زمزم: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - ' == معرفى اجمالى == ' به '')
     
    (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    | تصویر =NUR03945J1.jpg
    | تصویر =NUR03945J1.jpg
    خط ۵: خط ۴:
    | عنوان‌های دیگر =تاریخچه، تحولات، آثار
    | عنوان‌های دیگر =تاریخچه، تحولات، آثار
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =  
    [[رهبر، محمدتقی]] (نويسنده)
    [[رهبر، محمدتقی]] (نویسنده)
    | زبان =فارسی
    | زبان =فارسی
    | کد کنگره =‏‎‏BP‎‏ ‎‏262‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏9‎‏ز‎‏8*
    | کد کنگره =‏‎‏BP‎‏ ‎‏262‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏9‎‏ز‎‏8*
    خط ۱۵: خط ۱۴:
    | سال نشر = 1382 ش  
    | سال نشر = 1382 ش  


    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE3945AUTOMATIONCODE
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE03945AUTOMATIONCODE
    | چاپ =3
    | چاپ =3
    | شابک =964-7635-23-0
    | شابک =964-7635-23-0
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =5617
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =03945
    | کتابخوان همراه نور =03945
    | کد پدیدآور =
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پس از =
    | پیش از =
    | پیش از =
    }}
    }}
     
     
    '''زمزم''' نوشته [[رهبر، محمدتقی|محمدتقى رهبر]]، مشتمل بر پنج مقاله درباره پيشينه چشمه زمزم در مكه است كه پيش از آن در فصلنامه «ميقات حج» و اكنون در قالب كتاب منتشر شده است.<ref>مقدمه، ص14</ref>
    '''زمزم''' نوشته محمدتقى رهبر، مشتمل بر پنج مقاله درباره پيشينه چشمه زمزم در مكه است كه پيش از آن در فصلنامه «ميقات حج» و اكنون در قالب كتاب منتشر شده است<ref>مقدمه، ص14</ref>


    == ساختار ==
    == ساختار ==
     
    كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و پنج بخش است كه مطالب هر بخش در ضمن چند عنوان مطرح شده است. نویسنده در نگارش كتاب از منابع روايى و تاريخى قديم و جديد استفاده كرده است.
     
    كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و پنج بخش است كه مطالب هر بخش در ضمن چند عنوان مطرح شده است. نويسنده در نگارش كتاب از منابع روايى و تاريخى قديم و جديد استفاده كرده است.


    == گزارش محتوا ==
    == گزارش محتوا ==
    پيوند زمزم و كوثر، عنوان اولين فصل از كتاب است. پيوندى است ميان زمزم و كوثر كه يكى در زمين و جوار كعبه جاى دارد و ديگرى در بهشت برين قرار گرفته است... بارى، اگر زمزم با درخشش زيبايى كه در كتاب حج دارد، نام ابراهيم و اسماعيل و مادر موحدى چون هاجر را تداعى مى‌كند و يادآور پايدارى آن مناديان توحيد در اعماق تاريك تاريخ است، كوثر تذكار نام محمد(ص) و على(ع) و شجره طيبه نبوى و علوى است كه در آن سرزمين پاک روييده..<ref>ر.ک: متن كتاب، ص24</ref>


    براى چاه زمزم، به‌جز نام مشهور آن، نام‌هاى ديگرى در كتب لغت و حديث و سيره آورده‌اند كه در اينجا مشهورترين آنها را مى‌آوریم: [[ابن منظور، محمد بن مکرم|ابن منظور]] در «[[لسان العرب]]» گويد: زمزم را يازده نام است كه عبارتند از: «زمزم»، «مكتومه»، «مضنونه»، «شباعَه»، «سُقيا»، «الرَّواء»، «ركضة جبرئيل»، «هزمة جبرئيل»، «شفاء سقم»، «طعام طعم» و «حفيرة عبدالمطلب»<ref>همان، ص30</ref>


    پيوند زمزم و كوثر، عنوان اولين فصل از كتاب است. پيوندى است ميان زمزم و كوثر كه يكى در زمين و جوار كعبه جاى دارد و ديگرى در بهشت برين قرار گرفته است... بارى، اگر زمزم با درخشش زيبايى كه در كتاب حج دارد، نام ابراهيم و اسماعيل و مادر موحدى چون هاجر را تداعى مى‌كند و يادآور پايدارى آن مناديان توحيد در اعماق تاريك تاريخ است، كوثر تذكار نام محمد(ص) و على(ع) و شجره طيبه نبوى و علوى است كه در آن سرزمين پاك روييده...<ref>ر.ک: متن كتاب، ص24</ref>
    روايات متواتر و تأييد مورخان، تاريخچه چشمه زمزم را به دوران حضرت ابراهيم و اسماعيل(ع) مى‌رسانند. بااين‌حال، نویسنده به شعرى از خويلد بن اسد بن عبدالعزى كه پيشينه زمزم را به عهد آدم(ع) رسانده اشاره كرده و آن را تنها منبع اين ديدگاه مى‌داند<ref>ر.ک: همان، ص49</ref>
     
    براى چاه زمزم، به‌جز نام مشهور آن، نام‌هاى ديگرى در كتب لغت و حديث و سيره آورده‌اند كه در اينجا مشهورترين آنها را مى‌آوريم: [[ابن منظور، محمد بن مکرم|ابن منظور]] در «[[لسان العرب]]» گويد: زمزم را يازده نام است كه عبارتند از: «زمزم»، «مكتومه»، «مضنونه»، «شباعَه»، «سُقيا»، «الرَّواء»، «ركضة جبرئيل»، «هزمة جبرئيل»، «شفاء سقم»، «طعام طعم» و «حفيرة عبدالمطلب»<ref>همان، ص30</ref>
     
    روايات متواتر و تأييد مورخان، تاريخچه چشمه زمزم را به دوران حضرت ابراهيم و اسماعيل(ع) مى‌رسانند. بااين‌حال، نويسنده به شعرى از خويلد بن اسد بن عبدالعزى كه پيشينه زمزم را به عهد آدم(ع) رسانده اشاره كرده و آن را تنها منبع اين ديدگاه مى‌داند<ref>ر.ک: همان، ص49</ref>


    ديگر موضوع كتاب با عنوان تبرك و استشفاء به زمزم با حديثى از [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين(ع)]] آغاز شده كه: «بهترين آب بر روى زمين آب زمزم است». تبرّك جستن و استشفا به آن، براى دردهاى جسمى و روحى، از سنّت‌هاى حسنه‌اى است كه از ديرباز مورد توجّه بوده و تجربه شده است. از برخى روايات تاريخى نيز استفاده مى‌شود كه آثار و بركات زمزم، قبل از اسلام و در ميان ساير ملل نيز مورد توجّه و عنايت بوده است<ref>ر.ک: همان، ص95</ref>
    ديگر موضوع كتاب با عنوان تبرک و استشفاء به زمزم با حديثى از [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين(ع)]] آغاز شده كه: «بهترين آب بر روى زمين آب زمزم است». تبرّك جستن و استشفا به آن، براى دردهاى جسمى و روحى، از سنّت‌هاى حسنه‌اى است كه از ديرباز مورد توجّه بوده و تجربه شده است. از برخى روايات تاريخى نيز استفاده مى‌شود كه آثار و بركات زمزم، قبل از اسلام و در ميان ساير ملل نيز مورد توجّه و عنايت بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص95</ref>


    «زمزم در تحولات تاريخ» عنوان يكى ديگر از مباحث كتاب است. نويسنده با استفاده از مستندات تاريخى، اين موضوع را در سه دوره بررسى كرده است. زمزم در دوران ابراهيم و اسماعيل، زمزم پس از اسماعيل و عبدالمطلب و حفر زمزم. از روايات چنين برمى‌آيد كه ابراهيم و اسماعيل اين چشمه را به‌صورت چاهى درآوردند تا از دستبرد حوادث مصون بماند و آب آن فزونى گيرد و كفاف ساكنان و مسافران را بدهد. فاكهى، تاريخ‌نگار مكه نيز از حفر زمزم به‌وسيله ابراهيم سخن گفته است<ref>همان، ص133</ref>
    «زمزم در تحولات تاريخ» عنوان يكى ديگر از مباحث كتاب است. نویسنده با استفاده از مستندات تاريخى، اين موضوع را در سه دوره بررسى كرده است. زمزم در دوران ابراهيم و اسماعيل، زمزم پس از اسماعيل و عبدالمطلب و حفر زمزم. از روايات چنين برمى‌آيد كه ابراهيم و اسماعيل اين چشمه را به‌صورت چاهى درآوردند تا از دستبرد حوادث مصون بماند و آب آن فزونى گيرد و كفاف ساكنان و مسافران را بدهد. فاكهى، تاريخ‌نگار مكه نيز از حفر زمزم به‌وسيله ابراهيم سخن گفته است.<ref>همان، ص133</ref>


    اسماعيل ذبيح، بيش از صد سال در جوار حرم زيست تا روزى كه بدرود حيات گفت و در جوار كعبه و در حجر اسماعيل آرميد و فرزندان اسماعيل در آن سرزمين مأوى گزيدند و قبايل «جرهم» كه پيوند سببى با اسماعيل و با فرزندان اسماعيل برقرار كرده بودند، جامعه شهر مكّه را تشكيل دادند و آب زمزم همچنان سرچشمه حيات مكّيان بود، اما از آنجا كه نسل‌ها و جامعه‌ها از آفات اعتقادى و اخلاقى همواره سالم نمى‌ماند، جرهم نيز از صراط مستقيمِ ترسيم‌شده به‌وسيله ابراهيم و اسماعيل منحرف شدند و نعمت خداوندى را ناسپاسى كردند و سرانجام آن ناسپاسى اين شد كه نعمت حق زوال پذيرد<ref>همان، ص136</ref>
    اسماعيل ذبيح، بيش از صد سال در جوار حرم زيست تا روزى كه بدرود حيات گفت و در جوار كعبه و در حجر اسماعيل آرميد و فرزندان اسماعيل در آن سرزمين مأوى گزيدند و قبايل «جرهم» كه پيوند سببى با اسماعيل و با فرزندان اسماعيل برقرار كرده بودند، جامعه شهر مكّه را تشكيل دادند و آب زمزم همچنان سرچشمه حيات مكّيان بود، اما از آنجا كه نسل‌ها و جامعه‌ها از آفات اعتقادى و اخلاقى همواره سالم نمى‌ماند، جرهم نيز از صراط مستقيمِ ترسيم‌شده به‌وسيله ابراهيم و اسماعيل منحرف شدند و نعمت خداوندى را ناسپاسى كردند و سرانجام آن ناسپاسى اين شد كه نعمت حق زوال پذيرد<ref>همان، ص136</ref>
    خط ۵۲: خط ۴۷:
    به همين دلايل بود كه خداوند افتخار حفر زمزم و سقايت حاجيان را به او ارزانى داشت. درست متعاقب پايدارى‌اش در حرم و وفادارى‌اش نسبت به بيت‌اللَّه بود كه آن خواب تاريخى را ديد و هاتفى وى را مأمور حفر زمزم ساخت. در خصوص اقدام عبدالمطلب به حفر زمزم و مقدّمات آن، برخى تاريخ‌نگاران چنين گفته‌اند: عبدالمطلب، بزرگ قريش بود و سقايت حاجيان را بر عهده داشت و از چاه‌هاى اطراف مكه با شتران خود آب مى‌آورد و به زائران بيت مى‌نوشاند<ref>همان، ص141-144</ref>هرچند براى حفر زمزم توسط عبدالمطلب تاريخ دقيقى ذكر نشده، اما برخى از محققان كوشيده‌اند تاريخ حفر زمزم توسط عبدالمطلب را با مقايسه ميلاد پيامبر(ص) در سال عام‌الفيل و مانند آن روشن سازند<ref>ر.ک: همان، ص156</ref>
    به همين دلايل بود كه خداوند افتخار حفر زمزم و سقايت حاجيان را به او ارزانى داشت. درست متعاقب پايدارى‌اش در حرم و وفادارى‌اش نسبت به بيت‌اللَّه بود كه آن خواب تاريخى را ديد و هاتفى وى را مأمور حفر زمزم ساخت. در خصوص اقدام عبدالمطلب به حفر زمزم و مقدّمات آن، برخى تاريخ‌نگاران چنين گفته‌اند: عبدالمطلب، بزرگ قريش بود و سقايت حاجيان را بر عهده داشت و از چاه‌هاى اطراف مكه با شتران خود آب مى‌آورد و به زائران بيت مى‌نوشاند<ref>همان، ص141-144</ref>هرچند براى حفر زمزم توسط عبدالمطلب تاريخ دقيقى ذكر نشده، اما برخى از محققان كوشيده‌اند تاريخ حفر زمزم توسط عبدالمطلب را با مقايسه ميلاد پيامبر(ص) در سال عام‌الفيل و مانند آن روشن سازند<ref>ر.ک: همان، ص156</ref>


    منابع طبيعى زمزم و آب‌هاى مكه آخرين فصل كتاب است. هرچند منبع اصلى زمزم، چشمه فيض ربّانى است كه در دل صحراى سوزان جوشيده است و تا قيامت نخواهد خشكيد و از اين بابت جاى سخن نيست، امّا از لحاظ طبيعى و جغرافيايى قابل ذكر است كه در سرزمين مكّه چاه‌هاى متعددى نيز وجود داشته كه مردم اين سرزمين براى خود و مزارع و احشامشان از آن استفاده مى‌كردند و زائران بيت‌اللَّه بدان وسيله نيازشان را رفع مى‌نمودند<ref>همان، ص163</ref>باران‌ها و سيل‌ها و چشمه‌ها و چاه‌هاى ديگر مكه در منابع تاريخى ذكر شده و نويسنده آنها را مورد بررسى قرار داده است<ref>ر.ک: همان، ص172-165</ref>
    منابع طبيعى زمزم و آب‌هاى مكه آخرين فصل كتاب است. هرچند منبع اصلى زمزم، چشمه فيض ربّانى است كه در دل صحراى سوزان جوشيده است و تا قيامت نخواهد خشكيد و از اين بابت جاى سخن نيست، امّا از لحاظ طبيعى و جغرافيايى قابل ذكر است كه در سرزمين مكّه چاه‌هاى متعددى نيز وجود داشته كه مردم اين سرزمين براى خود و مزارع و احشامشان از آن استفاده می‌كردند و زائران بيت‌اللَّه بدان وسيله نيازشان را رفع مى‌نمودند<ref>همان، ص163</ref>باران‌ها و سيل‌ها و چشمه‌ها و چاه‌هاى ديگر مكه در منابع تاريخى ذكر شده و نویسنده آنها را مورد بررسى قرار داده است.<ref>ر.ک: همان، ص172-165</ref>


    نويسنده مقدار مواد معدنى زمزم و نيز شيوه پاك‌سازى امروزه آن را نيز مورد بحث قرار داده است. درباره بهداشتى كردن آب زمزم مى‌خوانيم: «درهرحال، براى رفع احتمالات در خصوص آلودگى آب زمزم با عوامل خارجى يا نفوذ آب‌ها از اطراف حرم، متولّيان حرم مكّى اقدامات لازم را جهت پاك‌سازى و بهداشتى كردن و سرد كردن و قابل شرب ساختن آن انجام داده‌اند كه براى زائران دغدغه خاطرى از اين بابت ايجاد نكند»<ref>همان، ص176</ref>
    نویسنده مقدار مواد معدنى زمزم و نيز شيوه پاک‌سازى امروزه آن را نيز مورد بحث قرار داده است. درباره بهداشتى كردن آب زمزم مى‌خوانيم: «درهرحال، براى رفع احتمالات در خصوص آلودگى آب زمزم با عوامل خارجى يا نفوذ آب‌ها از اطراف حرم، متولّيان حرم مكّى اقدامات لازم را جهت پاک‌سازى و بهداشتى كردن و سرد كردن و قابل شرب ساختن آن انجام داده‌اند كه براى زائران دغدغه خاطرى از اين بابت ايجاد نكند»<ref>همان، ص176</ref>


    در آخرين سطرهاى كتاب به آداب آشاميدن زمزم به نقل از موسوعه فقه [[ابن‌عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]] چنين اشاره شده است: «براى آشاميدن آب زمزم، بايد به شش چيز توجّه داشت: رو به قبله ايستادن، بسم اللَّه گفتن، سه بار نوشيدن، سيراب شدن، حمد خدا پس از آشاميدن، آنگاه اين دعا را خواندن: «اللَّهمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ داءٍ»<ref>همان، ص179</ref>
    در آخرين سطرهاى كتاب به آداب آشاميدن زمزم به نقل از موسوعه فقه [[ابن عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]] چنين اشاره شده است: «براى آشاميدن آب زمزم، بايد به شش چيز توجّه داشت: رو به قبله ايستادن، بسم اللَّه گفتن، سه بار نوشيدن، سيراب شدن، حمد خدا پس از آشاميدن، آنگاه اين دعا را خواندن: «اللَّهمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ داءٍ»<ref>همان، ص179</ref>


    == وضعيت كتاب ==
    == وضعيت كتاب ==


     
    فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است. آدرس مطالب و ارجاعات و برخى توضيحات نویسنده در پاورقى‌هاى كتاب آمده است.
    فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است. آدرس مطالب و ارجاعات و برخى توضيحات نويسنده در پاورقى‌هاى كتاب آمده است.


    ==پانويس ==
    ==پانويس ==
    خط ۷۰: خط ۶۴:
    مقدمه و متن كتاب.
    مقدمه و متن كتاب.


    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    [[درسهای سیاسی از نهج‌البلاغه]]


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۰۵:۰۵

    زمزم
    زمزم
    پدیدآورانرهبر، محمدتقی (نویسنده)
    عنوان‌های دیگرتاریخچه، تحولات، آثار
    ناشرمشعر
    مکان نشرتهران - ایران
    سال نشر1382 ش
    چاپ3
    شابک964-7635-23-0
    موضوعزمزم
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‎‏BP‎‏ ‎‏262‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏9‎‏ز‎‏8*
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    زمزم نوشته محمدتقى رهبر، مشتمل بر پنج مقاله درباره پيشينه چشمه زمزم در مكه است كه پيش از آن در فصلنامه «ميقات حج» و اكنون در قالب كتاب منتشر شده است.[۱]

    ساختار

    كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و پنج بخش است كه مطالب هر بخش در ضمن چند عنوان مطرح شده است. نویسنده در نگارش كتاب از منابع روايى و تاريخى قديم و جديد استفاده كرده است.

    گزارش محتوا

    پيوند زمزم و كوثر، عنوان اولين فصل از كتاب است. پيوندى است ميان زمزم و كوثر كه يكى در زمين و جوار كعبه جاى دارد و ديگرى در بهشت برين قرار گرفته است... بارى، اگر زمزم با درخشش زيبايى كه در كتاب حج دارد، نام ابراهيم و اسماعيل و مادر موحدى چون هاجر را تداعى مى‌كند و يادآور پايدارى آن مناديان توحيد در اعماق تاريك تاريخ است، كوثر تذكار نام محمد(ص) و على(ع) و شجره طيبه نبوى و علوى است كه در آن سرزمين پاک روييده..[۲]

    براى چاه زمزم، به‌جز نام مشهور آن، نام‌هاى ديگرى در كتب لغت و حديث و سيره آورده‌اند كه در اينجا مشهورترين آنها را مى‌آوریم: ابن منظور در «لسان العرب» گويد: زمزم را يازده نام است كه عبارتند از: «زمزم»، «مكتومه»، «مضنونه»، «شباعَه»، «سُقيا»، «الرَّواء»، «ركضة جبرئيل»، «هزمة جبرئيل»، «شفاء سقم»، «طعام طعم» و «حفيرة عبدالمطلب»[۳]

    روايات متواتر و تأييد مورخان، تاريخچه چشمه زمزم را به دوران حضرت ابراهيم و اسماعيل(ع) مى‌رسانند. بااين‌حال، نویسنده به شعرى از خويلد بن اسد بن عبدالعزى كه پيشينه زمزم را به عهد آدم(ع) رسانده اشاره كرده و آن را تنها منبع اين ديدگاه مى‌داند[۴]

    ديگر موضوع كتاب با عنوان تبرک و استشفاء به زمزم با حديثى از اميرالمؤمنين(ع) آغاز شده كه: «بهترين آب بر روى زمين آب زمزم است». تبرّك جستن و استشفا به آن، براى دردهاى جسمى و روحى، از سنّت‌هاى حسنه‌اى است كه از ديرباز مورد توجّه بوده و تجربه شده است. از برخى روايات تاريخى نيز استفاده مى‌شود كه آثار و بركات زمزم، قبل از اسلام و در ميان ساير ملل نيز مورد توجّه و عنايت بوده است.[۵]

    «زمزم در تحولات تاريخ» عنوان يكى ديگر از مباحث كتاب است. نویسنده با استفاده از مستندات تاريخى، اين موضوع را در سه دوره بررسى كرده است. زمزم در دوران ابراهيم و اسماعيل، زمزم پس از اسماعيل و عبدالمطلب و حفر زمزم. از روايات چنين برمى‌آيد كه ابراهيم و اسماعيل اين چشمه را به‌صورت چاهى درآوردند تا از دستبرد حوادث مصون بماند و آب آن فزونى گيرد و كفاف ساكنان و مسافران را بدهد. فاكهى، تاريخ‌نگار مكه نيز از حفر زمزم به‌وسيله ابراهيم سخن گفته است.[۶]

    اسماعيل ذبيح، بيش از صد سال در جوار حرم زيست تا روزى كه بدرود حيات گفت و در جوار كعبه و در حجر اسماعيل آرميد و فرزندان اسماعيل در آن سرزمين مأوى گزيدند و قبايل «جرهم» كه پيوند سببى با اسماعيل و با فرزندان اسماعيل برقرار كرده بودند، جامعه شهر مكّه را تشكيل دادند و آب زمزم همچنان سرچشمه حيات مكّيان بود، اما از آنجا كه نسل‌ها و جامعه‌ها از آفات اعتقادى و اخلاقى همواره سالم نمى‌ماند، جرهم نيز از صراط مستقيمِ ترسيم‌شده به‌وسيله ابراهيم و اسماعيل منحرف شدند و نعمت خداوندى را ناسپاسى كردند و سرانجام آن ناسپاسى اين شد كه نعمت حق زوال پذيرد[۷]

    عبدالمطلب نياى گرامى پيامبر اكرم(ص) چهره برجسته بنى‌هاشم و قريش و برترين مرد موجه مكه بود كه سقايت حاجيان را بر عهده داشت. مقام و منزلت عبدالمطلب، علاوه بر شخصيت خانوادگى‌اش، ايمان و شجاعت و بزرگوارى و كياست او بود كه جايگاه اجتماعى او را در ميان مكّيان و اعراب منطقه موجّه مى‌ساخت و داستان گفتگوى او با ابرهه كه به قصد ويران كردن مكّه آمده بود، در تواريخ معروف است، كه از عظمت اين شخيصت و روح بلند او حكايت دارد.

    به همين دلايل بود كه خداوند افتخار حفر زمزم و سقايت حاجيان را به او ارزانى داشت. درست متعاقب پايدارى‌اش در حرم و وفادارى‌اش نسبت به بيت‌اللَّه بود كه آن خواب تاريخى را ديد و هاتفى وى را مأمور حفر زمزم ساخت. در خصوص اقدام عبدالمطلب به حفر زمزم و مقدّمات آن، برخى تاريخ‌نگاران چنين گفته‌اند: عبدالمطلب، بزرگ قريش بود و سقايت حاجيان را بر عهده داشت و از چاه‌هاى اطراف مكه با شتران خود آب مى‌آورد و به زائران بيت مى‌نوشاند[۸]هرچند براى حفر زمزم توسط عبدالمطلب تاريخ دقيقى ذكر نشده، اما برخى از محققان كوشيده‌اند تاريخ حفر زمزم توسط عبدالمطلب را با مقايسه ميلاد پيامبر(ص) در سال عام‌الفيل و مانند آن روشن سازند[۹]

    منابع طبيعى زمزم و آب‌هاى مكه آخرين فصل كتاب است. هرچند منبع اصلى زمزم، چشمه فيض ربّانى است كه در دل صحراى سوزان جوشيده است و تا قيامت نخواهد خشكيد و از اين بابت جاى سخن نيست، امّا از لحاظ طبيعى و جغرافيايى قابل ذكر است كه در سرزمين مكّه چاه‌هاى متعددى نيز وجود داشته كه مردم اين سرزمين براى خود و مزارع و احشامشان از آن استفاده می‌كردند و زائران بيت‌اللَّه بدان وسيله نيازشان را رفع مى‌نمودند[۱۰]باران‌ها و سيل‌ها و چشمه‌ها و چاه‌هاى ديگر مكه در منابع تاريخى ذكر شده و نویسنده آنها را مورد بررسى قرار داده است.[۱۱]

    نویسنده مقدار مواد معدنى زمزم و نيز شيوه پاک‌سازى امروزه آن را نيز مورد بحث قرار داده است. درباره بهداشتى كردن آب زمزم مى‌خوانيم: «درهرحال، براى رفع احتمالات در خصوص آلودگى آب زمزم با عوامل خارجى يا نفوذ آب‌ها از اطراف حرم، متولّيان حرم مكّى اقدامات لازم را جهت پاک‌سازى و بهداشتى كردن و سرد كردن و قابل شرب ساختن آن انجام داده‌اند كه براى زائران دغدغه خاطرى از اين بابت ايجاد نكند»[۱۲]

    در آخرين سطرهاى كتاب به آداب آشاميدن زمزم به نقل از موسوعه فقه ابن عباس چنين اشاره شده است: «براى آشاميدن آب زمزم، بايد به شش چيز توجّه داشت: رو به قبله ايستادن، بسم اللَّه گفتن، سه بار نوشيدن، سيراب شدن، حمد خدا پس از آشاميدن، آنگاه اين دعا را خواندن: «اللَّهمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ داءٍ»[۱۳]

    وضعيت كتاب

    فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است. آدرس مطالب و ارجاعات و برخى توضيحات نویسنده در پاورقى‌هاى كتاب آمده است.

    پانويس

    1. مقدمه، ص14
    2. ر.ک: متن كتاب، ص24
    3. همان، ص30
    4. ر.ک: همان، ص49
    5. ر.ک: همان، ص95
    6. همان، ص133
    7. همان، ص136
    8. همان، ص141-144
    9. ر.ک: همان، ص156
    10. همان، ص163
    11. ر.ک: همان، ص172-165
    12. همان، ص176
    13. همان، ص179

    منابع مقاله

    مقدمه و متن كتاب.

    وابسته‌ها