کلیات دیوان وهاج خوانساری: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (جایگزینی متن - '}} {{' به '}} {{')
     
    (۴۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱۱: خط ۱۱:
    | موضوع =شعر فارسی - قرن 13ق.
    | موضوع =شعر فارسی - قرن 13ق.


    | ناشر =مجمع ذخائر اسلامي
    | ناشر =مجمع ذخائر اسلامى


    | مکان نشر =ايران - قم  
    | مکان نشر =ايران - قم  
    خط ۲۰: خط ۲۰:
    | شابک =
    | شابک =
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =28396
    | کتابخوان همراه نور =28396
    | کد پدیدآور =18427
    | کد پدیدآور =18427
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۲۶: خط ۲۷:
    }}  
    }}  


    '''کلیات دیوان وهاج خوانساری'''، مجموعه اشعار [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|محمد بن امیر علی‎اصغر]]، معروف به [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|سید محمد واعظ]] و متخلص به وهاج، به زبان فارسی است که توسط حاجی شیخ محمدحسین صدر خوانساری (صدرالمشایخ) گردآوری شده است<ref>ر.ک: مقدمه تحقیق، ص15</ref>.
    '''کلیات دیوان وهاج خوانساری'''، مجموعه اشعار [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|محمد بن امیر علی‌اصغر]]، معروف به [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|سید محمد واعظ]] و متخلص به وهاج، به زبان فارسی است که توسط حاجی شیخ محمدحسین صدر خوانساری (صدرالمشایخ) گردآوری شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/15 ر.ک: مقدمه تحقیق، ص15]</ref>.


    این اثر در قالب پایان‎نامه کارشناسی ارشد، به تحقیق [[رضايي، رضا علي|رضا علی‎رضایی]] رسیده است.
    این اثر در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به تحقیق [[رضايي، رضا علي|رضا علی‌رضایی]] رسیده است.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    خط ۳۴: خط ۳۵:


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    وهاج خوانساری «جزئى از کلّ‎ شعراى دوره قاجار بوده است و تقریبا همگام با عصر خود حرکت کرده است». شاعران دوره قاجار معمولا در قالب از شاعران پیشین خود پیروی می‎کردند، هرچند در محتوا به مطالب جدیدی دست یافتند<ref>ر.ک: همان، ص20-24</ref>.
    وهاج خوانساری «جزئى از کلّ‎ شعراى دوره قاجار بوده است و تقریبا همگام با عصر خود حرکت کرده است». شاعران دوره قاجار معمولا در قالب از شاعران پیشین خود پیروی می‌کردند، هرچند در محتوا به مطالب جدیدی دست یافتند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/20 ر.ک: همان، ص20-24]</ref>.


    ===سبک فکری (مبانی فکری شاعر)===
    ===سبک فکری (مبانی فکری شاعر)===
    مبانی فکری شاعر را می‎توان چنین خلاصه کرد:  
    مبانی فکری شاعر را می‌توان چنین خلاصه کرد:  


    الف)- دیدگاه او نسبت به جهان هستى:  
    الف)- دیدگاه او نسبت به جهان هستى:  
    # ‎سید، خداوند را در دید و نظر دانایان «عیان» مى‎داند و مدهوش بودن انسان‎ها را از غایت ظهور، پرداه‎اى از جلوه الهى مى‎داند.
    # ‎سید، خداوند را در دید و نظر دانایان «عیان» مى‎داند و مدهوش بودن انسان‌ها را از غایت ظهور، پرداه‌اى از جلوه الهى مى‎داند.
    # به اعتقاد او «ذات خداوند» به تجلّى است از «در و دیوار»، اما مرکب عقل و خرد براى ادراک چوبین است.
    # به اعتقاد او «ذات خداوند» به تجلّى است از «در و دیوار»، اما مرکب عقل و خرد براى ادراک چوبین است.
    # راه وصول به حق را عبور از مسیر عشق مى‎داند.
    # راه وصول به حق را عبور از مسیر عشق مى‎داند.
    # عاشق است و عشق را سرچشمه هستى و خوبى و زیبایى مى‎داند، اما او معتقد است که جهان هستى از عشق پدیدآمده و آسمان‎ها و افلاک به نیروى عشق به حرکت و جنبش آمدند.
    # عاشق است و عشق را سرچشمه هستى و خوبى و زیبایى مى‎داند، اما او معتقد است که جهان هستى از عشق پدیدآمده و آسمان‌ها و افلاک به نیروى عشق به حرکت و جنبش آمدند.
    # مقدّمه رسیدن به یار را در گرو بریدن از اغیار و شرط‍‎ سلوک الى اللّه را بریدن از امیال نفسانى مى‎داند.
    # مقدّمه رسیدن به یار را در گرو بریدن از اغیار و شرط‍‎ سلوک الى اللّه را بریدن از امیال نفسانى مى‎داند.
    # شریعت صرف را مجاز مى‎داند و براى رسیدن به حقیقت، گذر از طریقت را لازم مى‎داند.
    # شریعت صرف را مجاز مى‎داند و براى رسیدن به حقیقت، گذر از طریقت را لازم مى‎داند.
    # هنگامى که مراحل سلوک را طى مى‎نماید و باده از جام تجلّى صفات مى‎نوشد، از تعلیم و تعلّم دست کشیده و کتاب و درس را به کنار مى‎گذارد؛
    # هنگامى که مراحل سلوک را طى مى‌نماید و باده از جام تجلّى صفات مى‌نوشد، از تعلیم و تعلّم دست کشیده و کتاب و درس را به کنار مى‌گذارد؛
    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|'' به درس عشق تو مشغول و فارغم از زید''|2='' مرا چه کار که او ضارب است یا مضروب''}}
    {{ب|'' به درس عشق تو مشغول و فارغم از زید''|2='' مرا چه کار که او ضارب است یا مضروب''}}
    {{ب|'' برو به میکده زاهد! کتاب زهد بِهِل''|2='' به کفر زلف خم اندر خمش مسلمان باش''<ref>ر.ک: همان، ص24-25</ref>}}{{پایان شعر}}.
    {{ب|'' برو به میکده زاهد! کتاب زهد بِهِل''|2='' به کفر زلف خم اندر خمش مسلمان باش''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/24 ر.ک: همان، ص24-25]</ref>}}{{پایان شعر}}.


    ب)- شخصیت شاعرى:  
    ب)- شخصیت شاعرى:  


    «سید، بنده روزگار نبود، اگرچه دوره و عصر او از نظر توجه دربار به شاعران و نویسندگان با عصر سلطان محمود غزنوى مقایسه مى‎شود و بازار شعر و ادب در اوج گرمى بود، امّا او سروکارى با دربار شاهان و فرمانروایان زمانه نداشته است. او شعر را در خدمت عقاید دینى خود به‎کار گرفته است و مفاهیم متعالى عرفان اسلامى را در قالب اشعار ریخته است. [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|وهّاج]] شعر خود را هم‎ردیف با اشعار «حسّان» مى‎داند؛ آن شاعرى که خاقانى خود را بدان منتسب مى‎سازد و لقب «حسّان‎العجم» را بر خود مى‎نهد»<ref>همان، ص25</ref>.
    «سید، بنده روزگار نبود، اگرچه دوره و عصر او از نظر توجه دربار به شاعران و نویسندگان با عصر سلطان محمود غزنوى مقایسه می‌شود و بازار شعر و ادب در اوج گرمى بود، امّا او سروکارى با دربار شاهان و فرمانروایان زمانه نداشته است. او شعر را در خدمت عقاید دینى خود به‌کار گرفته است و مفاهیم متعالى عرفان اسلامى را در قالب اشعار ریخته است. [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|وهّاج]] شعر خود را هم‌ردیف با اشعار «حسّان» مى‎داند؛ آن شاعرى که خاقانى خود را بدان منتسب مى‎سازد و لقب «حسّان‌العجم» را بر خود مى‌نهد»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/25 همان، ص25]</ref>.


    ج)- معیشت و زندگى:
    ج)- معیشت و زندگى:
    # ‎از محتواى کلامش استنباط‍‎ مى‎شود که زندگى ساده‎اى داشته و در پى مال‎اندوزى نبوده است و رزق و روزى را همچون خواجه شیراز مقّدر دانسته است.
    # ‎از محتواى کلامش استنباط‍‎ می‌شود که زندگى ساده‌اى داشته و در پى مال‌اندوزى نبوده است و رزق و روزى را همچون خواجه شیراز مقّدر دانسته است.
    # ‎او در حال زندگى مى‎کرده است و گذشته و آینده را از آنِ‎ خود نمى‎دانست<ref>ر.ک: همان، ص26</ref>.
    # ‎او در حال زندگى مى‌کرده است و گذشته و آینده را از آنِ‎ خود نمى‎دانست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/26 ر.ک: همان، ص26]</ref>.


    ===سبک ادبی===
    ===سبک ادبی===
    الف)- ‎شیوه نویسندگى و ادبى شاعر:
    الف)- ‎شیوه نویسندگى و ادبى شاعر:


    وى در شعر طبع خدادادى داشت و از علوم ادبى و عربى مایه‎ور بود و از قواعد کلام عربى و فارسى آگاهى کامل داشته و در اشعارش اشتباهات صرفى و نحوى دیده نشده است. اشعارش روان است و درست. قطعات و قصایدى دارد که در ادبیات دوره خودش کم‎نظیر است. در قصاید خود پیرو سبک عراقى است و الفاظ‍‎ و کلماتى به نسبت سنگین و فخیم قافیه‎هاى دشوار انتخاب مى‎کند. گاهى در ابیات او اسطوره‎هاى افسانه‎اى ایران و... مانند رستم، سیاوش، اشکبوس و... سخن به‎ میان مى‎آید<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>.
    وى در شعر طبع خدادادى داشت و از علوم ادبى و عربى مایه‌ور بود و از قواعد کلام عربى و فارسى آگاهى کامل داشته و در اشعارش اشتباهات صرفى و نحوى دیده نشده است. اشعارش روان است و درست. قطعات و قصایدى دارد که در ادبیات دوره خودش کم‌نظیر است. در قصاید خود پیرو سبک عراقى است و الفاظ‍‎ و کلماتى به نسبت سنگین و فخیم قافیه‌هاى دشوار انتخاب مى‌کند. گاهى در ابیات او اسطوره‌هاى افسانه‌اى ایران و... مانند رستم، سیاوش، اشکبوس و... سخن به‎ میان می‌آید<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/27 ر.ک: همان، ص27]</ref>.


    ب)- ‎قالب‎هاى شعرى:  
    ب)- ‎قالب‌هاى شعرى:  


    وى در قالب غزل، ‎قصیده، ‎مثنوى، ‎قطعه، ‎مسمّط و ‎رباعیات، طبع‎آزمایى کرده است، قصاید را با تغزل و تشبیب و یا وصف بهار و امثال اینها آغاز مى‎نماید و با حسن تخلّص دلپذیر به مدح مى‎پیوندد و از ممدوح وصفى اغراق‎آمیز دارد و در نهایت به دعاى ممدوح و ذکر مصیبت شهداى کربلا قصیده را پایان مى‎دهد.
    وى در قالب غزل، ‎قصیده، ‎مثنوى، ‎قطعه، ‎مسمّط و ‎رباعیات، طبع‌آزمایى کرده است، قصاید را با تغزل و تشبیب و یا وصف بهار و امثال اینها آغاز مى‌نماید و با حسن تخلّص دلپذیر به مدح مى‎پیوندد و از ممدوح وصفى اغراق‎آمیز دارد و در نهایت به دعاى ممدوح و ذکر مصیبت شهداى کربلا قصیده را پایان مى‎دهد.


    در غزل غالبا از [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدى]] و [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ‍‎]] پیروى نموده، اگرچه به پایه آنان نرسیده، لیکن لطف و زیبایى و مضمون‎آفرینى در سروده‎هاى وى مشهود است.
    در غزل غالباً  از [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدى]] و [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ‍‎]] پیروى نموده، اگرچه به پایه آنان نرسیده، لیکن لطف و زیبایى و مضمون‌آفرینى در سروده‌هاى وى مشهود است.


    مسمّط‍‎: ‎مسمط‎هاى او مسّدس، مخمّس و مربّع است و در مدح معصومین و رثای سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) و یارانش سروده شده است.
    مسمّط‍‎: ‎مسمط‎هاى او مسّدس، مخمّس و مربّع است و در مدح معصومین و رثای سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) و یارانش سروده شده است.
    مرثیه، از قالب‎هاى دیگرى است که مورد توجه شاعر بوده و سروده‎هایى در این زمینه دارد که غالبا مستزاد بوده است که براى سینه‎زنى سروده شده است و بیانگر وقایع کربلاست.
    مرثیه، از قالب‌هاى دیگرى است که مورد توجه شاعر بوده و سروده‌هایى در این زمینه دارد که غالباً  مستزاد بوده است که براى سینه‌زنى سروده شده است و بیانگر وقایع کربلاست.
    ‎رباعیات: ‎تعداد ابیات در این قالب شعرى بسیار کم (14 بیت) مى‎باشد که در پایان دیوان آمده است<ref>ر.ک: همان، ص28</ref>.
    ‎رباعیات: ‎تعداد ابیات در این قالب شعرى بسیار کم (14 بیت) مى‌باشد که در پایان دیوان آمده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/28 ر.ک: همان، ص28]</ref>.


    ج)- ‎سایر ویژگی‎ها:
    ج)- ‎سایر ویژگی‌ها:


    در دیوان اشعار او گاهی به کلمات غریب و نامستعملی مانند: منهوب، ‎منکوب، ‎دواب، ‎عتاب، ‎غیاث، ‎نکاث، ‎قماط، ‎قربوس، ‎کلف و... برمی‎خوریم. او غزل‎هایى دارد که در تمام ابیاتش کلمه مخصوصى تکرار مى‎شود. از جمله غزلى با «ردیف» سماور و با مطلع زیر که بنا به خواست معشوقه‎اش در وصف سماور سروده است:
    در دیوان اشعار او گاهی به کلمات غریب و نامستعملی مانند: منهوب، ‎منکوب، ‎دواب، ‎عتاب، ‎غیاث، ‎نکاث، ‎قماط، ‎قربوس، ‎کلف و... برمی‌خوریم. او غزل‎هایى دارد که در تمام ابیاتش کلمه مخصوصى تکرار می‌شود. از جمله غزلى با «ردیف» سماور و با مطلع زیر که بنا به خواست معشوقه‌اش در وصف سماور سروده است:
    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|'' یار پرى‎چهره در کنار سماور''|2='' کرده طراز چمن عذار سماور''}}
    {{ب|'' یار پرى‎چهره در کنار سماور''|2='' کرده طراز چمن عذار سماور''}}


    {{ب|'' خون دل عاشقان بود که به استکان''|2='' ریخت ز قورى که بُد سوار سماور''}}{{پایان شعر}}
    {{ب|'' خون دل عاشقان بود که به استکان''|2='' ریخت ز قورى که بُد سوار سماور''}}{{پایان شعر}}


    همچنین در میان اشعار او به برخی تشبیهات و استعارات جالب برخورد می‎کنیم، مانند بوق غیرت، کشتی ایجاد، درهای جنون، ترک کمان‎دار، خرمن عمر، تیغ دو ابرو، شربت فنا، یونس دل، زنجیر توکل، عروس غنچه، کنگره قرب و...<ref>ر.ک: همان، ص28-30</ref>.
    همچنین در میان اشعار او به برخی تشبیهات و استعارات جالب برخورد می‌کنیم، مانند بوق غیرت، کشتی ایجاد، درهای جنون، ترک کمان‌دار، خرمن عمر، تیغ دو ابرو، شربت فنا، یونس دل، زنجیر توکل، عروس غنچه، کنگره قرب و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/28 ر.ک: همان، ص28-30]</ref>.


    «آشنایى شاعر با تفاسیر و کتب اسلامى و علوم ادبى، موجب شده است، شاعر ناخودآگاه از انباشته‎هاى فکرى خود به‎صورت تلمیح در شعر استفاده کند»<ref>همان، ص30</ref>.
    «آشنایى شاعر با تفاسیر و کتب اسلامى و علوم ادبى، موجب شده است، شاعر ناخودآگاه از انباشته‌هاى فکرى خود به‌صورت تلمیح در شعر استفاده کند»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/30 همان، ص30]</ref>.


    او در قصص اسلامى از ائمه معصومین و اهل‎بیت(ع)، ابراهیم، جبرئیل، مریم، رضوان، زلیخا، ساره، سلیمان، عمرو، عیسى، معاویه، نوح، یونس، یوسف، '''دنا فتدلى''' (النجم: 8)، آب حیات، '''قاب قوسين أو أدنى''' (النجم: 9)، قاف، شب اسرى، معراج و... براق، دجّال، دلدل، رفرف، طاووس، طور سینا، عقاب، عنکبوت، مار، هدهد... و در قصه‎‎های ملى و باستانى و... از ماجراهای اشکبوس، تهمتن، رستم، رخش، کیومرث، اسکندر، خضر، عنقا، منصور حلاّج، قباد، پشنگ و... استفاده کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>.
    او در قصص اسلامى از ائمه معصومین و اهل‎‌بیت(ع)، ابراهیم، جبرئیل، مریم، رضوان، زلیخا، ساره، سلیمان، عمرو، عیسى، معاویه، نوح، یونس، یوسف، '''دنا فتدلى''' (النجم: 8)، آب حیات، '''قاب قوسين أو أدنى''' (النجم: 9)، قاف، شب اسرى، معراج و... براق، دجّال، دلدل، رفرف، طاووس، طور سینا، عقاب، عنکبوت، مار، هدهد... و در قصه‌های ملى و باستانى و... از ماجراهای اشکبوس، تهمتن، رستم، رخش، کیومرث، اسکندر، خضر، عنقا، منصور حلاّج، قباد، پشنگ و... استفاده کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/30 ر.ک: همان]</ref>.


    د)- ‎ملمّعات در شعر [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|وهاج]]:  
    د)- ‎ملمّعات در شعر [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|وهاج]]:  


    استناد به آیات و احادیث و اصطلاحات عربى در دیوان مشاهده مى‎شود و غالبا یکى از مصراع‎ها و یا هر دو مصراع بیت به عربى آورده شده است، مانند:
    استناد به آیات و احادیث و اصطلاحات عربى در دیوان مشاهده می‌شود و غالباً  یکى از مصراع‎ها و یا هر دو مصراع بیت به عربى آورده شده است، مانند:


    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' شحنه بازار عشقت زد خروش''|2='' که «لدوا للموت وَ ابنوا لِلخَراب»''}}{{پایان شعر}}
    {{ب|'' شحنه بازار عشقت زد خروش''|2='' که «لدوا للموت وَ ابنوا لِلخَراب»''}}{{پایان شعر}}
    خط ۹۹: خط ۱۰۴:


    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' ز دو لعل گشت شکرفشان''|2='' که «أنا الشّهيد بكربلا»''}}{{پایان شعر}}
    {{ب|'' ز دو لعل گشت شکرفشان''|2='' که «أنا الشّهيد بكربلا»''}}{{پایان شعر}}
    خط ۱۰۶: خط ۱۱۳:
    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' فبدت على لمعاته، ظهرت على صفحاته''|2='' طلعت على قبساته، أحدية حقّ‎ ذو المنن''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص30-31</ref>.
     
     
    {{ب|'' فبدت على لمعاته، ظهرت على صفحاته''|2='' طلعت على قبساته، أحدية حقّ‎ ذو المنن''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/30 ر.ک: همان، ص30-31]</ref>}}{{پایان شعر}}.


    ه)- ‎اوضاع اجتماعى و سیاسى:  
    ه)- ‎اوضاع اجتماعى و سیاسى:  


    در اشعارش ذکرى از اوضاع اجتماعى و سیاسى و تاریخى زمانه و روزگارش نشده است؛ فقط‍‎ در بیت 931، اشاره‎اى به سال سرودن قصیده (سنه 1310) دارد.
    در اشعارش ذکرى از اوضاع اجتماعى و سیاسى و تاریخى زمانه و روزگارش نشده است؛ فقط‍‎ در بیت 931، اشاره‌اى به سال سرودن قصیده (سنه 1310) دارد.


    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' هزاروسیصدوده سال رفته است و هنوز''|2='' به گوش جان رسد آواز گریه اطفال''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص31</ref>.


    و)- ‎نظیره‎گویى:


    [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|وهاج]]، شاعرى نظیره‎گوست که در این زمینه از حافظ‍‎، سعدى، مولوى، نظامى و... تغذیه فکرى داشته است. نمونه‎هاى مثالى زیر (ترکیبات، اصطلاحات، مضامین و...) گویاى مطلب است:
    {{ب|'' هزاروسیصدوده سال رفته است و هنوز''|2='' به گوش جان رسد آواز گریه اطفال''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/31 ر.ک: همان، ص31]</ref>}}{{پایان شعر}}.
     
    و)- ‎نظیره‌گویى:
     
    [[وهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر|وهاج]]، شاعرى نظیره‌گوست که در این زمینه از حافظ‍‎، سعدى، مولوى، نظامى و... تغذیه فکرى داشته است. نمونه‌هاى مثالى زیر (ترکیبات، اصطلاحات، مضامین و...) گویاى مطلب است:
    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|'' پرتو حسن تو چون شد جلوه‎گر''|2='' بُرد از خلق دو عالم صبر و تاب''}}  
    {{ب|'' پرتو حسن تو چون شد جلوه‌گر''|2='' بُرد از خلق دو عالم صبر و تاب''}}  
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    چنان‎که حافظ گوید:
    چنان‌که حافظ گوید:
    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|'' در ازل پرتو حسنت ز تجلّى دم زد''|2='' عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد''}}
    {{ب|'' در ازل پرتو حسنت ز تجلّى دم زد''|2='' عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد''}}
    خط ۱۲۹: خط ۱۴۰:
    و
    و
    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|'' روى به هر سو کنم نیست مرا اختیار''|2='' مى‎کشدم سوى خود، سلسله موى دوست''}}
    {{ب|'' روى به هر سو کنم نیست مرا اختیار''|2='' مى‌کشدم سوى خود، سلسله موى دوست''}}
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}
    چنان‎که سعدی گوید:  
    چنان‌که سعدی گوید:  
    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|'' سلسله موى دوست حلقه دام بلاست''|2='' هرکه در این حلقه نیست فارغ از این ماجراست''}}
    {{ب|'' سلسله موى دوست حلقه دام بلاست''|2='' هرکه در این حلقه نیست فارغ از این ماجراست''}}
    خط ۱۳۹: خط ۱۵۰:
    {{ب|'' در بزم عاشقانى و از غایت ظهور''|2='' هریک به جستجوى تو مدهوش و محو و مات''}}
    {{ب|'' در بزم عاشقانى و از غایت ظهور''|2='' هریک به جستجوى تو مدهوش و محو و مات''}}
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}
    چنان‎که شیخ محمود شبستری گوید:
    چنان‌که شیخ محمود شبستری گوید:
    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|'' جهان جمله فروغ نور حق دان''|2='' حق اندر وى زپیدایى است پنهان''}} {{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص31-32</ref>.
    {{ب|'' جهان جمله فروغ نور حق دان''|2='' حق اندر وى زپیدایى است پنهان''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/31 ر.ک: همان، ص31-32]</ref>}} {{پایان شعر}}.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    فهرست مطالب در ابتدای اثر ذکر شده است. تعلیقات و لغات و اصطلاحات، فهرست اعلام و اشخاص، کتابنامه، تصاویر، فهرست غزلیات و قصاید، قطعات، مثنوی‎ها، مسمطات و رباعی‎ها در انتهای کتاب در فصلی مجزا آمده است.
    فهرست مطالب در ابتدای اثر ذکر شده است. تعلیقات و لغات و اصطلاحات، فهرست اعلام و اشخاص، کتابنامه، تصاویر، فهرست غزلیات و قصاید، قطعات، مثنوی‌ها، مسمطات و رباعی‌ها در انتهای کتاب در فصلی مجزا آمده است.


    محقق، در بازنویسی این اثر، رسم‎الخطی یکنواخت به‎کار گرفته و اختصارا با ذکر تفاوت‎های رسم الخطی نسخه اصلی و نسخه بازنویسی‎شده، سبک و شیوه رسم‎الخطی نسخه خطی را روشن ساخته است؛ مواردی همچون:
    محقق، در بازنویسی این اثر، رسم‌الخطی یکنواخت به‌کار گرفته و اختصارا با ذکر تفاوت‎های رسم الخطی نسخه اصلی و نسخه بازنویسی‌شده، سبک و شیوه رسم‌الخطی نسخه خطی را روشن ساخته است؛ مواردی همچون:
    # باء تأکید فعل غالبا به فعل نمى‎چسبد؛
    # باء تأکید فعل غالباً  به فعل نمى‎چسبد؛
    # «مى» در آغاز فعل جدا نوشته مى‎شود؛
    # «مى» در آغاز فعل جدا نوشته می‌شود؛
    # ترکیب‎هاى وصفى و اضافى به‎صورت جدا نوشته شده‎اند؛
    # ترکیب‌هاى وصفى و اضافى به‌صورت جدا نوشته شده‌اند؛
    و...<ref>ر.ک: همان، ص36-40</ref>.
    و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35558/1/36 ر.ک: همان، ص36-40]</ref>.


    ==پانویس==
    ==پانویس==
    خط ۱۶۹: خط ۱۸۰:
       
       
    [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
    [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
    [[رده: 25 شهریور الی 24 مهر]]
    [[رده:سال97-25شهریور الی24 مهر]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۳۱ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۴۰

    ‏کلیات دیوان وهاج خوانساری
    کلیات دیوان وهاج خوانساری
    پدیدآورانوهاج خوانساری، محمد بن امير علی اصغر (نویسنده) رضايي، رضا علي (گرد آورنده)
    عنوان‌های دیگرکليات ديوان وهاج خوانساري
    ناشرمجمع ذخائر اسلامى
    مکان نشرايران - قم
    سال نشرمجلد1: 1380ش , 1422ق ,
    موضوعشعر فارسی - قرن 13ق.
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏PIR‎‏ ‎‏7540‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    کلیات دیوان وهاج خوانساری، مجموعه اشعار محمد بن امیر علی‌اصغر، معروف به سید محمد واعظ و متخلص به وهاج، به زبان فارسی است که توسط حاجی شیخ محمدحسین صدر خوانساری (صدرالمشایخ) گردآوری شده است[۱].

    این اثر در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به تحقیق رضا علی‌رضایی رسیده است.

    ساختار

    کتاب، دارای پیشگفتار و سه بخش اصلی (مقدمه تحقیق، متن اثر و تعلیقات) است.

    گزارش محتوا

    وهاج خوانساری «جزئى از کلّ‎ شعراى دوره قاجار بوده است و تقریبا همگام با عصر خود حرکت کرده است». شاعران دوره قاجار معمولا در قالب از شاعران پیشین خود پیروی می‌کردند، هرچند در محتوا به مطالب جدیدی دست یافتند[۲].

    سبک فکری (مبانی فکری شاعر)

    مبانی فکری شاعر را می‌توان چنین خلاصه کرد:

    الف)- دیدگاه او نسبت به جهان هستى:

    1. ‎سید، خداوند را در دید و نظر دانایان «عیان» مى‎داند و مدهوش بودن انسان‌ها را از غایت ظهور، پرداه‌اى از جلوه الهى مى‎داند.
    2. به اعتقاد او «ذات خداوند» به تجلّى است از «در و دیوار»، اما مرکب عقل و خرد براى ادراک چوبین است.
    3. راه وصول به حق را عبور از مسیر عشق مى‎داند.
    4. عاشق است و عشق را سرچشمه هستى و خوبى و زیبایى مى‎داند، اما او معتقد است که جهان هستى از عشق پدیدآمده و آسمان‌ها و افلاک به نیروى عشق به حرکت و جنبش آمدند.
    5. مقدّمه رسیدن به یار را در گرو بریدن از اغیار و شرط‍‎ سلوک الى اللّه را بریدن از امیال نفسانى مى‎داند.
    6. شریعت صرف را مجاز مى‎داند و براى رسیدن به حقیقت، گذر از طریقت را لازم مى‎داند.
    7. هنگامى که مراحل سلوک را طى مى‌نماید و باده از جام تجلّى صفات مى‌نوشد، از تعلیم و تعلّم دست کشیده و کتاب و درس را به کنار مى‌گذارد؛
    به درس عشق تو مشغول و فارغم از زید مرا چه کار که او ضارب است یا مضروب
    برو به میکده زاهد! کتاب زهد بِهِل به کفر زلف خم اندر خمش مسلمان باش[۳]

    .

    ب)- شخصیت شاعرى:

    «سید، بنده روزگار نبود، اگرچه دوره و عصر او از نظر توجه دربار به شاعران و نویسندگان با عصر سلطان محمود غزنوى مقایسه می‌شود و بازار شعر و ادب در اوج گرمى بود، امّا او سروکارى با دربار شاهان و فرمانروایان زمانه نداشته است. او شعر را در خدمت عقاید دینى خود به‌کار گرفته است و مفاهیم متعالى عرفان اسلامى را در قالب اشعار ریخته است. وهّاج شعر خود را هم‌ردیف با اشعار «حسّان» مى‎داند؛ آن شاعرى که خاقانى خود را بدان منتسب مى‎سازد و لقب «حسّان‌العجم» را بر خود مى‌نهد»[۴].

    ج)- معیشت و زندگى:

    1. ‎از محتواى کلامش استنباط‍‎ می‌شود که زندگى ساده‌اى داشته و در پى مال‌اندوزى نبوده است و رزق و روزى را همچون خواجه شیراز مقّدر دانسته است.
    2. ‎او در حال زندگى مى‌کرده است و گذشته و آینده را از آنِ‎ خود نمى‎دانست[۵].

    سبک ادبی

    الف)- ‎شیوه نویسندگى و ادبى شاعر:

    وى در شعر طبع خدادادى داشت و از علوم ادبى و عربى مایه‌ور بود و از قواعد کلام عربى و فارسى آگاهى کامل داشته و در اشعارش اشتباهات صرفى و نحوى دیده نشده است. اشعارش روان است و درست. قطعات و قصایدى دارد که در ادبیات دوره خودش کم‌نظیر است. در قصاید خود پیرو سبک عراقى است و الفاظ‍‎ و کلماتى به نسبت سنگین و فخیم قافیه‌هاى دشوار انتخاب مى‌کند. گاهى در ابیات او اسطوره‌هاى افسانه‌اى ایران و... مانند رستم، سیاوش، اشکبوس و... سخن به‎ میان می‌آید[۶].

    ب)- ‎قالب‌هاى شعرى:

    وى در قالب غزل، ‎قصیده، ‎مثنوى، ‎قطعه، ‎مسمّط و ‎رباعیات، طبع‌آزمایى کرده است، قصاید را با تغزل و تشبیب و یا وصف بهار و امثال اینها آغاز مى‌نماید و با حسن تخلّص دلپذیر به مدح مى‎پیوندد و از ممدوح وصفى اغراق‎آمیز دارد و در نهایت به دعاى ممدوح و ذکر مصیبت شهداى کربلا قصیده را پایان مى‎دهد.

    در غزل غالباً از سعدى و حافظ‍‎ پیروى نموده، اگرچه به پایه آنان نرسیده، لیکن لطف و زیبایى و مضمون‌آفرینى در سروده‌هاى وى مشهود است.

    مسمّط‍‎: ‎مسمط‎هاى او مسّدس، مخمّس و مربّع است و در مدح معصومین و رثای سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) و یارانش سروده شده است. مرثیه، از قالب‌هاى دیگرى است که مورد توجه شاعر بوده و سروده‌هایى در این زمینه دارد که غالباً مستزاد بوده است که براى سینه‌زنى سروده شده است و بیانگر وقایع کربلاست. ‎رباعیات: ‎تعداد ابیات در این قالب شعرى بسیار کم (14 بیت) مى‌باشد که در پایان دیوان آمده است[۷].

    ج)- ‎سایر ویژگی‌ها:

    در دیوان اشعار او گاهی به کلمات غریب و نامستعملی مانند: منهوب، ‎منکوب، ‎دواب، ‎عتاب، ‎غیاث، ‎نکاث، ‎قماط، ‎قربوس، ‎کلف و... برمی‌خوریم. او غزل‎هایى دارد که در تمام ابیاتش کلمه مخصوصى تکرار می‌شود. از جمله غزلى با «ردیف» سماور و با مطلع زیر که بنا به خواست معشوقه‌اش در وصف سماور سروده است:


    یار پرى‎چهره در کنار سماور کرده طراز چمن عذار سماور
    خون دل عاشقان بود که به استکان ریخت ز قورى که بُد سوار سماور

    همچنین در میان اشعار او به برخی تشبیهات و استعارات جالب برخورد می‌کنیم، مانند بوق غیرت، کشتی ایجاد، درهای جنون، ترک کمان‌دار، خرمن عمر، تیغ دو ابرو، شربت فنا، یونس دل، زنجیر توکل، عروس غنچه، کنگره قرب و...[۸].

    «آشنایى شاعر با تفاسیر و کتب اسلامى و علوم ادبى، موجب شده است، شاعر ناخودآگاه از انباشته‌هاى فکرى خود به‌صورت تلمیح در شعر استفاده کند»[۹].

    او در قصص اسلامى از ائمه معصومین و اهل‎‌بیت(ع)، ابراهیم، جبرئیل، مریم، رضوان، زلیخا، ساره، سلیمان، عمرو، عیسى، معاویه، نوح، یونس، یوسف، دنا فتدلى (النجم: 8)، آب حیات، قاب قوسين أو أدنى (النجم: 9)، قاف، شب اسرى، معراج و... براق، دجّال، دلدل، رفرف، طاووس، طور سینا، عقاب، عنکبوت، مار، هدهد... و در قصه‌های ملى و باستانى و... از ماجراهای اشکبوس، تهمتن، رستم، رخش، کیومرث، اسکندر، خضر، عنقا، منصور حلاّج، قباد، پشنگ و... استفاده کرده است[۱۰].

    د)- ‎ملمّعات در شعر وهاج:

    استناد به آیات و احادیث و اصطلاحات عربى در دیوان مشاهده می‌شود و غالباً یکى از مصراع‎ها و یا هر دو مصراع بیت به عربى آورده شده است، مانند:

    شحنه بازار عشقت زد خروش که «لدوا للموت وَ ابنوا لِلخَراب»

    یا

    ز دو لعل گشت شکرفشان که «أنا الشّهيد بكربلا»

    و

    فبدت على لمعاته، ظهرت على صفحاته طلعت على قبساته، أحدية حقّ‎ ذو المنن[۱۱]

    .

    ه)- ‎اوضاع اجتماعى و سیاسى:

    در اشعارش ذکرى از اوضاع اجتماعى و سیاسى و تاریخى زمانه و روزگارش نشده است؛ فقط‍‎ در بیت 931، اشاره‌اى به سال سرودن قصیده (سنه 1310) دارد.

    هزاروسیصدوده سال رفته است و هنوز به گوش جان رسد آواز گریه اطفال[۱۲]

    .

    و)- ‎نظیره‌گویى:

    وهاج، شاعرى نظیره‌گوست که در این زمینه از حافظ‍‎، سعدى، مولوى، نظامى و... تغذیه فکرى داشته است. نمونه‌هاى مثالى زیر (ترکیبات، اصطلاحات، مضامین و...) گویاى مطلب است:

    پرتو حسن تو چون شد جلوه‌گر بُرد از خلق دو عالم صبر و تاب

    چنان‌که حافظ گوید:

    در ازل پرتو حسنت ز تجلّى دم زد عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد

    و

    روى به هر سو کنم نیست مرا اختیار مى‌کشدم سوى خود، سلسله موى دوست

    چنان‌که سعدی گوید:

    سلسله موى دوست حلقه دام بلاست هرکه در این حلقه نیست فارغ از این ماجراست

    و

    در بزم عاشقانى و از غایت ظهور هریک به جستجوى تو مدهوش و محو و مات

    چنان‌که شیخ محمود شبستری گوید:

    جهان جمله فروغ نور حق دان حق اندر وى زپیدایى است پنهان[۱۳]

    .

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای اثر ذکر شده است. تعلیقات و لغات و اصطلاحات، فهرست اعلام و اشخاص، کتابنامه، تصاویر، فهرست غزلیات و قصاید، قطعات، مثنوی‌ها، مسمطات و رباعی‌ها در انتهای کتاب در فصلی مجزا آمده است.

    محقق، در بازنویسی این اثر، رسم‌الخطی یکنواخت به‌کار گرفته و اختصارا با ذکر تفاوت‎های رسم الخطی نسخه اصلی و نسخه بازنویسی‌شده، سبک و شیوه رسم‌الخطی نسخه خطی را روشن ساخته است؛ مواردی همچون:

    1. باء تأکید فعل غالباً به فعل نمى‎چسبد؛
    2. «مى» در آغاز فعل جدا نوشته می‌شود؛
    3. ترکیب‌هاى وصفى و اضافى به‌صورت جدا نوشته شده‌اند؛

    و...[۱۴].

    پانویس

    1. ↑ ر.ک: مقدمه تحقیق، ص15
    2. ↑ ر.ک: همان، ص20-24
    3. ↑ ر.ک: همان، ص24-25
    4. ↑ همان، ص25
    5. ↑ ر.ک: همان، ص26
    6. ↑ ر.ک: همان، ص27
    7. ↑ ر.ک: همان، ص28
    8. ↑ ر.ک: همان، ص28-30
    9. ↑ همان، ص30
    10. ↑ ر.ک: همان
    11. ↑ ر.ک: همان، ص30-31
    12. ↑ ر.ک: همان، ص31
    13. ↑ ر.ک: همان، ص31-32
    14. ↑ ر.ک: همان، ص36-40

    منابع مقاله

    مقدمه محقق.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=کلیات_دیوان_وهاج_خوانساری&oldid=543350»