استاد و درس (صرف و نحو): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'پايان' به 'پایان')
    جز (جایگزینی متن - '↵↵| ' به ' | ')
     
    (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱۵: خط ۱۵:
    | مکان نشر =قم - ایران
    | مکان نشر =قم - ایران
    | سال نشر = 1381 ش  
    | سال نشر = 1381 ش  
     
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE04298AUTOMATIONCODE
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE4298AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | چاپ =1
    | شابک =964-7803-06-0
    | شابک =964-7803-06-0
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =14796
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =04298
    | کتابخوان همراه نور =04298
    | کد پدیدآور =
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۲۶: خط ۲۶:
    }}
    }}


    '''استاد و درس''' اثر فارسى [[صفایی حائری، علی|استاد على صفايى حائرى]]، کتابى است در مورد روش تدريس ادبيات عرب و مباحثى در علم صرف و نحو.
    '''استاد و درس''' اثر فارسی [[صفایی حائری، علی|استاد على صفایى حائرى]]، کتابى است در مورد روش تدریس ادبیات عرب و مباحثى در علم صرف و نحو.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در دو بخش تنظيم شده است:
    کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در دو بخش تنظیم شده است:


    #سبک و روش آموزش؛
    #سبک و روش آموزش؛
    #اصل درس‌ها كه شامل تدريس علم صرف و نحو مى‌باشد.
    #اصل درس‌ها كه شامل تدریس علم صرف و نحو مى‌باشد.


    شيوه بيان مطالب بسيار ساده و روان و همراه با مثال است.
    شیوه بیان مطالب بسیار ساده و روان و همراه با مثال است.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    مؤلف، در مقدمه، پيرامون ضرورت تغيير در مطالب و كتب درسى و هم‌چنين تغير در شيوه تدريس، توضيحاتى داده است.
    مؤلف، در مقدمه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=15&viewType=html ر.ک: همان، ص15]</ref>، پیرامون ضرورت تغییر در مطالب و كتب درسى و هم‌چنین تغییر در شیوه تدریس، توضیحاتى داده است.


    بخش اول، به بيان سبک و روش تدريس و آموزش علم صرف و نحو اختصاص يافته است.
    بخش اول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=21&viewType=html ر.ک: همان، ص21]</ref>، به بیان سبک و روش تدریس و آموزش علم صرف و نحو اختصاص یافته است.


    مؤلف، ابتدا عناوین را بيان نموده و سپس هر كدام را به صورت كامل شرح و توضيح داده است.
    مؤلف، ابتدا عناوین را بیان نموده و سپس هر كدام را به صورت كامل شرح و توضیح داده است.


    اولين عنوانى كه مؤلف به توضيح آن پرداخته، «هدف» است. وى در اين زمينه معتقد است هنگامى كه هدف روشن نباشد، بر فرض كه جنبش، شور، تقليد و سنتى باشد، اما اين‌ها ريشه‌اى بوده و باورى به‌وجود نمى‌آورد.
    اولین عنوانى كه مؤلف به توضیح آن پرداخته، «هدف» است. وى در این زمینه معتقد است هنگامى كه هدف روشن نباشد، بر فرض كه جنبش، شور، تقلید و سنتى باشد، اما این‌ها ریشه‌اى بوده و باورى به‌وجود نمى‌آورد.


    به باور وى، هدف، تزريقى و تحميلى نيست و مربى آن نيست كه هدف را به زور بقبولاند، بلكه مربى كسى است كه مقدمات تصميم را فراهم كرده و زمينه را مى‌چيند تا طرف، خود تصميم بگيرد و بيابد.
    به باور وى، هدف، تزریقى و تحمیلى نیست و مربى آن نیست كه هدف را به زور بقبولاند، بلكه مربى كسى است كه مقدمات تصمیم را فراهم كرده و زمینه را مى‌چیند تا طرف، خود تصمیم بگیرد و بیابد.


    نظر نویسنده درباره تدريس آن است كه استاد مطالعه‌اش را در حضور شاگردان انجام دهد تا شاگردان از طرز شروع و حركت او، به روش و شيوه‌اش پى‌ببرند.
    نظر نویسنده درباره تدریس آن است كه استاد مطالعه‌اش را در حضور شاگردان انجام دهد تا شاگردان از طرز شروع و حركت او، به روش و شیوه‌اش پى‌ببرند.


    وى بيان مى‌كند كه اين روش، زودتر به نتيجه مى‌رسد و برداشت‌هاى عظيم‌تر و غنى‌ترى درپى خواهد داشت.
    وى بیان مى‌كند كه این روش، زودتر به نتیجه مى‌رسد و برداشت‌هاى عظیم‌تر و غنى‌ترى درپى خواهد داشت.


    ساير عناوین بخش اول، عبارتند از:
    سایر عناوین بخش اول، عبارتند از:


    وظيفه؛ مراحل؛ مسائل؛ كليدها؛ ملاك‌ها؛ روش‌ها؛ تفسير؛ تاريخ؛ مرحله فكرى؛ قدرت روحى؛ طرح؛ برنامه.
    وظیفه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=33&viewType=html ر.ک: همان، ص33]</ref>؛ مراحل<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=34&viewType=html ر.ک: همان، ص34]</ref>؛ مسائل<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=39&viewType=html ر.ک: همان، ص39]</ref>؛ كلیدها<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=48&viewType=html ر.ک: همان، ص48]</ref>؛ ملاك‌ها<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=49&viewType=html ر.ک: همان، ص49]</ref>؛ روش‌ها<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=50&viewType=html ر.ک: همان، ص50]</ref>؛ تفسیر<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=52&viewType=html ر.ک: همان، ص52]</ref>؛ تاریخ<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=54&viewType=html ر.ک: همان، ص54]</ref>؛ مرحله فكرى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=57&viewType=html ر.ک: همان، ص57]</ref>؛ قدرت روحى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=62&viewType=html ر.ک: همان، ص62]</ref>؛ طرح<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=63&viewType=html ر.ک: همان، ص63]</ref>؛ برنامه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=64&viewType=html ر.ک: همان، ص64]</ref>.


    بخش دوم، در دوقسمت زير، تنظيم شده است:
    بخش دوم، در دوقسمت زیر، تنظیم شده است:


    قسمت اول: صرف كه شامل دو مقدمه و دو فصل است.
    قسمت اول: صرف<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=71&viewType=html ر.ک: همان، ص71]</ref> كه شامل دو مقدمه و دو فصل است.


    مؤلف، در مقدمه اول، به توضيح واژه‌هايى از قبيل لفظ، كلمه، اسم، فعل، حرف، ماضى، مضارع، امر و... پرداخته است.
    مؤلف، در مقدمه اول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=77&viewType=html ر.ک: همان، ص 77]</ref>، به توضیح واژه‌هایى از قبیل لفظ، كلمه، اسم، فعل، حرف، ماضى، مضارع، امر و... پرداخته است.


    در مقدمه دوم، به تعريف صرف، فايده و موضوع آن و تقسيم‌بندى موضوع پرداخته شده است. مؤلف معتقد است كه صرف، چند فايده دارد:
    در مقدمه دوم<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=87&viewType=html ر.ک: همان، ص87]</ref>، به تعریف صرف، فایده و موضوع آن و تقسیم‌بندى موضوع پرداخته شده است. مؤلف معتقد است كه صرف، چند فایده دارد:


    الف) شناختن كلمه‌ها و در نتيجه ترجمه آن‌ها؛
    الف) شناختن كلمه‌ها و در نتیجه ترجمه آن‌ها؛


    ب) تلفظ صحيح آن‌ها؛
    ب) تلفظ صحیح آن‌ها؛


    ج) ساختن واژه‌هاى جديد براى مقاصد جديد.
    ج) ساختن واژه‌هاى جدید برای مقاصد جدید<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=89&viewType=html ر.ک: همان، ص89]</ref>.


    فصل اول، در دو بخش، اختصاص به اسم و فعل سالم دارد.
    فصل اول، در دو بخش، اختصاص به اسم و فعل سالم دارد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=95&viewType=html ر.ک: همان، ص95]</ref>.


    در بخش اول، وزن اسم‌هاى ثلاثى، اسم‌هاى رباعى، اسم‌هاى خماسى، اسم فاعل و اسم مفعول، صفت مشبهه، صيغه‌ى مبالغه، صفت تفضيلى توضيح داده شده است.
    در بخش اول، وزن اسم‌هاى ثلاثى، اسم‌هاى رباعى، اسم‌هاى خماسى، اسم فاعل و اسم مفعول، صفت مشبهه، صیغه‌ى مبالغه، صفت تفضیلى توضیح داده شده است.


    در اوزان افعال، اين موارد بيان گرديده است: فعل‌هاى ثلاثى مجرد؛ ثلاثى مزيد؛ وزن‌هاى رباعى.
    در اوزان افعال، این موارد بیان گردیده است: فعل‌هاى ثلاثى مجرد؛ ثلاثى مزید؛ وزن‌هاى رباعى.


    مؤلف، در پایان اين بخش، راه شناخت معانى باب‌ها را بيان كرده است. به نظر وى، بهتر اين است كه يك كلمه را در چند باب بياوريم مثلاًكَشَفَ؛ روشن كرد، اِكتشف؛ كشف را پذيرفت، اِنكشف؛ آشكار شد و...
    مؤلف، در پایان این بخش، راه شناخت معانى باب‌ها را بیان كرده است. به نظر وى، بهتر این است كه یک كلمه را در چند باب بیاوریم مثلاًكَشَفَ؛ روشن كرد، اِكتشف؛ كشف را پذیرفت، اِنكشف؛ آشكار شد و...


    در بخش دوم، قواعد ساخت افعال ماضى، مضارع، امر، نهى، معلوم، مجهول، نفى، جحد، استفهام، نهى و... توضيح داده شده است. مؤلف، هر كدام از اين موارد را به صورت كامل بيان كرده و سپس با مثال، به توضيح آن‌ها پرداخته است.
    در بخش دوم، قواعد ساخت افعال ماضى، مضارع، امر، نهى، معلوم، مجهول، نفى، جحد، استفهام، نهى و... توضیح داده شده است. مؤلف، هر كدام از این موارد را به صورت كامل بیان كرده و سپس با مثال، به توضیح آن‌ها پرداخته است.


    در فصل دوم، در هشت بخش، از غير سالم‌ها بحث شده است.
    در فصل دوم، در هشت بخش، از غیر سالم‌ها بحث شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=139&viewType=html ر.ک: همان، ص139]</ref>.


    مؤلف، غير سالم‌ها را چنين توضيح داده است: «هرگاه با كلمه‌اى برخورد كنيم كه بر طبق اوزان ذكر شده باشد، بايد آن كلمه را به يكى از اوزان برگردانيم. هرگاه با كلمه‌اى برخورد كنيم كه بر طبق اين وزن‌ها نباشد، ناچار يا ابدال شده يا اعلال و يا ادغام».
    مؤلف، غیر سالم‌ها را چنین توضیح داده است: «هرگاه با كلمه‌اى برخورد كنیم كه بر طبق اوزان ذكر شده باشد، باید آن كلمه را به یکى از اوزان برگردانیم. هرگاه با كلمه‌اى برخورد كنیم كه بر طبق این وزن‌ها نباشد، ناچار یا ابدال شده یا اعلال و یا ادغام».


    وى در اين بخش‌ها، به بيان و بررسى مضاعف، معتل و مهموز پرداخته و هم‌چنين قواعد اعلال، ادغام و ابدال را تشريح كرده است.
    وى در این بخش‌ها، به بیان و بررسى مضاعف، معتل و مهموز پرداخته و هم‌چنین قواعد اعلال، ادغام و ابدال را تشریح كرده است.


    قواعد ابدال، در بخش اول و قواعد ادغام و مضاعف، در بخش دوم آمده است:
    قواعد ابدال<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=141&viewType=html ر.ک: همان، ص141]</ref>، در بخش اول و قواعد ادغام و مضاعف، در بخش دوم آمده است:


    مضاعف بر دو گونه است:
    مضاعف بر دو گونه است:


    #اصم، مثل مَدَّ و اَعَدَّ كه دو حرف از يك جنس در يك كلمه است؛
    #اصم، مثل مَدَّ و اَعَدَّ كه دو حرف از یک جنس در یک كلمه است؛
    #مطابق، مثل زلزلَ، وسوس كه در رباعى نمونه دارد و حرف‌هايش با هم برابرند.
    #مطابق، مثل زلزلَ، وسوس كه در رباعى نمونه دارد و حرف‌هایش با هم برابرند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=143&viewType=html ر.ک: همان، ص143]</ref>.


    عناوین ساير بخش‌ها عبارتند از: اعلال مثال؛ اجوف؛ ناقص؛ لفيف مقرون؛ لفيف مفروق و مهموز.
    عناوین سایر بخش‌ها عبارتند از: اعلال مثال<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=147&viewType=html ر.ک: همان، ص147]</ref>؛ اجوف<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=151&viewType=html ر.ک: همان، ص151]</ref>؛ ناقص<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=161&viewType=html ر.ک: همان، ص161]</ref>؛ لفیف مقرون<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=172&viewType=html ر.ک: همان، ص172]</ref>؛ لفیف مفروق<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=173&viewType=html ر.ک: همان، ص173]</ref> و مهموز<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=174&viewType=html ر.ک: همان، ص174]</ref>.


    مؤلف، در پایان قسمت صرف، مرورى كوتاه و اجمالى به مطالب بيان شده، نموده است.
    مؤلف، در پایان قسمت صرف، مرورى كوتاه و اجمالى به مطالب بیان شده، نموده است.


    قسمت دوم، به مباحث نحوى اختصاص داشته و در دو فصل حركت‌ها و تركيب‌ها، تنظيم شده است.
    قسمت دوم، به مباحث نحوى اختصاص داشته<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=187&viewType=html ر.ک: همان، ص187]</ref> و در دو فصل حركت‌ها و تركیب‌ها، تنظیم شده است.


    فصل اول، با توضيح در مورد حركات شروع شده است. حركت آخر كلمه‌ها يا ثابت است كه آن كلمه را مبنى مى‌گویيم و يا متغير است كه آن را معرب مى‌ناميم.
    فصل اول، با توضیح در مورد حركات شروع شده است. حركت آخر كلمه‌ها یا ثابت است كه آن كلمه را مبنى مى‌گوییم و یا متغیر است كه آن را معرب مى‌نامیم.


    حركت آخر كلمه مبنى، چهار حالت دارد:
    حركت آخر كلمه مبنى، چهار حالت دارد:
    خط ۱۰۵: خط ۱۰۵:
    #فتحه؛
    #فتحه؛
    #ضمه؛
    #ضمه؛
    #كسره.
    #كسره<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=183&viewType=html ر.ک: همان، ص183]</ref>.


    مؤلف، تمام موارد معرب و مبنى را با مثال و به صورت كامل، مورد بررسى قرار داده است.
    مؤلف، تمام موارد معرب و مبنى را با مثال و به صورت كامل، مورد بررسى قرار داده است.


    مفهوم اعراب؛ علايم و اقسام آن؛ اقسام معرب و عوامل اعراب، از جمله مباحث اين قسمت، مى‌باشند.
    مفهوم اعراب؛ علایم و اقسام آن؛ اقسام معرب و عوامل اعراب، از جمله مباحث این قسمت، مى‌باشند.


    اعراب به حالتى مى‌گویند كه وضع كلمه را روشن مى‌كند كه آيا فاعل است يا مفعول يا مضاف اليه.
    اعراب به حالتى مى‌گویند كه وضع كلمه را روشن مى‌كند كه آیا فاعل است یا مفعول یا مضاف الیه.


    يكى از مطالب مهم فصل اول، عوامل اعراب است. مؤلف، عوامل اعراب را ابتدا با نمودار رسم كرده و سپس هر كدام را به صورت جدا، مفصل شرح داده است.
    یکى از مطالب مهم فصل اول، عوامل اعراب است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=194&viewType=html ر.ک: همان، ص194]</ref>. مؤلف، عوامل اعراب را ابتدا با نمودار رسم كرده و سپس هر كدام را به صورت جدا، مفصل شرح داده است.


    فصل دوم، مبحث تركيب‌ها را در خود جاى داده است.
    فصل دوم، مبحث تركیب‌ها را در خود جاى داده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=237&viewType=html ر.ک: همان، ص237]</ref>.


    مؤلف، تركيب‌ها را با دو مثال آغاز مى‌كند. مثال اول: جاء محمود، محمود آمد.
    مؤلف، تركیب‌ها را با دو مثال آغاز مى‌كند. مثال اول: جاء محمود، محمود آمد.


    مثال دوم: حسنٌ رجلٌ حنونٌ، حسن مرد مهربانى است.
    مثال دوم: حسنٌ رجلٌ حنونٌ، حسن مرد مهربانى است.


    وى به اين نكته اشاره دارد كه هر تركيب، از موضوع و محمول و يا از مسند و مسند اليه تشكيل شده و متعلقاتى از قبيل مفعول به، مفعول له، مفعول فيه، جار و مجرور، حال، تميز و توابع، دارد.
    وى به این نكته اشاره دارد كه هر تركیب، از موضوع و محمول و یا از مسند و مسند الیه تشكیل شده و متعلقاتى از قبیل مفعول به، مفعول له، مفعول فیه، جار و مجرور، حال، تمیز و توابع، دارد.


    مؤلف، مبحث تركيب‌ها را با اسناد آغاز نموده و در آن، اسناد تقيدى، تركيبى، مفرد، تثنيه و جمع، مفرد، مونث، فعل و نائب فاعل را همراه با مثال شرح و توضيح داده است.
    مؤلف، مبحث تركیب‌ها را با اسناد آغاز نموده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=238&viewType=html ر.ک: همان، ص 238]</ref> و در آن، اسناد تقییدى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=242&viewType=html ر.ک: همان، ص242]</ref>، تركیبى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=243&viewType=html ر.ک: همان، ص243]</ref>، مفرد، تثنیه و جمع<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=244&viewType=html ر.ک: همان، ص244]</ref>، مذکر، مونث<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=244&viewType=html ر.ک: همان، ص244]</ref>، فعل و نائب فاعل<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=245&viewType=html ر.ک: همان، ص245]</ref> را همراه با مثال شرح و توضیح داده است.


    از جمله مطالب مهم اين فصل، مبحث «مسند و مسند اليه» است كه يكى از مباحث آن، مبتدا و خبر مى‌باشد. مؤلف، در اين زمينه چنين توضيح مى‌دهد:
    از جمله مطالب مهم این فصل، مبحث «مسند و مسند الیه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=246&viewType=html ر.ک: همان، ص246]</ref>» است كه یکى از مباحث آن، مبتدا و خبر مى‌باشد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=247&viewType=html ر.ک: همان، ص247]</ref>. مؤلف، در این زمینه چنین توضیح مى‌دهد:


    «مبتدا اسمى است كه با آن شروع كرده‌ايم تا توضيحى پيرامون آن بياوريم و خبر همان توضيح است كه براى اسم اول مى‌آوريم. مبتدا و خبر هر يك حالت‌هايى دارند.مبتدا دو قسم است، يكى معرفه‌اى كه از آن خبر مى‌دهيم و دوم صفتى، كه همراه با حرف استفهام و نفى بوده و فاعلش اسم ظاهر باشد. خبر گاهى مفرد است و گاهى جمله. خبر مفرد يا جامد است يا مشتق».
    «مبتدا اسمى است كه با آن شروع كرده‌ایم تا توضیحى پیرامون آن بیاوریم و خبر همان توضیح است كه برای اسم اول مى‌آوریم. مبتدا و خبر هر یک حالت‌هایى دارند.مبتدا دو قسم است، یکى معرفه‌اى كه از آن خبر مى‌دهیم و دوم صفتى، كه همراه با حرف استفهام و نفى بوده و فاعلش اسم ظاهر باشد. خبر گاهى مفرد است و گاهى جمله. خبر مفرد یا جامد است یا مشتق».


    نواسخ؛ متعلقات؛ توابع؛ متعلقات مسند؛ حروف مشبهۀ بالفعل؛ افعال ناقصه؛ افعال مقاربه؛ افعال قلوب و حروف نفى؛ صفت؛ عطف بيان؛ عطف به حروف؛ تاكيد و بدل، از جمله مباحث اين قسمت مى‌باشند.
    نواسخ<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=250&viewType=html ر.ک: همان، ص250]</ref>؛ متعلقات<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=255&viewType=html ر.ک: همان، ص255]</ref>؛ توابع<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=256&viewType=html ر.ک: همان، ص256]</ref>؛ متعلقات مسند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=261&viewType=html ر.ک: همان، ص261]</ref>؛ حروف مشبهۀ بالفعل<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=250&viewType=html ر.ک: همان، ص250]</ref>؛ افعال ناقصه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=252&viewType=html ر.ک: همان، ص252]</ref>؛ افعال مقاربه؛ افعال قلوب<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=253&viewType=html ر.ک: همان، ص253]</ref> و حروف نفى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=254&viewType=html ر.ک: همان، ص 254]</ref>؛ صفت؛ عطف بیان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=257&viewType=html ر.ک: همان، ص257]</ref>؛ عطف به حروف<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=258&viewType=html ر.ک: همان، ص258]</ref>؛ تاكید<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=259&viewType=html ر.ک: همان، ص259]</ref> و بدل<ref>[https://noorlib.ir/book/view/4298/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D8%B3?pageNumber=260&viewType=html ر.ک: همان، ص260]</ref>، از جمله مباحث این قسمت مى‌باشند.


    ==وضعيت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==


    فهرست مطالب در ابتداى کتاب آمده و توضیحات به صورت كامل در پاورقى ذكر شده است.


    فهرست مطالب در ابتداى کتاب آمده و توضيحات به صورت كامل در پاورقى ذكر شده است.
    ==پانويس ==
    <references />


    ==منابع==


    ==منابع مقاله==


    مقدمه و متن کتاب.
    مقدمه و متن کتاب.


    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    [[صرف و نحو یا روش تجزیه و ترکیب عربی]]
    [[صرف و نحو یا روش تجزیه و ترکیب عربی]]


    خط ۱۴۸: خط ۱۵۲:


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:زبان و ادبیات شرقی (مصری، قبطی، سامی، آشوری، سومری، عبری، آرامی، سریانی، عربی، حبشی)‎‏]]
    [[رده:اردیبهشت (1401)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۳

    استاد و درس (صرف و نحو)
    استاد و درس (صرف و نحو)
    پدیدآورانصفایی حائری، علی (نویسنده)
    ناشرليلة القدر
    مکان نشرقم - ایران
    سال نشر1381 ش
    چاپ1
    شابک‎964-7803-06-0
    موضوعزبان عربی - خود آموز زبان عربی - صرف و نحو
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏PJ‎‏ ‎‏6203‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏7‎‏الف‎‏5
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    استاد و درس اثر فارسی استاد على صفایى حائرى، کتابى است در مورد روش تدریس ادبیات عرب و مباحثى در علم صرف و نحو.

    ساختار

    کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در دو بخش تنظیم شده است:

    1. سبک و روش آموزش؛
    2. اصل درس‌ها كه شامل تدریس علم صرف و نحو مى‌باشد.

    شیوه بیان مطالب بسیار ساده و روان و همراه با مثال است.

    گزارش محتوا

    مؤلف، در مقدمه[۱]، پیرامون ضرورت تغییر در مطالب و كتب درسى و هم‌چنین تغییر در شیوه تدریس، توضیحاتى داده است.

    بخش اول[۲]، به بیان سبک و روش تدریس و آموزش علم صرف و نحو اختصاص یافته است.

    مؤلف، ابتدا عناوین را بیان نموده و سپس هر كدام را به صورت كامل شرح و توضیح داده است.

    اولین عنوانى كه مؤلف به توضیح آن پرداخته، «هدف» است. وى در این زمینه معتقد است هنگامى كه هدف روشن نباشد، بر فرض كه جنبش، شور، تقلید و سنتى باشد، اما این‌ها ریشه‌اى بوده و باورى به‌وجود نمى‌آورد.

    به باور وى، هدف، تزریقى و تحمیلى نیست و مربى آن نیست كه هدف را به زور بقبولاند، بلكه مربى كسى است كه مقدمات تصمیم را فراهم كرده و زمینه را مى‌چیند تا طرف، خود تصمیم بگیرد و بیابد.

    نظر نویسنده درباره تدریس آن است كه استاد مطالعه‌اش را در حضور شاگردان انجام دهد تا شاگردان از طرز شروع و حركت او، به روش و شیوه‌اش پى‌ببرند.

    وى بیان مى‌كند كه این روش، زودتر به نتیجه مى‌رسد و برداشت‌هاى عظیم‌تر و غنى‌ترى درپى خواهد داشت.

    سایر عناوین بخش اول، عبارتند از:

    وظیفه[۳]؛ مراحل[۴]؛ مسائل[۵]؛ كلیدها[۶]؛ ملاك‌ها[۷]؛ روش‌ها[۸]؛ تفسیر[۹]؛ تاریخ[۱۰]؛ مرحله فكرى[۱۱]؛ قدرت روحى[۱۲]؛ طرح[۱۳]؛ برنامه[۱۴].

    بخش دوم، در دوقسمت زیر، تنظیم شده است:

    قسمت اول: صرف[۱۵] كه شامل دو مقدمه و دو فصل است.

    مؤلف، در مقدمه اول[۱۶]، به توضیح واژه‌هایى از قبیل لفظ، كلمه، اسم، فعل، حرف، ماضى، مضارع، امر و... پرداخته است.

    در مقدمه دوم[۱۷]، به تعریف صرف، فایده و موضوع آن و تقسیم‌بندى موضوع پرداخته شده است. مؤلف معتقد است كه صرف، چند فایده دارد:

    الف) شناختن كلمه‌ها و در نتیجه ترجمه آن‌ها؛

    ب) تلفظ صحیح آن‌ها؛

    ج) ساختن واژه‌هاى جدید برای مقاصد جدید[۱۸].

    فصل اول، در دو بخش، اختصاص به اسم و فعل سالم دارد[۱۹].

    در بخش اول، وزن اسم‌هاى ثلاثى، اسم‌هاى رباعى، اسم‌هاى خماسى، اسم فاعل و اسم مفعول، صفت مشبهه، صیغه‌ى مبالغه، صفت تفضیلى توضیح داده شده است.

    در اوزان افعال، این موارد بیان گردیده است: فعل‌هاى ثلاثى مجرد؛ ثلاثى مزید؛ وزن‌هاى رباعى.

    مؤلف، در پایان این بخش، راه شناخت معانى باب‌ها را بیان كرده است. به نظر وى، بهتر این است كه یک كلمه را در چند باب بیاوریم مثلاًكَشَفَ؛ روشن كرد، اِكتشف؛ كشف را پذیرفت، اِنكشف؛ آشكار شد و...

    در بخش دوم، قواعد ساخت افعال ماضى، مضارع، امر، نهى، معلوم، مجهول، نفى، جحد، استفهام، نهى و... توضیح داده شده است. مؤلف، هر كدام از این موارد را به صورت كامل بیان كرده و سپس با مثال، به توضیح آن‌ها پرداخته است.

    در فصل دوم، در هشت بخش، از غیر سالم‌ها بحث شده است[۲۰].

    مؤلف، غیر سالم‌ها را چنین توضیح داده است: «هرگاه با كلمه‌اى برخورد كنیم كه بر طبق اوزان ذكر شده باشد، باید آن كلمه را به یکى از اوزان برگردانیم. هرگاه با كلمه‌اى برخورد كنیم كه بر طبق این وزن‌ها نباشد، ناچار یا ابدال شده یا اعلال و یا ادغام».

    وى در این بخش‌ها، به بیان و بررسى مضاعف، معتل و مهموز پرداخته و هم‌چنین قواعد اعلال، ادغام و ابدال را تشریح كرده است.

    قواعد ابدال[۲۱]، در بخش اول و قواعد ادغام و مضاعف، در بخش دوم آمده است:

    مضاعف بر دو گونه است:

    1. اصم، مثل مَدَّ و اَعَدَّ كه دو حرف از یک جنس در یک كلمه است؛
    2. مطابق، مثل زلزلَ، وسوس كه در رباعى نمونه دارد و حرف‌هایش با هم برابرند[۲۲].

    عناوین سایر بخش‌ها عبارتند از: اعلال مثال[۲۳]؛ اجوف[۲۴]؛ ناقص[۲۵]؛ لفیف مقرون[۲۶]؛ لفیف مفروق[۲۷] و مهموز[۲۸].

    مؤلف، در پایان قسمت صرف، مرورى كوتاه و اجمالى به مطالب بیان شده، نموده است.

    قسمت دوم، به مباحث نحوى اختصاص داشته[۲۹] و در دو فصل حركت‌ها و تركیب‌ها، تنظیم شده است.

    فصل اول، با توضیح در مورد حركات شروع شده است. حركت آخر كلمه‌ها یا ثابت است كه آن كلمه را مبنى مى‌گوییم و یا متغیر است كه آن را معرب مى‌نامیم.

    حركت آخر كلمه مبنى، چهار حالت دارد:

    1. سكون؛
    2. فتحه؛
    3. ضمه؛
    4. كسره[۳۰].

    مؤلف، تمام موارد معرب و مبنى را با مثال و به صورت كامل، مورد بررسى قرار داده است.

    مفهوم اعراب؛ علایم و اقسام آن؛ اقسام معرب و عوامل اعراب، از جمله مباحث این قسمت، مى‌باشند.

    اعراب به حالتى مى‌گویند كه وضع كلمه را روشن مى‌كند كه آیا فاعل است یا مفعول یا مضاف الیه.

    یکى از مطالب مهم فصل اول، عوامل اعراب است[۳۱]. مؤلف، عوامل اعراب را ابتدا با نمودار رسم كرده و سپس هر كدام را به صورت جدا، مفصل شرح داده است.

    فصل دوم، مبحث تركیب‌ها را در خود جاى داده است[۳۲].

    مؤلف، تركیب‌ها را با دو مثال آغاز مى‌كند. مثال اول: جاء محمود، محمود آمد.

    مثال دوم: حسنٌ رجلٌ حنونٌ، حسن مرد مهربانى است.

    وى به این نكته اشاره دارد كه هر تركیب، از موضوع و محمول و یا از مسند و مسند الیه تشكیل شده و متعلقاتى از قبیل مفعول به، مفعول له، مفعول فیه، جار و مجرور، حال، تمیز و توابع، دارد.

    مؤلف، مبحث تركیب‌ها را با اسناد آغاز نموده[۳۳] و در آن، اسناد تقییدى[۳۴]، تركیبى[۳۵]، مفرد، تثنیه و جمع[۳۶]، مذکر، مونث[۳۷]، فعل و نائب فاعل[۳۸] را همراه با مثال شرح و توضیح داده است.

    از جمله مطالب مهم این فصل، مبحث «مسند و مسند الیه[۳۹]» است كه یکى از مباحث آن، مبتدا و خبر مى‌باشد[۴۰]. مؤلف، در این زمینه چنین توضیح مى‌دهد:

    «مبتدا اسمى است كه با آن شروع كرده‌ایم تا توضیحى پیرامون آن بیاوریم و خبر همان توضیح است كه برای اسم اول مى‌آوریم. مبتدا و خبر هر یک حالت‌هایى دارند.مبتدا دو قسم است، یکى معرفه‌اى كه از آن خبر مى‌دهیم و دوم صفتى، كه همراه با حرف استفهام و نفى بوده و فاعلش اسم ظاهر باشد. خبر گاهى مفرد است و گاهى جمله. خبر مفرد یا جامد است یا مشتق».

    نواسخ[۴۱]؛ متعلقات[۴۲]؛ توابع[۴۳]؛ متعلقات مسند[۴۴]؛ حروف مشبهۀ بالفعل[۴۵]؛ افعال ناقصه[۴۶]؛ افعال مقاربه؛ افعال قلوب[۴۷] و حروف نفى[۴۸]؛ صفت؛ عطف بیان[۴۹]؛ عطف به حروف[۵۰]؛ تاكید[۵۱] و بدل[۵۲]، از جمله مباحث این قسمت مى‌باشند.

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتداى کتاب آمده و توضیحات به صورت كامل در پاورقى ذكر شده است.

    پانويس

    1. ↑ ر.ک: همان، ص15
    2. ↑ ر.ک: همان، ص21
    3. ↑ ر.ک: همان، ص33
    4. ↑ ر.ک: همان، ص34
    5. ↑ ر.ک: همان، ص39
    6. ↑ ر.ک: همان، ص48
    7. ↑ ر.ک: همان، ص49
    8. ↑ ر.ک: همان، ص50
    9. ↑ ر.ک: همان، ص52
    10. ↑ ر.ک: همان، ص54
    11. ↑ ر.ک: همان، ص57
    12. ↑ ر.ک: همان، ص62
    13. ↑ ر.ک: همان، ص63
    14. ↑ ر.ک: همان، ص64
    15. ↑ ر.ک: همان، ص71
    16. ↑ ر.ک: همان، ص 77
    17. ↑ ر.ک: همان، ص87
    18. ↑ ر.ک: همان، ص89
    19. ↑ ر.ک: همان، ص95
    20. ↑ ر.ک: همان، ص139
    21. ↑ ر.ک: همان، ص141
    22. ↑ ر.ک: همان، ص143
    23. ↑ ر.ک: همان، ص147
    24. ↑ ر.ک: همان، ص151
    25. ↑ ر.ک: همان، ص161
    26. ↑ ر.ک: همان، ص172
    27. ↑ ر.ک: همان، ص173
    28. ↑ ر.ک: همان، ص174
    29. ↑ ر.ک: همان، ص187
    30. ↑ ر.ک: همان، ص183
    31. ↑ ر.ک: همان، ص194
    32. ↑ ر.ک: همان، ص237
    33. ↑ ر.ک: همان، ص 238
    34. ↑ ر.ک: همان، ص242
    35. ↑ ر.ک: همان، ص243
    36. ↑ ر.ک: همان، ص244
    37. ↑ ر.ک: همان، ص244
    38. ↑ ر.ک: همان، ص245
    39. ↑ ر.ک: همان، ص246
    40. ↑ ر.ک: همان، ص247
    41. ↑ ر.ک: همان، ص250
    42. ↑ ر.ک: همان، ص255
    43. ↑ ر.ک: همان، ص256
    44. ↑ ر.ک: همان، ص261
    45. ↑ ر.ک: همان، ص250
    46. ↑ ر.ک: همان، ص252
    47. ↑ ر.ک: همان، ص253
    48. ↑ ر.ک: همان، ص 254
    49. ↑ ر.ک: همان، ص257
    50. ↑ ر.ک: همان، ص258
    51. ↑ ر.ک: همان، ص259
    52. ↑ ر.ک: همان، ص260


    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=استاد_و_درس_(صرف_و_نحو)&oldid=710836»