، از آن‌ها بهره برده است را می‌توان به دو دسته تقسیم زیر تقسیم کرد: | منابعی که نویسنده در تدوین اثر خویش، از آن‌ها بهره برده است را می‌توان به دو دسته تقسیم زیر تقسیم کرد: | ||
# مشاهده و هم‌عصر بودن با بسیاری از حوادث. | # مشاهده و هم‌عصر بودن با بسیاری از حوادث. | ||
# مصادر مکتوب از جمله: قرآن کریم؛ کتب تفسیر؛ کتب سنن و اخبار نبوی؛ کتب مغازی و سیره نبوی؛ تاریخ قدیم؛ تاریخ خلفا و سلاطین؛ انساب؛ تراجم؛ کتب ادبی و دواوین شعر و کتب مسالک و ممالیک<ref>مقدمه محقق، ج1، صفحه یا - یب</ref>. | # مصادر مکتوب از جمله: قرآن کریم؛ کتب تفسیر؛ کتب سنن و اخبار نبوی؛ کتب مغازی و سیره نبوی؛ تاریخ قدیم؛ تاریخ خلفا و سلاطین؛ انساب؛ تراجم؛ کتب ادبی و دواوین شعر و کتب مسالک و ممالیک<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?pageNumber=11&viewType=pdf مقدمه محقق، ج1، صفحه یا - یب]</ref>. | ||
نویسنده اهتمام ویژه‌ای به تاریخ دول و سلسله‌ها حاکم داشته و در روش نوشتن تاریخ، به شیوه اغلب تاریخ‌نگاران مسلمان، تأسی نموده و مطالب را به‌صورت پی‌درپی و متسلسل بیان کرده است. وی برای نوشتن تاریخ هر دولت، ابتدا به مقتضیات، اسباب و زمینه‌های شکل‌گیری آن پرداخته و سپس، تاریخ آن را بیان کرده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?pageNumber=17&viewType=pdf همان، صفحه یز]</ref>. | |||
نویسنده اهتمام ویژه‌ای به تاریخ دول و سلسله‌ها حاکم داشته و در روش نوشتن تاریخ، به شیوه اغلب تاریخ‌نگاران مسلمان، تأسی نموده و مطالب را به‌صورت پی‌درپی و متسلسل بیان کرده است. وی برای نوشتن تاریخ هر دولت، ابتدا به مقتضیات، اسباب و زمینه‌های شکل‌گیری آن پرداخته و سپس، تاریخ آن را بیان کرده است<ref>همان، صفحه یز</ref>. | نویسنده کتابش را بر اساس سال‌شمار و با پیروی از مورخینی چون [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبری]]، [[مقریزی، احمد بن علی|مقریزی]]، عینی و [[ابن ایاس، محمد بن احمد|ابن ایاس]] تنظیم نموده با این تفاوت که توضیحاتی فراتر از کتب تاریخی در آن ارائه داده است. این شیوه، به شکلی خاص، در عهود و اعصاری که از دوران زندگانی وی دورتر بوده‌اند، وضوح بیشتری دارد، مانند اخبار دول قدیمی، فتوحات اسلامی در زمان خلیفه دوم، حوادثی که در دوران عثمان، [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] و سایر خلفا اتفاق افتاده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?pageNumber=17&viewType=pdf همان]</ref>. | ||
نویسنده مطالب تاریخی را به‌صورت سال‌به‌سال و در پاره‌ای از موارد، به‌صورت ماه‌به‌ماه، بیان نموده است و هرچه به تاریخ زمان خود وی نزدیک‌تر می‌شویم، روش سال‌شمار، قوت می‌گیرد که بهترین شاهد آن، حوادث دوران دولت بنی عثمان که هم‌عصر او بوده‌اند، می‌باشد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?pageNumber=17&viewType=pdf همان، صفحه یز - یح]</ref>. | |||
نویسنده کتابش را بر اساس سال‌شمار و با پیروی از مورخینی چون [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبری]]، [[مقریزی، احمد بن علی|مقریزی]]، عینی و [[ابن ایاس، محمد بن احمد|ابن ایاس]] تنظیم نموده با این تفاوت که توضیحاتی فراتر از کتب تاریخی در آن ارائه داده است. این شیوه، به شکلی خاص، در عهود و اعصاری که از دوران زندگانی وی دورتر بوده‌اند، وضوح بیشتری دارد، مانند اخبار دول قدیمی، فتوحات اسلامی در زمان خلیفه دوم، حوادثی که در دوران عثمان، [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] و سایر خلفا اتفاق افتاده است<ref>همان</ref>. | |||
نویسنده مطالب تاریخی را به‌صورت سال‌به‌سال و در پاره‌ای از موارد، به‌صورت ماه‌به‌ماه، بیان نموده است و هرچه به تاریخ زمان خود وی نزدیک‌تر می‌شویم، روش سال‌شمار، قوت می‌گیرد که بهترین شاهد آن، حوادث دوران دولت بنی عثمان که هم‌عصر او بوده‌اند، می‌باشد<ref>همان، صفحه یز - یح</ref>. | |||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه محقق، اطلاعات و نکات بسیار مهمی پیرامون کتاب، جایگاه و اهمیت آن و همچنین نویسنده، روش وی در تدوین مطالب و منابعی که از آن‌ها بهره برده، ذکر گردیده است<ref>همان، صفحه ج-که</ref>. | در مقدمه محقق، اطلاعات و نکات بسیار مهمی پیرامون کتاب، جایگاه و اهمیت آن و همچنین نویسنده، روش وی در تدوین مطالب و منابعی که از آن‌ها بهره برده، ذکر گردیده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?pageNumber=25&viewType=pdf همان، صفحه ج-که]</ref>. | ||
در مقدمه نویسنده که در هفت فصل تنظیم گردیده است، در ابتدا معنای علم تاریخ و موضوع آن بیان گردیده و در ادامه، پیرامون مخلوقات خداوند از جمله اجنه، شیاطین، ابلیس، زمین، آسمان، نبوت و رسالت بحث گردیده و در فصل آخر، فهرستی از موضوعات ابواب کتاب، آمده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?sectionNumber=2&pageNumber=3&viewType=pdf مقدمه مؤلف، ج1، ص3-40]</ref>. | |||
در مقدمه نویسنده که در هفت فصل تنظیم گردیده است، در ابتدا معنای علم تاریخ و موضوع آن بیان گردیده و در ادامه، پیرامون مخلوقات خداوند از جمله اجنه، شیاطین، ابلیس، زمین، آسمان، نبوت و رسالت بحث گردیده و در فصل آخر، فهرستی از موضوعات ابواب کتاب، آمده است<ref>مقدمه مؤلف، ج1، ص3-40</ref>. | |||
جلد اول، باب اول تا چهارم، جلد دوم، باب پنجم تا چهل و ششم و جلد آخر، باب چهل‌وهفت تا پنجاه‌وپنجم را در خود جای داده است. | جلد اول، باب اول تا چهارم، جلد دوم، باب پنجم تا چهل و ششم و جلد آخر، باب چهل‌وهفت تا پنجاه‌وپنجم را در خود جای داده است. | ||
باب اول در چهار فصل، به قصص انبیاء و پیامبران الهی و همچنین سیره نبوی(ص) اختصاص یافته است. باب دوم نیز در چهار فصل، حوادث مهم دوران خلفای راشدین را دربر دارد. نویسنده در باب سوم، در ضمن یازده فصل، به گوشه‌هایی از زندگی‌نامه اهل‌بیت پیامبر(ص)، از امام حسن(ع) تا حضرت مهدی(عج)، اشاره نموده است. فضایل قریش و اخبار صحابه، اعم از مهاجرین و انصار نیز در باب چهارم آمده است. | باب اول در چهار فصل، به قصص انبیاء و پیامبران الهی و همچنین سیره نبوی(ص) اختصاص یافته است. باب دوم نیز در چهار فصل، حوادث مهم دوران خلفای راشدین را دربر دارد. نویسنده در باب سوم، در ضمن یازده فصل، به گوشه‌هایی از زندگی‌نامه اهل‌بیت پیامبر(ص)، از امام حسن(ع) تا حضرت مهدی(عج)، اشاره نموده است. فضایل قریش و اخبار صحابه، اعم از مهاجرین و انصار نیز در باب چهارم آمده است. | ||
نویسنده ابواب پنجم تا پنجاه و سوم را به تاریخ دول اسلامی اختصاص داده است. شش باب اول، مربوط به خلفای بنی‌امیه و خلفای بنی‌عباس در عراق و مصر، دولت فاطمیین، دولت بنی ایوب در مصر و شام و دولت مملوکیه اول و دوم می‌باشد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?sectionNumber=34&pageNumber=3&viewType=pdf همان، ص34-40]</ref>. | |||
نویسنده ابواب پنجم تا پنجاه و سوم را به تاریخ دول اسلامی اختصاص داده است. شش باب اول، مربوط به خلفای بنی‌امیه و خلفای بنی‌عباس در عراق و مصر، دولت فاطمیین، دولت بنی ایوب در مصر و شام و دولت مملوکیه اول و دوم می‌باشد<ref>همان، ص34-40</ref>. | وی در باب یازدهم، متعرض تاریخ بنی‌طباطبا در کوفه و یمن شده، سپس در باب دوازدهم، اخبار دولت طبرستان را ذکر نموده و بعدازآن، مجدداً به ذکر اخبار حجاز، عراق، شام و یمن (در باب سیزدهم- بیست و دوم) پرداخته و بعدازآن، به اخبار ملوک طوایف در غرب (باب بیست و سوم- بیست و پنجم) منتقل شده، سپس به مشرق زمین و تاریخ صفاریان در سجستان (باب بیست‌وشش) و سامانیان در ماوراءالنهر (باب بیست و هفتم) و بنی سبکتکین (باب بیست‌وهشت) متمایل گردیده و سپس تاریخ دول شرق را رها کرده و به اخبار طولونیان، اخشیدیان و حمدانیان پرداخته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?sectionNumber=34&pageNumber=3&viewType=pdf همان]</ref>. | ||
ابواب سی و یکم تا پنجاه و سوم، اخبار دیلم، ملوک جرجان، آل‌بویه، ملوک عراق، دولت سلجوقیان در ماوراءالنهر، حلب و شام، دولت طغتکین، مرداس و آل براق در کرمان، غزنویان، اخبار تاتار، حکام آسیای صغیر از آل قرمان و سلاجقه روم تا اخبار عثمانیان و ایرانیان را در خود جای داده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?sectionNumber=34&pageNumber=3&viewType=pdf همان]</ref>. | |||
وی در باب یازدهم، متعرض تاریخ بنی‌طباطبا در کوفه و یمن شده، سپس در باب دوازدهم، اخبار دولت طبرستان را ذکر نموده و بعدازآن، مجدداً به ذکر اخبار حجاز، عراق، شام و یمن (در باب سیزدهم- بیست و دوم) پرداخته و بعدازآن، به اخبار ملوک طوایف در غرب (باب بیست و سوم- بیست و پنجم) منتقل شده، سپس به مشرق زمین و تاریخ صفاریان در سجستان (باب بیست‌وشش) و سامانیان در ماوراءالنهر (باب بیست و هفتم) و بنی سبکتکین (باب بیست‌وهشت) متمایل گردیده و سپس تاریخ دول شرق را رها کرده و به اخبار طولونیان، اخشیدیان و حمدانیان پرداخته است<ref>همان</ref>. | |||
ابواب سی و یکم تا پنجاه و سوم، اخبار دیلم، ملوک جرجان، آل‌بویه، ملوک عراق، دولت سلجوقیان در ماوراءالنهر، حلب و شام، دولت طغتکین، مرداس و آل براق در کرمان، غزنویان، اخبار تاتار، حکام آسیای صغیر از آل قرمان و سلاجقه روم تا اخبار عثمانیان و ایرانیان را در خود جای داده است<ref>همان</ref>. | |||
نویسنده در باب پنجاه و چهارم، به ذکر اخبار ملوک قدیم پرداخته و ضمن آنکه آن را به سیزده فصل تقسیم نموده، هر فصلی را به اخبار یکی از این دول، اختصاص داده است. این دولت‌ها عبارتند از: ملوک فارس، هند، چین، سریان، بابل، یونان، روم قبل از اسلام و بعدازآن و ملوک مصر قبل از طوفان و پس‌ازآن. این باب به ذکر اخبار عاد و بنی‌اسرائیل، پایان یافته است. | نویسنده در باب پنجاه و چهارم، به ذکر اخبار ملوک قدیم پرداخته و ضمن آنکه آن را به سیزده فصل تقسیم نموده، هر فصلی را به اخبار یکی از این دول، اختصاص داده است. این دولت‌ها عبارتند از: ملوک فارس، هند، چین، سریان، بابل، یونان، روم قبل از اسلام و بعدازآن و ملوک مصر قبل از طوفان و پس‌ازآن. این باب به ذکر اخبار عاد و بنی‌اسرائیل، پایان یافته است. | ||
آخرین باب نیز به ذکر عجایب و ظرایف تاریخ امم، اخبار دریاها، نهرها، چشمه‌ها و آثار آن‌ها و همچنین فرهنگ‌نامه شهرها که بر اساس حروف الفبا مرتب شده، اختصاص یافته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?sectionNumber=34&pageNumber=3&viewType=pdf همان]</ref>. | |||
آخرین باب نیز به ذکر عجایب و ظرایف تاریخ امم، اخبار دریاها، نهرها، چشمه‌ها و آثار آن‌ها و همچنین فرهنگ‌نامه شهرها که بر اساس حروف الفبا مرتب شده، اختصاص یافته است<ref>همان</ref>. | از جمله ویژگی‌های این اثر که باعث اهمیت آن شده، آن است که نویسنده در ذکر تراجم خلفا و سلاطین، توجه ویژه‌ای به ذکر سال ولادت خلیفه یا سلطان و مدت حکومت او داشته و پس‌ازآن، اقدام به بررسی حوادث و وقایعی که در دوران وی اتفاق افتاده، به ترتیب سال وقوع، نموده و مطالب مربوط به آن خلیفه یا سلطان را با ذکر خصال و ویژگی‌ها و تاریخ وفات وی، به پایان برده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?pageNumber=18&viewType=pdf مقدمه محقق، صفحه یح]</ref>. | ||
در بیان مطالب جغرافیایی نیز، نویسنده از روش اصحاب کتب مسالک و ممالکی که پیش از وی بوده‌اند، پیروی نموده است، مخصوصاً: [[مسعودی، علی بن حسین|مسعودی]]، [[ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله|ابن خردادبه]]، [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|یاقوت حموی]]، قزوینی و جمال‌الدین وطواط<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?pageNumber=18&viewType=pdf همان]</ref>. | |||
از جمله ویژگی‌های این اثر که باعث اهمیت آن شده، آن است که نویسنده در ذکر تراجم خلفا و سلاطین، توجه ویژه‌ای به ذکر سال ولادت خلیفه یا سلطان و مدت حکومت او داشته و پس‌ازآن، اقدام به بررسی حوادث و وقایعی که در دوران وی اتفاق افتاده، به ترتیب سال وقوع، نموده و مطالب مربوط به آن خلیفه یا سلطان را با ذکر خصال و ویژگی‌ها و تاریخ وفات وی، به پایان برده است<ref>مقدمه محقق، صفحه یح</ref>. | از دیگر ویژگی‌های کتاب، می‌توان به اهتمام ویژه نویسنده در ذکر مصادر و منابعی که از آن‌ها استفاده نموده اشاره نمود. وی در ابتدا نام مورخ و کتاب او را ذکر کرده و سپس، به بیان مطلب تاریخی مأخوذ از وی کرده است؛ درحالی‌که تلاش ویژه‌ای در رعایت امانت در آنچه نقل می‌کند نموده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?pageNumber=18&viewType=pdf همان، صفحه یح]</ref>. | ||
آنچه در اهمیت این اثر گران‌بها می‌افزاید، تنظیم ابوابی خاص، مترتب بر حروف الفبا، برای شهرها و اماکن می‌باشد تا خواننده، راحت‌تر به اماکن جغرافیایی، دسترسی داشته باشد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10295?pageNumber=23&viewType=pdf همان، صفحه کج]</ref>. | |||
در بیان مطالب جغرافیایی نیز، نویسنده از روش اصحاب کتب مسالک و ممالکی که پیش از وی بوده‌اند، پیروی نموده است، مخصوصاً: [[مسعودی، علی بن حسین|مسعودی]]، [[ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله|ابن خردادبه]]، [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|یاقوت حموی]]، قزوینی و جمال‌الدین وطواط<ref>همان</ref>. | |||
از دیگر ویژگی‌های کتاب، می‌توان به اهتمام ویژه نویسنده در ذکر مصادر و منابعی که از آن‌ها استفاده نموده اشاره نمود. وی در ابتدا نام مورخ و کتاب او را ذکر کرده و سپس، به بیان مطلب تاریخی مأخوذ از وی کرده است؛ درحالی‌که تلاش ویژه‌ای در رعایت امانت در آنچه نقل می‌کند نموده است<ref>همان، صفحه یح</ref>. | |||
آنچه در اهمیت این اثر گران‌بها می‌افزاید، تنظیم ابوابی خاص، مترتب بر حروف الفبا، برای شهرها و اماکن می‌باشد تا خواننده، راحت‌تر به اماکن جغرافیایی، دسترسی داشته باشد<ref>همان، صفحه کج</ref>. | |||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب هر جلد به همراه فهرست سال‌ها؛ آیات؛ روایات نبوی(ص)؛ اعلام؛ اقوام و قبایل، اماکن و مواضع؛ ایام و جنگ‌ها؛ اشعار؛ کتب مذکور در متن و مصادر مورد استفاده نویسنده، در انتهای همان جلد آمده است. | فهرست مطالب هر جلد به همراه فهرست سال‌ها؛ آیات؛ روایات نبوی(ص)؛ اعلام؛ اقوام و قبایل، اماکن و مواضع؛ ایام و جنگ‌ها؛ اشعار؛ کتب مذکور در متن و مصادر مورد استفاده نویسنده، در انتهای همان جلد آمده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | {{وابسته‌ها}} | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: تاریخ (عمومی)]] | [[رده: تاریخ (عمومی)]] | ||
[[رده: تاریخ آسیا]] | [[رده: تاریخ آسیا]] | ||
[[رده:بهمن (1400)]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۲۷
| أخبار الدول و آثار الأول في التاريخ | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قرمانی، احمد بن یوسف (نويسنده)
احمد حطیط (محقق) فهمی سعد (محقق) |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1992م , 1412ق |
| موضوع | اسلام - تاريخ - متون قدیمی تا قرن 14، پيامبران، تاريخ - عجايب، تاريخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14، شگفتيهاي جهان، شهرها و شهرستانها، کشورهاي اسلامى - تاريخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /ق4الف3 35/63 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
أخبار الدول و آثار الأول في التاريخ، اثر احمد بن یوسف قرمانی (متوفی 1019ق) با تحقیق دکتر فهمی سعد و احمد حطیط، کتابی است در موضوع تاریخ عمومی، که به زبان عربی و در قرن یازده هجری نوشته شده است.
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب تاریخی، در پنجاه‌وپنج باب، در سه جلد، تنظیم شده است. منابعی که نویسنده در تدوین اثر خویش، از آن‌ها بهره برده است را می‌توان به دو دسته تقسیم زیر تقسیم کرد:
- مشاهده و هم‌عصر بودن با بسیاری از حوادث.
- مصادر مکتوب از جمله: قرآن کریم؛ کتب تفسیر؛ کتب سنن و اخبار نبوی؛ کتب مغازی و سیره نبوی؛ تاریخ قدیم؛ تاریخ خلفا و سلاطین؛ انساب؛ تراجم؛ کتب ادبی و دواوین شعر و کتب مسالک و ممالیک[۱].
نویسنده اهتمام ویژه‌ای به تاریخ دول و سلسله‌ها حاکم داشته و در روش نوشتن تاریخ، به شیوه اغلب تاریخ‌نگاران مسلمان، تأسی نموده و مطالب را به‌صورت پی‌درپی و متسلسل بیان کرده است. وی برای نوشتن تاریخ هر دولت، ابتدا به مقتضیات، اسباب و زمینه‌های شکل‌گیری آن پرداخته و سپس، تاریخ آن را بیان کرده است[۲]. نویسنده کتابش را بر اساس سال‌شمار و با پیروی از مورخینی چون طبری، مقریزی، عینی و ابن ایاس تنظیم نموده با این تفاوت که توضیحاتی فراتر از کتب تاریخی در آن ارائه داده است. این شیوه، به شکلی خاص، در عهود و اعصاری که از دوران زندگانی وی دورتر بوده‌اند، وضوح بیشتری دارد، مانند اخبار دول قدیمی، فتوحات اسلامی در زمان خلیفه دوم، حوادثی که در دوران عثمان، حضرت علی(ع) و سایر خلفا اتفاق افتاده است[۳]. نویسنده مطالب تاریخی را به‌صورت سال‌به‌سال و در پاره‌ای از موارد، به‌صورت ماه‌به‌ماه، بیان نموده است و هرچه به تاریخ زمان خود وی نزدیک‌تر می‌شویم، روش سال‌شمار، قوت می‌گیرد که بهترین شاهد آن، حوادث دوران دولت بنی عثمان که هم‌عصر او بوده‌اند، می‌باشد[۴].
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، اطلاعات و نکات بسیار مهمی پیرامون کتاب، جایگاه و اهمیت آن و همچنین نویسنده، روش وی در تدوین مطالب و منابعی که از آن‌ها بهره برده، ذکر گردیده است[۵]. در مقدمه نویسنده که در هفت فصل تنظیم گردیده است، در ابتدا معنای علم تاریخ و موضوع آن بیان گردیده و در ادامه، پیرامون مخلوقات خداوند از جمله اجنه، شیاطین، ابلیس، زمین، آسمان، نبوت و رسالت بحث گردیده و در فصل آخر، فهرستی از موضوعات ابواب کتاب، آمده است[۶]. جلد اول، باب اول تا چهارم، جلد دوم، باب پنجم تا چهل و ششم و جلد آخر، باب چهل‌وهفت تا پنجاه‌وپنجم را در خود جای داده است. باب اول در چهار فصل، به قصص انبیاء و پیامبران الهی و همچنین سیره نبوی(ص) اختصاص یافته است. باب دوم نیز در چهار فصل، حوادث مهم دوران خلفای راشدین را دربر دارد. نویسنده در باب سوم، در ضمن یازده فصل، به گوشه‌هایی از زندگی‌نامه اهل‌بیت پیامبر(ص)، از امام حسن(ع) تا حضرت مهدی(عج)، اشاره نموده است. فضایل قریش و اخبار صحابه، اعم از مهاجرین و انصار نیز در باب چهارم آمده است. نویسنده ابواب پنجم تا پنجاه و سوم را به تاریخ دول اسلامی اختصاص داده است. شش باب اول، مربوط به خلفای بنی‌امیه و خلفای بنی‌عباس در عراق و مصر، دولت فاطمیین، دولت بنی ایوب در مصر و شام و دولت مملوکیه اول و دوم می‌باشد[۷]. وی در باب یازدهم، متعرض تاریخ بنی‌طباطبا در کوفه و یمن شده، سپس در باب دوازدهم، اخبار دولت طبرستان را ذکر نموده و بعدازآن، مجدداً به ذکر اخبار حجاز، عراق، شام و یمن (در باب سیزدهم- بیست و دوم) پرداخته و بعدازآن، به اخبار ملوک طوایف در غرب (باب بیست و سوم- بیست و پنجم) منتقل شده، سپس به مشرق زمین و تاریخ صفاریان در سجستان (باب بیست‌وشش) و سامانیان در ماوراءالنهر (باب بیست و هفتم) و بنی سبکتکین (باب بیست‌وهشت) متمایل گردیده و سپس تاریخ دول شرق را رها کرده و به اخبار طولونیان، اخشیدیان و حمدانیان پرداخته است[۸]. ابواب سی و یکم تا پنجاه و سوم، اخبار دیلم، ملوک جرجان، آل‌بویه، ملوک عراق، دولت سلجوقیان در ماوراءالنهر، حلب و شام، دولت طغتکین، مرداس و آل براق در کرمان، غزنویان، اخبار تاتار، حکام آسیای صغیر از آل قرمان و سلاجقه روم تا اخبار عثمانیان و ایرانیان را در خود جای داده است[۹]. نویسنده در باب پنجاه و چهارم، به ذکر اخبار ملوک قدیم پرداخته و ضمن آنکه آن را به سیزده فصل تقسیم نموده، هر فصلی را به اخبار یکی از این دول، اختصاص داده است. این دولت‌ها عبارتند از: ملوک فارس، هند، چین، سریان، بابل، یونان، روم قبل از اسلام و بعدازآن و ملوک مصر قبل از طوفان و پس‌ازآن. این باب به ذکر اخبار عاد و بنی‌اسرائیل، پایان یافته است. آخرین باب نیز به ذکر عجایب و ظرایف تاریخ امم، اخبار دریاها، نهرها، چشمه‌ها و آثار آن‌ها و همچنین فرهنگ‌نامه شهرها که بر اساس حروف الفبا مرتب شده، اختصاص یافته است[۱۰]. از جمله ویژگی‌های این اثر که باعث اهمیت آن شده، آن است که نویسنده در ذکر تراجم خلفا و سلاطین، توجه ویژه‌ای به ذکر سال ولادت خلیفه یا سلطان و مدت حکومت او داشته و پس‌ازآن، اقدام به بررسی حوادث و وقایعی که در دوران وی اتفاق افتاده، به ترتیب سال وقوع، نموده و مطالب مربوط به آن خلیفه یا سلطان را با ذکر خصال و ویژگی‌ها و تاریخ وفات وی، به پایان برده است[۱۱]. در بیان مطالب جغرافیایی نیز، نویسنده از روش اصحاب کتب مسالک و ممالکی که پیش از وی بوده‌اند، پیروی نموده است، مخصوصاً: مسعودی، ابن خردادبه، یاقوت حموی، قزوینی و جمال‌الدین وطواط[۱۲]. از دیگر ویژگی‌های کتاب، می‌توان به اهتمام ویژه نویسنده در ذکر مصادر و منابعی که از آن‌ها استفاده نموده اشاره نمود. وی در ابتدا نام مورخ و کتاب او را ذکر کرده و سپس، به بیان مطلب تاریخی مأخوذ از وی کرده است؛ درحالی‌که تلاش ویژه‌ای در رعایت امانت در آنچه نقل می‌کند نموده است[۱۳]. آنچه در اهمیت این اثر گران‌بها می‌افزاید، تنظیم ابوابی خاص، مترتب بر حروف الفبا، برای شهرها و اماکن می‌باشد تا خواننده، راحت‌تر به اماکن جغرافیایی، دسترسی داشته باشد[۱۴].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد به همراه فهرست سال‌ها؛ آیات؛ روایات نبوی(ص)؛ اعلام؛ اقوام و قبایل، اماکن و مواضع؛ ایام و جنگ‌ها؛ اشعار؛ کتب مذکور در متن و مصادر مورد استفاده نویسنده، در انتهای همان جلد آمده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.