|
|
| (۳۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| <div class="wikiInfo"> | | <div class="wikiInfo"> |
| [[پرونده:NUR01398.jpg|بندانگشتی|ابناعثم کوفی، محمد بن علی]] | | [[پرونده:NUR01398.jpg|بندانگشتی|ابن اعثم کوفی، محمد بن علی]] |
| {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | |
| |- | | |- |
| ! نام!! data-type="authorName" |ابناعثم کوفی، محمد بن علی | | ! نام!! data-type="authorName" |ابن اعثم کوفی، محمد بن علی |
| |- | | |- |
| |نامهای دیگر | | |نامهای دیگر |
| | data-type="authorOtherNames" | ابناعثم، اب‍وم‍ح‍م‍داح‍م‍دب‍ن‌ع‍ل‍ی | | | data-type="authorOtherNames" | ابناعثم، اب‍وم‍ح‍م‍داح‍م‍دب‍ن‌ع‍ل‍ی |
|
| |
|
| اعثم کوفی
| | اعثم کوفی |
|
| |
|
| کوفی، اعثم | | کوفی، اعثم |
| خط ۱۶: |
خط ۱۶: |
| |- | | |- |
| |متولد | | |متولد |
| | data-type="authorbirthDate" |قرن سوم و چهارم | | | data-type="authorbirthDate" | |
| |- | | |- |
| |محل تولد | | |محل تولد |
| خط ۲۲: |
خط ۲۲: |
| |- | | |- |
| |رحلت | | |رحلت |
| | data-type="authorDeathDate" |314 ق یا 926 م | | | data-type="authorDeathDate" |314 ق یا 926 م |
| |- | | |- |
| |اساتید | | |اساتید |
| خط ۲۸: |
خط ۲۸: |
| |- | | |- |
| |برخی آثار | | |برخی آثار |
| | data-type="authorWritings" |[[الفتوح]] | | | data-type="authorWritings" |[[الفتوح]] |
| | |
| [[الفتوح/ترجمه]]
| |
|
| |
|
| | [[فهارس کتاب الفتوح]] |
| |- class="articleCode" | | |- class="articleCode" |
| |کد مؤلف | | |کد مؤلف |
| | data-type="authorCode" |AUTHORCODE1398AUTHORCODE | | | data-type="authorCode" |AUTHORCODE01398AUTHORCODE |
| |} | | |} |
| </div>'''ابومحمّد احمد بن على اعثم كوفى الكندى''' (متوفى 314 ه.ق.926/ م.) محدّث، شاعر، و مورّخ شيعى بزرگ قرن سوم و چهارم هجرى است. | | </div> |
|
| |
|
| == ولادت ==
| | '''ابن اَعْثَم کوفى، ابومحمد احمد بن على معروف به ابن اعثم کوفى''' (متوفای 314ق /926م)، محدث، شاعر و مورخ شیعى. مؤلف کتاب تاریخی [[الفتوح]] |
| عدم اطّلاع دقيق از زادگاه و تاريخ تولّد و زندگانى وى به حدّى است كه حتّى در نام و نسب وى اختلاف كرده برخى نامش را احمد و برخى نيز محمّد آورده‌اند.همچنين لفظ«اعثم» را كه لقب پدر او بوده است گاهى دربارۀ خود«ابن اعثم» به كار برده‌اند.از ميان منابع قديمى تنها «معجم الادبا»[[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] (231/2) است كه اشاره‌اى مختصر به شرح حال وى كرده و بعد از او [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانى]] در «لسان الميزان»(138/1) گفته‌هاى ياقوت را نقل كرده است.
| |
|
| |
|
| متأسفانه در منابع متأخر نيز مطلب مفيدى كه اطّلاع تازه‌اى در اختيار محققان قرار دهد به چشم نمى‌خورد.حتّى بيشتر اين منابع-از جمله لغتنامۀ دهخدا (جلد آ-ابوسعيد، ص291 ذيل«ابن اعثم»)، دايرةالمعارف فارسى مصاحب(15/1)، دانشنامۀ ايران و اسلام(424/3)، دايرةالمعارف شيعه (303/1)-در ارائۀ تاريخ فوت «ابن اعثم» دچار اشتباه فاحش مى‌شوند و، به جاى سال 314 ه.ق.، تاريخ مرگ وى را سال 214 ه.ق.قيد مى‌كنند.تاريخ فوت مندرج در منابع مزبور، با نظر [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] كه مى‌گويد ابن اعثم غير از «کتاب الفتوح»کتاب ديگرى به نام «کتاب التاريخ»ابن اعثم علاوه بر دو کتاب ياد شده، کتابى به نام «کتاب المألوف» نيز داشته كه امروز اثرى از آن در دست نيست(معجم الادبا،231/2).در شرح وقايع تاريخى از زمان مأمون (218 ه.ق.) تا المقتدر باللّه (مقتول در 320 ه.ق.) به رشته تحرير در آورده، و خود ياقوت اين کتاب اخير را همراه «کتاب الفتوح» ديده است، مغايرت دارد از منابع متأخر فقط ريحانة الادب(386/7) و دايرةالمعارف بزرگ اسلامى (26/3) تاريخ فوت ابن اعثم را 314 ه.ق.قيد كرده‌اند..
| | ==ولادت== |
| | از زادگاه و تاریخ تولد و زندگانى وی آگاهى دقیقى در دست نیست. |
|
| |
|
| به هر حال، نام مؤلّف به صورتهاى گوناگون در منابع تاريخى و فهارس نسخ خطّى داخلى و خارجى آمده است؛ از جمله: ابومحمّد احمد بن اعثم كوفى، احمد بن على اعثم كوفى، محمّد بن على اعثم كوفى، احمد بن اعثم كوفى، احمد بن علىّ بن اعثم كوفى،ابن اعثم، احمد بن اعثم، و اعثم كوفى.
| | ==نسب== |
| | در نام و نسب وی نیز اختلاف کرده‌اند: یاقوت نام وی را احمد و برخى محمد آورده‌اند؛ همچنین لفظ اعثم را که لقب پدر او بوده است، گاهى دربارة خود ابن اعثم به کار برده‌اند. |
|
| |
|
| به طورى كه گفته شد، در بين محققان، [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] اوّلين شخصى است كه در خصوص شخصيّت ابن اعثم مطلبى ارائه داده است.بعد از او، حاجى خليفه در [[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون|كشف الظنون]] (1239/2)، [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|شيخ آغابزرگ تهرانى]] در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعه]] (220/3)، ميرزا محمّد على مدرّس در ريحانة الادب(368/7)، [[فؤاد افرام بستانى]] در دانشنامۀ بستانى (339/2)، علاّمه دهخدا در لغتنامه، و ديگران، مطالبى-با استفاده از معجم الادبا همراه با استنباط شخصى خود-آورده‌اند.غير از محققان ياد شده هستند ديگر كسانى كه در خصوص ابن اعثم و «کتاب الفتوح» وى تحقيقاتى انجام داده‌اند.در بين آنها، نظريات دو نفر غربى به نامهاى كارل برو كلمان و ام.آ.شابان، استاد دانشگاه اكستر (Exeter)، در خور توجه و تعمّق است.مطالب مربوط به تحقيقات اين دو از قول محمّد حسين روحانى (راهنماى کتاب، سال 19، ص450) نقل مى‌شود.
| | ==مذهب== |
| | یاقوت او را مورخى شیعه دانسته که نزد اصحاب حدیث ضعیف شمرده شده و تصریح کرده که خود، کتاب ابن اعثم را دیده است، اما شوشتری او را شافعى مذهب و از ثقات متقدمین دانسته است. ابن اعثم شعر نیز مى سرود و یاقوت ابیاتى از اشعار او را که برای ابوالحسین بن سلامى بیهقى انشاء کرده، آورده است. ابن حجر شعر او را متوسط شمرده است. |
|
| |
|
| الف) [[بروکلمان، کارل|کارل بروكلمان]] در تاريخ ادبيات خود دربارۀ ابن اعثم چنين مى‌آورد: محمّد بن على (و گفته شده است ابومحمّد على) بن اعثم كوفى در گذشته در حدود سال 314 هجرى كه برابر است با سال 926 ميلادى.
| | ==آثار== |
| | آثار ابن اعثم که ذکر آنها در کتب تاریخى آمده، عبارتند از: |
| | # الفتوح در تاریخ. این کتاب به نامهای تاریخ فتوح و فتوحات الشام نیز معرفى شده است. این کتاب یکى از اسناد مهم تاریخى صدر اسلام است که در آن، مؤلف از مورخان و محدثان بنامى مانند مداینى، واقدی، زهری، ابومخنف، ابن کلبى و چند راوی دیگر به عنوان منابع خود نام برده است. کتاب الفتوح از آن روی که مطالب مهمى دربارة حوادث عراق، فتح خراسان، ارمنستان، آذربایجان و همچنین جنگهای اعراب و خزرها و روابط بیزانس و اعراب دارد از اهمیت و اعتبار بسیاری برخوردار است. |
| | # تاریخ. این کتاب به گفتة یاقوت به احتمال قریب به یقین ذیلى بر کتاب اول وی یعنى فتوح است. چون به تصریح ابن حجر، کتاب فتوح وی شامل حوادث سقیفة بنى ساعده تا زمان هارون الرشید است. به احتمال قوی حوادث پس از آن، یعنى از زمان مأمون (د218ق) تا المقتدر بالله (متوفای 320ق) که در فتوح چاپ حیدرآباد آمده، باید همان ذیلى باشد که یاقوت از آن نام برده است. قسمتى از کتاب تاریخ ابن اعثم در 596ق به دستور یکى از بزرگان خوارزم و خراسان که نام وی مشخص نیست و با القاب قوام الدولة و الدین، حاتم الزمان از وی یاد شده، به وسیلة دو مترجم به فارسی ترجمه شده است. نام مترجمان را رضی‌الدین سیدالکتاب و مؤیدالدین ماثرنابادی گفته‌اند، اما در منابع در این باره اختلاف است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/711 رفیعی، علی، ج3، ص26]</ref>. |
|
| |
|
| نگاه كنيد به:16. Z.V.Toeschichtschreiber 541
| | ==پانویس== |
| | <references/> |
|
| |
|
| Frahn.Indicationbiblioyraphiques.P
| | ==منابع مقاله== |
| | [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/711 رفیعی، علی، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374] |
|
| |
|
| وستنفيلد تاريخ در گذشت او را زمانى بس ديرتر از 314 آورده است.نيز نگاه كنيد به: مجلۀ مجمع علمى عربى 6:142-143.
| | ==وابسته‌ها== |
| | | {{وابسته‌ها}} |
| او راست: «کتاب الفتوح» که تاريخى است قصّه گونه دربارۀ فتوحات و شرح زندگى نخستين خلفا تا زمان يزيد بن معاويه بر اساس نظر شيعيان ظاهرا تاريخ نويسان عرب به اين اثر اشاره نمى‌كنند.امكان دارد كه نويسندگان اهل سنّت، به دليل تمايل او به تشيع، نسبت به او بى‌اعتنا بوده‌اند(ادبيات فارسى بر مبناى تأليف استورى،2،881).همين منبع اشاره مى‌كند كه شايد ابن اعثم در كار خود از متن كامل«روايت موسوم به باهلى» در فتح آسياى ميانه بهره برده باشد؛ چه، به گفتۀ آ.ن.كرات، کتاب بلعمى در بيشتر موارد با ابن اعثم تطابق دارد نه با [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]]. و اين نشان مى‌دهد كه، بلا واسطه يا از طريق اقتباس، از مأخذ واحدى بهره‌مند شده‌اند.: توپقايى سراى 2956.
| |
| | |
| نگاه كنيد به: 47. Z.V.Togan.KorociCzondAnch.III
| |
| | |
| احمد كوفى داستان گشودن شوش و گريختن يزد گرد و كشته شدن او را از اين کتاب به فارسى ترجمه كرده و اين همان داستانى است كه جرانز Gerrans در منبع زير آن را به انگليسى در آورده است:
| |
| | |
| Ouseleyor.coll.I.63.163.
| |
| | |
| Yesdejherd,Transl.From The Pers Of A.B.Asem Of Cufaby B.Gerransin
| |
| | |
| The History Of The Conquest Of Zoosand The Flightand Murder Of
| |
| | |
| -متن فارسى در منبع ذيل منتشر شده است:
| |
| | |
| .161-152 Wilkens.Chrestomathie
| |
| | |
| -و در منبع زير به آلمانى برگردانده شده:
| |
| | |
| As.MuseumII. 161.
| |
| | |
| -بخش مربوط به گشودن نوبه در منبع زير آمده است تاريخ الادب العربى، كارل بروكلمان، ترجمۀ عربى دكتر عبدالحليم نجار، چاپ 1969، دار المعارف مصر، ج 3، ص55-56.:
| |
| | |
| .333. The Invasion Of Nubiaby W.Ouseley.orcoll.I
| |
| | |
| ب) ام.آ.شابان، استاد دانشگاه اكستر، در چاپ اخير دانشنامۀ اسلامى دربارۀ ابن اعثم مى‌گويد:ابومحمّد احمد بن الاعثم الكوفى الكندى، مورّخ عرب در قرن دوم-سوم هجرى برابر با قرن هشتم-نهم ميلادى و نويسندۀ کتاب الفتوح كه در سال 204 ه (819 ميلادى) نوشته شده است.نگاه كنيد به:1260./2 Storey, i
| |
| | |
| تنها نسخۀ خطّى کتاب در دو جلد در کتابخانۀ استانبول ذيل احمد 3 به شمارۀ 2956 نگهدارى مى‌شود.[[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] در کتاب ارشاد[معجم الادبا](379/1) دو کتاب ديگر نيز به ابن اعثم نسبت مى‌دهد كه هر دو از بين رفته‌اند.گر چه دربارۀ نويسنده چندان اطّلاعى در دست نيست، کتاب الفتوح او يكى از منابع مهم تاريخ اوليۀ عرب[آغاز اسلام]است.اين کتاب از خلافت عثمان آغاز مى‌كند و تا زمان خلافت هارون (193 ه.ق.) ادامه مى‌يابد.
| |
|
| |
|
| کتاب الفتوح ابن اعثم مخصوصا از نظر شرح دادن حوادث عراق، فتح خراسان و ارمنستان و آذربايجان، جنگهاى اعراب و خزرها، و روابط بيزانس و اعراب داراى اهميت و اعتبار است.
| |
|
| |
| مقايسۀ تاريخ ابن اعثم با احاديث مداينى، بدان سان كه به [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] منسوب
| |
|
| |
| شده، نشان مى‌دهد كه ابن اعثم نه تنها دقّت و نظارتى سودمند نسبت به احاديث ياد شده در «اخبار الرسل و الملوك» داشته، بلكه جزئيات مهمّى را نيز يادداشت كرده كه تنها در «کتاب الفتوح» وى مى‌توان يافت.
| |
|
| |
| به طورى كه در معرفى ابعاد شخصيت ابن اعثم يادآور شديم، وى علاوه بر اينكه مورّخ بوده، شاعر و محدّث نيز بوده است.به همين جهت، به دنبال معرفى ابن اعثم مورّخ، چند كلمه‌اى در خصوص ويژگيهاى ديگر وى يعنى حديث و شعر تقديم مى‌شود.
| |
|
| |
| ==ابن اعثم محدّث==[[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] در «ارشاد الاريب الى معرفة الاديب»(379/1) مى‌نويسد كه ابن اعثم «مورخ است و شيعى مذهب نوراللّه شوشترى (مجالس المؤمنين،278/1)ابن اعثم را شافعى مى‌داند.بوده و نزد اهل حديث ضعيف شمرده مى‌شود.» اينك بايد ديد چرا [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] وى را نزد اهل حديث به ضعف نسبت مى‌دهد.آيا در جملۀ «كان شيعيا و هو عند اهل الحديث ضعيف» رابطه‌اى ميان اجزاى جمله هست؟نويسنده‌اى چنين دقيق و باريك بين و محقّق، همان به گناه شيعه بودن، بايد ضعيف شمرده شود؟ اينكه تعصبات مذهبى همواره-حتّى در ميان محقّقان و نويسندگان-مايۀ تهمت زنى بوده قابل انكار نيست.آيا آنچه مرحوم محمّد پروين گنابادى در شرح حال [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] مى‌آورد، نمى‌تواند يكى از انگيزه‌هاى قضاوت منفى حموى دربارۀ ابن اعثم انگاشته شود؟
| |
|
| |
| «وى در ضمن اين سفرها با دانشمندان و محدّثان و قاريان و ديگر عالمان ديدارها كرده و از محضر آنان سودها برگرفته و گاه نيز به مناظره و بحث مى‌پرداخته است.صاحب معجم المطبوعات معجم المطبوعات العربية و المعربة، يوسف اليان سركيس،1928 مصر، ج 2، ص1941.مى‌نويسد:وى به علّت مطالعۀ برخى از کتابهاى خوارج تعصّب شديدى بر ضد على عليه‌السّلام داشت؛ چه، معتقدات خوارج سخت در ذهن وى ريشه دوانيده بود.از اين رو هنگامى كه در سال 613 در دمشق بود با يكى از علويان كه به مهر على تعصّب داشت، مناظره مى‌كرد و ميان آن دو سخنانى رد و بدل شد كه نسبت دادن آنها به على(ع) ناروا بود. بدين سبب مردم آن شهر به مخالفت شديد با وى برخاستند و نزديك بود به كشتن وى دست يازند، امّا ياقوت از بيم جان از آنجا گريخت و در حال بيم و هراس سخت به حلب رفت و از آنجا هم شهر به شهر مى‌گشت تا به خراسان رسيد.» برگزيدۀ مشترك [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]]، ترجمۀ محمّد پروين گنابادى، ص9، به نقل راهنماى کتاب(سال 19، ش 4-6، ص457)، مقالۀ محمّد حسين روحانى.
| |
|
| |
| ==ابن اعثم شاعر==به طورى كه از متن کتاب حاضر و ديگر منابع تاريخى و ادبى بر مى‌آيد،ابن اعثم، شاعر نيز بوده و اشعارى چند از او به يادگار مانده است.وى در بعضى از مطالب کتاب، بنا به موقعيت قضايا و حوادث تاريخى، ابياتى چند با عنوان «لمؤلفه» به متن افزوده است كه حكايت از تبحرّ و دقّت نظر وى دارد.علاوه بر اينها، ياقوت دو بيت شعر زير را كه ابن اعثم براى ابوالحسن بن سلاّمى بيهقى انشاء كرده، آورده است:
| |
| {{شعر}}
| |
| {{ب|''إذا اعتذر الصّديق إليك يوما''|2=''من التقصير عذر أخ مقرّ''}}
| |
| {{ب|''فصنه عن جفائك و ارض عنه''|2=''فانّ الصّفح شيمة كلّ حرّ''}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
|
| |
| == وابسته‌ها ==
| |
| {{وابسته‌ها}}
| |
|
| |
|
| [[الفتوح]] | | [[الفتوح]] |
|
| |
|
| [[الفتوح/ترجمه]] | | [[الفتوح/ترجمه]] |
| | |
| | [[جنگهای امام علی علیه‌السلام در پنج سال حکومت]] |
|
| |
|
| [[رده:زندگی‌نامه]] | | [[رده:زندگی‌نامه]] |
| | | [[رده:عاشوراپژوهان]] |
| [[رده:25 اردیبهشت الی 24 خرداد]] | | [[رده:محدثان شیعه]] |
| | [[رده:شاعران]] |
| | [[رده:مورّخان]] |
