آيات العقيدة التي قد يوهم ظاهرها التعارض: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ت' به 'ه‌ت') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (added Category:علوم قرآنی using HotCat) |
||
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| عنوان =آيات العقيدة التي قد يوهم ظاهرها التعارض | | عنوان =آيات العقيدة التي قد يوهم ظاهرها التعارض | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[دمیجي، خالد بن عبدالله]] (نویسنده) | [[دمیجي، خالد بن عبدالله]] (نویسنده) | ||
[[عمري، حنان بنت رافع]] (نویسنده) | [[عمري، حنان بنت رافع]] (نویسنده) | ||
[[محمادي، حياة بنت حمد]](نویسنده) | [[محمادي، حياة بنت حمد]](نویسنده) | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۰: | ||
| کد کنگره = | | کد کنگره = | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
| ناشر =دار الفضيلة | | ناشر =دار الفضيلة | ||
| مکان نشر =عربستان - رياض | | مکان نشر =عربستان - رياض | ||
| سال نشر =مجلد1: 2010م , 1431ق , | | سال نشر =مجلد1: 2010م , 1431ق , | ||
مجلد2: 2010م , 1431ق , | مجلد2: 2010م , 1431ق , | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE20382AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE20382AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ = | | چاپ = | ||
| تعداد جلد =2 | | تعداد جلد =2 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =20382 | ||
| کتابخوان همراه نور =20382 | |||
| کد پدیدآور =12857 | | کد پدیدآور =12857 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۳۳: | خط ۲۸: | ||
==انگیزه تألیف== | ==انگیزه تألیف== | ||
نویسندگان در بیان انگیزه تألیف کتاب، به نکاتی اشاره کرده‌اند که از جمله آنها، عبارتند از: | نویسندگان در بیان انگیزه تألیف کتاب، به نکاتی اشاره کرده‌اند که از جمله آنها، عبارتند از: | ||
# اهمیت موضوع مورد بحث، به دلیل تعلق آن به اولین و مهمترین مصدر مسلمین که قرآن کریم | # اهمیت موضوع مورد بحث، به دلیل تعلق آن به اولین و مهمترین مصدر مسلمین که قرآن کریم می‌باشد. | ||
# رد و مقابله با دشمنان اسلام و کسانی که ادعای وجود تناقض در آیات قرآن کریم را داشته و بدین واسطه، شبهاتی را دردین، مطرح نموده‌اند و..<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/3 ر.ک: مقدمه، ج1، ص3-4]</ref>. | # رد و مقابله با دشمنان اسلام و کسانی که ادعای وجود تناقض در آیات قرآن کریم را داشته و بدین واسطه، شبهاتی را دردین، مطرح نموده‌اند و..<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/3 ر.ک: مقدمه، ج1، ص3-4]</ref>. | ||
| خط ۴۱: | خط ۳۶: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه، به بیان اسباب انتخاب موضوع کتاب و اهمیت آن، اهداف مورد نظر از مباحث کتاب، پیشینه تحقیق، روش مورد استفاده در ارائه مطالب و چهارچوب کلی کتاب، پرداخته شده که بخشی از آن چنین است: | در مقدمه، به بیان اسباب انتخاب موضوع کتاب و اهمیت آن، اهداف مورد نظر از مباحث کتاب، پیشینه تحقیق، روش مورد استفاده در ارائه مطالب و چهارچوب کلی کتاب، پرداخته شده که بخشی از آن چنین است: | ||
اهداف نویسندگان از طرح مباحث این کتاب: | اهداف نویسندگان از طرح مباحث این کتاب: | ||
# مشخص کردن آیاتی که در ظاهر آنها، توهم تعارض وجود دارد؛ | # مشخص کردن آیاتی که در ظاهر آنها، توهم تعارض وجود دارد؛ | ||
# سعی در ازاله تعارض | # سعی در ازاله تعارض توهم‌شده بین بعضی از آیات قرآن کریم؛ | ||
# بیان فساد و بطلان استدلال فرق ضاله‌ای که بین اطراف آیات و نصوص، در مسئله واحد، جمع نکرده و شبهه تعارض میان آیات را مطرح می‌کنند؛ | # بیان فساد و بطلان استدلال فرق ضاله‌ای که بین اطراف آیات و نصوص، در مسئله واحد، جمع نکرده و شبهه تعارض میان آیات را مطرح می‌کنند؛ | ||
# بیان تناسق و توافق آیات قرآن کریم و اینکه تعارض | # بیان تناسق و توافق آیات قرآن کریم و اینکه تعارض توهم‌شده بین آیات، به‌خاطر فهم و نظر شخص متوهم بوده و در حقیقت، تعارضی وجود ندارد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/4 ر.ک: همان، ص4]</ref>. | ||
#در ارائه مطالب کتاب، از دو روش کلی استفاده شده است: | #در ارائه مطالب کتاب، از دو روش کلی استفاده شده است: | ||
#:الف)- روش استقرائی: به معنای تتبع و استقراء در آیاتی که در ظاهر آنها، توهم تعارض وجود دارد. | #:الف)- روش استقرائی: به معنای تتبع و استقراء در آیاتی که در ظاهر آنها، توهم تعارض وجود دارد. | ||
#:ب)- روش تحلیلی: به معنای تحلیل معانی آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود دارد، به‌واسطه بیان وجه تعارض متوهم بین این آیات و سپس استعانت از اقوال علمای متقدم و متأخر در جمع میان آیات برای دفع تعارض متوهم و ترجیح بین اقوال، همراه با ذکر اسباب ترجیح که این امر، با رعایت اصول زیر اتفاق افتاده است: | #:ب)- روش تحلیلی: به معنای تحلیل معانی آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود دارد، به‌واسطه بیان وجه تعارض متوهم بین این آیات و سپس استعانت از اقوال علمای متقدم و متأخر در جمع میان آیات برای دفع تعارض متوهم و ترجیح بین اقوال، همراه با ذکر اسباب ترجیح که این امر، با رعایت اصول زیر اتفاق افتاده است: | ||
# جمع و حصر آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود داشته و سپس تعیین موضوع مورد بحث آیات با استفاده از کتبی که به همین منظور و برای دفع ایهام تعارض بین آیات نوشته شده است، مانند: «الرد علی الزنادقة و الجهمیة في ما شكت فيه من متشابه القرآن» اثر [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]]، «[[تأويل مشكل القرآن]]» نوشته [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]]، «دفع إيهام الاضطراب عن آي الكتاب» نوشته شیخ محمد امین شنقیطی و... | # جمع و حصر آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود داشته و سپس تعیین موضوع مورد بحث آیات با استفاده از کتبی که به همین منظور و برای دفع ایهام تعارض بین آیات نوشته شده است، مانند: «الرد علی الزنادقة و الجهمیة في ما شكت فيه من متشابه القرآن» اثر [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]]، «[[تأويل مشكل القرآن]]» نوشته [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]]، «دفع إيهام الاضطراب عن آي الكتاب» نوشته شیخ محمد امین شنقیطی و... | ||
# تقسیم آیات | # تقسیم آیات به‌حسب مسائلی که توهم تعارض در ظاهر آنها وجود دارد، به ابواب و تقسیم ابواب به فصول و فصول به مباحث و در برخی موارد، در صورت لزوم، تقسیم مباحث به مطالب و مسائل. | ||
# در بیان و عرضه خود مسائل کتاب، سعی و تلاش گردیده تا به طریقه‌ای متناسب با اصل بحث مورد نظر باشد. این طریقه را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود: | # در بیان و عرضه خود مسائل کتاب، سعی و تلاش گردیده تا به طریقه‌ای متناسب با اصل بحث مورد نظر باشد. این طریقه را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود: | ||
# تحدید آیاتی که توهم تعارض در ظاهر آنها وجود دارد در مسئله مورد بحث. | # تحدید آیاتی که توهم تعارض در ظاهر آنها وجود دارد در مسئله مورد بحث. | ||
| خط ۶۱: | خط ۵۵: | ||
# ترجیح بین مذاهب و مسالک علما، همراه با ذکر سبب ترجیح و تقریر مذهب سلف در مورد آن مسائل. | # ترجیح بین مذاهب و مسالک علما، همراه با ذکر سبب ترجیح و تقریر مذهب سلف در مورد آن مسائل. | ||
# مناقشه در اقوال مرجوحه و بیان ضعف آنها. | # مناقشه در اقوال مرجوحه و بیان ضعف آنها. | ||
# ذکر آیات قرآنی واردشده در بحث در موضع خود در قرآن کریم | # ذکر آیات قرآنی واردشده در بحث در موضع خود در قرآن کریم به‌صورت ذکر نام سوره و شماره آیات به‌منظور جلوگیری از کثرت حواشی. | ||
# تخریج احادیث نبوی از منابع معتبر. | # تخریج احادیث نبوی از منابع معتبر. | ||
روش و ویژگی کار نویسندگان در این مورد را می‌توان در امور زیر خلاصه نمود: | روش و ویژگی کار نویسندگان در این مورد را می‌توان در امور زیر خلاصه نمود: | ||
| خط ۷۵: | خط ۶۹: | ||
# ذکر منابع و مصادر ابیات و اشعار مذکور در متن. | # ذکر منابع و مصادر ابیات و اشعار مذکور در متن. | ||
# در صورت ذکر نام کتب، در اولین مورد، به ذکر کامل نام کتاب به‌همراه نام نویسنده و جلد و صفحه آن پرداخته شده و در صورت تکرار نام آن، به ذکر نام مختصر به‌همراه صفحه و جلد، اکتفا شده است. | # در صورت ذکر نام کتب، در اولین مورد، به ذکر کامل نام کتاب به‌همراه نام نویسنده و جلد و صفحه آن پرداخته شده و در صورت تکرار نام آن، به ذکر نام مختصر به‌همراه صفحه و جلد، اکتفا شده است. | ||
# در صورتی که نام کتاب‌ها مشابه و یکسان بوده، به‌واسطه نسبت آنها به مؤلفین، تشابه رفع گردیده است، مانند: «[[البحر المحيط في التفسير|البحر المحيط]] [[ابوحیان، محمد بن یوسف| | # در صورتی که نام کتاب‌ها مشابه و یکسان بوده، به‌واسطه نسبت آنها به مؤلفین، تشابه رفع گردیده است، مانند: «[[البحر المحيط في التفسير|البحر المحيط]] [[ابوحیان، محمد بن یوسف|لأبي‌حيان]]» و «[[البحر المحيط في أصول الفقه|البحر المحيط]] [[زرکشی، محمد بن بهادر|للزركشي]]» و... | ||
# در برخی از مراجع و منابع مورد استفاده، از بیش از یک چاپ آن استفاده گردیده که در این صورت، اختلاف چاپها در فهرست منابع کتاب، درج شده است و..<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/4 ر.ک: همان، ص4-7]</ref>. | # در برخی از مراجع و منابع مورد استفاده، از بیش از یک چاپ آن استفاده گردیده که در این صورت، اختلاف چاپها در فهرست منابع کتاب، درج شده است و..<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/4 ر.ک: همان، ص4-7]</ref>. | ||
آیات موهم تعارض، به سه بخش تقسیم شده و هر بخشی را یکی از مؤلفین بررسی نموده، به شرح زیر: | آیات موهم تعارض، به سه بخش تقسیم شده و هر بخشی را یکی از مؤلفین بررسی نموده، به شرح زیر: | ||
# آیاتی که متعلق به مسائلی همچون ایمان به خداوند، ملائکه و کتب الهی است؛ که حیات محمادی به بحث پیرامون آنها پرداخته است. | # آیاتی که متعلق به مسائلی همچون ایمان به خداوند، ملائکه و کتب الهی است؛ که حیات محمادی به بحث پیرامون آنها پرداخته است. | ||
# آیات اعتقادی که ظاهر آنها توهم تعارض را ایجاد کرده و به مسائلی مانند ایمان به رسل و قدر پرداخته است؛ مباحث این بخش، توسط [[دمیجي، خالد بن عبدالله|خالد بن عبدالله دمیجی]] طرح شده است. | # آیات اعتقادی که ظاهر آنها توهم تعارض را ایجاد کرده و به مسائلی مانند ایمان به رسل و قدر پرداخته است؛ مباحث این بخش، توسط [[دمیجي، خالد بن عبدالله|خالد بن عبدالله دمیجی]] طرح شده است. | ||
# آیات اعتقادی که ظاهر آنها توهم تعارض را ایجاد کرده و به مسائلی مانند ایمان به آخرت و روز قیامت مربوط می‌شوند؛ مباحث این بخش را [[عمري، حنان بنت رافع|حنان بنت رافع عمری]] عهده‌دار شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/3 ر.ک: همان، ص3]</ref>. | # آیات اعتقادی که ظاهر آنها توهم تعارض را ایجاد کرده و به مسائلی مانند ایمان به آخرت و روز قیامت مربوط می‌شوند؛ مباحث این بخش را [[عمري، حنان بنت رافع|حنان بنت رافع عمری]] عهده‌دار شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/3 ر.ک: همان، ص3]</ref>. | ||
در تمهید، در پنج مبحث، ابتدا به بیان تعریف «موهم» و «تعارض» و تفاوت آنها با «مشکل» و «متشابه» و سپس به بیان این نکته پرداخته شده است که تعارض میان آیات قرآن، در نگاه سطحی و بدون تأمل بوده و در حقیقت تعارضی وجود ندارد و سپس ضمن بیان مذاهب علما در دفع تعارض متوهم بین آیات قرآن، به عنایت و توجه ویژه علما در رفع این شبهه و دفع تعارض متوهم، اشاره شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/14 ر.ک: متن کتاب، ج1، ص14-67]</ref>. | در تمهید، در پنج مبحث، ابتدا به بیان تعریف «موهم» و «تعارض» و تفاوت آنها با «مشکل» و «متشابه» و سپس به بیان این نکته پرداخته شده است که تعارض میان آیات قرآن، در نگاه سطحی و بدون تأمل بوده و در حقیقت تعارضی وجود ندارد و سپس ضمن بیان مذاهب علما در دفع تعارض متوهم بین آیات قرآن، به عنایت و توجه ویژه علما در رفع این شبهه و دفع تعارض متوهم، اشاره شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/14 ر.ک: متن کتاب، ج1، ص14-67]</ref>. | ||
باب اول، دربردارنده چهار فصل بوده و مسائل مربوط به ایمان به خداوند شامل توحید ربوبی، توحید الوهی، توحید اسما و صفات خداوند و حالات مربوط به ایمان شامل حالات قلب مؤمن، موانع ایمان، حبط اعمال، قبول توبه مرتد، تزکیه نفس، عزت مؤمن، حکم مرتکب کبیره و اکراه در دخول در دین را در خود جای داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/86 ر.ک: همان، 86-498]</ref>. | باب اول، دربردارنده چهار فصل بوده و مسائل مربوط به ایمان به خداوند شامل توحید ربوبی، توحید الوهی، توحید اسما و صفات خداوند و حالات مربوط به ایمان شامل حالات قلب مؤمن، موانع ایمان، حبط اعمال، قبول توبه مرتد، تزکیه نفس، عزت مؤمن، حکم مرتکب کبیره و اکراه در دخول در دین را در خود جای داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/86 ر.ک: همان، 86-498]</ref>. | ||
باب دوم، مسائل مربوط به ایمان به ملائکه و کتب آسمانی را در خود جای داده و دربردارنده مباحثی همچون استغفار ملائکه برای اهل زمین، بیان جنس ابلیس، توصیف قرآن و تعهد خداوند به حفظ آن می‌باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/511 ر.ک: همان، ص511-572]</ref>. | |||
باب دوم، مسائل مربوط به ایمان به ملائکه و کتب آسمانی را در خود جای داده و دربردارنده مباحثی همچون استغفار ملائکه برای اهل زمین، بیان جنس ابلیس، توصیف قرآن و تعهد خداوند به حفظ آن | آیات واردشده پیرامون ایمان به پیامبران الهی(ع)، در باب سوم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این باب، ابتدا آیات مربوط به عصمت انبیا را بررسی نموده و سپس، به آیات زیر پرداخته است: شهادت پیامبران(ع) بر امت خویش؛ یاری رساندن به رسول و پیروزی او؛ نفی علم انبیا به غیب؛ خالی نبودن هر امتی از بیم‌دهنده؛ نفی تسلط شیطان بر انبیا و مؤمنین؛ تعدد شرایع انبیا(ع) و آیات مخصوص به هر پیامبری از جمله حضرت نوح(ع)، ابراهیم(ع)، یونس(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) و پیامبر اسلام(ص)<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/25577/2/590 ر.ک: همان، ج1، ص590-672] و [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/26370/1/685 ج2، ص685-739]</ref>. | ||
آیات واردشده پیرامون ایمان به پیامبران الهی(ع)، در باب سوم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این باب، ابتدا آیات مربوط به عصمت انبیا را بررسی نموده و سپس، به آیات زیر پرداخته است: شهادت پیامبران(ع) بر امت خویش؛ یاری رساندن به رسول و پیروزی او؛ نفی علم انبیا به غیب؛ خالی نبودن هر امتی از | |||
آیات باب چهارم، در سه فصل زیر، سامان‌دهی شده است: | آیات باب چهارم، در سه فصل زیر، سامان‌دهی شده است: | ||
# آیات مربوط به هدایت و ضلالت. | # آیات مربوط به هدایت و ضلالت. | ||
# آیات مربوط به اراده و امر. | # آیات مربوط به اراده و امر. | ||
# آیات مربوط به افعال بندگان<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/26370/1/745 ر.ک: همان، ج2، ص745-915]</ref>. | # آیات مربوط به افعال بندگان<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/26370/1/745 ر.ک: همان، ج2، ص745-915]</ref>. | ||
موضوع آیات سایر ابواب کتاب، به‌ترتیب عبارتند از: مرگ و حیات برزخی، بعث و حشر و حساب و بهشت و دوزخ<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/26370/1/921 ر.ک: همان، ص921-1292]</ref>. | موضوع آیات سایر ابواب کتاب، به‌ترتیب عبارتند از: مرگ و حیات برزخی، بعث و حشر و حساب و بهشت و دوزخ<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/26370/1/921 ر.ک: همان، ص921-1292]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهرست منابع کتاب، در انتهای جلد دوم آمده است. | فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهرست منابع کتاب، در انتهای جلد دوم آمده است. | ||
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع و شرح حال اعلام مذکور در متن، به تشریح و تبیین واژگان و مفردات مبهم متن پرداخته شده است. | |||
در | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۰۸: | خط ۹۴: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
{{الگو:علوم قرآنی}} | |||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:علوم قرآنی]] | |||
[[رده: | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۲۷
آيات العقيدة التي قد يوهم ظاهرها التعارض، اثر خالد بن عبدالله بن عمر دمیجی، حنان بنت رافع العمری و حیاة بنت حمد محمادی، پژوهشی است پیرامون آیاتی که در ظاهر به نظر می‌رسد با هم متعارضند.
| آيات العقيدة التي قد يوهم ظاهرها التعارض | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دمیجي، خالد بن عبدالله (نویسنده)
عمري، حنان بنت رافع (نویسنده) محمادي، حياة بنت حمد(نویسنده) |
| ناشر | دار الفضيلة |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | مجلد1: 2010م , 1431ق , مجلد2: 2010م , 1431ق , |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه تألیف
نویسندگان در بیان انگیزه تألیف کتاب، به نکاتی اشاره کرده‌اند که از جمله آنها، عبارتند از:
- اهمیت موضوع مورد بحث، به دلیل تعلق آن به اولین و مهمترین مصدر مسلمین که قرآن کریم می‌باشد.
- رد و مقابله با دشمنان اسلام و کسانی که ادعای وجود تناقض در آیات قرآن کریم را داشته و بدین واسطه، شبهاتی را دردین، مطرح نموده‌اند و..[۱].
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب که متشکل از یک تمهید و هفت باب بوده و هر باب نیز به چند مبحث تقسیم شده، در دو جلد، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، به بیان اسباب انتخاب موضوع کتاب و اهمیت آن، اهداف مورد نظر از مباحث کتاب، پیشینه تحقیق، روش مورد استفاده در ارائه مطالب و چهارچوب کلی کتاب، پرداخته شده که بخشی از آن چنین است: اهداف نویسندگان از طرح مباحث این کتاب:
- مشخص کردن آیاتی که در ظاهر آنها، توهم تعارض وجود دارد؛
- سعی در ازاله تعارض توهم‌شده بین بعضی از آیات قرآن کریم؛
- بیان فساد و بطلان استدلال فرق ضاله‌ای که بین اطراف آیات و نصوص، در مسئله واحد، جمع نکرده و شبهه تعارض میان آیات را مطرح می‌کنند؛
- بیان تناسق و توافق آیات قرآن کریم و اینکه تعارض توهم‌شده بین آیات، به‌خاطر فهم و نظر شخص متوهم بوده و در حقیقت، تعارضی وجود ندارد[۲].
- در ارائه مطالب کتاب، از دو روش کلی استفاده شده است:
- الف)- روش استقرائی: به معنای تتبع و استقراء در آیاتی که در ظاهر آنها، توهم تعارض وجود دارد.
- ب)- روش تحلیلی: به معنای تحلیل معانی آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود دارد، به‌واسطه بیان وجه تعارض متوهم بین این آیات و سپس استعانت از اقوال علمای متقدم و متأخر در جمع میان آیات برای دفع تعارض متوهم و ترجیح بین اقوال، همراه با ذکر اسباب ترجیح که این امر، با رعایت اصول زیر اتفاق افتاده است:
- جمع و حصر آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود داشته و سپس تعیین موضوع مورد بحث آیات با استفاده از کتبی که به همین منظور و برای دفع ایهام تعارض بین آیات نوشته شده است، مانند: «الرد علی الزنادقة و الجهمیة في ما شكت فيه من متشابه القرآن» اثر احمد بن حنبل، «تأويل مشكل القرآن» نوشته ابن قتیبه، «دفع إيهام الاضطراب عن آي الكتاب» نوشته شیخ محمد امین شنقیطی و...
- تقسیم آیات به‌حسب مسائلی که توهم تعارض در ظاهر آنها وجود دارد، به ابواب و تقسیم ابواب به فصول و فصول به مباحث و در برخی موارد، در صورت لزوم، تقسیم مباحث به مطالب و مسائل.
- در بیان و عرضه خود مسائل کتاب، سعی و تلاش گردیده تا به طریقه‌ای متناسب با اصل بحث مورد نظر باشد. این طریقه را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:
- تحدید آیاتی که توهم تعارض در ظاهر آنها وجود دارد در مسئله مورد بحث.
- بیان وجه تعارض متوهم بین آیات.
- مد نظر قرار دادن مذاهب و روش علما در دفع ایهام تعارض به نحو زیر:
- الف)- مذهب جمع: به معنای جمع میان آیاتی که توهم تعارض در ظاهرشان وجود دارد، به‌واسطه ایراد وجوه جمع و اشاره به قائلین به آنها و بررسی ادله آنها درباره این موضوع.
- ب)- مذهب نسخ: به معنای نسخ بعضی از آیات به‌وسیله آیات دیگر و اشاره به قائلین آن.
- ج)- مذهب توقف: به معنای عدم تعرض به آیات با هیچیک از مذاهب پیشین و توقف درباره آنها و ذکر قائلین به آن.
- ترجیح بین مذاهب و مسالک علما، همراه با ذکر سبب ترجیح و تقریر مذهب سلف در مورد آن مسائل.
- مناقشه در اقوال مرجوحه و بیان ضعف آنها.
- ذکر آیات قرآنی واردشده در بحث در موضع خود در قرآن کریم به‌صورت ذکر نام سوره و شماره آیات به‌منظور جلوگیری از کثرت حواشی.
- تخریج احادیث نبوی از منابع معتبر.
روش و ویژگی کار نویسندگان در این مورد را می‌توان در امور زیر خلاصه نمود:
- اگر حدیث در هر دو صحیحین (صحیح مسلم و صحیح بخاری) یا یکی از آنها باشد، تخریج آن از هر دو یا یکی از آن دو، اکتفا شده است.
- زمانی که حدیث در صحیحین یا یکی از آنها نباشد، از سایر کتب اهل سنت استفاده شده و سپس، با استفاده از کلام علما، به درجه حدیث از لحاظ صحت و ضعف، اشاره شده است.
- در ذکر روایات از منابع، به روش زیر عمل شده است: ذکر نام کتاب، باب، جزء، صفحه و شماره حدیث.
- در صورت تکرار حدیث، به تخریج سابق آن اشاره شده است.
- توثیق آثار واردشده در بحث.
- نسبت دادن مسالک، وجوه و اقوال واردشده در مذهب جمع، نسخ یا توقف به صاحبان آن و اشاره به منابع و مصادر آن.
- ذکر شرح حال اعلام مذکور در خلال مباحث کتاب، در اولین موضعی که نام وی برده شده است، به‌جز مشهورین.
- ارائه اطلاعات و معرفی فرق و طوایف مذکور در کتاب با استفاده از کتب معتبر و قابل اعتماد.
- تشریح و تبیین واژگان و مفردات مبهم و الفاظ دیریاب در صورت نیاز به شرح.
- ذکر منابع و مصادر ابیات و اشعار مذکور در متن.
- در صورت ذکر نام کتب، در اولین مورد، به ذکر کامل نام کتاب به‌همراه نام نویسنده و جلد و صفحه آن پرداخته شده و در صورت تکرار نام آن، به ذکر نام مختصر به‌همراه صفحه و جلد، اکتفا شده است.
- در صورتی که نام کتاب‌ها مشابه و یکسان بوده، به‌واسطه نسبت آنها به مؤلفین، تشابه رفع گردیده است، مانند: «البحر المحيط لأبي‌حيان» و «البحر المحيط للزركشي» و...
- در برخی از مراجع و منابع مورد استفاده، از بیش از یک چاپ آن استفاده گردیده که در این صورت، اختلاف چاپها در فهرست منابع کتاب، درج شده است و..[۳].
آیات موهم تعارض، به سه بخش تقسیم شده و هر بخشی را یکی از مؤلفین بررسی نموده، به شرح زیر:
- آیاتی که متعلق به مسائلی همچون ایمان به خداوند، ملائکه و کتب الهی است؛ که حیات محمادی به بحث پیرامون آنها پرداخته است.
- آیات اعتقادی که ظاهر آنها توهم تعارض را ایجاد کرده و به مسائلی مانند ایمان به رسل و قدر پرداخته است؛ مباحث این بخش، توسط خالد بن عبدالله دمیجی طرح شده است.
- آیات اعتقادی که ظاهر آنها توهم تعارض را ایجاد کرده و به مسائلی مانند ایمان به آخرت و روز قیامت مربوط می‌شوند؛ مباحث این بخش را حنان بنت رافع عمری عهده‌دار شده است.[۴].
در تمهید، در پنج مبحث، ابتدا به بیان تعریف «موهم» و «تعارض» و تفاوت آنها با «مشکل» و «متشابه» و سپس به بیان این نکته پرداخته شده است که تعارض میان آیات قرآن، در نگاه سطحی و بدون تأمل بوده و در حقیقت تعارضی وجود ندارد و سپس ضمن بیان مذاهب علما در دفع تعارض متوهم بین آیات قرآن، به عنایت و توجه ویژه علما در رفع این شبهه و دفع تعارض متوهم، اشاره شده است.[۵]. باب اول، دربردارنده چهار فصل بوده و مسائل مربوط به ایمان به خداوند شامل توحید ربوبی، توحید الوهی، توحید اسما و صفات خداوند و حالات مربوط به ایمان شامل حالات قلب مؤمن، موانع ایمان، حبط اعمال، قبول توبه مرتد، تزکیه نفس، عزت مؤمن، حکم مرتکب کبیره و اکراه در دخول در دین را در خود جای داده است.[۶]. باب دوم، مسائل مربوط به ایمان به ملائکه و کتب آسمانی را در خود جای داده و دربردارنده مباحثی همچون استغفار ملائکه برای اهل زمین، بیان جنس ابلیس، توصیف قرآن و تعهد خداوند به حفظ آن می‌باشد[۷]. آیات واردشده پیرامون ایمان به پیامبران الهی(ع)، در باب سوم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این باب، ابتدا آیات مربوط به عصمت انبیا را بررسی نموده و سپس، به آیات زیر پرداخته است: شهادت پیامبران(ع) بر امت خویش؛ یاری رساندن به رسول و پیروزی او؛ نفی علم انبیا به غیب؛ خالی نبودن هر امتی از بیم‌دهنده؛ نفی تسلط شیطان بر انبیا و مؤمنین؛ تعدد شرایع انبیا(ع) و آیات مخصوص به هر پیامبری از جمله حضرت نوح(ع)، ابراهیم(ع)، یونس(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) و پیامبر اسلام(ص)[۸]. آیات باب چهارم، در سه فصل زیر، سامان‌دهی شده است:
- آیات مربوط به هدایت و ضلالت.
- آیات مربوط به اراده و امر.
- آیات مربوط به افعال بندگان[۹].
موضوع آیات سایر ابواب کتاب، به‌ترتیب عبارتند از: مرگ و حیات برزخی، بعث و حشر و حساب و بهشت و دوزخ[۱۰].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهرست منابع کتاب، در انتهای جلد دوم آمده است. در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع و شرح حال اعلام مذکور در متن، به تشریح و تبیین واژگان و مفردات مبهم متن پرداخته شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.