دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. معاونت پژوهشی. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. گروه مطالعات اسلام و غرب

نام
نام سابق	گروه مطالعات اسلام و غرب
وضعیت حقوقی
هدف
رئیس
بنیانگذاری
وبگاه
کد مؤلف	AUTHORCODE24268AUTHORCODE

گروه مطالعات اسلام و غرب، وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گروهی است که با رویکرد تمدنی، به بررسی نظام‎های عینی و الگوهای عملی تمدن‌ساز و هم‎زمان شناخت بنیان‌های معرفتی اسلامی پرداخته و تلاش می‌نماید با نگرشی راهبردی و ایجاد بستری مناسب، تلاشی علمی و فراگیر در جهت تدوین مبانی علمی نظام‎ها و الگوهای عینی اداره اجتماع و تمدن‌ساز بر اساس آموزه‌های دینی و شرائط و نیازهای عصری را سامان بخشد. از این پژوهشکده تاکنون یک اثر با عنوان «جستاری نظری در باب تمدن» به چاپ رسیده است.

معرفی

«گروه مطالعات اسلام و غرب»، با رویکرد تمدنی، تلاش می‌نماید با بررسی نظام‎های عینی و الگوهای عملی تمدن‌ساز و هم‎زمان شناخت بنیان‌های معرفتی اسلامی، گامی در جهت توسعه گستره مطالعات در زمینه شناخت علمی زیرساخت‎های لازم برای ایجاد تمدن اسلامی بردارد. این گروه تلاش می‌نماید با نگرشی راهبردی و ایجاد بستری مناسب، تلاشی علمی و فراگیر در جهت تدوین مبانی علمی نظام‎ها و الگوهای عینی اداره اجتماع و تمدن‌ساز بر اساس آموزه‌های دینی و شرائط و نیازهای عصری را سامان بخشد.

این گروه هم‎زمان می‌کوشد تمدن غرب را به‌عنوان یک دستاورد بشری در ایجاد تمدن، با هدف شناخت، بهرهگیری و آسیب‌شناسی این تجربه برای شناسایی نیازهای عصری در تدوین الگوی تمدن مطلوب اسلامی مورد مطالعه و کنکاش قرار داده و به نقاط قوت و ضعف این تمدن دست یابد. نگاه به غرب از منظر گروه، دربرگیرنده کلیه ساحت‎های این تمدن اعم از آموزه‌های فکری (شامل اندیشه‌ها و پارادایم‎های رایج یا انتقادی)، نظام‎های عینی و همچنین سیاست‎ها و جهت‌گیری‌های غرب در ساحت فرهنگ، سیاست، اقتصاد و اجتماع است. افزون بر آن، مناسبات غرب با جهان اسلام اعم از تعاملات و چالش‌ها به‌عنوان تمدن رقیب در قلمرو پژوهش‌ها و تحقیقات گروه قرار دارد.

ضرورت تشکیل گروه

در سطح ملی، پیروزی انقلاب اسلامی و شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی در قالب دولت سرزمینی، ضرورت تدوین و ارائه نظام‎ها و الگوهای عملی اداره جامعه در دنیای معاصر بر مبنای آموزه‌های اسلامی را اجتناب‌ناپذیر ساخته است. ازاین‌رو، شناخت ویژگی‌ها و مناسبات جامعه مدرن و تلاش در جهت تدوین نظام‎های مختلف اجتماعی در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر اساس آرمان‌های اسلامی از اولویت‎های مراکز پژوهشی با رویکرد مطالعات اسلامی است. از طرفی پیامد انقلاب اسلامی، رشد فزاینده هویت‌خواهی و بیداری اسلامی در میان ملت‎های مسلمان از دهه 90 میلادی از یک‎سو و رسیدن به باور فقدان کارآمدی الگوی نظام‎های غرب و شرق در تحقق جامعه مطلوب از سویی دیگر، اندیشمندان مسلمان را با ضرورت بنیان‌گذاری فکری مبانی تمدن عظیم اسلامی به‌عنوان الگوی زیست مطلوب مسلمانان در جهان معاصر مواجه ساخته است. افزون بر آن، نحوه تعاملات پرتنش جهان اسلام و غرب در دهه‌های اخیر، شدت یافتن تقابل دنیای غرب با اسلام‌گرایی و جهان اسلام، افزایش احساسات علیه غرب و آمریکا در میان مسلمانان، نیاز به مطالعات اسلام و غرب با رویکرد تمدنی را فزونی بخشیده است. همچنین شکاف مباحث نظری محافل آکادمیک از جمله حوزه‌های علمیه، با نیازهای علمی نظام برای اداره جامعه و فاصله گرفتن پژوهش‌های محافل علمی از واقعیات دنیای کنونی، ضرورت شناخت ویژگی‌های تمدنی دنیای معاصر و تلاش در جهت به‌روز کردن تحقیقات بر اساس نیازهای جامعه و نظام اسلامی را اجتناب‌ناپذیر ساخته است.

ساختار و اهداف گروه

قلمرو فعالیت این گروه، سه زیرگروه علمی و واحدهای پژوهشی و مطالعاتی مرتبط است که «گروه مطالعات بنیادین»، «گروه الگوها و نظام‎ها» و «گروه مناسبات جهان اسلام و غرب» از آن جمله‌اند.

در تشریح اهداف کلی گروه علمی مطالعات بنیادین گفته شده: «انجام مطالعات بنیادین در جهت تبیین معیارهای فرابخشی تمدنی و ارائه شاخصه‌های کلی الگوها و نظام‎های اداره اجتماع در راستای نیاز سایر گروه‌ها و واحدهای بخشی، انجام پژوهش‌های بنیادین در جهت تبیین معیارهای تمدنی بر اساس آموزه‌های اسلامی، بررسی بنیان‌های فکری و اجتماعی تمدن غرب با هدف شناخت، بهره‌گیری و آسیب‌شناسی این تجربه برای شناسایی نیازهای عصری در دوران مدرن، که در واحدهای تمدن‌پژوهی، مطالعات تمدنی اسلام و غرب‌پژوهی فعالیت می‌کنند».

«اجتماع، مدیریت، تکنولوژی و تمدن»، «سیاست و حقوق و تمدن»، «اقتصاد و تمدن» و «فرهنگ، اندیشه، دین و تمدن» واحدهای علمی گروه «الگوها و نظام‎ها» هستند. این گروه، به بررسی مبانی فکری آموزه‌های اسلامی با هدف تدوین شاخصه‌های کلی و الگوهای رشد و تعالی جامعه به ‎تفکیک در ابعاد اقتصاد، سیاست، فرهنگ و اجتماع و بازتعریف آن بر مبنای نیازهای عصری، شناسایی و ارائه الگوها، معیارها و شاخصه‌های کلی نظام‎های مدیریت یک جامعه با توجه به شرایط عصری به ‎تفکیک در حوزه‌های فرهنگ، سیاست، اقتصاد و اجتماع و بررسی و نقد الگوها و نظام‎های تمدنی غرب به‎ تفکیک در حوزه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌پردازد.

«گروه علمی مناسبات جهان اسلام و غرب» نیز با اهداف بررسی راهبردها، سیاست‎ها و تعاملات دو جهان اسلام و غرب، بررسی وضعیت کنونی جهان اسلام (دولت‎ها، گروه‌ها، جنبش‌های اسلامی، ملت‎ها)، بررسی وضعیت کنونی غرب و تمایزات غرب اروپا و آمریکا از منظر تمدنی، بررسی نقش و جایگاه صهیونیزم بین‌المللی و تأثیرات آن بر جهان اسلام، شناسایی جریان‌های فکری و جنبش‌های اجتماعی - سیاسی معاصر جهان اسلام در مواجهه با مدرنیته و تمدن غرب، بررسی موضوعات و پدیده‌های جدید تأثیرگذار بر جهان اسلام، همانند جهانی شدن و تروریسم، با سه واحد علمی «مناسبات کشورهای اسلامی و جهان غرب» و «مناسبات مسلمانان کشورهای غیر اسلامی و غرب» و «مطالعات ویژه» به تحقیق می‌پردازد.

واحدهای علمی این گروه، علاوه بر پیگیری اهداف گروه در قلمرو کشورهای اسلامی، به نقش، جایگاه و چالش‌های مسلمانان در جوامع غیر اسلامی، به‌خصوص جوامع غربی پرداخته و در صدد مطالعه راهکارهای مناسب برای توسعه بخشیدن به نقش و جایگاه آنان برخواهد آمد. افزون بر آن، به بررسی نقش سازمان‌ها و نهادهای تأثیرگذار بین‌المللی کشورها بر مناسبات با سایر کشورهای جهان می‌پردازند.

فعالیت‎های گروه

این گروه تاکنون کتاب «جستاری نظری در باب تمدن» را منتشر کرده است و نشست‎های علمی و جلسات پژوهشی دوره‌ای بسیاری با اعضای شورای پژوهشی گروه و همچنین اساتید مدعو برگزار نموده است که آخرین آنها نشست علمی و نظریه‌پردازی با موضوع «رنج سنتی و رنج مدرن، بررسی کارکردهای یاد رنج متعالی در مواجهه با رنج انسان معاصر» است که با نقادی پروفسور عبدالعزیز ساشادینا (استاد دانشگاه ویرجینیای آمریکا) در مرکز همایش‌های دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.

آثار در دست انتشار

این مرکز دو کلان‌پروژه با عناوین «کنکاشی در مفاهیم بنیادین مدرن در صورت‌بندی هویت تمدنی» و «کثرت‌گرایی فرهنگی و تفاوت‎های اجتماعی در صورت‌بندی هویت تمدنی» در دست اقدام و تحقیق دارد و چندین پروژه تحقیقاتی با موضوعات «جریان‌های فکری معاصر عرب در مواجهه با مدرنیته» (کار گروهی)، «روش و ماهیت شناخت غرب» (با نظارت حجت‌الاسلام دکتر ذبیح‌الله نعیمیان)، «غرب‌شناسی عالمان شیعه در تجربه ایران معاصر» (حجت‌الاسلام دکتر احمد رهدار)، «روش شناخت غرب» (مجموعه گفتگوی علمی با اساتید)، «سکولاریسم (1)» (تألیف)، «سکولاریسم (2)» (ترجمه) و «سکولاریسم (3)» (نقد) در دست تدوین و انتشار دارد که به‌زودی منتشر خواهند شد.

منابع مقاله

1. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، به آدرس اینترنتی:

   http://www.bou.ac.ir/portal/home/?news/147682/111562/52391/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87%20%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA%20%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%20%D9%88%20%D8%BA%D8%B1%D8%A8

2. پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، به آدرس اینترنتی:

https://hawzah.net/fa/News/View/82697/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%BA%D8%B1%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D9%85