تاریخ فلسفه در اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'ه‎ا' به 'ه‌ا')
    جز (جایگزینی متن - 'ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد' به 'ابن خلدون، عبدالرحمن‌ بن‌ محمد')
     
    (۴۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۹: خط ۹:
    | زبان =فارسی
    | زبان =فارسی
    | کد کنگره =‏‏BBR‎‏ ‎‏18‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏4‎‏ت‎‏2  
    | کد کنگره =‏‏BBR‎‏ ‎‏18‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏4‎‏ت‎‏2  
    | موضوع =فلسفه اسلامي - تاريخ
    | موضوع =فلسفه اسلامى - تاريخ


    فيلسوفان - مقاله‏‎ها و خطابه‏‎ها
    فيلسوفان - مقاله‏‎ها و خطابه‏‎ها
    خط ۲۸: خط ۲۸:
    | شابک =
    | شابک =
    | تعداد جلد =4
    | تعداد جلد =4
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =13843
    | کتابخوان همراه نور =13843
    | کد پدیدآور =05847
    | کد پدیدآور =05847
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۳۴: خط ۳۵:
    }}  
    }}  
       
       
    '''تاریخ فلسفه در اسلام'''، که نام اصلی آن A History of Muslim Philosophy (تاریخی از فلسفه اسلامی) است، در واقع مجموعه هشتاد‎وسه فصل یا مقاله است که به قلم بیش از پنجاه تن از نویسندگان و مورخان معاصر نوشته شده است. این نویسندگان اکثراً مسلمانند و مورخان غیر مسلمانی هم که در نوشتن پاره‌ای از فصول آن دست داشته‌اند، گرچه عقاید و دیدگاه‎هایشان همگی مورد قبول همه مسلمانان نیست، از تعصبات و تنگ‎نظری‎های پاره‌ای از مورخان غربی به‎دورند. بنابراین، نظرگاه این کتاب بیش از سایر تاریخ‎های فلسفه می‌تواند نزد مسلمانان قابل قبول باشد و این از پرتو همت گردآورنده این اثر و محقق بزرگ پاکستانی [[شريف، ميان محمد|میر محمد شریف]] است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ج1، دومین صفحه</ref>‎.  
    '''تاریخ فلسفه در اسلام'''، که نام اصلی آن A History of Muslim Philosophy (تاریخی از فلسفه اسلامی) است، در واقع مجموعه هشتاد‎وسه فصل یا مقاله است که به قلم بیش از پنجاه تن از نویسندگان و مورخان معاصر نوشته شده است.
     
    كتاب، دورۀ نسبتا كاملى است از تاريخ فلسفۀ اسلامى، لكن معارف ديگرى همچون علوم قرآنى، كلام، تصوف و فقه نيز در آن بررسى شده است.
     
    این نویسندگان اکثراً مسلمانند و مورخان غیر مسلمانی هم که در نوشتن پاره‌ای از فصول آن دست داشته‌اند، گرچه عقاید و دیدگاه‌هایشان همگی مورد قبول همه مسلمانان نیست، از تعصبات و تنگ‌‎نظری‌های پاره‌ای از مورخان غربی به‌دورند. بنابراین، نظرگاه این کتاب بیش از سایر تاریخ‎های فلسفه می‌تواند نزد مسلمانان قابل قبول باشد و این از پرتو همت گردآورنده این اثر و محقق بزرگ پاکستانی [[شريف، ميان محمد|میر محمد شریف]] است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ج1، دومین صفحه</ref>‎.
     
    ويژگى كتاب در اين است كه سير فلسفه را تا عصر حاضر دنبال كرده و كل جهان اسلام را دربر مى‌گيرد.  


    تهیه و گردآوری ترجمه فارسی زیر نظر [[پورجوادی، نصرالله|نصرالله پورجوادی]] انجام شده است.  
    تهیه و گردآوری ترجمه فارسی زیر نظر [[پورجوادی، نصرالله|نصرالله پورجوادی]] انجام شده است.  


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    در ابتدای کتاب پیشگفتاری به قلم [[پورجوادی، نصرالله|نصرالله پورجوادی]] ذکر شده است. در این اثر چهار جلدی، 81 مقاله در هشت باب ارائه شده است. مقالات هر باب نیز در ضمن بخش‎هایی آمده است.  
    در ابتدای کتاب پیشگفتاری به قلم [[پورجوادی، نصرالله|نصرالله پورجوادی]] ذکر شده است. در این اثر چهار جلدی، 81 مقاله در هشت باب ارائه شده است. مقالات هر باب نیز در ضمن بخش‌هایی آمده است.  


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    مترجم کتاب در مقدمه، با نگاهی اجمالی به تاریخ‎ فلسفه غرب و رابطه آن با تاریخ فلسفه اسلامی می‌نویسد: «نظرگاه حاکم در همه این تاریخ‎ها این است که تاریخ فلسفه، تاریخ فلسفه غرب است و فلسفه‎های غیر اروپایی، من جمله فلسفه اسلامی، چیزی جز مرحله‌ای از مراحل سیر تفکر فلسفی غرب نیست»<ref>ر.ک: همان</ref>‎.  
    مترجم کتاب در مقدمه، با نگاهی اجمالی به تاریخ‎ فلسفه غرب و رابطه آن با تاریخ فلسفه اسلامی می‌نویسد: «نظرگاه حاکم در همه این تاریخ‎ها این است که تاریخ فلسفه، تاریخ فلسفه غرب است و فلسفه‌های غیر اروپایی، من جمله فلسفه اسلامی، چیزی جز مرحله‌ای از مراحل سیر تفکر فلسفی غرب نیست»<ref>ر.ک: همان</ref>‎.  


    یکی از مهم‎ترین امتیازهای این اثر بر سایر تاریخ‎های فلسفه اسلامی که تاکنون تألیف شده است، وسعت دامنه تاریخی آن است. فصولی که مورخان فلسفه غربی در باب فلسفه اسلامی در کتاب‎های خود نوشته‌اند و همچنین بیشتر کتاب‎های مستقلی که در این‎باره تألیف شده است، دارای یک نقص عمده است و آن محدودیت تاریخی‎ای است که برای فلسفه اسلامی قائل شده‌اند. اروپائیان ازآنجاکه فلسفه اسلامی را به‎عنوان فصلی از تاریخ فلسفه غرب در قرون وسطی تلقی می‌کردند و بیشتر با متفکرانی که آثارشان در قرون وسطی به زبان لاتین ترجمه شده بود، آشنایی داشتند، نظری جامع و کامل نسبت به دامنه وسیع فلسفه و حکمت اسلامی نداشتند، ولذا تاریخ فلسفه اسلامی نزد ایشان با مرگ ابن رشد خاتمه می‎یافت و حداکثر قدمی که پس از ابن رشد برمی‌داشتند، بررسی آراء و عقاید [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] بود. این مطلب را حتی در کتاب‎های مستقلی که در این باب تألیف شده است می‌توان مشاهده کرد؛ مثلاً در کتاب دی‎بور این محدودیت کاملاً مشهود است. حتی اثر مورخان عرب، حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز از این نقص عمده برکنار نیست<ref>ر.ک: همان، سومین صفحه</ref>‎.  
    یکی از مهم‎ترین امتیازهای این اثر بر سایر تاریخ‎های فلسفه اسلامی که تاکنون تألیف شده است، وسعت دامنه تاریخی آن است. فصولی که مورخان فلسفه غربی در باب فلسفه اسلامی در کتاب‌های خود نوشته‌اند و همچنین بیشتر کتاب‌های مستقلی که در این‌باره تألیف شده است، دارای یک نقص عمده است و آن محدودیت تاریخی‌ای است که برای فلسفه اسلامی قائل شده‌اند. اروپائیان ازآنجاکه فلسفه اسلامی را به‌عنوان فصلی از تاریخ فلسفه غرب در قرون وسطی تلقی می‌کردند و بیشتر با متفکرانی که آثارشان در قرون وسطی به زبان لاتین ترجمه شده بود، آشنایی داشتند، نظری جامع و کامل نسبت به دامنه وسیع فلسفه و حکمت اسلامی نداشتند، ولذا تاریخ فلسفه اسلامی نزد ایشان با مرگ ابن رشد خاتمه می‌یافت و حداکثر قدمی که پس از ابن رشد برمی‌داشتند، بررسی آراء و عقاید [[ابن خلدون، عبدالرحمن‌ بن‌ محمد|ابن خلدون]] بود. این مطلب را حتی در کتاب‌های مستقلی که در این باب تألیف شده است می‌توان مشاهده کرد؛ مثلاً در کتاب دی‌بور این محدودیت کاملاً مشهود است. حتی اثر مورخان عرب، حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز از این نقص عمده برکنار نیست<ref>ر.ک: همان، سومین صفحه</ref>‎.  


    کسانی که با سیر فلسفه در اسلام، به‎خصوص در جهان شیعه آشنایی بیشتری‎ دارند‎ می‌دانند‎ که‎ فلسفه‎ و حکمت اسـلامی پس‎ از‎ ابن رشد و ابن خلدون به حیات پربار خود همچنان ادامه داد؛ به‎طوری‎کـه ایـن فلسفه حتی‎‎ تا‎ امروز‎ در ایران تداوم یـافته اسـت. کـتاب‎ حاضر این تداوم را تا حدودی نشان داده است. فصولی که در این‎ کتاب درباره جـلال‎الدیـن دوانی، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیر طوسی]]، مـکتب اصـفهانی، [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و بـالاخره‎ [[سبزواری، هادی|حـاجی مـلا هادی سبزواری]] آمده است‎ نقصی را که در سـایر تـاریخ‎های فلسفه اسلامی‎ وجود داشته، برطرف نموده است.<ref>ر.ک: فغفوری، محمد، ص20-19؛ همان</ref>‎.  
    کسانی که با سیر فلسفه در اسلام، به‌خصوص در جهان شیعه آشنایی بیشتری‎ دارند‎ می‌دانند‎ که‎ فلسفه‎ و حکمت اسلامی پس‎ از‎ ابن رشد و ابن خلدون به حیات پربار خود همچنان ادامه داد؛ به‌طوری‌که این فلسفه حتی‎‎ تا‎ امروز‎ در ایران تداوم یافته است. کتاب‎ حاضر این تداوم را تا حدودی نشان داده است. فصولی که در این‎ کتاب درباره جلال‌الدین دوانی، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیر طوسی]]، مکتب اصفهانی، [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و بالاخره‎ [[سبزواری، هادی|حاجی ملا هادی سبزواری]] آمده است‎ نقصی را که در سایر تاریخ‎های فلسفه اسلامی‎ وجود داشته، برطرف نموده است.<ref>ر.ک: فغفوری، محمد، ص20-19؛ همان</ref>‎.  




    انتساب فلسفه به عرب، مطلب ناصواب دیگری است که در پیشگفتار کتاب درباره آن می‎خوانیم: «مـتأسفانه این فکر غلط در میان محققان تنگ‎نظر عرب نیز راه یافته؛ چنان‎که مثلاً حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز تاریخ فلسفه خود را «عربی» خوانده‌اند. شکی نیست که حکما و فلاسفه و متکلمان و عرفایی که در عالم اسلام ظهور کرده‌اند، همگی از خوان پربرکت اسلام و وحی محمدی قوت خورده‌اند و زبان اول اسلام نیز عربی بوده است. ولیکن اطلاق عنوان عربیت به این فلسفه که یک مفهوم نژادی و ملی است جز کوته‎نظری و احیاناً غرض‎ورزی چیزی نیست. خوشبختانه پرده این پندار در سی سال اخیر توسط پاره‌ای از محققان به‎خصوص متفکر فرانسوی هانری کربن دریده شده و امروزه کلمه «عربی» بالنسبه جای خود را به «اسلامی» داده است. استاد شریف با انتخاب عنوان تاریخ فلسفه اسلامی و بررسی سیر فلسفه و معارف اسلامی از این دیدگاه، خود را از اشتباه و تنگ‎نظری‎ای که نزد اروپائیان و حتی پاره‌ای از محققان عرب مرسوم بوده برحذر داشته است. نتیجه این کار وسعت دامنه تاریخی و تنوعی است که کتاب او پیدا کرده است.<ref>ر.ک: همان، چهارمین صفحه</ref>‎.  
    انتساب فلسفه به عرب، مطلب ناصواب دیگری است که در پیشگفتار کتاب درباره آن می‌خوانیم: «متأسفانه این فکر غلط در میان محققان تنگ‎نظر عرب نیز راه یافته؛ چنان‌که مثلاً حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز تاریخ فلسفه خود را «عربی» خوانده‌اند. شکی نیست که حکما و فلاسفه و متکلمان و عرفایی که در عالم اسلام ظهور کرده‌اند، همگی از خوان پربرکت اسلام و وحی محمدی قوت خورده‌اند و زبان اول اسلام نیز عربی بوده است. ولیکن اطلاق عنوان عربیت به این فلسفه که یک مفهوم نژادی و ملی است جز کوته‌نظری و احیاناً غرض‎ورزی چیزی نیست. خوشبختانه پرده این پندار در سی سال اخیر توسط پاره‌ای از محققان به‌خصوص متفکر فرانسوی هانری کربن دریده شده و امروزه کلمه «عربی» بالنسبه جای خود را به «اسلامی» داده است. استاد شریف با انتخاب عنوان تاریخ فلسفه اسلامی و بررسی سیر فلسفه و معارف اسلامی از این دیدگاه، خود را از اشتباه و تنگ‎نظری‌ای که نزد اروپائیان و حتی پاره‌ای از محققان عرب مرسوم بوده برحذر داشته است. نتیجه این کار وسعت دامنه تاریخی و تنوعی است که کتاب او پیدا کرده است.<ref>ر.ک: همان، چهارمین صفحه</ref>‎.  


    اما در کنار این جنبه‎های مثبت، جنبه‎های منفی هم در این کتاب هست. با وجود تنوع فصول کتاب، جای فصول دیگری نیز در این کتاب خالی است. در بخش کلام جا دارد که فصل کاملی درباره کلام شیعی به‎خصوص شیعه اثناعشری و سیر آن در طول تاریخ گنجانده شود. بخش تصوف کتاب هم ناقص است. از مشایخ ایرانی به‎خصوص در مکتب خراسان در قرن‎های پنجم و ششم و احوال و آراء بزرگانی چون ابوسعید ابوالخیر، علی هجویری... و همچنین شعرای مهمی چون سنائی و عطار ذکری به میان نیامده است؛ درصورتی‎که در تاریخ تصوف اهمیت هیچ‎یک از این مشایخ از عبدالقادر گیلانی و شهاب‎الدین عمر سهروردی که یک فصل کامل به شرح احوال آنها و عقایدشان اختصاص یافته است کمتر نیست. حتی در میان صوفیان عرب‎زبان، از شخصی چون ابن فارض هم غفلت شده است. در فلسفه عملی نیز این کتاب ضعیف است و راجع به اصول فقه و تاریخ آن بحثی نشده است. از فلسفه تعلیم و تربیت نیز به‎کلی غفلت شده است.<ref>ر.ک: همان، چهارمین و پنجمین صفحه</ref>‎.  
    اما در کنار این جنبه‌های مثبت، جنبه‌های منفی هم در این کتاب هست. با وجود تنوع فصول کتاب، جای فصول دیگری نیز در این کتاب خالی است. در بخش کلام جا دارد که فصل کاملی درباره کلام شیعی به‌خصوص شیعه اثناعشری و سیر آن در طول تاریخ گنجانده شود. بخش تصوف کتاب هم ناقص است. از مشایخ ایرانی به‌خصوص در مکتب خراسان در قرن‌های پنجم و ششم و احوال و آراء بزرگانی چون ابوسعید ابوالخیر، علی هجویری... و همچنین شعرای مهمی چون سنائی و عطار ذکری به میان نیامده است؛ درصورتی‌که در تاریخ تصوف اهمیت هیچ‎یک از این مشایخ از عبدالقادر گیلانی و شهاب‌الدین عمر سهروردی که یک فصل کامل به شرح احوال آنها و عقایدشان اختصاص یافته است کمتر نیست. حتی در میان صوفیان عرب‎زبان، از شخصی چون ابن فارض هم غفلت شده است. در فلسفه عملی نیز این کتاب ضعیف است و راجع به اصول فقه و تاریخ آن بحثی نشده است. از فلسفه تعلیم و تربیت نیز به‌کلی غفلت شده است.<ref>ر.ک: همان، چهارمین و پنجمین صفحه</ref>‎.  


    یکی دیگر از نقص‎های عمده این کتاب یکدست نبودن مقالات آن از حیث علمی است. مقالات این کتاب توسط نویسندگان متعدد تألیف شده که پاره‌ای از ایشان در موضوع خود صاحب‎نظر و متخصصند، ولیکن تعدادی از آنها هم توسط نویسندگان غیر متخصص تهیه شده و کیفیت علمی آنها نازل است. بنابراین، نه‎تنها در صحت مطالب و سلامت دیدگاه نویسندگان نمی‌توان مطمئن بود، بلکه حتی در استحکام مطالب و اتقان علمی آنها نیز جای تردید وجود دارد و این نقصی است که جبران آن به‎آسانی ممکن نیست<ref>ر.ک: همان، پنجمین صفحه</ref>‎.  
    یکی دیگر از نقص‎های عمده این کتاب یکدست نبودن مقالات آن از حیث علمی است. مقالات این کتاب توسط نویسندگان متعدد تألیف شده که پاره‌ای از ایشان در موضوع خود صاحب‌نظر و متخصصند، ولیکن تعدادی از آنها هم توسط نویسندگان غیر متخصص تهیه شده و کیفیت علمی آنها نازل است. بنابراین، نه‌تنها در صحت مطالب و سلامت دیدگاه نویسندگان نمی‌توان مطمئن بود، بلکه حتی در استحکام مطالب و اتقان علمی آنها نیز جای تردید وجود دارد و این نقصی است که جبران آن به‌آسانی ممکن نیست<ref>ر.ک: همان، پنجمین صفحه</ref>‎.  


    با همه این احوال، کتاب حاضر من حیث‎المجموع به دلیل امتیازهای بارزی که بر سایر تاریخ‎های فلسفه اسلامی دارد، اثری است که نمی‌توان از آن گذشت و ترجمه فارسی آن می‌تواند کمک مؤثری در شناخت تاریخ پربار فرهنگ اسلامی به محققان ایرانی کند<ref>ر.ک: همان</ref>‎.  
    با همه این احوال، کتاب حاضر من حیث‌المجموع به دلیل امتیازهای بارزی که بر سایر تاریخ‎های فلسفه اسلامی دارد، اثری است که نمی‌توان از آن گذشت و ترجمه فارسی آن می‌تواند کمک مؤثری در شناخت تاریخ پربار فرهنگ اسلامی به محققان ایرانی کند<ref>ر.ک: همان</ref>‎.  


    مجلد اول، گذشته از مقالاتی درباره تفکر فلسفی پیش از اسلام در میان مردم هند و چین و ایران و یونان و اسکندریه و عرب جاهلیت، مشتمل است بر فصولی در باب تعالیم فلسفی و اخلاقی و اقتصادی و سیاسی قرآن و معرفی نهضت‎های کلامی - ‎فلسفی و عرفانی و افکار و آراء فلاسفه نخستین از کندی و رازی و [[فارابی، محمد بن محمد|فاربی]] گرفته تا [[ابن مسکويه، احمد بن محمد|ابن مسکویه]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] و [[ابن باجه، محمد بن یحیی|ابن باجه]] و [[ابن طفیل، محمد بن عبدالملک|ابن طفیل]] و [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] و [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیرالدین طوسی]]<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ج3، صفحه هفت</ref>‎.
    مجلد اول، گذشته از مقالاتی درباره تفکر فلسفی پیش از اسلام در میان مردم هند و چین و ایران و یونان و اسکندریه و عرب جاهلیت، مشتمل است بر فصولی در باب تعالیم فلسفی و اخلاقی و اقتصادی و سیاسی قرآن و معرفی نهضت‎های کلامی - ‎فلسفی و عرفانی و افکار و آراء فلاسفه نخستین از کندی و رازی و [[فارابی، محمد بن محمد|فاربی]] گرفته تا [[ابن مسکويه، احمد بن محمد|ابن مسکویه]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] و [[ابن باجه، محمد بن یحیی|ابن باجه]] و [[ابن طفیل، محمد بن عبدالملک|ابن طفیل]] و [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] و [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیرالدین طوسی]]<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ج3، صفحه هفت</ref>‎.


    مجلد دوم با بحث در اندیشه‎های [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] و [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]] در زمینه‎های مابعدالطبیعه، فلسفه، کلام، تصوف و اخلاق آغاز می‎شود و با بررسی تفکر سیاسی در صدر اسلام و سپس در نزد متفکران و متکلمان مذاهب تشیع و تسنن ادامه می‎یابد. پس از اشاره کوتاه به سقوط بغداد و علل و عوامل آن، به آراء کلامی - فلسفی [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] و تصوف [[مولوی، جلال‌الدین محمد|جلال‎الدین رومی]] و شیخ احمد سرهندی و فلسفه جلال‌الدین دوانی و [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] می‎پردازد. آنگاه آراء حکمای بزرگ مکتب اصفهان، از جمله [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهاءالدین عاملی]] و [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] را مورد بررسی قرار می‌دهد و بالاخره با بررسی فلسفه سیاسی ابن خلدون پایان می‎یابد<ref>ر.ک: همان، صفحه هشت</ref>‎.
    مجلد دوم با بحث در اندیشه‌های [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] و [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]] در زمینه‌های مابعدالطبیعه، فلسفه، کلام، تصوف و اخلاق آغاز می‌شود و با بررسی تفکر سیاسی در صدر اسلام و سپس در نزد متفکران و متکلمان مذاهب تشیع و تسنن ادامه می‌یابد. پس از اشاره کوتاه به سقوط بغداد و علل و عوامل آن، به آراء کلامی - فلسفی [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] و تصوف [[مولوی، جلال‌الدین محمد|جلال‌الدین رومی]] و شیخ احمد سرهندی و فلسفه جلال‌الدین دوانی و [[ابن خلدون، عبدالرحمن‌ بن‌ محمد|ابن خلدون]] می‌پردازد. آنگاه آراء حکمای بزرگ مکتب اصفهان، از جمله [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهاءالدین عاملی]] و [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] را مورد بررسی قرار می‌دهد و بالاخره با بررسی فلسفه سیاسی ابن خلدون پایان می‌یابد<ref>ر.ک: همان، صفحه هشت</ref>‎.


    مجلد سوم نیز بیست فصل را در بر می‌گیرد. در این مجلد است که کتاب از بحث در فلسفه و کلام و علوم قرآنی فراتر می‎رود و به معرفی دیگر دانش‎هایی می‎پردازد که هریک به‎نوبه خود جلوه‎گاهی از تفکر متحول اسلامی است. زبان و ادبیات فارسی و عربی و ترکی، هنرهای زیبا شامل معماری و نقاشی و موسیقی و هنرهای کوچک، بررسی‎های اجتماعی مشتمل بر تاریخ‎نگاری و فقه و علوم شامل جغرافیا و ریاضیات و نجوم و فیزیک و کانی‎شناسی و شیمی و تاریخ طبیعی و طب، مباحث عمده این مجلد است. در معرفی این دانش‎ها به تاریخ تحول و شرایط اوج و حضیض آنها نظر افکنده شده و آثاری که در زمینه آنها در پرتو تفکر اسلامی و به سائقه شور و جذبه دینی پدید آمده، مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده است که این دانش‎ها تا کجا از مرزهای سرزمین‎های اسلامی فراتر رفته و تا چه مایه در تحول فرهنگ و تمدن دیگر ملت‎ها تأثیر داشته است.<ref>ر.ک: همان</ref>‎.
    مجلد سوم نیز بیست فصل را در بر می‌گیرد. در این مجلد است که کتاب از بحث در فلسفه و کلام و علوم قرآنی فراتر می‌رود و به معرفی دیگر دانش‌هایی می‌پردازد که هریک به‌نوبه خود جلوه‌گاهی از تفکر متحول اسلامی است. زبان و ادبیات فارسی و عربی و ترکی، هنرهای زیبا شامل معماری و نقاشی و موسیقی و هنرهای کوچک، بررسی‌های اجتماعی مشتمل بر تاریخ‌نگاری و فقه و علوم شامل جغرافیا و ریاضیات و نجوم و فیزیک و کانی‌شناسی و شیمی و تاریخ طبیعی و طب، مباحث عمده این مجلد است. در معرفی این دانش‌ها به تاریخ تحول و شرایط اوج و حضیض آنها نظر افکنده شده و آثاری که در زمینه آنها در پرتو تفکر اسلامی و به سائقه شور و جذبه دینی پدید آمده، مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده است که این دانش‌ها تا کجا از مرزهای سرزمین‌های اسلامی فراتر رفته و تا چه مایه در تحول فرهنگ و تمدن دیگر ملت‎ها تأثیر داشته است.<ref>ر.ک: همان</ref>‎.


    مجلد چهارم که شامل چهارده فصل است عمدتاً به بحث در نهضت تجدید حیات عالم اسلامی که پس از یک وقفه انحطاط در جوامع مسلمانان جهان پدید آمد، اختصاص دارد. در این مجلد از نهضت جمال‎الدین افغانی و دیگر جنبش‎های دینی در آفریقای شمالی و مصر و ترکیه و ایران و اندونزی سخن به میان می‎آید که هدف همه آنها بیدار کردن امت اسلامی و تحقق بخشیدن به همبستگی و وحدت کشورهای اسلامی و مبارزه با سلطه کشورهای اروپایی است.<ref>ر.ک: همان</ref>‎.
    مجلد چهارم که شامل چهارده فصل است عمدتاً به بحث در نهضت تجدید حیات عالم اسلامی که پس از یک وقفه انحطاط در جوامع مسلمانان جهان پدید آمد، اختصاص دارد. در این مجلد از نهضت جمال‌الدین افغانی و دیگر جنبش‌های دینی در آفریقای شمالی و مصر و ترکیه و ایران و اندونزی سخن به میان می‌آید که هدف همه آنها بیدار کردن امت اسلامی و تحقق بخشیدن به همبستگی و وحدت کشورهای اسلامی و مبارزه با سلطه کشورهای اروپایی است.<ref>ر.ک: همان</ref>‎.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    خط ۶۹: خط ۷۶:
       
       
    ==پانویس ==
    ==پانویس ==
    <references />
    <references/>
    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    خط ۷۵: خط ۸۲:
    #[[:noormags:106577|فغفوری، محمد، «فلسفه در قلمرو اسلام»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: فروغ اندیشه، تابستان و پاییز 1382، شماره 4 و 5، صفحه 14 تا 21]].
    #[[:noormags:106577|فغفوری، محمد، «فلسفه در قلمرو اسلام»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: فروغ اندیشه، تابستان و پاییز 1382، شماره 4 و 5، صفحه 14 تا 21]].


    == وابسته‌ها ==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
       
       
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    خط ۸۷: خط ۹۵:
    [[رده:آثار کلی تاریخ فلسفه]]
    [[رده:آثار کلی تاریخ فلسفه]]


    [[رده:نویسندگان جدید و معاصر فلسفه اسلامی]]
    [[رده:آثار جدید و معاصر فلسفه اسلامی]]
     
    [[رده: 25 مهر الی 24 آبان(97)]]
     
    [[رده:سال97-25شهریور الی24 مهر]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۰۰

    ‏تاریخ فلسفه در اسلام
    تاریخ فلسفه در اسلام
    پدیدآورانشريف، ميان محمد (نویسنده) پورجوادی، نصرالله (گردآورنده)
    عنوان‌های دیگرتاريخ فلسفه در اسلام
    ناشرمرکز نشر دانشگاهي
    مکان نشرایران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1362ش,

    مجلد2: 1365ش,

    مجلد3: 1367ش,

    مجلد4: 1370ش,
    موضوعفلسفه اسلامى - تاريخ فيلسوفان - مقاله‏‎ها و خطابه‏‎ها
    زبانفارسی
    تعداد جلد4
    کد کنگره
    ‏‏BBR‎‏ ‎‏18‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏4‎‏ت‎‏2
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    تاریخ فلسفه در اسلام، که نام اصلی آن A History of Muslim Philosophy (تاریخی از فلسفه اسلامی) است، در واقع مجموعه هشتاد‎وسه فصل یا مقاله است که به قلم بیش از پنجاه تن از نویسندگان و مورخان معاصر نوشته شده است.

    كتاب، دورۀ نسبتا كاملى است از تاريخ فلسفۀ اسلامى، لكن معارف ديگرى همچون علوم قرآنى، كلام، تصوف و فقه نيز در آن بررسى شده است.

    این نویسندگان اکثراً مسلمانند و مورخان غیر مسلمانی هم که در نوشتن پاره‌ای از فصول آن دست داشته‌اند، گرچه عقاید و دیدگاه‌هایشان همگی مورد قبول همه مسلمانان نیست، از تعصبات و تنگ‌‎نظری‌های پاره‌ای از مورخان غربی به‌دورند. بنابراین، نظرگاه این کتاب بیش از سایر تاریخ‎های فلسفه می‌تواند نزد مسلمانان قابل قبول باشد و این از پرتو همت گردآورنده این اثر و محقق بزرگ پاکستانی میر محمد شریف است.[۱]‎.

    ويژگى كتاب در اين است كه سير فلسفه را تا عصر حاضر دنبال كرده و كل جهان اسلام را دربر مى‌گيرد.

    تهیه و گردآوری ترجمه فارسی زیر نظر نصرالله پورجوادی انجام شده است.

    ساختار

    در ابتدای کتاب پیشگفتاری به قلم نصرالله پورجوادی ذکر شده است. در این اثر چهار جلدی، 81 مقاله در هشت باب ارائه شده است. مقالات هر باب نیز در ضمن بخش‌هایی آمده است.

    گزارش محتوا

    مترجم کتاب در مقدمه، با نگاهی اجمالی به تاریخ‎ فلسفه غرب و رابطه آن با تاریخ فلسفه اسلامی می‌نویسد: «نظرگاه حاکم در همه این تاریخ‎ها این است که تاریخ فلسفه، تاریخ فلسفه غرب است و فلسفه‌های غیر اروپایی، من جمله فلسفه اسلامی، چیزی جز مرحله‌ای از مراحل سیر تفکر فلسفی غرب نیست»[۲]‎.

    یکی از مهم‎ترین امتیازهای این اثر بر سایر تاریخ‎های فلسفه اسلامی که تاکنون تألیف شده است، وسعت دامنه تاریخی آن است. فصولی که مورخان فلسفه غربی در باب فلسفه اسلامی در کتاب‌های خود نوشته‌اند و همچنین بیشتر کتاب‌های مستقلی که در این‌باره تألیف شده است، دارای یک نقص عمده است و آن محدودیت تاریخی‌ای است که برای فلسفه اسلامی قائل شده‌اند. اروپائیان ازآنجاکه فلسفه اسلامی را به‌عنوان فصلی از تاریخ فلسفه غرب در قرون وسطی تلقی می‌کردند و بیشتر با متفکرانی که آثارشان در قرون وسطی به زبان لاتین ترجمه شده بود، آشنایی داشتند، نظری جامع و کامل نسبت به دامنه وسیع فلسفه و حکمت اسلامی نداشتند، ولذا تاریخ فلسفه اسلامی نزد ایشان با مرگ ابن رشد خاتمه می‌یافت و حداکثر قدمی که پس از ابن رشد برمی‌داشتند، بررسی آراء و عقاید ابن خلدون بود. این مطلب را حتی در کتاب‌های مستقلی که در این باب تألیف شده است می‌توان مشاهده کرد؛ مثلاً در کتاب دی‌بور این محدودیت کاملاً مشهود است. حتی اثر مورخان عرب، حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز از این نقص عمده برکنار نیست[۳]‎.

    کسانی که با سیر فلسفه در اسلام، به‌خصوص در جهان شیعه آشنایی بیشتری‎ دارند‎ می‌دانند‎ که‎ فلسفه‎ و حکمت اسلامی پس‎ از‎ ابن رشد و ابن خلدون به حیات پربار خود همچنان ادامه داد؛ به‌طوری‌که این فلسفه حتی‎‎ تا‎ امروز‎ در ایران تداوم یافته است. کتاب‎ حاضر این تداوم را تا حدودی نشان داده است. فصولی که در این‎ کتاب درباره جلال‌الدین دوانی، خواجه نصیر طوسی، مکتب اصفهانی، ملاصدرا و بالاخره‎ حاجی ملا هادی سبزواری آمده است‎ نقصی را که در سایر تاریخ‎های فلسفه اسلامی‎ وجود داشته، برطرف نموده است.[۴]‎.


    انتساب فلسفه به عرب، مطلب ناصواب دیگری است که در پیشگفتار کتاب درباره آن می‌خوانیم: «متأسفانه این فکر غلط در میان محققان تنگ‎نظر عرب نیز راه یافته؛ چنان‌که مثلاً حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز تاریخ فلسفه خود را «عربی» خوانده‌اند. شکی نیست که حکما و فلاسفه و متکلمان و عرفایی که در عالم اسلام ظهور کرده‌اند، همگی از خوان پربرکت اسلام و وحی محمدی قوت خورده‌اند و زبان اول اسلام نیز عربی بوده است. ولیکن اطلاق عنوان عربیت به این فلسفه که یک مفهوم نژادی و ملی است جز کوته‌نظری و احیاناً غرض‎ورزی چیزی نیست. خوشبختانه پرده این پندار در سی سال اخیر توسط پاره‌ای از محققان به‌خصوص متفکر فرانسوی هانری کربن دریده شده و امروزه کلمه «عربی» بالنسبه جای خود را به «اسلامی» داده است. استاد شریف با انتخاب عنوان تاریخ فلسفه اسلامی و بررسی سیر فلسفه و معارف اسلامی از این دیدگاه، خود را از اشتباه و تنگ‎نظری‌ای که نزد اروپائیان و حتی پاره‌ای از محققان عرب مرسوم بوده برحذر داشته است. نتیجه این کار وسعت دامنه تاریخی و تنوعی است که کتاب او پیدا کرده است.[۵]‎.

    اما در کنار این جنبه‌های مثبت، جنبه‌های منفی هم در این کتاب هست. با وجود تنوع فصول کتاب، جای فصول دیگری نیز در این کتاب خالی است. در بخش کلام جا دارد که فصل کاملی درباره کلام شیعی به‌خصوص شیعه اثناعشری و سیر آن در طول تاریخ گنجانده شود. بخش تصوف کتاب هم ناقص است. از مشایخ ایرانی به‌خصوص در مکتب خراسان در قرن‌های پنجم و ششم و احوال و آراء بزرگانی چون ابوسعید ابوالخیر، علی هجویری... و همچنین شعرای مهمی چون سنائی و عطار ذکری به میان نیامده است؛ درصورتی‌که در تاریخ تصوف اهمیت هیچ‎یک از این مشایخ از عبدالقادر گیلانی و شهاب‌الدین عمر سهروردی که یک فصل کامل به شرح احوال آنها و عقایدشان اختصاص یافته است کمتر نیست. حتی در میان صوفیان عرب‎زبان، از شخصی چون ابن فارض هم غفلت شده است. در فلسفه عملی نیز این کتاب ضعیف است و راجع به اصول فقه و تاریخ آن بحثی نشده است. از فلسفه تعلیم و تربیت نیز به‌کلی غفلت شده است.[۶]‎.

    یکی دیگر از نقص‎های عمده این کتاب یکدست نبودن مقالات آن از حیث علمی است. مقالات این کتاب توسط نویسندگان متعدد تألیف شده که پاره‌ای از ایشان در موضوع خود صاحب‌نظر و متخصصند، ولیکن تعدادی از آنها هم توسط نویسندگان غیر متخصص تهیه شده و کیفیت علمی آنها نازل است. بنابراین، نه‌تنها در صحت مطالب و سلامت دیدگاه نویسندگان نمی‌توان مطمئن بود، بلکه حتی در استحکام مطالب و اتقان علمی آنها نیز جای تردید وجود دارد و این نقصی است که جبران آن به‌آسانی ممکن نیست[۷]‎.

    با همه این احوال، کتاب حاضر من حیث‌المجموع به دلیل امتیازهای بارزی که بر سایر تاریخ‎های فلسفه اسلامی دارد، اثری است که نمی‌توان از آن گذشت و ترجمه فارسی آن می‌تواند کمک مؤثری در شناخت تاریخ پربار فرهنگ اسلامی به محققان ایرانی کند[۸]‎.

    مجلد اول، گذشته از مقالاتی درباره تفکر فلسفی پیش از اسلام در میان مردم هند و چین و ایران و یونان و اسکندریه و عرب جاهلیت، مشتمل است بر فصولی در باب تعالیم فلسفی و اخلاقی و اقتصادی و سیاسی قرآن و معرفی نهضت‎های کلامی - ‎فلسفی و عرفانی و افکار و آراء فلاسفه نخستین از کندی و رازی و فاربی گرفته تا ابن مسکویه و ابن سینا و ابن باجه و ابن طفیل و ابن رشد و خواجه نصیرالدین طوسی[۹]‎.

    مجلد دوم با بحث در اندیشه‌های غزالی و فخرالدین رازی در زمینه‌های مابعدالطبیعه، فلسفه، کلام، تصوف و اخلاق آغاز می‌شود و با بررسی تفکر سیاسی در صدر اسلام و سپس در نزد متفکران و متکلمان مذاهب تشیع و تسنن ادامه می‌یابد. پس از اشاره کوتاه به سقوط بغداد و علل و عوامل آن، به آراء کلامی - فلسفی ابن تیمیه و تصوف جلال‌الدین رومی و شیخ احمد سرهندی و فلسفه جلال‌الدین دوانی و ابن خلدون می‌پردازد. آنگاه آراء حکمای بزرگ مکتب اصفهان، از جمله ملاصدرا و شیخ بهاءالدین عاملی و میرداماد را مورد بررسی قرار می‌دهد و بالاخره با بررسی فلسفه سیاسی ابن خلدون پایان می‌یابد[۱۰]‎.

    مجلد سوم نیز بیست فصل را در بر می‌گیرد. در این مجلد است که کتاب از بحث در فلسفه و کلام و علوم قرآنی فراتر می‌رود و به معرفی دیگر دانش‌هایی می‌پردازد که هریک به‌نوبه خود جلوه‌گاهی از تفکر متحول اسلامی است. زبان و ادبیات فارسی و عربی و ترکی، هنرهای زیبا شامل معماری و نقاشی و موسیقی و هنرهای کوچک، بررسی‌های اجتماعی مشتمل بر تاریخ‌نگاری و فقه و علوم شامل جغرافیا و ریاضیات و نجوم و فیزیک و کانی‌شناسی و شیمی و تاریخ طبیعی و طب، مباحث عمده این مجلد است. در معرفی این دانش‌ها به تاریخ تحول و شرایط اوج و حضیض آنها نظر افکنده شده و آثاری که در زمینه آنها در پرتو تفکر اسلامی و به سائقه شور و جذبه دینی پدید آمده، مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده است که این دانش‌ها تا کجا از مرزهای سرزمین‌های اسلامی فراتر رفته و تا چه مایه در تحول فرهنگ و تمدن دیگر ملت‎ها تأثیر داشته است.[۱۱]‎.

    مجلد چهارم که شامل چهارده فصل است عمدتاً به بحث در نهضت تجدید حیات عالم اسلامی که پس از یک وقفه انحطاط در جوامع مسلمانان جهان پدید آمد، اختصاص دارد. در این مجلد از نهضت جمال‌الدین افغانی و دیگر جنبش‌های دینی در آفریقای شمالی و مصر و ترکیه و ایران و اندونزی سخن به میان می‌آید که هدف همه آنها بیدار کردن امت اسلامی و تحقق بخشیدن به همبستگی و وحدت کشورهای اسلامی و مبارزه با سلطه کشورهای اروپایی است.[۱۲]‎.

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب هر جلد در ابتدای آن ذکر شده است. یادداشت‎ها و کتابنامه هر مقاله نیز در انتهای آن آمده است.

    پانویس

    1. ر.ک: پیشگفتار، ج1، دومین صفحه
    2. ر.ک: همان
    3. ر.ک: همان، سومین صفحه
    4. ر.ک: فغفوری، محمد، ص20-19؛ همان
    5. ر.ک: همان، چهارمین صفحه
    6. ر.ک: همان، چهارمین و پنجمین صفحه
    7. ر.ک: همان، پنجمین صفحه
    8. ر.ک: همان
    9. ر.ک: یادداشت ناشر، ج3، صفحه هفت
    10. ر.ک: همان، صفحه هشت
    11. ر.ک: همان
    12. ر.ک: همان

    منابع مقاله

    1. پیشگفتار و یادداشت ناشر.
    2. فغفوری، محمد، «فلسفه در قلمرو اسلام»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: فروغ اندیشه، تابستان و پاییز 1382، شماره 4 و 5، صفحه 14 تا 21.

    وابسته‌ها