خاقانی، بدیل بن علی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ی‌ر' به 'ی‌ر') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
||
| (۳۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
| data-type="authorTeachers" |کافی‌الدین عمر | | data-type="authorTeachers" |کافی‌الدین عمر | ||
نظام‌الدین ابوالعلاء گنجوی | |||
|- | |- | ||
|برخی آثار | |برخی آثار | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
</div> | </div> | ||
''' | '''افضل‌الدین بدیل بن علی نجار خاقانی شروانی'''، شاعر قرن ششم هجری، یکی از بزرگترین شعرای قصیده‌سرای ایران و صاحب سبک خاص است. | ||
==ولادت، نام، تبار و موطن== | ==ولادت، نام، تبار و موطن== | ||
هرچند سال ولادت خاقانی معلوم نیست اما فروزانفر با ارائه دلایل مشروحی سال 520ق را زمان ولادت خاقانی می‌داند و این تاریخ با ضبط | هرچند سال ولادت خاقانی معلوم نیست اما فروزانفر با ارائه دلایل مشروحی سال 520ق را زمان ولادت خاقانی می‌داند و این تاریخ با ضبط نسخه‌ای از جنگ لالا اسماعیل که موردتوجه شفیعی کدکنی است مطابقت دارد<ref>ستوده‌نیا، محیا؛ نیک‌منش، مهدی، ص21</ref>. | ||
در اشعارش چندین جا از سال 500ق، به عنوان زادروز خویش سخن رانده و گفته است: | در اشعارش چندین جا از سال 500ق، به عنوان زادروز خویش سخن رانده و گفته است: | ||
{{شعر}}{{ب|''از لفظ من که پانصد هجرت چو من نزاد''|2='' ماند هزار سال دگر مخبر سخاش'' | {{شعر}}{{ب|''از لفظ من که پانصد هجرت چو من نزاد''|2='' ماند هزار سال دگر مخبر سخاش''<ref>ر.ک: سجادی، ضیاءالدین، صفحه ده</ref>}}{{پایان شعر}}. | ||
نام او بنا بر آنچه از | نام او بنا بر آنچه از تذکره‌ها برمی‌آید، بدیل است و علاوه خود او نیز در مواردی چند به نام خویش اشاره کرده است و می‌گوید: {{شعر}}{{ب|''بدل من آمدم اندر جهان سنائی را''|2=''بدین دلیل پدر نام بدیل نهاد''}}{{پایان شعر}} | ||
اما بعضی از تذکره‌نویسان نام او را ابراهیم و بعضی عثمان دانسته و ابوبدیل را برای او کنیه آورده‌اند. اما آنهایی که نامش را ابراهیم دانسته‌اند به استناد این بیت است که می‌گوید: | |||
{{شعر}}{{ب|''بخوان معنی آرائی براهیمی پدید آمد''|2=''ز پشت آزر صنعت، علی نجار شروانی''}}{{پایان شعر}} | {{شعر}}{{ب|''بخوان معنی آرائی براهیمی پدید آمد''|2=''ز پشت آزر صنعت، علی نجار شروانی''}}{{پایان شعر}} | ||
و این دلیل درست نیست؛ زیرا در اینجا مقصود ابراهیم | و این دلیل درست نیست؛ زیرا در اینجا مقصود ابراهیم بت‌شکن است و یاء وحدت قرینه آن است که به آخر اعلام متصل نمی‌شود<ref>ر.ک: همان، صفحه شش</ref>. | ||
در تحفة العراقین گوید: | در تحفة العراقین گوید: | ||
{{شعر}}{{ب|''وز سوی پدر دروگرم دان''|2=''استاد سخنتراش دوران''}}...{{ب|''از بر خلایقم | {{شعر}}{{ب|''وز سوی پدر دروگرم دان''|2=''استاد سخنتراش دوران''}}...{{ب|''از بر خلایقم سبک‌‌بار''|2='' بر مائده علی نجار''}}{{پایان شعر}} | ||
بنابراین قول آنان‌که نام پدر او را ابراهیم و جدش را علی دانسته‌اند، درست نیست. مادرش عیسوی نسطوری بود که بعد اسلام آورد و به‌طوری‌که اشاره می‌کند پیشه او طباخی بوده است: | |||
{{شعر}}{{ب|''هستم ز پی غذای جانور''|2=''طباخ‌نسب ز سوی مادر''}}{{پایان شعر}} | |||
{{شعر}}{{ب|''هستم ز پی غذای جانور''|2='' | |||
همچنین جدش را هم جولاه ذکر می‌کند: | همچنین جدش را هم جولاه ذکر می‌کند: | ||
{{شعر}}{{ب|'' | {{شعر}}{{ب|''جولاه‌نژادم از سوی جد ''|2=''در صنعت من کمال ابجد''<ref>ر.ک: همان، صفحه هفت</ref>}}{{پایان شعر}}. | ||
به‌طوری‌که از موارد بسیار از دیوان او و به عبارات مختلف برمی‌آید، مولد اصلی خاقانی، شهر شروان از بلاد اران است و در بسیاری از کتب تاریخ و جغرافیا و تذکره نیز موطن اصلی او شروان ذکر شده است، اما بعضی به‌غلط او را شیروانی دانسته‌اند<ref>ر.ک: همان، صفحه هشت</ref>. | |||
خاقانی در خانواده بسیار فقیری به دنیا آمد، اما عم او عمر، ملقّب به کافی‌الدین، طبیب و فیلسوف بود و زندگی مرفّهی داشت. او پس از مرگ برادر، فرزند برادر را حمایت و تا | خاقانی در خانواده بسیار فقیری به دنیا آمد، اما عم او عمر، ملقّب به کافی‌الدین، طبیب و فیلسوف بود و زندگی مرفّهی داشت. او پس از مرگ برادر، فرزند برادر را حمایت و تا بیست‌وپنج سالگی نگهداری و پرستاری کرد و در تحصیل و تربیتش کوشید<ref>ر.ک: همان، صفحه دوازده؛ زنجانی، برات، ص155</ref>. | ||
پس از اینکه کافی‌الدین وفات یافت و خاقانی را در 25 سالگی تنها گذاشت، خاقانی که مقدمات علوم را نزد او آموخته بود و استعدادی سرشار و فراوان داشت، نزد مربی دیگری رفت و او | پس از اینکه کافی‌الدین وفات یافت و خاقانی را در 25 سالگی تنها گذاشت، خاقانی که مقدمات علوم را نزد او آموخته بود و استعدادی سرشار و فراوان داشت، نزد مربی دیگری رفت و او نظام‌الدین ابوالعلاء گنجوی شاعر دربار منوچهر شروان شاه بود و استاد شعرا بشمار می‌رفت. پیوستگی خاقانی با ابوالعلاء به‌احتمال قوی‌تر میانه سالهای 540-550ق، بوده و وفات ابوالعلاء گنجوی به روایت کتاب شاهد صادق، به سال 554ق، واقع شده است.<ref>ر.ک: سجادی، ضیاءالدین، صفحه سیزده و چهارده</ref>. | ||
==سوانح ایام== | ==سوانح ایام== | ||
از مهمترین وقایع زمان زندگی خاقانی | از مهمترین وقایع زمان زندگی خاقانی می‌توان مسافرتها، گرفتاری در زندان و مرگ زن و فرزند و خویشان را بشمار آورد<ref>ر.ک: همان، صفحه شانزده</ref>. گفته تذکره‌نویسان درباره زندانی شدن خاقانی این است که او بر اثر فرار از شروان به امر شروان شاه دستگیر و زندانی شده است.<ref>ر.ک: همان، صفحه نوزده</ref>. پس از گرفتاری زندان و سایر مشقات زندگی و حسدورزی حسودان و بدخواهان و امثال آن، دردناکترین حوادث و سختترین مصائب زندگی خاقانی، مرگ فرزند و زن و خویشان او بوده است.<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌ودو</ref>. | ||
==مذهب== | ==مذهب== | ||
خاقانی در مذهب بر طریقه تسنن و پیرو شافعیه بوده است و این معنی از اشعارش | خاقانی در مذهب بر طریقه تسنن و پیرو شافعیه بوده است و این معنی از اشعارش برمی‌آید و در موارد بسیار از طریقه تسنن و احکام آن سخن گفته و علاوه بر این ائمه شافعیه مانند محمد بن یحیی و محمد اسعد حفده و مانند آنها را مدح گفته یا در مرثیه آنان شعر سروده است.<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌وشش</ref>. | ||
==مقام ادبی== | ==مقام ادبی== | ||
در قدرت سخنوری او کافی است | در قدرت سخنوری او کافی است بگوییم که مانند مجسّمه‌سازی است که باریککاریهای تندیس مرمرین را در پیکر خارا پدید می‌آرد و زیبایی و استحکام را به‌طرز دلاویز در هم می‌آمیزد. خاقانی از نوآوران قرن ششم هجری و اول کسی است که از فرسودگی لغات و ترکیبات به سبب کثرت تکرار، در طول زمان، سخن رانده است وترمیم و تعویض کلمات و ترکیبات فرسوده را برعهده دبیران روشن‌بین وگویندگان صاحبذوق گذاشته است<ref>ر.ک: زنجانی، برات، ص155</ref>. | ||
برروی‌هم باید او را مبتکر یک سبک تازه در سخن‌سرایی بدانیم<ref>ر.ک: سجادی، ضیاءالدین، صفحه پنجاه‌ودو</ref>. | |||
==وفات== | ==وفات== | ||
خاقانی بنا بر اصح اقوال، در سال 595ق، در تبریز وفات یافته است.<ref>ر.ک: همان، صفحه | خاقانی بنا بر اصح اقوال، در سال 595ق، در تبریز وفات یافته است.<ref>ر.ک: همان، صفحه پنجاه‌ویک</ref>. | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
| خط ۹۰: | خط ۹۲: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# سجادی، ضیاءالدین، «دیوان | # سجادی، ضیاءالدین، «دیوان افضل‌الدین بدیل بن علی نجار خاقانی شروانی»، تهران، انتشارات زوار، چاپ هفتم، 1382. | ||
#[[:noormags:817357|زنجانی، برات، «اصطلاحات طبی در آثار خاقانی شروانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، جستارهای ادبی، بهار 1363، شماره 65، صفحه 155 تا 190]]. | #[[:noormags:817357|زنجانی، برات، «اصطلاحات طبی در آثار خاقانی شروانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، جستارهای ادبی، بهار 1363، شماره 65، صفحه 155 تا 190]]. | ||
# [[:noormags:1193187|ستوده‌نیا، محیا؛ نیک‌منش، مهدی، نقد خاقانی در تذکره‌های فارسی، مجله کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، پاییز و زمستان 1395، شماره 33]]. | # [[:noormags:1193187|ستوده‌نیا، محیا؛ نیک‌منش، مهدی، نقد خاقانی در تذکره‌های فارسی، مجله کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، پاییز و زمستان 1395، شماره 33]]. | ||
{{شعر و شاعری}} | |||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[دیوان افضل‌الدین بدیل بن علی نجار خاقانی شروانی]] | [[دیوان افضل‌الدین بدیل بن علی نجار خاقانی شروانی]] | ||
[[دیوان خاقانی شروانی]] | |||
[[منشآت خاقانی]] | |||
[[تحفة العراقین]] | |||
[[مجموعه نامه‌های افضل‌الدین بدیل بن علی نجار خاقانی شروانی]] | |||
[[غایت ابداع؛ منشآت عربی]] | |||
[[رده:زندگی‌نامه]] | [[رده:زندگی‌نامه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۰۳
| نام | خاقانی شروانی، بدیل بن علی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ح‍ق‍ای‍ق‍ی شروانی
خاقانی، افضل الدین خاقانی شروانی، افضل الدین |
| نام پدر | علی |
| متولد | 520ق |
| محل تولد | شروان از بلاد اران |
| رحلت | 595ق |
| اساتید | کافی‌الدین عمر
نظام‌الدین ابوالعلاء گنجوی |
| برخی آثار | دیوان افضل‌الدین بدیل بن علی نجار خاقانی شروانی |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02556AUTHORCODE |
افضل‌الدین بدیل بن علی نجار خاقانی شروانی، شاعر قرن ششم هجری، یکی از بزرگترین شعرای قصیده‌سرای ایران و صاحب سبک خاص است.
ولادت، نام، تبار و موطن
هرچند سال ولادت خاقانی معلوم نیست اما فروزانفر با ارائه دلایل مشروحی سال 520ق را زمان ولادت خاقانی می‌داند و این تاریخ با ضبط نسخه‌ای از جنگ لالا اسماعیل که موردتوجه شفیعی کدکنی است مطابقت دارد[۱].
در اشعارش چندین جا از سال 500ق، به عنوان زادروز خویش سخن رانده و گفته است:
| از لفظ من که پانصد هجرت چو من نزاد | ماند هزار سال دگر مخبر سخاش[۲] |
. نام او بنا بر آنچه از تذکره‌ها برمی‌آید، بدیل است و علاوه خود او نیز در مواردی چند به نام خویش اشاره کرده است و می‌گوید:
| بدل من آمدم اندر جهان سنائی را | بدین دلیل پدر نام بدیل نهاد |
اما بعضی از تذکره‌نویسان نام او را ابراهیم و بعضی عثمان دانسته و ابوبدیل را برای او کنیه آورده‌اند. اما آنهایی که نامش را ابراهیم دانسته‌اند به استناد این بیت است که می‌گوید:
| بخوان معنی آرائی براهیمی پدید آمد | ز پشت آزر صنعت، علی نجار شروانی |
و این دلیل درست نیست؛ زیرا در اینجا مقصود ابراهیم بت‌شکن است و یاء وحدت قرینه آن است که به آخر اعلام متصل نمی‌شود[۳]. در تحفة العراقین گوید:
...| وز سوی پدر دروگرم دان | استاد سخنتراش دوران | |
| از بر خلایقم سبک‌‌بار | بر مائده علی نجار |
بنابراین قول آنان‌که نام پدر او را ابراهیم و جدش را علی دانسته‌اند، درست نیست. مادرش عیسوی نسطوری بود که بعد اسلام آورد و به‌طوری‌که اشاره می‌کند پیشه او طباخی بوده است:
| هستم ز پی غذای جانور | طباخ‌نسب ز سوی مادر |
همچنین جدش را هم جولاه ذکر می‌کند:
| جولاه‌نژادم از سوی جد | در صنعت من کمال ابجد[۴] |
.
به‌طوری‌که از موارد بسیار از دیوان او و به عبارات مختلف برمی‌آید، مولد اصلی خاقانی، شهر شروان از بلاد اران است و در بسیاری از کتب تاریخ و جغرافیا و تذکره نیز موطن اصلی او شروان ذکر شده است، اما بعضی به‌غلط او را شیروانی دانسته‌اند[۵].
خاقانی در خانواده بسیار فقیری به دنیا آمد، اما عم او عمر، ملقّب به کافی‌الدین، طبیب و فیلسوف بود و زندگی مرفّهی داشت. او پس از مرگ برادر، فرزند برادر را حمایت و تا بیست‌وپنج سالگی نگهداری و پرستاری کرد و در تحصیل و تربیتش کوشید[۶].
پس از اینکه کافی‌الدین وفات یافت و خاقانی را در 25 سالگی تنها گذاشت، خاقانی که مقدمات علوم را نزد او آموخته بود و استعدادی سرشار و فراوان داشت، نزد مربی دیگری رفت و او نظام‌الدین ابوالعلاء گنجوی شاعر دربار منوچهر شروان شاه بود و استاد شعرا بشمار می‌رفت. پیوستگی خاقانی با ابوالعلاء به‌احتمال قوی‌تر میانه سالهای 540-550ق، بوده و وفات ابوالعلاء گنجوی به روایت کتاب شاهد صادق، به سال 554ق، واقع شده است.[۷].
سوانح ایام
از مهمترین وقایع زمان زندگی خاقانی می‌توان مسافرتها، گرفتاری در زندان و مرگ زن و فرزند و خویشان را بشمار آورد[۸]. گفته تذکره‌نویسان درباره زندانی شدن خاقانی این است که او بر اثر فرار از شروان به امر شروان شاه دستگیر و زندانی شده است.[۹]. پس از گرفتاری زندان و سایر مشقات زندگی و حسدورزی حسودان و بدخواهان و امثال آن، دردناکترین حوادث و سختترین مصائب زندگی خاقانی، مرگ فرزند و زن و خویشان او بوده است.[۱۰].
مذهب
خاقانی در مذهب بر طریقه تسنن و پیرو شافعیه بوده است و این معنی از اشعارش برمی‌آید و در موارد بسیار از طریقه تسنن و احکام آن سخن گفته و علاوه بر این ائمه شافعیه مانند محمد بن یحیی و محمد اسعد حفده و مانند آنها را مدح گفته یا در مرثیه آنان شعر سروده است.[۱۱].
مقام ادبی
در قدرت سخنوری او کافی است بگوییم که مانند مجسّمه‌سازی است که باریککاریهای تندیس مرمرین را در پیکر خارا پدید می‌آرد و زیبایی و استحکام را به‌طرز دلاویز در هم می‌آمیزد. خاقانی از نوآوران قرن ششم هجری و اول کسی است که از فرسودگی لغات و ترکیبات به سبب کثرت تکرار، در طول زمان، سخن رانده است وترمیم و تعویض کلمات و ترکیبات فرسوده را برعهده دبیران روشن‌بین وگویندگان صاحبذوق گذاشته است[۱۲].
برروی‌هم باید او را مبتکر یک سبک تازه در سخن‌سرایی بدانیم[۱۳].
وفات
خاقانی بنا بر اصح اقوال، در سال 595ق، در تبریز وفات یافته است.[۱۴].
آثار
- دیوان اشعار؛
- تحفة العراقین؛
- منشآت خاقانی.
پانویس
- ↑ ستوده‌نیا، محیا؛ نیک‌منش، مهدی، ص21
- ↑ ر.ک: سجادی، ضیاءالدین، صفحه ده
- ↑ ر.ک: همان، صفحه شش
- ↑ ر.ک: همان، صفحه هفت
- ↑ ر.ک: همان، صفحه هشت
- ↑ ر.ک: همان، صفحه دوازده؛ زنجانی، برات، ص155
- ↑ ر.ک: سجادی، ضیاءالدین، صفحه سیزده و چهارده
- ↑ ر.ک: همان، صفحه شانزده
- ↑ ر.ک: همان، صفحه نوزده
- ↑ ر.ک: همان، صفحه بیست‌ودو
- ↑ ر.ک: همان، صفحه بیست‌وشش
- ↑ ر.ک: زنجانی، برات، ص155
- ↑ ر.ک: سجادی، ضیاءالدین، صفحه پنجاه‌ودو
- ↑ ر.ک: همان، صفحه پنجاه‌ویک
منابع مقاله
- سجادی، ضیاءالدین، «دیوان افضل‌الدین بدیل بن علی نجار خاقانی شروانی»، تهران، انتشارات زوار، چاپ هفتم، 1382.
- زنجانی، برات، «اصطلاحات طبی در آثار خاقانی شروانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، جستارهای ادبی، بهار 1363، شماره 65، صفحه 155 تا 190.
- ستوده‌نیا، محیا؛ نیک‌منش، مهدی، نقد خاقانی در تذکره‌های فارسی، مجله کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، پاییز و زمستان 1395، شماره 33.