صرف و نحو یا روش تجزیه و ترکیب عربی
| صرف و نحو یا روش تجزیه و ترکیب عربی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صدرالديني شیرازی، ابوالقاسم (نویسنده) سلطاني، سلطانعلي (مقدمه‌نويس) |
| عنوان‌های دیگر | روش تجزيه و ترکيب عربی |
| ناشر | کانون تربيت |
| مکان نشر | ايران - شيراز |
| سال نشر | مجلد1: 1347ش , |
| چاپ | 2 |
| موضوع | زبان عربی - صرف و نحو |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
صرف و نحو یا روش تجزیه و ترکیب عربی، اثر سید ابوالقاسم صدرالدینی، گنجینه گران‌بهایی است که با متد آموزنده و مفیدی پیرامون علم صرف و نحو عربی، به زبان فارسی و در دوران معاصر، تدوین گردیده است.
در دسترس نبودن کتابی کامل به زبان فارسی در قواعد صرف و نحو عربی تا زمان چاپ اثر حاضر که بتواند با بیان آموزنده و جالب، نکات دقیق دستوری این زبان را روشن سازد و همچنین اصرار بعضی از دانشجویان و اظهار علاقه جمعی از دوستداران دانش، نویسنده را بر آن داشته تا دست به تألیف این کتاب بزند[۱].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از مؤلف و آقای سلطانعلی سلطانی آغاز و مطالب در پنج بخش گرد آمده است. مأخذ و منابع این کتاب، نه فقط از کتب قدیمی بوده، بلکه از نتایج فکر متأخرین استفاده شده و با روش ابتکاری و نوینی که محصل فارسی‌زبان را با اندک توجهی در کوتاه‌ترین مدت به قواعد صرفی و نحوی و تجزیه و ترکیب آشنا ساخته و از داشتن معلم بی‌نیاز سازد، تنظیم یافته است. از طرفی چون فن ترکیب در نظر محصلین اهمیت بیشتری دارد، بیشترین بخش این کتاب، به این امر اختصاص داده شده است[۲].
گزارش محتوا
در مقدمه مؤلف، ضمن بیان انگیزه تألیف، اشاره مختصری به موضوع بخش‌های کتاب شده است[۳].
در مقدمه آقای سلطانی که بنا به خواهش ناشر نوشته شده، مطالب جامع و فاضلانه‌ای پیرامون چگونگی پیدایش علم صرف و نحو در اسلام، آمده است، از جمله اینکه عرب‌ها در نتیجه آمیزش با افراد ملل دیگر و مجبور بودن به استعمال بعضی کلمات و اصطلاحات آن‌ها، به لهجه و لغت اقوام غیر عرب مأنوس و رفته‌رفته معتاد به آن شده بودند. این معنی در زبان آنان رخنه کرده و تکلم به لحن غلط که در نزد عرب، بزرگترین عیب‌ها محسوب می‌شد، میان آن‌ها شیوع یافته و جلوگیری از این خلل و فساد، تدوین قواعد نحو را ایجاب نمود. این‌گونه عوامل سبب گردید که در محیط اسلامی عربی، توجه به حفظ زبان، خیلی زودتر از آنچه در ملل دیگر خوانده و شنیده‌ایم، ظاهر گردد[۴].
در بخش اول، ابتدا هریک از تجزیه و ترکیب به‌صورت جداگانه، تعریف شده و سپس به نکات و مطالب مفید و جالبی پیرامون تجزیه و ترکیب، اشاره شده است[۵].
از جمله مطالب این بخش، می‌توان به تجزیه اسم معرب، اسامی غیر متمکن (مبنی)، فعل، تجزیه فعل، ابواب فعل رباعی مجرد و مزیدفیه، آنچه در قسمتهای اصلی و فرعی جمله می‌آید و... اشاره کرد[۶].
بخش دوم، به عوامل مؤثر در نحو اختصاص یافته است. در علم نحو که درباره حرکت آخر کلمات در هنگام ترکیب گفتگو می‌کند، یکصد کلمه وجود داشته که از آن به عوامل در نحو تعبیر می‌شود و حرکتی را که عامل در آخر کلمه بعد (معمول) می‌گذارد، اعراب یا بنا می‌گویند[۷].
این عوامل، بر دو گونه لفظی و معنوی بوده که عامل لفظی، 98 کلمه است که به قیاسی و سماعی تقسیم می‌گردد. نویسنده ابتدا عوامل لفظی سماعی را بر طبق کلمات سه‌گانه عرب «اسم، فعل و حرف» تقسیم نموده و توضیح داده و سپس، عوامل قیاسی و معنوی را شرح داده است[۸].
در بخش سوم، حروف معانی و کلمات مفرده و مرکبه به ترتیب تهجی، توضیح و تشریح شده‌اند. نویسنده در تعریف حروف معانی، این‌گونه عنوان می‌کند که به حرف اول از هر اسمی از اسماء حروف هجائیه که مسمای آن اسم را نشان می‌دهد، «زبر» گویند و آنچه زائد بر مسمی است، «بینات» نامیده می‌شود[۹].
در بخش چهارم، حدود ششصدویک جمله منتخب از رسول اکرم(ص) از نهج الفصاحه، به‌ترتیب حروف الفبا، اعراب‌گذاری و ترجمه شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به: «أحب الأعمال إلی الله بعد الفرائض إدخال السرور علی المسلم»؛ «بهترین کارها در پیش خدا بعد از ادای واجبات، خوشحال کردن مرد مسلمان است»، «أخسر الناس صفقة رجل أخلق يديه في آماله و لم يساعده الأيام علی أمنيته فخرج من الدنيا بغير زاد و قدم علی الله تعالی بغير حجة»؛ «زیانکارترین مردم آن کسی است که عمری به آرزو گذراند و روزگار وی را به منظور نرساند و از دنیا بیرون رود و در پیشگاه خداوند دلیلی نداشته باشد» اشاره نمود[۱۰].
بخش آخر نیز به فرهنگ لغات اختصاص یافته است[۱۱].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب و غلطنامه در انتهای کتاب آمده است. ترجمه برخی از اشعار و عبارات عربی متن، در پاورقی‌ها گنجانده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.