غريب الحديث: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'بستي خطابي، حمد بن محمد' به 'بستی خطابی، حمد بن محمد') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'غریب الحدیث (ابهام زدایی)' به 'غریب الحدیث (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =3 | | تعداد جلد =3 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =59622 | ||
| کتابخوان همراه نور =59622 | | کتابخوان همراه نور =59622 | ||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
}} | }} | ||
'''غريب الحديث'''، اثر ابوسلیمان حمد بن محمد بن ابراهیم خطابی بستی (متوفی 388ق)، کتاب مهم و مشهور نویسنده درباره واژههای ناآشنا، نامفهوم و یا دیریاب در علم حدیث می‌باشد که از منابع مهم در موضوع خود بشمار رفته و با تحقیق عبدالکریم ابراهیم غرباوی و تخریج احادیث توسط عبدالقیوم | {{کاربردهای دیگر|غریب الحدیث (ابهام‌زدایی)}} | ||
'''غريب الحديث'''، اثر [[بستی خطابی، حمد بن محمد|ابوسلیمان حمد بن محمد بن ابراهیم خطابی بستی]] (متوفی 388ق)، کتاب مهم و مشهور نویسنده درباره واژههای ناآشنا، نامفهوم و یا دیریاب در علم حدیث می‌باشد که از منابع مهم در موضوع خود بشمار رفته و با تحقیق [[غربا‌وي، عبدالکريم ابراهيم|عبدالکریم ابراهیم غرباوی]] و تخریج احادیث توسط [[عبدرب النبي، عبدالقيوم|عبدالقیوم عبدرب‌النبی]]، به چاپ رسیده است. | |||
==تاریخ نگارش== | ==تاریخ نگارش== | ||
خطابی بخشی از این کتاب را در ۳۵۹ق، در بخارا نگاشت و سپس در نیشابور نسخه نهایی آن را فراهم آورد<ref>ر.ک: باقری، حمید، ج15، ص619</ref>. | [[بستی خطابی، حمد بن محمد|خطابی]] بخشی از این کتاب را در ۳۵۹ق، در بخارا نگاشت و سپس در نیشابور نسخه نهایی آن را فراهم آورد<ref>ر.ک: باقری، حمید، ج15، ص619</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۸: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه نخست، ضمن اشاره به نام کتاب و نویسنده آن، به بیان این نکته پرداخته شده است که خطابی گفته است: من با دقت بسیار در احادیث دریافتم که الفاظ غریبی در آنها وجود دارد که اصل و ریشه‌ای برای آنها در دو کتاب ابوعبیده و ابن قتیبه، موجود نیست... لذا به جمع آنها همت نهادم<ref>ر.ک: مقدمه اول، ج1، ص3-4</ref>. | در مقدمه نخست، ضمن اشاره به نام کتاب و نویسنده آن، به بیان این نکته پرداخته شده است که [[بستی خطابی، حمد بن محمد|خطابی]] گفته است: من با دقت بسیار در احادیث دریافتم که الفاظ غریبی در آنها وجود دارد که اصل و ریشه‌ای برای آنها در دو کتاب ابوعبیده و ابن قتیبه، موجود نیست... لذا به جمع آنها همت نهادم<ref>ر.ک: مقدمه اول، ج1، ص3-4</ref>. | ||
در مقدمه دوم، ابتدا شرح حال مفصلی از مؤلف ارائه گردیده و سپس اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، توضیح داده شده است<ref>ر.ک: مقدمه دوم، همان، ص5-45</ref>. | در مقدمه دوم، ابتدا شرح حال مفصلی از مؤلف ارائه گردیده و سپس اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، توضیح داده شده است<ref>ر.ک: مقدمه دوم، همان، ص5-45</ref>. | ||
همه آنان که با متون کهن سر و کار دارند و در پی فهم | همه آنان که با متون کهن سر و کار دارند و در پی فهم اندیشه‌‌های پیشینیان از لابه‌لای سخنان و نوشته‌های به‌یادگارمانده آنانند، با مشکل واژههای ناآشنا روبه‌رو هستند. واژههای نامفهوم و یا دیریاب، گاه در جای حساس و اصلی جمله قرار می‌گیرند و ازاین‌رو، همه کلام را گنگ می‌سازند<ref>ر.ک: مسعودی، عبدالهادی، ص92</ref>. | ||
ازاین‌رو غریب‌‌نگاران مسلمان، مانند همتایان ادیب خویش، به تلاش‌هایی سترگ دست یازیدند و در کنار تدوین علوم ادبی و بلاغی، بخشی از کوشش‌های پیگیر | ازاین‌رو غریب‌‌نگاران مسلمان، مانند همتایان ادیب خویش، به تلاش‌هایی سترگ دست یازیدند و در کنار تدوین علوم ادبی و بلاغی، بخشی از کوشش‌های پیگیر خود را به ترجمه و شرح و تفسیر واژههای ناآشنای متون دینی (قرآن و حدیث)، اختصاص دادند و موفق گشتند در طی چند قرن کار مستمر، از مرحله ابداع و تدوین تا تهیه جوامع و تسهیل دسترسی به آنها، آثار ارزشمندی در زمینه غریب‌نویسی به‌یادگار نهند<ref>ر.ک: همان، ص93</ref>، که از جمله آنها عبارتند از ابوعبید قاسم بن سلام (متوفی 224ق)<ref>ر.ک: همان، ص94</ref> و ابن قتیبه (متوفی 276ق)<ref>ر.ک: همان، ص95</ref> که تک‌نگاری‌های حاصل از تراوش‌های فکری علما در شرح واژههای غریب و نامأنوسی که بدون ترتیب منطقی، مکتوب شده بود را به‌صورت مستندنویسی و با نظم و ترتیب خاصی، ارائه دهند<ref>ر.ک: همان، ص93-95</ref>. دسته‌بندی ابوعبید و روشمند کردن ارائه مطالب، مراجعان را از رنج تتبع و جستجوی فراوان رهانید<ref>ر.ک: همان، ص95</ref>، اما نقدها و خرده‌گیری‌هایی بر کتاب او صورت گرفت<ref>ر.ک:همان</ref> و ابن قتیبه، احادیث دیگری را به اندازه آنچه ابوعبید گرد آورده بود، یافت که دربرگیرنده واژههای غریبی بود که ابوعبید به آنها نپرداخته بود، ولذا ابن قتیبه آنها را گرد آورد و با همان روش مسندی، آنها را ارائه داد<ref>ر.ک: همان، ص96</ref>. توجه ابن قتیبه به احادیثی متفاوت و جدا از آنچه ابوعبید شرح داده بود و اشتمال هر دو کتاب ابن قتیبه و ابوعبید بر کتاب‌های پیش از خود، [[بستی خطابی، حمد بن محمد|خطابی بستی]]، نویسنده اثر حاضر که سومین غریب‌نویس بزرگ این سبک (ترتیب مسندی) بشمار می‌رود را بر آن داشت تا به تکمیل کار این دو تن بپردازد و بخش سوم احادیث دربرگیرنده واژههای ناآشنا را سامان دهد<ref>ر.ک: همان، ص97</ref>. | ||
خطابی به احتوای | [[بستی خطابی، حمد بن محمد|خطابی]] به احتوای این دو کتاب بر کتاب‌های پیشین، آگاه بوده و با تواضع علمی خویش، همه آنچه را آن دو یافته‌اند، وا‌می‌‌نهد و در اثر حاضر، تنها به شرح لغات احادیثی رو می‌آورد که پیش از او به آنها پرداخته نشده است. جالب توجه است که او نیز می‌تواند به اندازه ابوعبید و ابن قتیبه، احادیث نیازمند به شرح بیابد و دانش غريب الحديث را دارای سه کتاب هم‌سنگ و برابر سازد که اثر حاضر، از جمله مهم‌ترین آنهاست<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
خطابی در مقدمه کتاب خود، مطالب متعددی را بیان کرده و آثار نگاشته‌شده در موضوع غريب الحديث را برشمرده و پس از تبیین مراد از کلام غریب، علل نگارش کتاب خود را لزوم توضیح واژگان روایات و تکمیل دو کتاب قاسم بن سلام و ابن قتیبه در کنار تصحیح تصحیف‌های به‌وجودآمده در روایات، عنوان کرده است. وی چنان‌که در مقدمه آورده، در این کتاب از ترتیب موجود در دو کتاب قاسم بن سلام و ابن قتیبه پیروی کرده و به‌ترتیب، به شرح واژگان غریب احادیث پیامبر(ص) در جلد نخست، اقوال صحابه در جلد دوم و اقوال تابعان و روایات بدون سند در جلد سوم پرداخته و در پایان، بحثی درباره تصحیح تصحیفات به‌وجودآمده در روایات آورده است<ref>ر.ک: باقری، حمید، ج15، ص619</ref>. | [[بستی خطابی، حمد بن محمد|خطابی]] در مقدمه کتاب خود، مطالب متعددی را بیان کرده و آثار نگاشته‌شده در موضوع غريب الحديث را برشمرده و پس از تبیین مراد از کلام غریب، علل نگارش کتاب خود را لزوم توضیح واژگان روایات و تکمیل دو کتاب قاسم بن سلام و ابن قتیبه در کنار تصحیح تصحیف‌های به‌وجودآمده در روایات، عنوان کرده است. وی چنان‌که در مقدمه آورده، در این کتاب از ترتیب موجود در دو کتاب قاسم بن سلام و ابن قتیبه پیروی کرده و به‌ترتیب، به شرح واژگان غریب احادیث پیامبر(ص) در جلد نخست، اقوال صحابه در جلد دوم و اقوال تابعان و روایات بدون سند در جلد سوم پرداخته و در پایان، بحثی درباره تصحیح تصحیفات به‌وجودآمده در روایات آورده است<ref>ر.ک: باقری، حمید، ج15، ص619</ref>. | ||
ترتیب خاصی در نقل روایات کتاب وجود ندارد، جز آنکه در روایات صحابه، احادیث صحابیان مشهور بر دیگران مقدم داشته شده است. شیوه او چنان است که ابتدا متن حدیث، سپس سند آن را نقل می‌کند و پس از آن به شرح مفردات بدون ترتیب خاصی می‌پردازد. وی از آیات و احادیث نبوی و نیز اشعار و امثال عربی برای شرح واژگان استفاده کرده است و از ساختمان واژگان و جایگاه نحوی آنها در متن روایات نیز سخن گفته است. او همچنین موارد اشتباه در ضبط برخی واژههای منقول از بزرگان لغت‌شناس را یادآور شده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ترتیب خاصی در نقل روایات کتاب وجود ندارد، جز آنکه در روایات صحابه، احادیث صحابیان مشهور بر دیگران مقدم داشته شده است. شیوه او چنان است که ابتدا متن حدیث، سپس سند آن را نقل می‌کند و پس از آن به شرح مفردات بدون ترتیب خاصی می‌پردازد. وی از آیات و احادیث نبوی و نیز اشعار و امثال عربی برای شرح واژگان استفاده کرده است و از ساختمان واژگان و جایگاه نحوی آنها در متن روایات نیز سخن گفته است. او همچنین موارد اشتباه در ضبط برخی واژههای منقول از بزرگان لغت‌شناس را یادآور شده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
خطابی همچنین دلالت برخی روایات بر احکام شرعی را نیز بیان کرده است. افزون بر اهمیت کتاب در موضوع خود، ویژگی‌های دیگری چون دسترسی به اقوال لغت‌شناسان و اشعار عربی و همچنین اطلاعات قابل توجه در علوم مختلف برای آن برشمرده‌اند. وی همچنین در مواردی به نقد راویان احادیث پرداخته است<ref>ر.ک: همان</ref>. | [[بستی خطابی، حمد بن محمد|خطابی]] همچنین دلالت برخی روایات بر احکام شرعی را نیز بیان کرده است. افزون بر اهمیت کتاب در موضوع خود، ویژگی‌های دیگری چون دسترسی به اقوال لغت‌شناسان و اشعار عربی و همچنین اطلاعات قابل توجه در علوم مختلف برای آن برشمرده‌اند. وی همچنین در مواردی به نقد راویان احادیث پرداخته است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
خطابی از منابع متعددی در نگارش این اثر سود جسته است. بسیاری همچون ابوعبید هروی، بیهقی و زمخشری در آثار خود از غريب الحديث خطابی نقل قول کرده‌اند<ref>ر.ک: همان</ref>. | [[بستی خطابی، حمد بن محمد|خطابی]] از منابع متعددی در نگارش این اثر سود جسته است. بسیاری همچون ابوعبید هروی، بیهقی و زمخشری در آثار خود از غريب الحديث [[بستی خطابی، حمد بن محمد|خطابی]] نقل قول کرده‌اند<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
| خط ۶۹: | خط ۷۰: | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[غريب الحديث (حربی)]] | |||
[[غريب الحديث (هروی)]] | |||
[[غريب الحديث (ابن قتیبه)]] | |||
[[غريب الحديث (ابن قتیبه با تحقیق جبوری)]] | |||
| خط ۷۴: | خط ۸۴: | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:حدیث]] | [[رده:حدیث]] | ||
[[رده:فهرست‌ها، کشف الحدیث‌ها، واژه‌نامه‌ها، غریب | [[رده:فهرست‌ها، کشف الحدیث‌ها، واژه‌نامه‌ها، غریب لغات الحدیث، سازمان‌ها، انجمن‌ها، دارالحدیث‌ها، کنگره‌ها]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۵۹
| غريب الحديث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بستی خطابی، حمد بن محمد (نويسنده)
غربا‌وي، عبدالکريم ابراهيم (محقق) عبدرب النبي، عبدالقيوم (مصحح) |
| ناشر | دار الفکر |
| مکان نشر | سوريه - دمشق |
| سال نشر | 1982م , 1402ق |
| چاپ | 1 |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
غريب الحديث، اثر ابوسلیمان حمد بن محمد بن ابراهیم خطابی بستی (متوفی 388ق)، کتاب مهم و مشهور نویسنده درباره واژههای ناآشنا، نامفهوم و یا دیریاب در علم حدیث می‌باشد که از منابع مهم در موضوع خود بشمار رفته و با تحقیق عبدالکریم ابراهیم غرباوی و تخریج احادیث توسط عبدالقیوم عبدرب‌النبی، به چاپ رسیده است.
تاریخ نگارش
خطابی بخشی از این کتاب را در ۳۵۹ق، در بخارا نگاشت و سپس در نیشابور نسخه نهایی آن را فراهم آورد[۱].
ساختار
کتاب با سه مقدمه از راشد بن راجح، محقق و مؤلف آغاز و مطالب در سه جلد، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه نخست، ضمن اشاره به نام کتاب و نویسنده آن، به بیان این نکته پرداخته شده است که خطابی گفته است: من با دقت بسیار در احادیث دریافتم که الفاظ غریبی در آنها وجود دارد که اصل و ریشه‌ای برای آنها در دو کتاب ابوعبیده و ابن قتیبه، موجود نیست... لذا به جمع آنها همت نهادم[۲].
در مقدمه دوم، ابتدا شرح حال مفصلی از مؤلف ارائه گردیده و سپس اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، توضیح داده شده است[۳].
همه آنان که با متون کهن سر و کار دارند و در پی فهم اندیشه‌‌های پیشینیان از لابه‌لای سخنان و نوشته‌های به‌یادگارمانده آنانند، با مشکل واژههای ناآشنا روبه‌رو هستند. واژههای نامفهوم و یا دیریاب، گاه در جای حساس و اصلی جمله قرار می‌گیرند و ازاین‌رو، همه کلام را گنگ می‌سازند[۴].
ازاین‌رو غریب‌‌نگاران مسلمان، مانند همتایان ادیب خویش، به تلاش‌هایی سترگ دست یازیدند و در کنار تدوین علوم ادبی و بلاغی، بخشی از کوشش‌های پیگیر خود را به ترجمه و شرح و تفسیر واژههای ناآشنای متون دینی (قرآن و حدیث)، اختصاص دادند و موفق گشتند در طی چند قرن کار مستمر، از مرحله ابداع و تدوین تا تهیه جوامع و تسهیل دسترسی به آنها، آثار ارزشمندی در زمینه غریب‌نویسی به‌یادگار نهند[۵]، که از جمله آنها عبارتند از ابوعبید قاسم بن سلام (متوفی 224ق)[۶] و ابن قتیبه (متوفی 276ق)[۷] که تک‌نگاری‌های حاصل از تراوش‌های فکری علما در شرح واژههای غریب و نامأنوسی که بدون ترتیب منطقی، مکتوب شده بود را به‌صورت مستندنویسی و با نظم و ترتیب خاصی، ارائه دهند[۸]. دسته‌بندی ابوعبید و روشمند کردن ارائه مطالب، مراجعان را از رنج تتبع و جستجوی فراوان رهانید[۹]، اما نقدها و خرده‌گیری‌هایی بر کتاب او صورت گرفت[۱۰] و ابن قتیبه، احادیث دیگری را به اندازه آنچه ابوعبید گرد آورده بود، یافت که دربرگیرنده واژههای غریبی بود که ابوعبید به آنها نپرداخته بود، ولذا ابن قتیبه آنها را گرد آورد و با همان روش مسندی، آنها را ارائه داد[۱۱]. توجه ابن قتیبه به احادیثی متفاوت و جدا از آنچه ابوعبید شرح داده بود و اشتمال هر دو کتاب ابن قتیبه و ابوعبید بر کتاب‌های پیش از خود، خطابی بستی، نویسنده اثر حاضر که سومین غریب‌نویس بزرگ این سبک (ترتیب مسندی) بشمار می‌رود را بر آن داشت تا به تکمیل کار این دو تن بپردازد و بخش سوم احادیث دربرگیرنده واژههای ناآشنا را سامان دهد[۱۲].
خطابی به احتوای این دو کتاب بر کتاب‌های پیشین، آگاه بوده و با تواضع علمی خویش، همه آنچه را آن دو یافته‌اند، وا‌می‌‌نهد و در اثر حاضر، تنها به شرح لغات احادیثی رو می‌آورد که پیش از او به آنها پرداخته نشده است. جالب توجه است که او نیز می‌تواند به اندازه ابوعبید و ابن قتیبه، احادیث نیازمند به شرح بیابد و دانش غريب الحديث را دارای سه کتاب هم‌سنگ و برابر سازد که اثر حاضر، از جمله مهم‌ترین آنهاست[۱۳].
خطابی در مقدمه کتاب خود، مطالب متعددی را بیان کرده و آثار نگاشته‌شده در موضوع غريب الحديث را برشمرده و پس از تبیین مراد از کلام غریب، علل نگارش کتاب خود را لزوم توضیح واژگان روایات و تکمیل دو کتاب قاسم بن سلام و ابن قتیبه در کنار تصحیح تصحیف‌های به‌وجودآمده در روایات، عنوان کرده است. وی چنان‌که در مقدمه آورده، در این کتاب از ترتیب موجود در دو کتاب قاسم بن سلام و ابن قتیبه پیروی کرده و به‌ترتیب، به شرح واژگان غریب احادیث پیامبر(ص) در جلد نخست، اقوال صحابه در جلد دوم و اقوال تابعان و روایات بدون سند در جلد سوم پرداخته و در پایان، بحثی درباره تصحیح تصحیفات به‌وجودآمده در روایات آورده است[۱۴].
ترتیب خاصی در نقل روایات کتاب وجود ندارد، جز آنکه در روایات صحابه، احادیث صحابیان مشهور بر دیگران مقدم داشته شده است. شیوه او چنان است که ابتدا متن حدیث، سپس سند آن را نقل می‌کند و پس از آن به شرح مفردات بدون ترتیب خاصی می‌پردازد. وی از آیات و احادیث نبوی و نیز اشعار و امثال عربی برای شرح واژگان استفاده کرده است و از ساختمان واژگان و جایگاه نحوی آنها در متن روایات نیز سخن گفته است. او همچنین موارد اشتباه در ضبط برخی واژههای منقول از بزرگان لغت‌شناس را یادآور شده است[۱۵].
خطابی همچنین دلالت برخی روایات بر احکام شرعی را نیز بیان کرده است. افزون بر اهمیت کتاب در موضوع خود، ویژگی‌های دیگری چون دسترسی به اقوال لغت‌شناسان و اشعار عربی و همچنین اطلاعات قابل توجه در علوم مختلف برای آن برشمرده‌اند. وی همچنین در مواردی به نقد راویان احادیث پرداخته است[۱۶].
خطابی از منابع متعددی در نگارش این اثر سود جسته است. بسیاری همچون ابوعبید هروی، بیهقی و زمخشری در آثار خود از غريب الحديث خطابی نقل قول کرده‌اند[۱۷].
وضعیت کتاب
فهارس کتاب، در انتهای جلد سوم جای گرفته است که به‌ترتیب، عبارتند از فهرست قرآن؛ موضوعات؛ الفاظ لغوی؛ شعر و رجز؛ لغت؛ نحو و صرف؛ فقه؛ امثال؛ اعلام؛ اماکن؛ ایام و وقایع؛ امم، قبایل و طوایف و فهرست منابع شرح و تحقیق.
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۱۸] و اشاره به اختلاف نسخ[۱۹]، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است[۲۰].
پانویس
- ↑ ر.ک: باقری، حمید، ج15، ص619
- ↑ ر.ک: مقدمه اول، ج1، ص3-4
- ↑ ر.ک: مقدمه دوم، همان، ص5-45
- ↑ ر.ک: مسعودی، عبدالهادی، ص92
- ↑ ر.ک: همان، ص93
- ↑ ر.ک: همان، ص94
- ↑ ر.ک: همان، ص95
- ↑ ر.ک: همان، ص93-95
- ↑ ر.ک: همان، ص95
- ↑ ر.ک:همان
- ↑ ر.ک: همان، ص96
- ↑ ر.ک: همان، ص97
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: باقری، حمید، ج15، ص619
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: پاورقی، ج1، ص151
- ↑ ر.ک: همان، ص426
- ↑ ر.ک: همان، ص439
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- باقری، حمید، «دانشنامه جهان اسلام»، ج15، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1390.
- مسعودی، عبدالهادی، «سیر تدوین (غريب الحديث)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: علوم حدیث، پاییز 1378، شماره 13 ISC (19 صفحه، از 92 تا 110).