المرشد الوجيز إلی علوم تتعلق بالكتاب العزيز: تفاوت میان نسخه‌ها

المرشد الوجيز إلی علوم تتعلق بالكتاب العزيز
المرشد الوجيز إلی علوم تتعلق بالكتاب العزيز
پدیدآوران	ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل (نویسنده) شمس‌الدين، ابراهیم (مترجم)
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 1424ق ,
چاپ	1
شابک	‎978-2-7451-3908-8
موضوع	احاديث خاص (سبعه احرف) قرآن - علوم قرآنی قرآن - قرائت
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏75‎‏/‎‏45‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏4
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

نسخهٔ کنونی تا ‏۶ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۲۷

المرشد الوجيز إلی علوم تتعلق بالكتاب العزيز تألیف شهاب‌الدین عبدالرحمن بن اسماعیل بن ابراهیم، معروف به ابوشامه مقدسی (متوفی 665ق)، کتابی است در شناخت کیفیت نزول قرآن، جمع و تلاوت آن و تفسیر و توضیح حدیث «أنزل القرآن علی سبعة أحرف» و قرائت‌های هفتگانه قرآن^[۱].

تحقیق و تصحیح کتاب، توسط ابراهیم شمس‌الدین صورت گرفته است.

زبان و زمان نگارش

کتاب به زبان عربی و در نیمه اول قرن هفتم هجری، نوشته شده است.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در شش باب، تنظیم شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه نخست، ابتدا به تعریف علم قرائت پرداخته شده و سپس، ضمن اشاره به موضوع کتاب و نویسنده آن، به توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن، مبادرت شده است. در پایان نیز، زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده ذکر و مطالبی در تعریف علم قرائت به نقل از کتاب «کشف الظنون» حاجی خلیفه، افزوده شده است.^[۲].

در مقدمه نویسنده، به موضوع فصول کتاب، اشاره شده است.^[۳].

باب اول، در بیان کیفیت نزول قرآن و چگونگی تلاوت و حفظ آن است. نویسنده در این زمینه، ابتدا به بررسی آیه 185 سوره بقره: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ؛ ماه رمضان [همان ماه] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است»، آیه 3 دخان: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَکَةٍ؛ ما آن را در شبى فرخنده نازل کردیم» و آیه اول سوره قدر: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛ ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم» و وجود یا عدم وجود منافات بین این آیات پرداخته و سپس، روایات شب قدر را به‌منظور جمع میان این 3 آیه، بررسی نموده است.^[۴].

باب دوم، در مورد چگونگی جمع‌آوری قرآن کریم توسط صحابه و توضیح اقدامات خلفا است.^[۵].

در باب سوم، در ضمن سه فصل زیر، به بررسی روایت پیامبر(ص): «أنزل القرآن علی سبعة أحرف» و شرح آن پرداخته شده است:

در فصل اول، به ذکر روایاتی پرداخته شده که در ضمن آن، به این نکته اشاره گردیده که قرآن کریم، بر هفت حرف نازل شده است. از جمله این روایات، حدیثی است بدین مضمون از عروة بن زبیر به نقل از مسور بن مخرمه و عبدالرحمن بن عبدالقاری که از عمر بن خطاب شنیدند که می‌گفت از هشام بن حکیم سوره فرقان را شنیدم که به‌غیراز حروفی که از پیامبر(ص) شنیدم، آن را قرائت می‌کرد... لذا با او به نزد پیامبر(ص) رفته و ایشان هر دو قرائت را تأیید نموده و فرمودند: «إن هذا القرآن أنزل علی سبعة أحرف فأقرؤوا ما تیسر منه» (همان این قرآن بر هفت حرف نازل شده پس هر اندازه که از آن می‌توانید، بخوانید).^[۶].

در فصل دوم، مراد از «أحرف السبعة» که قرآن بر اساس آن نازل گردیده، توضیح داده شده است و برای آن، وجوه مختلفی ذکر گردیده است، از جمله به نقل از ابوعبید قاسم بن سلام در کتاب «غریب الحدیث» چنین آمده است که مراد از این حدیث، «هفت لغت از لغات عرب» است مراد از آن لغات قریش، هذیل، ثقیف، هوازن، کنانه، تمیم و یمن است که فقط در لفظ متفاوت هستند و معنای آن‌ها یکی است.^[۷].

در فصل سوم، به بررسی این نکته پرداخته شده است که آیا مجموع هفت حرف مورد بحث قراء، در قرآن کنونی جمع شده یا فقط یک حرف از آن، موجود است؟ در اینجا دو نظریه وجود دارد^[۸].

باب چهارم، به معنای قرائات هفتگانه معروف و ارائه نکات و مطالبی پیرامون هر یک، اختصاص یافته است.^[۹]. و در باب پنجم، تفاوت قرائت صحیح و قرائت شاذ و ضعیف، بررسی شده است. نویسنده در این قسمت، به‌تفصیل از نظرات فقیهان مذاهب مختلف در خصوص حکم فقهی قرائت‌های شاذ در نماز سخن گفته است.^[۱۰].

در آخرین باب، به بیان روایاتی درباره اقبال به علوم مفید قرآن و عمل به آن و ترک تعمق در تلاوت الفاظ آن و غلو در این امر، پرداخته شده است، از جمله آنکه در روایتی از ابوذر غفاری، چنین آمده است که پیامبر(ص) شبی از شب‌ها، به عبادت برخاسته و تمام شب تا صبح، آیه شریفه «إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُکَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَکِيمُ‌؛ اگر عذابشان کنى، آنان بندگان تواند و اگر بر ایشان ببخشایى تو خود، توانا و حکیمى» (مائده: 118) [که به‌اشتباه در کتاب آیه 121 ذکر شده است] را قرائت نموده و با آن قیام و رکوع و سجده می‌نمود^[۱۱].

وضعیت کتاب

از جمله اقدامات تحقیقی صورت گرفته در کتاب، عبارتند از:

درج زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده؛
افزودن مقدمه‌ای پیرامون علم قرائت، برگرفته از کتاب «کشف الظنون» حاجی خلیفه؛
ضبط دقیق الفاظ قرآنی در وجوه قرائت آن‌ها؛
شرح و توضیح لغات سخت و دیریاب متن در پاورقی‌ها، به همراه استناد آن به فرهنگ لغت‌ها و معاجم معروف و معتبر؛
ارائه اطلاعاتی پیرامون اعلام، کتب و تألیفات مذکور در متن به همراه ذکر منابع و مراجع آن.
شرح اصطلاحات علم قرائت؛
تخریج تمامی احادیث نبوی و ضبط دقیق نص آن، به همراه استناد به کتب حدیثی معتبر؛
تخریج آیات و الفاظ قرآنی^[۱۲].

این اثر دو بار در بیروت (بار اول در 1395ق) چاپ شده است.^[۱۳].

فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است.

پانویس

منابع مقاله

وابسته‌ها

التذکرة في القراءات الثمان

التلخيص في القراءات الثمان

العنوان في القراءات السبع

الغاية في القراءات العشر (و يليه ما اتفق لفظه و أختلف معناه في القرآن العظيم، و يليه المقدمة في أصول القراءات)

الكتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها

المبسوط في القراءات العشر

المستنير في القراءات العشر

المفتاح في اختلاف القراء السبعة المسمين بالمشهورين

[1] رحیم‌لو، یوسف، ج5، ص588

[2] مقدمه محقق، ص3- 26

[3] مقدمه دوم، ص27- 29

[4] متن کتاب، ص31- 47

[5] همان، ص59- 77

[6] همان، ص78- 79

[7] ر.ک: همان، ص86

[8] همان، ص111

[9] همان، ص117- 130

[10] همان، ص131- 142

[11] همان، ص147

[12] مقدمه محقق، ص4

[13] رحیم‌لو، یوسف، ج5، ص588

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{جعبه اطلاعات کتاب
 | تصویر =NUR03051J1.jpg
-| عنوان =المرشد الوجيز الی علوم تتعلق بالكتاب العزيز
+| عنوان =المرشد الوجيز إلی علوم تتعلق بالكتاب العزيز
 | عنوان‌های دیگر =
 | پدیدآوران =
@@ خط ۲۴: / خط ۲۴: @@
 | شابک =978-2-7451-3908-8
 | تعداد جلد =1
-| کتابخانۀ دیجیتال نور =4605
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =03051
 | کتابخوان همراه نور =03051
 | کد پدیدآور =
@@ خط ۳۰: / خط ۳۰: @@
 | پیش از =
 }}
+'''المرشد الوجيز إلی علوم تتعلق بالكتاب العزيز''' تألیف [[ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل|شهاب‌الدین عبدالرحمن بن اسماعیل بن ابراهیم]]، معروف به [[ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل|ابوشامه مقدسی]] (متوفی 665ق)، کتابی است در شناخت کیفیت نزول قرآن، جمع و تلاوت آن و تفسیر و توضیح حدیث «أنزل القرآن علی سبعة أحرف» و قرائت‌های هفتگانه قرآن<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5686 رحیم‌لو، یوسف، ج5، ص588]</ref>.
-'''المرشد الوجيز الی علوم تتعلق بالكتاب العزيز''' تألیف [[ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل|شهاب‌الدین عبدالرحمن بن اسماعیل بن ابراهیم]]، معروف به [[ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل|ابوشامه مقدسی]] (متوفی 665ق)، کتابی است در شناخت کیفیت نزول قرآن، جمع و تلاوت آن و تفسیر و توضیح حدیث «أنزل القرآن علی سبعة أحرف» و قرائت‌های هفتگانه قرآن<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5686 رحیم‌لو، یوسف، ج5، ص588]</ref>.
+تحقیق و تصحیح کتاب، توسط [[شمس‌الدين، ابراهیم|ابراهیم شمس‌الدین]] صورت گرفته است.
-تحقیق و تصحیح کتاب، توسط ابراهیم شمس‌الدین صورت گرفته است.
 ===زبان و زمان نگارش===
@@ خط ۴۲: / خط ۴۱: @@
 ==گزارش محتوا==
-در مقدمه نخست، ابتدا به تعریف علم قرائت پرداخته شده و سپس، ضمن اشاره به موضوع کتاب و نویسنده آن، به توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن، مبادرت شده است. در پایان نیز، زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده ذکر و مطالبی در تعریف علم قرائت به نقل از کتاب «[[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون|کشف الظنون]]» حاجی خلیفه، افزوده شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/3 مقدمه محقق، ص3- 26]</ref>.
+در مقدمه نخست، ابتدا به تعریف علم قرائت پرداخته شده و سپس، ضمن اشاره به موضوع کتاب و نویسنده آن، به توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن، مبادرت شده است. در پایان نیز، زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده ذکر و مطالبی در تعریف علم قرائت به نقل از کتاب «[[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون|کشف الظنون]]» [[حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله|حاجی خلیفه]]، افزوده شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/3 مقدمه محقق، ص3- 26]</ref>.
 در مقدمه نویسنده، به موضوع فصول کتاب، اشاره شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/27 مقدمه دوم، ص27- 29]</ref>.
-باب اول، در بیان کیفیت نزول قرآن و چگونگی تلاوت و حفظ آن است. نویسنده در این زمینه، ابتدا به بررسی آیه 185 سوره بقره: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ؛ ماه رمضان [همان ماه] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است»، آیه 3 دخان: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَکَةٍ؛ ما آن را در شبى فرخنده نازل کردیم» و آیه اول سوره قدر: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛ ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم» و وجود یا عدم وجود منافات بین این آیات پرداخته و سپس، روایات شب قدر را به‌منظور جمع میان این 3 آیه، بررسی نموده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/31 متن کتاب، ص31- 47]</ref>.
+باب اول، در بیان کیفیت نزول قرآن و چگونگی تلاوت و حفظ آن است. نویسنده در این زمینه، ابتدا به بررسی آیه 185 سوره بقره: «[https://quran.inoor.ir/fa/ayah/2/185/ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ]؛ ماه رمضان [همان ماه] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است»، آیه 3 دخان: «[https://quran.inoor.ir/fa/ayah/44/3/ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَکَةٍ]؛ ما آن را در شبى فرخنده نازل کردیم» و آیه اول سوره قدر: «[https://quran.inoor.ir/fa/ayah/97/1/ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ]؛ ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم» و وجود یا عدم وجود منافات بین این آیات پرداخته و سپس، روایات شب قدر را به‌منظور جمع میان این 3 آیه، بررسی نموده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/31 متن کتاب، ص31- 47]</ref>.
 باب دوم، در مورد چگونگی جمع‌آوری قرآن کریم توسط صحابه و توضیح اقدامات خلفا است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/59 همان، ص59- 77]</ref>.
-در باب سوم، در ضمن سه فصل زیر، به بررسی روایت پیامبر(ص): «أنزل القرآن علی سبعة أحرف» و شرح آن پرداخته شده است:
+در باب سوم، در ضمن سه فصل زیر، به بررسی روایت پیامبر(ص): «[https://hadith.inoor.ir/fa/hadithlist?pagenumber=1&pagesize=10&sortcolumn=default&sortdirection=asc&text=%D8%A3%D9%86%D8%B2%D9%84%20%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%D8%B9%D9%84%DB%8C%20%D8%B3%D8%A8%D8%B9%D8%A9%20%D8%A3%D8%AD%D8%B1%D9%81&searchtype= أنزل القرآن علی سبعة أحرف]» و شرح آن پرداخته شده است:
-در فصل اول، به ذکر روایاتی پرداخته شده که در ضمن آن، به این نکته اشاره گردیده که قرآن کریم، بر هفت حرف نازل شده است. از جمله این روایات، حدیثی است بدین مضمون از عروة بن زبیر به نقل از مسور بن مخرمه و عبدالرحمن بن عبدالقاری که از عمر بن خطاب شنیدند که می‌گفت از هشام بن حکیم سوره فرقان را شنیدم که به‌غیراز حروفی که از پیامبر(ص) شنیدم، آن را قرائت می‌کرد... لذا با او به نزد پیامبر(ص) رفته و ایشان هر دو قرائت را تأیید نموده و فرمودند: «إن هذا القرآن أنزل علی سبعة أحرف فأقرؤوا ما تیسر منه» (همان این قرآن بر هفت حرف نازل شده پس هر اندازه که از آن می‌توانید، بخوانید).<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/78 همان، ص78- 79]</ref>.
+در فصل اول، به ذکر روایاتی پرداخته شده که در ضمن آن، به این نکته اشاره گردیده که قرآن کریم، بر هفت حرف نازل شده است. از جمله این روایات، حدیثی است بدین مضمون از عروة بن زبیر به نقل از مسور بن مخرمه و عبدالرحمن بن عبدالقاری که از عمر بن خطاب شنیدند که می‌گفت از هشام بن حکیم سوره فرقان را شنیدم که به‌غیراز حروفی که از پیامبر(ص) شنیدم، آن را قرائت می‌کرد... لذا با او به نزد پیامبر(ص) رفته و ایشان هر دو قرائت را تأیید نموده و فرمودند: «[https://hadith.inoor.ir/fa/hadithlist?pagenumber=1&pagesize=10&sortcolumn=default&sortdirection=asc&text=%D8%A5%D9%86%20%D9%87%D8%B0%D8%A7%20%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%D8%A3%D9%86%D8%B2%D9%84%20%D8%B9%D9%84%DB%8C%20%D8%B3%D8%A8%D8%B9%D8%A9%20 إن هذا القرآن أنزل علی سبعة أحرف فأقرؤوا ما تیسر منه]» (همان این قرآن بر هفت حرف نازل شده پس هر اندازه که از آن می‌توانید، بخوانید).<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/78 همان، ص78- 79]</ref>.
 در فصل دوم، مراد از «أحرف السبعة» که قرآن بر اساس آن نازل گردیده، توضیح داده شده است و برای آن، وجوه مختلفی ذکر گردیده است، از جمله به نقل از [[ابوعبید، قاسم بن سلام|ابوعبید قاسم بن سلام]] در کتاب «غریب الحدیث» چنین آمده است که مراد از این حدیث، «هفت لغت از لغات عرب» است مراد از آن لغات قریش، هذیل، ثقیف، هوازن، کنانه، تمیم و یمن است که فقط در لفظ متفاوت هستند و معنای آن‌ها یکی است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/86 ر.ک: همان، ص86]</ref>.
@@ خط ۶۰: / خط ۵۹: @@
 باب چهارم، به معنای قرائات هفتگانه معروف و ارائه نکات و مطالبی پیرامون هر یک، اختصاص یافته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/117 همان، ص117- 130]</ref>. و در باب پنجم، تفاوت قرائت صحیح و قرائت شاذ و ضعیف، بررسی شده است. نویسنده در این قسمت، به‌تفصیل از نظرات فقیهان مذاهب مختلف در خصوص حکم فقهی قرائت‌های شاذ در نماز سخن گفته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/131 همان، ص131- 142]</ref>.
-در آخرین باب، به بیان روایاتی درباره اقبال به علوم مفید قرآن و عمل به آن و ترک تعمق در تلاوت الفاظ آن و غلو در این امر، پرداخته شده است، از جمله آنکه در روایتی از ابوذر غفاری، چنین آمده است که پیامبر(ص) شبی از شب‌ها، به عبادت برخاسته و تمام شب تا صبح، آیه شریفه «إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُکَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَکِيمُ‌؛ اگر عذابشان کنى، آنان بندگان تواند و اگر بر ایشان ببخشایى تو خود، توانا و حکیمى» (مائده: 118) [که به‌اشتباه در کتاب آیه 121 ذکر شده است] را قرائت نموده و با آن قیام و رکوع و سجده می‌نمود<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/147 همان، ص147]</ref>.
+در آخرین باب، به بیان روایاتی درباره اقبال به علوم مفید قرآن و عمل به آن و ترک تعمق در تلاوت الفاظ آن و غلو در این امر، پرداخته شده است، از جمله آنکه در روایتی از ابوذر غفاری، چنین آمده است که پیامبر(ص) شبی از شب‌ها، به عبادت برخاسته و تمام شب تا صبح، آیه شریفه «[https://quran.inoor.ir/fa/ayah/5/118/ إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُکَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَکِيمُ‌]؛ اگر عذابشان کنى، آنان بندگان تواند و اگر بر ایشان ببخشایى تو خود، توانا و حکیمى» (مائده: 118) [که به‌اشتباه در کتاب آیه 121 ذکر شده است] را قرائت نموده و با آن قیام و رکوع و سجده می‌نمود<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/4605/1/147 همان، ص147]</ref>.
 ==وضعیت کتاب==
@@ خط ۷۸: / خط ۷۷: @@
 ==پانویس==
-<references/>
+<references />
 ==منابع مقاله==
@@ خط ۸۵: / خط ۸۴: @@
 ==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
+[[التذکرة في القراءات الثمان]]
+[[التلخيص في القراءات الثمان]]
+[[العنوان في القراءات السبع]]
+[[الغاية في القراءات العشر (و يليه ما اتفق لفظه و أختلف معناه في القرآن العظيم، و يليه المقدمة في أصول القراءات)]]
+[[الكتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها]]
+[[المبسوط في القراءات العشر]]
+[[المستنير في القراءات العشر]]
+[[المفتاح في اختلاف القراء السبعة المسمين بالمشهورين]]
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
@@ خط ۱۰۱: / خط ۱۱۵: @@
 [[رده: آثار کلی علم قرائت]]
-[[رده:جدید 25 تیرالی 24 مرداد]]