أنوار الملكوت في شرح الياقوت: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - ' حسين' به ' حسین')
    جز (جایگزینی متن - '↵↵|' به ' |')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
     
    (۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱۹: خط ۱۹:
    | مکان نشر =قم - ایران
    | مکان نشر =قم - ایران
    | سال نشر = 1363 ش  
    | سال نشر = 1363 ش  
     
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01177AUTOMATIONCODE
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE1177AUTOMATIONCODE
    | چاپ =2
    | چاپ =2
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =10702
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =01177
    | کتابخوان همراه نور =01177
    | کد پدیدآور =
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۲۹: خط ۲۹:
    }}
    }}


    '''أنوار الملكوت في شرح الياقوت'''، تألیف [[علامه حلى]]، شرحى است به صورت قال اقول بر کتاب [[الياقوت]] [[ابن نوبخت]]. کتاب الياقوت از قديمى‌ترين و مشهورترين كتب كلامى شيعه به حساب مى‌آيد. مؤلف(علامه حلى) متن کتاب را چنين معرفى مى‌كند «و قد صنف شيخنا الاقدم و امامنا الاعظم، ابواسحق ابراهيم بن نوبخت قدس‌الله‌روحه‌الزكيه و نفسه العليه مختصرا سماه الياقوت قد احتوى من المسائل على اشرفها و اعلاها و من المباحث على اجلها و اسناها الا انه صغير الحجم كثير العلم مستصعب على الفهم في غاية الايجاز و الاختصار بحيث يعجز عن تفهمه اكثر النظار».
    '''أنوار الملكوت في شرح الياقوت'''، تألیف [[علامه حلى]]، شرحى است به صورت قال اقول بر کتاب [[الياقوت]] [[ابن نوبخت]]. کتاب الياقوت از قديمى‌ترين و مشهورترين كتب كلامى شيعه به حساب مى‌آيد. مؤلف(علامه حلى) متن کتاب را چنين معرفى مى‌كند «و قد صنف شيخنا الاقدم و امامنا الاعظم، [[ابراهیم بن نوبخت|ابواسحق ابراهیم بن نوبخت]] قدس‌الله‌روحه‌الزكيه و نفسه العليه مختصرا سماه الياقوت قد احتوى من المسائل على اشرفها و اعلاها و من المباحث على اجلها و اسناها الا انه صغير الحجم كثير العلم مستصعب على الفهم في غاية الايجاز و الاختصار بحيث يعجز عن تفهمه اكثر النظار».


    شرح علامه حلى مهمترين و مشهورترين شرح کتاب الياقوت محسوب مى‌شود، چنانكه خود کتاب نيز با شرح علامه حلى معروف شده است. مؤلف با اين شرح اصل کتاب را احياء كرده است و اگر اين شرح نبود، امروز اثرى از الياقوت نبود. چنانكه نه [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]] در فهرستش و نه [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] نامى از الياقوت نمى‌آورند. با اين كه هر دو اين‌ها متأخر از زمان مؤلف مى‌باشند و درصدد بيان كتب بودند.
    شرح علامه حلى مهمترين و مشهورترين شرح کتاب الياقوت محسوب مى‌شود، چنانكه خود کتاب نيز با شرح علامه حلى معروف شده است. مؤلف با این شرح اصل کتاب را احياء كرده است و اگر این شرح نبود، امروز اثرى از الياقوت نبود. چنانكه نه [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]] در فهرستش و نه [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] نامى از الياقوت نمى‌آورند. با این كه هر دو اين‌ها متأخر از زمان مؤلف مى‌باشند و درصدد بيان كتب بودند.


    ==ساختار و گزارش محتوا==
    ==ساختار ==


    مؤلف مجموع مطالب را در 15 مقصد بيان مى‌كند كه 4 مقصد آن به امور عامه اختصاص دارد و 11 مقصد مربوط به الهيات مى‌شود.


    مؤلف مجموع مطالب را در 15 مقصد بيان مى‌كند كه 4 مقصد آن به امور عامه اختصاص دارد و 11 مقصد مربوط به الهيات مى‌شود كه عبارتند از:
    == گزارش محتوا ==
    بخشهای کتاب عبارتند از:


    المقصد الاول في النظر و ما يتصل به: مؤلف طى 13 مسأله مباحث مربوط به نظر، دليل و علم را مورد بحث قرار مى‌دهد.
    المقصد الاول في النظر و ما يتصل به<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=2&viewType=html ر.ک: متن کتاب، ص2]</ref>: مؤلف طى 13 مسأله مباحث مربوط به نظر، دليل و علم را مورد بحث قرار مى‌دهد.


    المقصد الثانى في تعريف الجوهر و العرض و الجسم: مؤلف در اين مقصد جوهر، عرض، جسم حركة و سكون را تعريف كرده و جواز خلاء را اثبات مى‌كند. اين مقصد شامل 10 مسأله مى‌باشد.
    المقصد الثانى في تعريف الجوهر و العرض و الجسم<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=17&viewType=html ر.ک: همان، ص17]</ref>: مؤلف در این مقصد جوهر، عرض، جسم حركة و سكون را تعريف كرده و جواز خلاء را اثبات مى‌كند. این مقصد شامل 10 مسأله مى‌باشد.


    المقصد الثالث في احكام الجواهر و الاعراض: مؤلف طى 4 مسأله مباحثى؛ همچون حدوث اجسام، ابطال تسلسل و حدوث عالم را در ذيل اين مقصد بيان مى‌كند.
    المقصد الثالث في احكام الجواهر و الاعراض<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=28&viewType=html ر.ک: همان، ص28]</ref>: مؤلف طى 4 مسأله مباحثى؛ همچون حدوث اجسام، ابطال تسلسل و حدوث عالم را در ذيل این مقصد بيان مى‌كند.


    المقصد الرابع في الموجودات: در اين مقصد مباحثى كه مربوط به موجودات است، بيان مى‌شود.
    المقصد الرابع في الموجودات<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=47&viewType=html ر.ک: همان، ص47]</ref>: در این مقصد مباحثى كه مربوط به موجودات است، بيان مى‌شود.


    مؤلف طى 7 مسأله مباحث وجود و ماهيت، اقسام موجودات، خواص واجب لذاته و خواص ممكن لذاته را بيان مى‌كند.
    مؤلف طى 7 مسأله مباحث وجود و ماهيت، اقسام موجودات، خواص واجب لذاته و خواص ممكن لذاته را بيان مى‌كند.


    المقصد الخامس في اثبات الصانع و توحيده و احكام صفاته: مؤلف در اين مقصد ابتدا وجود خداوند را و سپس صفات ثبوتيۀ بارى تعالى را اثبات مى‌كند. بعد از آن بحث مى‌كند از صفات سلبيه خداوند عز و جل كه مجموعا 19 مسأله مى‌باشد كه بعضى از مسائل به مباحثى تقسيم مى‌شود.
    المقصد الخامس في اثبات الصانع و توحيده و احكام صفاته<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=59&viewType=html ر.ک: همان، ص59]</ref>: مؤلف در این مقصد ابتدا وجود خداوند را و سپس صفات ثبوتيۀ بارى تعالى را اثبات مى‌كند. بعد از آن بحث مى‌كند از صفات سلبيه خداوند عز و جل كه مجموعا 19 مسأله مى‌باشد كه بعضى از مسائل به مباحثى تقسيم مى‌شود.


    المقصد السادس في استناد صفاته الى وجوبه تعالى: مؤلف در اين مقصد ابتداء اثبات مى‌كند وجوب خداوند را و بعضى از صفات سلبيه را ارجاع مى‌دهد. به وجوب حضرت حق جل جلاله و اثبات مى‌كند جواز ابتهاج خداوند را به ذاتش كه مجموعا در 5 مسأله بيان شده است.
    المقصد السادس في استناد صفاته الى وجوبه تعالى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=98&viewType=html ر.ک: همان، ص98]</ref>: مؤلف در این مقصد ابتداء اثبات مى‌كند وجوب خداوند را و بعضى از صفات سلبيه را ارجاع مى‌دهد. به وجوب حضرت حق جل جلاله و اثبات مى‌كند جواز ابتهاج خداوند را به ذاتش كه مجموعا در 5 مسأله بيان شده است.


    المقصد السابع في العدل: مؤلف در اين مقصد طى 5 مسأله عدالت خداوند را اثبات مى‌كند.
    المقصد السابع في العدل<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=104&viewType=html ر.ک: همان، ص104]</ref>: مؤلف در این مقصد طى 5 مسأله عدالت خداوند را اثبات مى‌كند.


    المقصد الثامن في الآلام و الاعواض: مؤلف در اين مقصد كه از 8 مسأله تشكيل يافته، مباحث مربوط به الآم و أعواض را مورد بحث قرار مى‌دهد.
    المقصد الثامن في الآلام و الاعواض<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=118&viewType=html ر.ک: همان، ص118]</ref>: مؤلف در این مقصد كه از 8 مسأله تشكيل يافته، مباحث مربوط به الآم و أعواض را مورد بحث قرار مى‌دهد.


    المقصد التاسع في افعال القلوب و نظائرها: اين مقصد شامل مباحث كلى حول علم، اختلاف علوم، اراده، لذت و ألم، ماهيت قدرت، متعلق قدرت و... مى‌باشد كه مؤلف در 12 مسأله آنها را بيان كرده است. هرچند اكثر اين مباحث ذيل ديگر فصول به تفصيل بيان شده؛ مثلاًمباحث مربوط به علم و قدرت ذيل علم و قدرت خداوند بحث شده است.
    المقصد التاسع في افعال القلوب و نظائرها<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=133&viewType=html ر.ک: همان، ص133]</ref>: این مقصد شامل مباحث كلى حول علم، اختلاف علوم، اراده، لذت و ألم، ماهيت قدرت، متعلق قدرت و... مى‌باشد كه مؤلف در 12 مسأله آنها را بيان كرده است. هرچند اكثر این مباحث ذيل ديگر فصول به تفصيل بيان شده؛ مثلاًمباحث مربوط به علم و قدرت ذيل علم و قدرت خداوند بحث شده است.


    المقصد العاشر في التكليف: مؤلف طى 4 مسأله بحث مى‌كند، از شروط تكليف، ماهيت انسان، حسن تكليف و استحالۀ تكليف به ما لا يطاق.
    المقصد العاشر في التكليف<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=148&viewType=html ر.ک: همان، ص148]</ref>: مؤلف طى 4 مسأله بحث مى‌كند، از شروط تكليف، ماهيت انسان، حسن تكليف و استحالۀ تكليف به ما لا يطاق.


    المقصد الحادى عشر في الالطاف: مؤلف ذيل اين مقصد مباحث مربوط به الطاف را در 5 مسأله بيان مى‌كند و طى 4 مسأله ديگر صفات ازليه خداوند را بيان مى‌كند.
    المقصد الحادى عشر في الالطاف<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=153&viewType=html ر.ک: همان، ص153]</ref>: مؤلف ذيل این مقصد مباحث مربوط به الطاف را در 5 مسأله بيان مى‌كند و طى 4 مسأله ديگر صفات ازليه خداوند را بيان مى‌كند.


    المقصد الثانى عشر في اعتراضات الخصوم في التوحيد و العدل و الجواب عنها: مؤلف شبهاتى را كه حول توحيد و عدل خداوند شده در 6 مسأله بيان كرده به شبهاتى كه حول قدرت الهى و سميع و بصير بودن او، ارادۀ او، ابطال قديم بودن كلامش، ابطال رؤيت حضرت حق و شبهاتى كه حول حسن و قبح مطرح شده است، جواب مى‌دهد.
    المقصد الثانى عشر في اعتراضات الخصوم في التوحيد و العدل و الجواب عنها<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=161&viewType=html ر.ک: همان، ص161]</ref>: مؤلف شبهاتى را كه حول توحيد و عدل خداوند شده در 6 مسأله بيان كرده به شبهاتى كه حول قدرت الهى و سمیع و بصير بودن او، ارادۀ او، ابطال قديم بودن كلامش، ابطال رؤيت حضرت حق و شبهاتى كه حول حسن و قبح مطرح شده است، جواب مى‌دهد.


    المقصد الثالث عشر في الوعد و الوعيد: مؤلف مباحث مربوط به آخرت را در 11 مسأله بيان كرده است.
    المقصد الثالث عشر في الوعد و الوعيد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=170&viewType=html ر.ک: همان، ص170]</ref>: مؤلف مباحث مربوط به آخرت را در 11 مسأله بيان كرده است.


    المقصد الرابع عشر في النبوات: مؤلف طى 20 مسأله مباحث مربوط به نبوات را بيان كرده است، الا اين كه 6 مسأله از اين مسائل هيچ ربطى به نبوت ندارند؛ مثلاًاثبات اعادۀ اجزاء بدن و يا بقاء جواهر و يا اجال و اسعار و ارزاق.
    المقصد الرابع عشر في النبوات<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=183&viewType=html ر.ک: همان، ص183]</ref>: مؤلف طى 20 مسأله مباحث مربوط به نبوات را بيان كرده است، الا این كه 6 مسأله از این مسائل هيچ ربطى به نبوت ندارند؛ مثلاًاثبات اعادۀ اجزاء بدن و يا بقاء جواهر و يا اجال و اسعار و ارزاق.


    المقصد الخامس عشر في الامامة: مؤلف در اين مقصد مباحث مربوط به امامت را طى 11 مسأله بيان مى‌كند.
    المقصد الخامس عشر في الامامة<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1177/%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA?sectionNumber=2&pageNumber=202&viewType=html ر.ک: همان، ص202]</ref>: مؤلف در این مقصد مباحث مربوط به امامت را طى 11 مسأله بيان مى‌كند.


    ==ویژگی‌ها و معايب کتاب==
    ==ویژگی‌ها و معايب کتاب==
    #احياء کتاب الياقوت: کتاب انوار الملكوت را مى‌توان احياءكننده اصلى کتاب الياقوت دانست و همین شرح توجه علماء را به این کتاب افزايش داد.
    #حل معضلات متن: در كتب قديمى مغلق‌نویسى امرى معمول و متداول بود و کتاب الياقوت در بين آنها از اغلاق بيشترى برخوردار است. چنانكه مؤلف تصريح مى‌كند «الا انه صغير الحجم كثير العلم مستصعب على الفهم في نهایة الايجاز و الاختصار بحيث يعجز عن تفهمه اكثر النظار».
    #:اما مؤلف با شرح تمامى نكات مشكل متن کتاب را از آن اغلاق خارج نموده است، طورى كه اگر بدون شرح انوار الملكوت به الياقوت نگاه شود، اكثر مطالب آن قابل فهم نخواهد بود.
    #اضافات و تكملۀ متن: مؤلف تنها به شرح متن اكتفاء نكرده است، بلكه در مواردى كه متن نياز به تكمله داشت، مطالبى را اضافه كرده است. شارح آراء و اقوالى را كه ماتن بدون بيان قائل آنها مطرح كرده است، بيان مى‌كند. او قائل به آراء و فرقى كه به این آراء منتسب هستند را، معلوم مى‌كند.
    #نقد ماتن: مؤلف علاوه بر شرح متن گاه ماتن را نقد كرده است. او در مورد تمايز اعدام و ثبوت آنها مى‌گوید: «و هذه الدلالة يتمشى عند الشيخ ابى اسحق المصنف اما عندنا فلا بل الذى نقول ان الماهيات لو كانت ثابتة في العدم لكانت اشتركت فيه و امتازت بخصوصياتها و ما به الاشتراك غير ما به الامتياز و لا نفى بالوجود الا ذلك الثبوت و التحقق في الاعيان فتكون موجودة حال عدمها و هو محال».<ref>ر.ک. همان، [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/10702/1/50 ص 50]</ref>
    #تبعيت از حكماء: مؤلف گرچه در خيلى از مباحث از آراء متكلمین تبعيت كرده است، مثلاًدر تعريف جوهر و عرض و...؛ اما در مواردى از آراء آنها انتقاد كرده و همچون حكماء سخن گفته است. در مسأله زيادت وجود بر ماهيت ماتن همچون ديگر متكلمین قائل شده است كه وجود عين ماهيت مى‌باشد. مؤلف بعد از بيان كلام متكلمین و بيان ادلۀ آنها مى‌گوید:


     
    «و التحقيق عندى في هذا الباب ان الوجود زايد في المفهوم لا في الخارج و ليس الوجود حالا في الماهية حلول السواد في الجسم و أنما یکون الماهية محلاله من حيث هى هى لا باعتبار الوجود و لا باعتبار العدم و لا باعتبار عدمهما».<ref>ر.ک. همان، [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/10702/1/48 ص 48]</ref>
    1-احياء کتاب الياقوت: کتاب انوار الملكوت را مى‌توان احياءكننده اصلى کتاب الياقوت دانست و همين شرح توجه علماء را به اين کتاب افزايش داد.
     
    2-حل معضلات متن: در كتب قديمى مغلق‌نویسى امرى معمول و متداول بود و کتاب الياقوت در بين آنها از اغلاق بيشترى برخوردار است. چنانكه مؤلف تصريح مى‌كند «الا انه صغير الحجم كثير العلم مستصعب على الفهم في نهاية الايجاز و الاختصار بحيث يعجز عن تفهمه اكثر النظار».
     
    اما مؤلف با شرح تمامى نكات مشكل متن کتاب را از آن اغلاق خارج نموده است، طورى كه اگر بدون شرح انوار الملكوت به الياقوت نگاه شود، اكثر مطالب آن قابل فهم نخواهد بود.
     
    3-اضافات و تكملۀ متن: مؤلف تنها به شرح متن اكتفاء نكرده است، بلكه در مواردى كه متن نياز به تكمله داشت، مطالبى را اضافه كرده است. شارح آراء و اقوالى را كه ماتن بدون بيان قائل آنها مطرح كرده است، بيان مى‌كند. او قائل به آراء و فرقى كه به اين آراء منتسب هستند را، معلوم مى‌كند.
     
    4-نقد ماتن: مؤلف علاوه بر شرح متن گاه ماتن را نقد كرده است. او در مورد تمايز اعدام و ثبوت آنها مى‌گوید: «و هذه الدلالة يتمشى عند الشيخ ابى اسحق المصنف اما عندنا فلا بل الذى نقول ان الماهيات لو كانت ثابتة في العدم لكانت اشتركت فيه و امتازت بخصوصياتها و ما به الاشتراك غير ما به الامتياز و لا نفى بالوجود الا ذلك الثبوت و التحقق في الاعيان فتكون موجودة حال عدمها و هو محال».<ref>ص 50</ref>
     
    5-تبعيت از حكماء: مؤلف گرچه در خيلى از مباحث از آراء متكلمين تبعيت كرده است، مثلاًدر تعريف جوهر و عرض و...؛ اما در مواردى از آراء آنها انتقاد كرده و همچون حكماء سخن گفته است. در مسأله زيادت وجود بر ماهيت ماتن همچون ديگر متكلمين قائل شده است كه وجود عين ماهيت مى‌باشد. مؤلف بعد از بيان كلام متكلمين و بيان ادلۀ آنها مى‌گوید:
     
    «و التحقيق عندى في هذا الباب ان الوجود زايد في المفهوم لا في الخارج و ليس الوجود حالا في الماهية حلول السواد في الجسم و أنما یکون الماهية محلاله من حيث هى هى لا باعتبار الوجود و لا باعتبار العدم و لا باعتبار عدمهما».<ref>ص 48</ref>




    ==شروح و خلاصۀ کتاب==
    ==شروح و خلاصۀ کتاب==
     
    #«اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت يا شرح انوار الملكوت في شرح الياقوت»؛ این کتاب تأليف پسر خواهر علامه حلى به نام سيد‌ ‎عمیدالدين، عبدالمطلب بن سيد‌ ‎مجدالدين ابى الفوارس محمد بن على اعرجى حسینى حلى مى‌باشد. این کتاب در زمان حيات علامه حلى نوشته شده است. به این صورت كه ابتداء مى‌گوید قال مصنف الياقوت، بعد مى‌گوید قال الشارح، بعد شرح خود را مى‌آورد. این کتاب با تحقيق آقاى على‌اكبر ضيائى در سال 1372 شمسى در قم به چاپ رسيده است.
     
    #«منتخب انوار الملكوت في شرح الياقوت» از این کتاب اثرى در دست نيست. [[آقا بزرگ تهرانى]] در مورد این کتاب مى‌گوید: «منتخب انوار الملكوت في شرح الياقوت لبعض الافاضل من الشيعه عده بعض تلامیذ المجلسى الثانى مما ينبغى ان يدرج في البحار كما ذكره في آخر البحار».<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22621/1/376 الذريعه ج 22 ص376]</ref>
    1-«اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت يا شرح انوار الملكوت في شرح الياقوت»؛ اين کتاب تأليف پسر خواهر علامه حلى به نام سيد‌‎عميدالدين، عبدالمطلب بن سيد‌‎مجدالدين ابى الفوارس محمد بن على اعرجى حسینى حلى مى‌باشد. اين کتاب در زمان حيات علامه حلى نوشته شده است. به اين صورت كه ابتداء مى‌گوید قال مصنف الياقوت، بعد مى‌گوید قال الشارح، بعد شرح خود را مى‌آورد. اين کتاب با تحقيق آقاى على‌اكبر ضيائى در سال 1372 شمسى در قم به چاپ رسيده است.
     
    2-«منتخب انوار الملكوت في شرح الياقوت» از اين کتاب اثرى در دست نيست. [[آقا بزرگ تهرانى]] در مورد اين کتاب مى‌گوید: «منتخب انوار الملكوت في شرح الياقوت لبعض الافاضل من الشيعه عده بعض تلاميذ المجلسى الثانى مما ينبغى ان يدرج في البحار كما ذكره في آخر البحار».<ref>الذريعه ج 22 ص376</ref>


    ==نسخه‌شناسى==
    ==نسخه‌شناسى==


    اين کتاب دو بار چاپ شده است. مرتبۀ اول در سال 1338ش توسط دانشگاه تهران با تحقيق و اهتمام آقاى محمد نجمى زنجانى در 349 صفحه و مرتبۀ دوم با همان تحقيقات توسط انتشارات الرضى قم در سال 1363ش كه این نسخه در برنامه وجود دارد.


    اين کتاب دو بار چاپ شده است. مرتبۀ اول در سال 1338ش توسط دانشگاه تهران با تحقيق و اهتمام آقاى محمد نجمى زنجانى در 349 صفحه و مرتبۀ دوم با همان تحقيقات توسط انتشارات الرضى قم در سال 1363ش كه اين نسخه در برنامه وجود دارد.
    اين کتاب به صورت رحلى در 248 صفحه به چاپ رسيده است و محقق مقدمه‌اى مختصر حول ماتن و شارح نگاشته است. این کتاب داراى فهرست مطالب، فهرست اعلام، فهرست كتب و فهرست فرق و مذاهب و ديانات و طوائف و جماعات مى‌باشد.
     
    اين کتاب به صورت رحلى در 248 صفحه به چاپ رسيده است و محقق مقدمه‌اى مختصر حول ماتن و شارح نگاشته است. اين کتاب داراى فهرست مطالب، فهرست اعلام، فهرست كتب و فهرست فرق و مذاهب و ديانات و طوائف و جماعات مى‌باشد.


    ==نقد نسخۀ حاضر==
    ==نقد نسخۀ حاضر==


    اين نسخه داراى اغلاط فراوانى است كه در تصحيح و تحقيق بايد مراعات مى‌شد، علاوه بر آن ناقص نيز هست. محقق فصل آخر کتاب را كه عبارت است از «مما يرجع الى احكام المخالفين و البغاة» از کتاب حذف كرده است. به همین خاطر آقاى [[جعفری، یعقوب|يعقوب جعفرى]] این فصل از کتاب را در دو شماره از مجله الكلام الاسلامى به چاپ رسانده است.<ref>مجلۀ الكلام الاسلامى سال دوم شمارۀ 2 و 3</ref>


    اين نسخه داراى اغلاط فراوانى است كه در تصحيح و تحقيق بايد مراعات مى‌شد، علاوه بر آن ناقص نيز هست. محقق فصل آخر کتاب را كه عبارت است از «مما يرجع الى احكام المخالفين و البغاة» از کتاب حذف كرده است. به همين خاطر آقاى [[جعفری، یعقوب|يعقوب جعفرى]] اين فصل از کتاب را در دو شماره از مجله الكلام الاسلامى به چاپ رسانده است.<ref>مجلۀ الكلام الاسلامى سال دوم شمارۀ 2 و 3</ref>
    ==پانویس ==
     
    =پانویس =
    <references />
    <references />


     
    ==منابع مقاله==
    #مقدمه و متن کتاب
    #مجلۀ الكلام الاسلامى


    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    خط ۱۱۷: خط ۱۰۹:


    [[إشراق اللاهوت في نقد شرح الیاقوت]]
    [[إشراق اللاهوت في نقد شرح الیاقوت]]
    [[الياقوت في علم الكلام]]


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    خط ۱۲۲: خط ۱۱۶:
    [[رده:کلام و عقاید]]
    [[رده:کلام و عقاید]]
    [[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]]
    [[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]]
    [[رده:اردیبهشت (1401)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۲۴

    أنوار الملکوت في شرح الیاقوت
    أنوار الملكوت في شرح الياقوت
    پدیدآورانابراهیم بن نوبخت (نویسنده)

    علامه حلی، حسن بن یوسف (شارح)

    نجمی زنجانی، محمد (محقق)
    عنوان‌های دیگرالیاقوت. شرح
    ناشرالشريف الرضي
    مکان نشرقم - ایران
    سال نشر1363 ش
    چاپ2
    موضوعابراهیم بن نوبخت، قرن 4ق. الیاقوت - نقد و تفسیر کلام شیعه امامیه
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏209‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏ی‎‏2026
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    أنوار الملكوت في شرح الياقوت، تألیف علامه حلى، شرحى است به صورت قال اقول بر کتاب الياقوت ابن نوبخت. کتاب الياقوت از قديمى‌ترين و مشهورترين كتب كلامى شيعه به حساب مى‌آيد. مؤلف(علامه حلى) متن کتاب را چنين معرفى مى‌كند «و قد صنف شيخنا الاقدم و امامنا الاعظم، ابواسحق ابراهیم بن نوبخت قدس‌الله‌روحه‌الزكيه و نفسه العليه مختصرا سماه الياقوت قد احتوى من المسائل على اشرفها و اعلاها و من المباحث على اجلها و اسناها الا انه صغير الحجم كثير العلم مستصعب على الفهم في غاية الايجاز و الاختصار بحيث يعجز عن تفهمه اكثر النظار».

    شرح علامه حلى مهمترين و مشهورترين شرح کتاب الياقوت محسوب مى‌شود، چنانكه خود کتاب نيز با شرح علامه حلى معروف شده است. مؤلف با این شرح اصل کتاب را احياء كرده است و اگر این شرح نبود، امروز اثرى از الياقوت نبود. چنانكه نه ابن نديم در فهرستش و نه شيخ طوسى نامى از الياقوت نمى‌آورند. با این كه هر دو اين‌ها متأخر از زمان مؤلف مى‌باشند و درصدد بيان كتب بودند.

    ساختار

    مؤلف مجموع مطالب را در 15 مقصد بيان مى‌كند كه 4 مقصد آن به امور عامه اختصاص دارد و 11 مقصد مربوط به الهيات مى‌شود.

    گزارش محتوا

    بخشهای کتاب عبارتند از:

    المقصد الاول في النظر و ما يتصل به[۱]: مؤلف طى 13 مسأله مباحث مربوط به نظر، دليل و علم را مورد بحث قرار مى‌دهد.

    المقصد الثانى في تعريف الجوهر و العرض و الجسم[۲]: مؤلف در این مقصد جوهر، عرض، جسم حركة و سكون را تعريف كرده و جواز خلاء را اثبات مى‌كند. این مقصد شامل 10 مسأله مى‌باشد.

    المقصد الثالث في احكام الجواهر و الاعراض[۳]: مؤلف طى 4 مسأله مباحثى؛ همچون حدوث اجسام، ابطال تسلسل و حدوث عالم را در ذيل این مقصد بيان مى‌كند.

    المقصد الرابع في الموجودات[۴]: در این مقصد مباحثى كه مربوط به موجودات است، بيان مى‌شود.

    مؤلف طى 7 مسأله مباحث وجود و ماهيت، اقسام موجودات، خواص واجب لذاته و خواص ممكن لذاته را بيان مى‌كند.

    المقصد الخامس في اثبات الصانع و توحيده و احكام صفاته[۵]: مؤلف در این مقصد ابتدا وجود خداوند را و سپس صفات ثبوتيۀ بارى تعالى را اثبات مى‌كند. بعد از آن بحث مى‌كند از صفات سلبيه خداوند عز و جل كه مجموعا 19 مسأله مى‌باشد كه بعضى از مسائل به مباحثى تقسيم مى‌شود.

    المقصد السادس في استناد صفاته الى وجوبه تعالى[۶]: مؤلف در این مقصد ابتداء اثبات مى‌كند وجوب خداوند را و بعضى از صفات سلبيه را ارجاع مى‌دهد. به وجوب حضرت حق جل جلاله و اثبات مى‌كند جواز ابتهاج خداوند را به ذاتش كه مجموعا در 5 مسأله بيان شده است.

    المقصد السابع في العدل[۷]: مؤلف در این مقصد طى 5 مسأله عدالت خداوند را اثبات مى‌كند.

    المقصد الثامن في الآلام و الاعواض[۸]: مؤلف در این مقصد كه از 8 مسأله تشكيل يافته، مباحث مربوط به الآم و أعواض را مورد بحث قرار مى‌دهد.

    المقصد التاسع في افعال القلوب و نظائرها[۹]: این مقصد شامل مباحث كلى حول علم، اختلاف علوم، اراده، لذت و ألم، ماهيت قدرت، متعلق قدرت و... مى‌باشد كه مؤلف در 12 مسأله آنها را بيان كرده است. هرچند اكثر این مباحث ذيل ديگر فصول به تفصيل بيان شده؛ مثلاًمباحث مربوط به علم و قدرت ذيل علم و قدرت خداوند بحث شده است.

    المقصد العاشر في التكليف[۱۰]: مؤلف طى 4 مسأله بحث مى‌كند، از شروط تكليف، ماهيت انسان، حسن تكليف و استحالۀ تكليف به ما لا يطاق.

    المقصد الحادى عشر في الالطاف[۱۱]: مؤلف ذيل این مقصد مباحث مربوط به الطاف را در 5 مسأله بيان مى‌كند و طى 4 مسأله ديگر صفات ازليه خداوند را بيان مى‌كند.

    المقصد الثانى عشر في اعتراضات الخصوم في التوحيد و العدل و الجواب عنها[۱۲]: مؤلف شبهاتى را كه حول توحيد و عدل خداوند شده در 6 مسأله بيان كرده به شبهاتى كه حول قدرت الهى و سمیع و بصير بودن او، ارادۀ او، ابطال قديم بودن كلامش، ابطال رؤيت حضرت حق و شبهاتى كه حول حسن و قبح مطرح شده است، جواب مى‌دهد.

    المقصد الثالث عشر في الوعد و الوعيد[۱۳]: مؤلف مباحث مربوط به آخرت را در 11 مسأله بيان كرده است.

    المقصد الرابع عشر في النبوات[۱۴]: مؤلف طى 20 مسأله مباحث مربوط به نبوات را بيان كرده است، الا این كه 6 مسأله از این مسائل هيچ ربطى به نبوت ندارند؛ مثلاًاثبات اعادۀ اجزاء بدن و يا بقاء جواهر و يا اجال و اسعار و ارزاق.

    المقصد الخامس عشر في الامامة[۱۵]: مؤلف در این مقصد مباحث مربوط به امامت را طى 11 مسأله بيان مى‌كند.

    ویژگی‌ها و معايب کتاب

    1. احياء کتاب الياقوت: کتاب انوار الملكوت را مى‌توان احياءكننده اصلى کتاب الياقوت دانست و همین شرح توجه علماء را به این کتاب افزايش داد.
    2. حل معضلات متن: در كتب قديمى مغلق‌نویسى امرى معمول و متداول بود و کتاب الياقوت در بين آنها از اغلاق بيشترى برخوردار است. چنانكه مؤلف تصريح مى‌كند «الا انه صغير الحجم كثير العلم مستصعب على الفهم في نهایة الايجاز و الاختصار بحيث يعجز عن تفهمه اكثر النظار».
      اما مؤلف با شرح تمامى نكات مشكل متن کتاب را از آن اغلاق خارج نموده است، طورى كه اگر بدون شرح انوار الملكوت به الياقوت نگاه شود، اكثر مطالب آن قابل فهم نخواهد بود.
    3. اضافات و تكملۀ متن: مؤلف تنها به شرح متن اكتفاء نكرده است، بلكه در مواردى كه متن نياز به تكمله داشت، مطالبى را اضافه كرده است. شارح آراء و اقوالى را كه ماتن بدون بيان قائل آنها مطرح كرده است، بيان مى‌كند. او قائل به آراء و فرقى كه به این آراء منتسب هستند را، معلوم مى‌كند.
    4. نقد ماتن: مؤلف علاوه بر شرح متن گاه ماتن را نقد كرده است. او در مورد تمايز اعدام و ثبوت آنها مى‌گوید: «و هذه الدلالة يتمشى عند الشيخ ابى اسحق المصنف اما عندنا فلا بل الذى نقول ان الماهيات لو كانت ثابتة في العدم لكانت اشتركت فيه و امتازت بخصوصياتها و ما به الاشتراك غير ما به الامتياز و لا نفى بالوجود الا ذلك الثبوت و التحقق في الاعيان فتكون موجودة حال عدمها و هو محال».[۱۶]
    5. تبعيت از حكماء: مؤلف گرچه در خيلى از مباحث از آراء متكلمین تبعيت كرده است، مثلاًدر تعريف جوهر و عرض و...؛ اما در مواردى از آراء آنها انتقاد كرده و همچون حكماء سخن گفته است. در مسأله زيادت وجود بر ماهيت ماتن همچون ديگر متكلمین قائل شده است كه وجود عين ماهيت مى‌باشد. مؤلف بعد از بيان كلام متكلمین و بيان ادلۀ آنها مى‌گوید:

    «و التحقيق عندى في هذا الباب ان الوجود زايد في المفهوم لا في الخارج و ليس الوجود حالا في الماهية حلول السواد في الجسم و أنما یکون الماهية محلاله من حيث هى هى لا باعتبار الوجود و لا باعتبار العدم و لا باعتبار عدمهما».[۱۷]


    شروح و خلاصۀ کتاب

    1. «اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت يا شرح انوار الملكوت في شرح الياقوت»؛ این کتاب تأليف پسر خواهر علامه حلى به نام سيد‌ ‎عمیدالدين، عبدالمطلب بن سيد‌ ‎مجدالدين ابى الفوارس محمد بن على اعرجى حسینى حلى مى‌باشد. این کتاب در زمان حيات علامه حلى نوشته شده است. به این صورت كه ابتداء مى‌گوید قال مصنف الياقوت، بعد مى‌گوید قال الشارح، بعد شرح خود را مى‌آورد. این کتاب با تحقيق آقاى على‌اكبر ضيائى در سال 1372 شمسى در قم به چاپ رسيده است.
    2. «منتخب انوار الملكوت في شرح الياقوت» از این کتاب اثرى در دست نيست. آقا بزرگ تهرانى در مورد این کتاب مى‌گوید: «منتخب انوار الملكوت في شرح الياقوت لبعض الافاضل من الشيعه عده بعض تلامیذ المجلسى الثانى مما ينبغى ان يدرج في البحار كما ذكره في آخر البحار».[۱۸]

    نسخه‌شناسى

    اين کتاب دو بار چاپ شده است. مرتبۀ اول در سال 1338ش توسط دانشگاه تهران با تحقيق و اهتمام آقاى محمد نجمى زنجانى در 349 صفحه و مرتبۀ دوم با همان تحقيقات توسط انتشارات الرضى قم در سال 1363ش كه این نسخه در برنامه وجود دارد.

    اين کتاب به صورت رحلى در 248 صفحه به چاپ رسيده است و محقق مقدمه‌اى مختصر حول ماتن و شارح نگاشته است. این کتاب داراى فهرست مطالب، فهرست اعلام، فهرست كتب و فهرست فرق و مذاهب و ديانات و طوائف و جماعات مى‌باشد.

    نقد نسخۀ حاضر

    اين نسخه داراى اغلاط فراوانى است كه در تصحيح و تحقيق بايد مراعات مى‌شد، علاوه بر آن ناقص نيز هست. محقق فصل آخر کتاب را كه عبارت است از «مما يرجع الى احكام المخالفين و البغاة» از کتاب حذف كرده است. به همین خاطر آقاى يعقوب جعفرى این فصل از کتاب را در دو شماره از مجله الكلام الاسلامى به چاپ رسانده است.[۱۹]

    پانویس

    1. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص2
    2. ↑ ر.ک: همان، ص17
    3. ↑ ر.ک: همان، ص28
    4. ↑ ر.ک: همان، ص47
    5. ↑ ر.ک: همان، ص59
    6. ↑ ر.ک: همان، ص98
    7. ↑ ر.ک: همان، ص104
    8. ↑ ر.ک: همان، ص118
    9. ↑ ر.ک: همان، ص133
    10. ↑ ر.ک: همان، ص148
    11. ↑ ر.ک: همان، ص153
    12. ↑ ر.ک: همان، ص161
    13. ↑ ر.ک: همان، ص170
    14. ↑ ر.ک: همان، ص183
    15. ↑ ر.ک: همان، ص202
    16. ↑ ر.ک. همان، ص 50
    17. ↑ ر.ک. همان، ص 48
    18. ↑ الذريعه ج 22 ص376
    19. ↑ مجلۀ الكلام الاسلامى سال دوم شمارۀ 2 و 3

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب
    2. مجلۀ الكلام الاسلامى

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=أنوار_الملكوت_في_شرح_الياقوت&oldid=692289»