المبسوط في القراءات العشر: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' حسين' به ' حسین') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'المبسوط (ابهام زدایی)' به 'المبسوط (ابهام‌زدایی)') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| عنوان =المبسوط في القراءات العشر | | عنوان =المبسوط في القراءات العشر | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[ابن مهران، احمد بن حسین]] ( | [[ابن مهران، احمد بن حسین]] (نویسنده) | ||
[[حاکمي، سبيع حمزه]] (محقق) | [[حاکمي، سبيع حمزه]] (محقق) | ||
| زبان = | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 75/2 /الف2م2 | | کد کنگره =BP 75/2 /الف2م2 | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =13984 | |||
| کتابخوان همراه نور =13984 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|المبسوط (ابهام‌زدایی)}} | |||
{{کاربردهای دیگر|القراءات العشر (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''المبسوط في القراءات العشر''' نوشته احمد بن حسین بن | '''المبسوط في القراءات العشر''' نوشته [[ابن مهران، احمد بن حسین|احمد بن حسین بن مهران]]، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. این کتاب، شرحی است بر کتاب «الشامل» که [[ابن مهران، احمد بن حسین|ابن مهران]] آن را هم در علم قرائات نوشت اما به خاطر ایجاز و اختصارش دشواری‌هایی داشت که طالبان این علم را بر آن داشت که از وی درخواست کنند تا شرحی بر آن بنگارد. حاصل اجابت درخواست آنان، کتاب حاضر است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب، دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در دو قسمت اصلی (ذکر الاسانید و ذکر الحروف) است. برخی منابعی که نویسنده در نگارش این اثر از آن‌ها بهره برده، عبارتند از: [[الإتقان في علوم القرآن]] [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]]، [[الإصابة في تمييز الصحابة|الإصابة ابن حجر]]، [[الأعلام]] [[زرکلی، خیرالدین|خیرالدین زرکلی]]، [[الأنساب (سمعاني)|الأنساب]] [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد|سمعانی]]، التاريخ الكبير [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]]، تذکرة الحفاظ [[ذهبی، محمد بن احمد|ذهبی]]، تقريب النشر [[جزری، محمد بن محمد|ابن جزری]]، [[تهذيب التهذيب]] [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]]، شرح شاطبية و القرائات الشاذة عبدالفتاح قاضی، [[الفهرست (ابن نديم)|الفهرست]] [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]]، المعجم المفهرس | کتاب، دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در دو قسمت اصلی (ذکر الاسانید و ذکر الحروف) است. برخی منابعی که نویسنده در نگارش این اثر از آن‌ها بهره برده، عبارتند از: [[الإتقان في علوم القرآن]] [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]]، [[الإصابة في تمييز الصحابة|الإصابة ابن حجر]]، [[الأعلام]] [[زرکلی، خیرالدین|خیرالدین زرکلی]]، [[الأنساب (سمعاني)|الأنساب]] [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد|سمعانی]]، التاريخ الكبير [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]]، تذکرة الحفاظ [[ذهبی، محمد بن احمد|ذهبی]]، تقريب النشر [[جزری، محمد بن محمد|ابن جزری]]، [[تهذيب التهذيب]] [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]]، شرح شاطبية و القرائات الشاذة عبدالفتاح قاضی، [[الفهرست (ابن نديم)|الفهرست]] [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]]، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الكريم [[عبدالباقی، محمد فؤاد|محمد فؤاد عبدالباقي]]، [[النجوم الزاهرة في ملوك مصر و القاهرة|النجوم الزاهرة]] و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/613 ر.ک: فهرست منابع، ص613-614]</ref> | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
این اثر، شرح کتاب «الشامل» در قرائات عشر است که بعد از «الغایة» مشهورترین کتاب ابن مهران است. در واقع ابن مهران، کتابی بسیار مختصر و دقیق در علم قرائات نوشت و آن را «الشامل» نام نهاد. بااینکه این کتاب برای متخصصان این علم نوشته شده بود، کتابی بود که به خاطر اختصار و ایجازش دشوار و مغلق می‌نمود. ازاین‌رو آنان از ابن مهران درخواست کردند که به شرح و بسط آن بپردازد. ابن مهران این درخواست را با نگارش کتاب حاضر، یعنی «المبسوط فی القراءات العشر» اجابت کرد.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص4 و مقدمه مؤلف، ص7</ref> | این اثر، شرح کتاب «الشامل» در قرائات عشر است که بعد از «الغایة» مشهورترین کتاب ابن مهران است. در واقع ابن مهران، کتابی بسیار مختصر و دقیق در علم قرائات نوشت و آن را «الشامل» نام نهاد. بااینکه این کتاب برای متخصصان این علم نوشته شده بود، کتابی بود که به خاطر اختصار و ایجازش دشوار و مغلق می‌نمود. ازاین‌رو آنان از ابن مهران درخواست کردند که به شرح و بسط آن بپردازد. ابن مهران این درخواست را با نگارش کتاب حاضر، یعنی «المبسوط فی القراءات العشر» اجابت کرد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/4 ر.ک: مقدمه محقق، ص4] و [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/7 مقدمه مؤلف، ص7]</ref> | ||
نویسنده، در این کتاب به شکل مبسوط درباره مذاهب قرّاء و اختلافشان صحبت کرده است. شیوه بحث او در این اثر، بسیار شبیه شیوه [[ابن مجاهد، احمد بن موسی|ابن مجاهد]] (متوفی 324ق) است. البته او مباحثش را مفصل‌تر از [[ابن مجاهد، احمد بن موسی|ابن مجاهد]] مطرح کرده و هنگام ذکر قواعد در هر سوره آن‌ها را تکرار کرده و مشابهات آن‌ها در صفحات پیشینش را ذکر کرده است.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص5</ref> | نویسنده، در این کتاب به شکل مبسوط درباره مذاهب قرّاء و اختلافشان صحبت کرده است. شیوه بحث او در این اثر، بسیار شبیه شیوه [[ابن مجاهد، احمد بن موسی|ابن مجاهد]] (متوفی 324ق) است. البته او مباحثش را مفصل‌تر از [[ابن مجاهد، احمد بن موسی|ابن مجاهد]] مطرح کرده و هنگام ذکر قواعد در هر سوره آن‌ها را تکرار کرده و مشابهات آن‌ها در صفحات پیشینش را ذکر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/5 ر.ک: مقدمه محقق، ص5]</ref> | ||
از مشخصه‌های این کتاب می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: | از مشخصه‌های این کتاب می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: | ||
مؤلف، عنایت ویژه‌ای به روایت ابوبکر (مصاحب حفص) از عاصم داشته و آن را گرامی می‌دارد. او با تفصیل از طرق او و به‌ویژه طرق أعشی (برترین اصحاب ابوبکر) بحث می‌کند. او این روایت را از سه تن از بزرگان ائمه قرّاء یعنی؛ حسین بن داود معروف به نقار، حماد بن احمد بن حماد و محمد بن حسن نقاش، گرفته است. ابن مهران درباره این روایت می‌گوید: «این روایتی مشکل و بعید المأخذ است، روایتی است معشّرة، محتّقه، مرسله و مرتله و جز ماهر در آن و بینای به آن قادر بر آن نیست؛ و این روایت مانند سایر روایات نیست؛ یعنی مدعیان تا زمانی که ماهر در آن نباشند نمی‌توانند ادعای فهم آن را داشته باشند و از آن بحث کنند».<ref>ر.ک: همان</ref> | مؤلف، عنایت ویژه‌ای به روایت ابوبکر (مصاحب حفص) از عاصم داشته و آن را گرامی می‌دارد. او با تفصیل از طرق او و به‌ویژه طرق أعشی (برترین اصحاب ابوبکر) بحث می‌کند. او این روایت را از سه تن از بزرگان ائمه قرّاء یعنی؛ حسین بن داود معروف به نقار، حماد بن احمد بن حماد و محمد بن حسن نقاش، گرفته است. ابن مهران درباره این روایت می‌گوید: «این روایتی مشکل و بعید المأخذ است، روایتی است معشّرة، محتّقه، مرسله و مرتله و جز ماهر در آن و بینای به آن قادر بر آن نیست؛ و این روایت مانند سایر روایات نیست؛ یعنی مدعیان تا زمانی که ماهر در آن نباشند نمی‌توانند ادعای فهم آن را داشته باشند و از آن بحث کنند».<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/5 ر.ک: همان]</ref> | ||
نویسنده مانند بقیه افرادی که درباره قرائات کتاب نوشته‌اند، تنها به ذکر دو روایت از هر قاری از قاریان ده‌گانه، بسنده نکرده بلکه روایات زیادی را از هر قاری نقل می‌کند.<ref>ر.ک: همان</ref> | نویسنده مانند بقیه افرادی که درباره قرائات کتاب نوشته‌اند، تنها به ذکر دو روایت از هر قاری از قاریان ده‌گانه، بسنده نکرده بلکه روایات زیادی را از هر قاری نقل می‌کند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/5 ر.ک: همان]</ref> | ||
[[ابن مهران، احمد بن حسین|ابن مهران]]، به اثبات بسیاری از مواردی که تنها، زید از عمویش یعقوب نقل کرده، می‌پردازد درحالی‌که برخی از علمای قرائات آن را شاذ می‌دانند. این امر دلالت بر این مطلب دارد که وی قرائت زید از یعقوب را غیرشاذ می‌داند.<ref>ر.ک: همان</ref> | [[ابن مهران، احمد بن حسین|ابن مهران]]، به اثبات بسیاری از مواردی که تنها، زید از عمویش یعقوب نقل کرده، می‌پردازد درحالی‌که برخی از علمای قرائات آن را شاذ می‌دانند. این امر دلالت بر این مطلب دارد که وی قرائت زید از یعقوب را غیرشاذ می‌داند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/5 ر.ک: همان]</ref> | ||
اسامی بسیاری از کسانی که ابن مهران در کتابش ذکر کرده، معمولاً در جاهای دیگر نیامده است. محقق کتاب، می‌نویسد: [[جزری، محمد بن محمد|ابن جزری]] در «[[غاية النهاية في طبقات القراء|غایة النهایة]]» برخی از آنان را ذکر کرده و من نام برخی دیگر از آنان به‌ویژه برخی شیوخ [[ابن مهران، احمد بن حسین|ابن مهران]] را در جای دیگر غیر از این کتاب، ندیدم.<ref>ر.ک: همان، ص5-6</ref> | اسامی بسیاری از کسانی که ابن مهران در کتابش ذکر کرده، معمولاً در جاهای دیگر نیامده است. محقق کتاب، می‌نویسد: [[جزری، محمد بن محمد|ابن جزری]] در «[[غاية النهاية في طبقات القراء|غایة النهایة]]» برخی از آنان را ذکر کرده و من نام برخی دیگر از آنان به‌ویژه برخی شیوخ [[ابن مهران، احمد بن حسین|ابن مهران]] را در جای دیگر غیر از این کتاب، ندیدم.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/5 ر.ک: همان، ص5-6]</ref> | ||
این اثر، بیشترین تأثیر را بر نوشته‌های بعدی در این موضوع، به‌ویژه بر کتاب‌های دانی (متوفی 444ق)، | این اثر، بیشترین تأثیر را بر نوشته‌های بعدی در این موضوع، به‌ویژه بر کتاب‌های دانی (متوفی 444ق)، مخصوصاًً کتاب التیسر او و [[جزری، محمد بن محمد|ابن جزری]] (متوفی 832ق) و... گذاشته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/6 ر.ک: همان، ص6]</ref> | ||
کتاب، دارای دو بخش اصلی است که نویسنده در بخش اول به معرفی اسانید نه نفر از قاریان، یعنی؛ نافع، عبدالله بن کثیر، | کتاب، دارای دو بخش اصلی است که نویسنده در بخش اول به معرفی اسانید نه نفر از قاریان، یعنی؛ نافع، عبدالله بن کثیر، ابوعمرو بن علاء، عبدالله بن عامر، عاصم، حمزة بن حبیب زیات، کسائی، یعقوب و خلف پرداخته است. مثلاً در بخش قرائت‌های نافع به بیان قرائات ورش مصری (عثمان به سعید)، اسماعیل بن جعفر بن ابی کثیر بن ابراهیم انصاری و قالون نحوی (ابوموسی، عیسی بن مینای مدنی) پرداخته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/8 ر.ک: متن کتاب، ص8-85]</ref> عنوان بخش دوم کتاب، ذکر الحروف است. نویسنده در این بخش قرائات مختلف از سوره حمد تا اخلاص را بیان می‌کند. مثلاً در سوره حمد (فاتحة الکتاب) نوشته: ابوجعفر و نافع و ابن کثیر و ابوعمرو و ابن عامر و حمزه، کلمه مالک در آیه «مالِكِ يَوْمِ الدِّين» را بدون الف و به‌صورت «مَلِکِ...» خوانده‌اند و عاصم و کسائی و یعقوب و ابوحاتم و خلف با الف و به‌صورت «مَالِک...». در کسره کاف و لام، اختلافی نیست. بر بکار مقری قرائت کردم و او گفت: بر ابوعلی صوّاف مقری قرائت کردم و او گفت بر ابوعمر دوری قرائت کردم و گفت: کسائی گفت: بخوان (مَلِكِ يَومِ الدّين) و (مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ)؛ یعنی بر هر دو وجه می‌خواند.... از میان قاریان، حمزه، کلمه «الصراط» را در همه قرآن و در تمامی روایات از او به‌جز روایت عبدالله بن صالح عجلی، به اشمام به زاء می‌خواند؛ و در روایت عبدالله بن صالح عجلی این کلمه را به صاد می‌خواند... حمزه، حرف «هاء» در کلمات (علیهم) و (إلیهم) و (لدیهم) را در تمام قرآن به ضم هاء می‌خواند و یعقوب نیز کلمات (عليهم) و (إليهم) و (لديهم) و (عليهما) و (إليهما) و (عليهن) و (فيهما) و (فيهم) و (فيهن) و در کل، در مواردی که‌هاءی وجود دارد که قبل آن یاء ساکنه هست را به ضم هاء قرائت کرده است. این قانون در مواردی که یاء ماقبل هاء در این کلمات، به دلیلی افتاده باشد (مانند فاستفتهم و أ لم یأتهم و...) هم جاری است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/86 ر.ک: همان، ص86-87]</ref> | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
تنها نسخه این کتاب، در کتابخانه ظاهریه (المکتبة الظاهریة) دمشق است که 219 صفحه دارد.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص4</ref> اخیراً، این کتاب، جایگاهش را در میان مؤلفات در علم قرائات پیدا کرده است.<ref>ر.ک: همان،6</ref> | تنها نسخه این کتاب، در کتابخانه ظاهریه (المکتبة الظاهریة) دمشق است که 219 صفحه دارد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/4 ر.ک: مقدمه محقق، ص4]</ref> اخیراً، این کتاب، جایگاهش را در میان مؤلفات در علم قرائات پیدا کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/6 ر.ک: همان،6]</ref> | ||
فهارس فنی (شامل، فهرست‌های کلمات و آیات مختلف در قرائتشان، یاءات اضافه و اختلاف علما در آن بین فتح و ارسال، یاءات زائد در رسم و اختلاف علما در آن بین حذف و اثبات لفظی، برخی اصول قرائت، أعلام، محتویات و مطالب کتاب، اماکن و شهرها و منابع و مآخذ) در انتهای کتاب ذکر شده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص483-614</ref> | فهارس فنی (شامل، فهرست‌های کلمات و آیات مختلف در قرائتشان، یاءات اضافه و اختلاف علما در آن بین فتح و ارسال، یاءات زائد در رسم و اختلاف علما در آن بین حذف و اثبات لفظی، برخی اصول قرائت، أعلام، محتویات و مطالب کتاب، اماکن و شهرها و منابع و مآخذ) در انتهای کتاب ذکر شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35461/1/614 ر.ک: کتاب، ص483-614]</ref> | ||
پاورقی‌ها حاوی مستند مطالب کتاب و برخی از توضیحات است. | پاورقی‌ها حاوی مستند مطالب کتاب و برخی از توضیحات است. | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۵: | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[الإتقان في علوم القرآن]] | [[الإتقان في علوم القرآن]] | ||
[[الشامل في القراءات العشر]] | [[الشامل في القراءات العشر]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۴: | ||
[[رده: آثار کلی علم قرائت]] | [[رده: آثار کلی علم قرائت]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۵
| المبسوط في القراءات العشر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن مهران، احمد بن حسین (نویسنده) حاکمي، سبيع حمزه (محقق) |
| ناشر | مجمع اللغة العربية |
| مکان نشر | سوريه - دمشق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - قرائت - متون قديمی تا قرن ?? |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 75/2 /الف2م2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المبسوط في القراءات العشر نوشته احمد بن حسین بن مهران، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. این کتاب، شرحی است بر کتاب «الشامل» که ابن مهران آن را هم در علم قرائات نوشت اما به خاطر ایجاز و اختصارش دشواری‌هایی داشت که طالبان این علم را بر آن داشت که از وی درخواست کنند تا شرحی بر آن بنگارد. حاصل اجابت درخواست آنان، کتاب حاضر است.
ساختار
کتاب، دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در دو قسمت اصلی (ذکر الاسانید و ذکر الحروف) است. برخی منابعی که نویسنده در نگارش این اثر از آن‌ها بهره برده، عبارتند از: الإتقان في علوم القرآن سیوطی، الإصابة ابن حجر، الأعلام خیرالدین زرکلی، الأنساب سمعانی، التاريخ الكبير بخاری، تذکرة الحفاظ ذهبی، تقريب النشر ابن جزری، تهذيب التهذيب ابن حجر، شرح شاطبية و القرائات الشاذة عبدالفتاح قاضی، الفهرست ابن ندیم، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الكريم محمد فؤاد عبدالباقي، النجوم الزاهرة و...[۱]
گزارش محتوا
این اثر، شرح کتاب «الشامل» در قرائات عشر است که بعد از «الغایة» مشهورترین کتاب ابن مهران است. در واقع ابن مهران، کتابی بسیار مختصر و دقیق در علم قرائات نوشت و آن را «الشامل» نام نهاد. بااینکه این کتاب برای متخصصان این علم نوشته شده بود، کتابی بود که به خاطر اختصار و ایجازش دشوار و مغلق می‌نمود. ازاین‌رو آنان از ابن مهران درخواست کردند که به شرح و بسط آن بپردازد. ابن مهران این درخواست را با نگارش کتاب حاضر، یعنی «المبسوط فی القراءات العشر» اجابت کرد.[۲] نویسنده، در این کتاب به شکل مبسوط درباره مذاهب قرّاء و اختلافشان صحبت کرده است. شیوه بحث او در این اثر، بسیار شبیه شیوه ابن مجاهد (متوفی 324ق) است. البته او مباحثش را مفصل‌تر از ابن مجاهد مطرح کرده و هنگام ذکر قواعد در هر سوره آن‌ها را تکرار کرده و مشابهات آن‌ها در صفحات پیشینش را ذکر کرده است.[۳] از مشخصه‌های این کتاب می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: مؤلف، عنایت ویژه‌ای به روایت ابوبکر (مصاحب حفص) از عاصم داشته و آن را گرامی می‌دارد. او با تفصیل از طرق او و به‌ویژه طرق أعشی (برترین اصحاب ابوبکر) بحث می‌کند. او این روایت را از سه تن از بزرگان ائمه قرّاء یعنی؛ حسین بن داود معروف به نقار، حماد بن احمد بن حماد و محمد بن حسن نقاش، گرفته است. ابن مهران درباره این روایت می‌گوید: «این روایتی مشکل و بعید المأخذ است، روایتی است معشّرة، محتّقه، مرسله و مرتله و جز ماهر در آن و بینای به آن قادر بر آن نیست؛ و این روایت مانند سایر روایات نیست؛ یعنی مدعیان تا زمانی که ماهر در آن نباشند نمی‌توانند ادعای فهم آن را داشته باشند و از آن بحث کنند».[۴] نویسنده مانند بقیه افرادی که درباره قرائات کتاب نوشته‌اند، تنها به ذکر دو روایت از هر قاری از قاریان ده‌گانه، بسنده نکرده بلکه روایات زیادی را از هر قاری نقل می‌کند.[۵] ابن مهران، به اثبات بسیاری از مواردی که تنها، زید از عمویش یعقوب نقل کرده، می‌پردازد درحالی‌که برخی از علمای قرائات آن را شاذ می‌دانند. این امر دلالت بر این مطلب دارد که وی قرائت زید از یعقوب را غیرشاذ می‌داند.[۶] اسامی بسیاری از کسانی که ابن مهران در کتابش ذکر کرده، معمولاً در جاهای دیگر نیامده است. محقق کتاب، می‌نویسد: ابن جزری در «غایة النهایة» برخی از آنان را ذکر کرده و من نام برخی دیگر از آنان به‌ویژه برخی شیوخ ابن مهران را در جای دیگر غیر از این کتاب، ندیدم.[۷] این اثر، بیشترین تأثیر را بر نوشته‌های بعدی در این موضوع، به‌ویژه بر کتاب‌های دانی (متوفی 444ق)، مخصوصاًً کتاب التیسر او و ابن جزری (متوفی 832ق) و... گذاشته است.[۸] کتاب، دارای دو بخش اصلی است که نویسنده در بخش اول به معرفی اسانید نه نفر از قاریان، یعنی؛ نافع، عبدالله بن کثیر، ابوعمرو بن علاء، عبدالله بن عامر، عاصم، حمزة بن حبیب زیات، کسائی، یعقوب و خلف پرداخته است. مثلاً در بخش قرائت‌های نافع به بیان قرائات ورش مصری (عثمان به سعید)، اسماعیل بن جعفر بن ابی کثیر بن ابراهیم انصاری و قالون نحوی (ابوموسی، عیسی بن مینای مدنی) پرداخته است.[۹] عنوان بخش دوم کتاب، ذکر الحروف است. نویسنده در این بخش قرائات مختلف از سوره حمد تا اخلاص را بیان می‌کند. مثلاً در سوره حمد (فاتحة الکتاب) نوشته: ابوجعفر و نافع و ابن کثیر و ابوعمرو و ابن عامر و حمزه، کلمه مالک در آیه «مالِكِ يَوْمِ الدِّين» را بدون الف و به‌صورت «مَلِکِ...» خوانده‌اند و عاصم و کسائی و یعقوب و ابوحاتم و خلف با الف و به‌صورت «مَالِک...». در کسره کاف و لام، اختلافی نیست. بر بکار مقری قرائت کردم و او گفت: بر ابوعلی صوّاف مقری قرائت کردم و او گفت بر ابوعمر دوری قرائت کردم و گفت: کسائی گفت: بخوان (مَلِكِ يَومِ الدّين) و (مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ)؛ یعنی بر هر دو وجه می‌خواند.... از میان قاریان، حمزه، کلمه «الصراط» را در همه قرآن و در تمامی روایات از او به‌جز روایت عبدالله بن صالح عجلی، به اشمام به زاء می‌خواند؛ و در روایت عبدالله بن صالح عجلی این کلمه را به صاد می‌خواند... حمزه، حرف «هاء» در کلمات (علیهم) و (إلیهم) و (لدیهم) را در تمام قرآن به ضم هاء می‌خواند و یعقوب نیز کلمات (عليهم) و (إليهم) و (لديهم) و (عليهما) و (إليهما) و (عليهن) و (فيهما) و (فيهم) و (فيهن) و در کل، در مواردی که‌هاءی وجود دارد که قبل آن یاء ساکنه هست را به ضم هاء قرائت کرده است. این قانون در مواردی که یاء ماقبل هاء در این کلمات، به دلیلی افتاده باشد (مانند فاستفتهم و أ لم یأتهم و...) هم جاری است.[۱۰]
وضعیت کتاب
تنها نسخه این کتاب، در کتابخانه ظاهریه (المکتبة الظاهریة) دمشق است که 219 صفحه دارد.[۱۱] اخیراً، این کتاب، جایگاهش را در میان مؤلفات در علم قرائات پیدا کرده است.[۱۲] فهارس فنی (شامل، فهرست‌های کلمات و آیات مختلف در قرائتشان، یاءات اضافه و اختلاف علما در آن بین فتح و ارسال، یاءات زائد در رسم و اختلاف علما در آن بین حذف و اثبات لفظی، برخی اصول قرائت، أعلام، محتویات و مطالب کتاب، اماکن و شهرها و منابع و مآخذ) در انتهای کتاب ذکر شده است.[۱۳] پاورقی‌ها حاوی مستند مطالب کتاب و برخی از توضیحات است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.