زمزم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' == معرفى اجمالى == ' به '') |
|||
| (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| تصویر =NUR03945J1.jpg | | تصویر =NUR03945J1.jpg | ||
| خط ۵: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر =تاریخچه، تحولات، آثار | | عنوان‌های دیگر =تاریخچه، تحولات، آثار | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[رهبر، محمدتقی]] ( | [[رهبر، محمدتقی]] (نویسنده) | ||
| زبان =فارسی | | زبان =فارسی | ||
| کد کنگره =BP 262/2 /ر9ز8* | | کد کنگره =BP 262/2 /ر9ز8* | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۴: | ||
| سال نشر = 1382 ش | | سال نشر = 1382 ش | ||
| کد اتوماسیون = | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE03945AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =3 | | چاپ =3 | ||
| شابک =964-7635-23-0 | | شابک =964-7635-23-0 | ||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =03945 | |||
| کتابخوان همراه نور =03945 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''زمزم''' نوشته [[رهبر، محمدتقی|محمدتقى رهبر]]، مشتمل بر پنج مقاله درباره پيشينه چشمه زمزم در مكه است كه پيش از آن در فصلنامه «ميقات حج» و اكنون در قالب كتاب منتشر شده است.<ref>مقدمه، ص14</ref> | |||
'''زمزم''' نوشته محمدتقى | |||
== ساختار == | == ساختار == | ||
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و پنج بخش است كه مطالب هر بخش در ضمن چند عنوان مطرح شده است. نویسنده در نگارش كتاب از منابع روايى و تاريخى قديم و جديد استفاده كرده است. | |||
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و پنج بخش است كه مطالب هر بخش در ضمن چند عنوان مطرح شده است. | |||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
پيوند زمزم و كوثر، عنوان اولين فصل از كتاب است. پيوندى است ميان زمزم و كوثر كه يكى در زمين و جوار كعبه جاى دارد و ديگرى در بهشت برين قرار گرفته است... بارى، اگر زمزم با درخشش زيبايى كه در كتاب حج دارد، نام ابراهيم و اسماعيل و مادر موحدى چون هاجر را تداعى مى‌كند و يادآور پايدارى آن مناديان توحيد در اعماق تاريك تاريخ است، كوثر تذكار نام محمد(ص) و على(ع) و شجره طيبه نبوى و علوى است كه در آن سرزمين پاک روييده..<ref>ر.ک: متن كتاب، ص24</ref> | |||
براى چاه زمزم، به‌جز نام مشهور آن، نام‌هاى ديگرى در كتب لغت و حديث و سيره آورده‌اند كه در اينجا مشهورترين آنها را مى‌آوریم: [[ابن منظور، محمد بن مکرم|ابن منظور]] در «[[لسان العرب]]» گويد: زمزم را يازده نام است كه عبارتند از: «زمزم»، «مكتومه»، «مضنونه»، «شباعَه»، «سُقيا»، «الرَّواء»، «ركضة جبرئيل»، «هزمة جبرئيل»، «شفاء سقم»، «طعام طعم» و «حفيرة عبدالمطلب»<ref>همان، ص30</ref> | |||
روايات متواتر و تأييد مورخان، تاريخچه چشمه زمزم را به دوران حضرت ابراهيم و اسماعيل(ع) مى‌رسانند. بااين‌حال، نویسنده به شعرى از خويلد بن اسد بن عبدالعزى كه پيشينه زمزم را به عهد آدم(ع) رسانده اشاره كرده و آن را تنها منبع اين ديدگاه مى‌داند<ref>ر.ک: همان، ص49</ref> | |||
روايات متواتر و تأييد مورخان، تاريخچه چشمه زمزم را به دوران حضرت ابراهيم و اسماعيل(ع) مى‌رسانند. بااين‌حال، | |||
ديگر موضوع كتاب با عنوان | ديگر موضوع كتاب با عنوان تبرک و استشفاء به زمزم با حديثى از [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين(ع)]] آغاز شده كه: «بهترين آب بر روى زمين آب زمزم است». تبرّك جستن و استشفا به آن، براى دردهاى جسمى و روحى، از سنّت‌هاى حسنه‌اى است كه از ديرباز مورد توجّه بوده و تجربه شده است. از برخى روايات تاريخى نيز استفاده مى‌شود كه آثار و بركات زمزم، قبل از اسلام و در ميان ساير ملل نيز مورد توجّه و عنايت بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص95</ref> | ||
«زمزم در تحولات تاريخ» عنوان يكى ديگر از مباحث كتاب است. | «زمزم در تحولات تاريخ» عنوان يكى ديگر از مباحث كتاب است. نویسنده با استفاده از مستندات تاريخى، اين موضوع را در سه دوره بررسى كرده است. زمزم در دوران ابراهيم و اسماعيل، زمزم پس از اسماعيل و عبدالمطلب و حفر زمزم. از روايات چنين برمى‌آيد كه ابراهيم و اسماعيل اين چشمه را به‌صورت چاهى درآوردند تا از دستبرد حوادث مصون بماند و آب آن فزونى گيرد و كفاف ساكنان و مسافران را بدهد. فاكهى، تاريخ‌نگار مكه نيز از حفر زمزم به‌وسيله ابراهيم سخن گفته است.<ref>همان، ص133</ref> | ||
اسماعيل ذبيح، بيش از صد سال در جوار حرم زيست تا روزى كه بدرود حيات گفت و در جوار كعبه و در حجر اسماعيل آرميد و فرزندان اسماعيل در آن سرزمين مأوى گزيدند و قبايل «جرهم» كه پيوند سببى با اسماعيل و با فرزندان اسماعيل برقرار كرده بودند، جامعه شهر مكّه را تشكيل دادند و آب زمزم همچنان سرچشمه حيات مكّيان بود، اما از آنجا كه نسل‌ها و جامعه‌ها از آفات اعتقادى و اخلاقى همواره سالم نمى‌ماند، جرهم نيز از صراط مستقيمِ ترسيم‌شده به‌وسيله ابراهيم و اسماعيل منحرف شدند و نعمت خداوندى را ناسپاسى كردند و سرانجام آن ناسپاسى اين شد كه نعمت حق زوال پذيرد<ref>همان، ص136</ref> | اسماعيل ذبيح، بيش از صد سال در جوار حرم زيست تا روزى كه بدرود حيات گفت و در جوار كعبه و در حجر اسماعيل آرميد و فرزندان اسماعيل در آن سرزمين مأوى گزيدند و قبايل «جرهم» كه پيوند سببى با اسماعيل و با فرزندان اسماعيل برقرار كرده بودند، جامعه شهر مكّه را تشكيل دادند و آب زمزم همچنان سرچشمه حيات مكّيان بود، اما از آنجا كه نسل‌ها و جامعه‌ها از آفات اعتقادى و اخلاقى همواره سالم نمى‌ماند، جرهم نيز از صراط مستقيمِ ترسيم‌شده به‌وسيله ابراهيم و اسماعيل منحرف شدند و نعمت خداوندى را ناسپاسى كردند و سرانجام آن ناسپاسى اين شد كه نعمت حق زوال پذيرد<ref>همان، ص136</ref> | ||
| خط ۵۲: | خط ۴۷: | ||
به همين دلايل بود كه خداوند افتخار حفر زمزم و سقايت حاجيان را به او ارزانى داشت. درست متعاقب پايدارى‌اش در حرم و وفادارى‌اش نسبت به بيت‌اللَّه بود كه آن خواب تاريخى را ديد و هاتفى وى را مأمور حفر زمزم ساخت. در خصوص اقدام عبدالمطلب به حفر زمزم و مقدّمات آن، برخى تاريخ‌نگاران چنين گفته‌اند: عبدالمطلب، بزرگ قريش بود و سقايت حاجيان را بر عهده داشت و از چاه‌هاى اطراف مكه با شتران خود آب مى‌آورد و به زائران بيت مى‌نوشاند<ref>همان، ص141-144</ref>هرچند براى حفر زمزم توسط عبدالمطلب تاريخ دقيقى ذكر نشده، اما برخى از محققان كوشيده‌اند تاريخ حفر زمزم توسط عبدالمطلب را با مقايسه ميلاد پيامبر(ص) در سال عام‌الفيل و مانند آن روشن سازند<ref>ر.ک: همان، ص156</ref> | به همين دلايل بود كه خداوند افتخار حفر زمزم و سقايت حاجيان را به او ارزانى داشت. درست متعاقب پايدارى‌اش در حرم و وفادارى‌اش نسبت به بيت‌اللَّه بود كه آن خواب تاريخى را ديد و هاتفى وى را مأمور حفر زمزم ساخت. در خصوص اقدام عبدالمطلب به حفر زمزم و مقدّمات آن، برخى تاريخ‌نگاران چنين گفته‌اند: عبدالمطلب، بزرگ قريش بود و سقايت حاجيان را بر عهده داشت و از چاه‌هاى اطراف مكه با شتران خود آب مى‌آورد و به زائران بيت مى‌نوشاند<ref>همان، ص141-144</ref>هرچند براى حفر زمزم توسط عبدالمطلب تاريخ دقيقى ذكر نشده، اما برخى از محققان كوشيده‌اند تاريخ حفر زمزم توسط عبدالمطلب را با مقايسه ميلاد پيامبر(ص) در سال عام‌الفيل و مانند آن روشن سازند<ref>ر.ک: همان، ص156</ref> | ||
منابع طبيعى زمزم و آب‌هاى مكه آخرين فصل كتاب است. هرچند منبع اصلى زمزم، چشمه فيض ربّانى است كه در دل صحراى سوزان جوشيده است و تا قيامت نخواهد خشكيد و از اين بابت جاى سخن نيست، امّا از لحاظ طبيعى و جغرافيايى قابل ذكر است كه در سرزمين مكّه چاه‌هاى متعددى نيز وجود داشته كه مردم اين سرزمين براى خود و مزارع و احشامشان از آن استفاده | منابع طبيعى زمزم و آب‌هاى مكه آخرين فصل كتاب است. هرچند منبع اصلى زمزم، چشمه فيض ربّانى است كه در دل صحراى سوزان جوشيده است و تا قيامت نخواهد خشكيد و از اين بابت جاى سخن نيست، امّا از لحاظ طبيعى و جغرافيايى قابل ذكر است كه در سرزمين مكّه چاه‌هاى متعددى نيز وجود داشته كه مردم اين سرزمين براى خود و مزارع و احشامشان از آن استفاده می‌كردند و زائران بيت‌اللَّه بدان وسيله نيازشان را رفع مى‌نمودند<ref>همان، ص163</ref>باران‌ها و سيل‌ها و چشمه‌ها و چاه‌هاى ديگر مكه در منابع تاريخى ذكر شده و نویسنده آنها را مورد بررسى قرار داده است.<ref>ر.ک: همان، ص172-165</ref> | ||
نویسنده مقدار مواد معدنى زمزم و نيز شيوه پاک‌سازى امروزه آن را نيز مورد بحث قرار داده است. درباره بهداشتى كردن آب زمزم مى‌خوانيم: «درهرحال، براى رفع احتمالات در خصوص آلودگى آب زمزم با عوامل خارجى يا نفوذ آب‌ها از اطراف حرم، متولّيان حرم مكّى اقدامات لازم را جهت پاک‌سازى و بهداشتى كردن و سرد كردن و قابل شرب ساختن آن انجام داده‌اند كه براى زائران دغدغه خاطرى از اين بابت ايجاد نكند»<ref>همان، ص176</ref> | |||
در آخرين سطرهاى كتاب به آداب آشاميدن زمزم به نقل از موسوعه فقه [[ | در آخرين سطرهاى كتاب به آداب آشاميدن زمزم به نقل از موسوعه فقه [[ابن عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]] چنين اشاره شده است: «براى آشاميدن آب زمزم، بايد به شش چيز توجّه داشت: رو به قبله ايستادن، بسم اللَّه گفتن، سه بار نوشيدن، سيراب شدن، حمد خدا پس از آشاميدن، آنگاه اين دعا را خواندن: «اللَّهمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ داءٍ»<ref>همان، ص179</ref> | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است. آدرس مطالب و ارجاعات و برخى توضيحات نویسنده در پاورقى‌هاى كتاب آمده است. | |||
فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است. آدرس مطالب و ارجاعات و برخى توضيحات | |||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
| خط ۷۰: | خط ۶۴: | ||
مقدمه و متن كتاب. | مقدمه و متن كتاب. | ||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[درسهای سیاسی از نهج‌البلاغه]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۰۵:۰۵
| زمزم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رهبر، محمدتقی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تاریخچه، تحولات، آثار |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1382 ش |
| چاپ | 3 |
| شابک | 964-7635-23-0 |
| موضوع | زمزم |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 262/2 /ر9ز8* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
زمزم نوشته محمدتقى رهبر، مشتمل بر پنج مقاله درباره پيشينه چشمه زمزم در مكه است كه پيش از آن در فصلنامه «ميقات حج» و اكنون در قالب كتاب منتشر شده است.[۱]
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و پنج بخش است كه مطالب هر بخش در ضمن چند عنوان مطرح شده است. نویسنده در نگارش كتاب از منابع روايى و تاريخى قديم و جديد استفاده كرده است.
گزارش محتوا
پيوند زمزم و كوثر، عنوان اولين فصل از كتاب است. پيوندى است ميان زمزم و كوثر كه يكى در زمين و جوار كعبه جاى دارد و ديگرى در بهشت برين قرار گرفته است... بارى، اگر زمزم با درخشش زيبايى كه در كتاب حج دارد، نام ابراهيم و اسماعيل و مادر موحدى چون هاجر را تداعى مى‌كند و يادآور پايدارى آن مناديان توحيد در اعماق تاريك تاريخ است، كوثر تذكار نام محمد(ص) و على(ع) و شجره طيبه نبوى و علوى است كه در آن سرزمين پاک روييده..[۲]
براى چاه زمزم، به‌جز نام مشهور آن، نام‌هاى ديگرى در كتب لغت و حديث و سيره آورده‌اند كه در اينجا مشهورترين آنها را مى‌آوریم: ابن منظور در «لسان العرب» گويد: زمزم را يازده نام است كه عبارتند از: «زمزم»، «مكتومه»، «مضنونه»، «شباعَه»، «سُقيا»، «الرَّواء»، «ركضة جبرئيل»، «هزمة جبرئيل»، «شفاء سقم»، «طعام طعم» و «حفيرة عبدالمطلب»[۳]
روايات متواتر و تأييد مورخان، تاريخچه چشمه زمزم را به دوران حضرت ابراهيم و اسماعيل(ع) مى‌رسانند. بااين‌حال، نویسنده به شعرى از خويلد بن اسد بن عبدالعزى كه پيشينه زمزم را به عهد آدم(ع) رسانده اشاره كرده و آن را تنها منبع اين ديدگاه مى‌داند[۴]
ديگر موضوع كتاب با عنوان تبرک و استشفاء به زمزم با حديثى از اميرالمؤمنين(ع) آغاز شده كه: «بهترين آب بر روى زمين آب زمزم است». تبرّك جستن و استشفا به آن، براى دردهاى جسمى و روحى، از سنّت‌هاى حسنه‌اى است كه از ديرباز مورد توجّه بوده و تجربه شده است. از برخى روايات تاريخى نيز استفاده مى‌شود كه آثار و بركات زمزم، قبل از اسلام و در ميان ساير ملل نيز مورد توجّه و عنايت بوده است.[۵]
«زمزم در تحولات تاريخ» عنوان يكى ديگر از مباحث كتاب است. نویسنده با استفاده از مستندات تاريخى، اين موضوع را در سه دوره بررسى كرده است. زمزم در دوران ابراهيم و اسماعيل، زمزم پس از اسماعيل و عبدالمطلب و حفر زمزم. از روايات چنين برمى‌آيد كه ابراهيم و اسماعيل اين چشمه را به‌صورت چاهى درآوردند تا از دستبرد حوادث مصون بماند و آب آن فزونى گيرد و كفاف ساكنان و مسافران را بدهد. فاكهى، تاريخ‌نگار مكه نيز از حفر زمزم به‌وسيله ابراهيم سخن گفته است.[۶]
اسماعيل ذبيح، بيش از صد سال در جوار حرم زيست تا روزى كه بدرود حيات گفت و در جوار كعبه و در حجر اسماعيل آرميد و فرزندان اسماعيل در آن سرزمين مأوى گزيدند و قبايل «جرهم» كه پيوند سببى با اسماعيل و با فرزندان اسماعيل برقرار كرده بودند، جامعه شهر مكّه را تشكيل دادند و آب زمزم همچنان سرچشمه حيات مكّيان بود، اما از آنجا كه نسل‌ها و جامعه‌ها از آفات اعتقادى و اخلاقى همواره سالم نمى‌ماند، جرهم نيز از صراط مستقيمِ ترسيم‌شده به‌وسيله ابراهيم و اسماعيل منحرف شدند و نعمت خداوندى را ناسپاسى كردند و سرانجام آن ناسپاسى اين شد كه نعمت حق زوال پذيرد[۷]
عبدالمطلب نياى گرامى پيامبر اكرم(ص) چهره برجسته بنى‌هاشم و قريش و برترين مرد موجه مكه بود كه سقايت حاجيان را بر عهده داشت. مقام و منزلت عبدالمطلب، علاوه بر شخصيت خانوادگى‌اش، ايمان و شجاعت و بزرگوارى و كياست او بود كه جايگاه اجتماعى او را در ميان مكّيان و اعراب منطقه موجّه مى‌ساخت و داستان گفتگوى او با ابرهه كه به قصد ويران كردن مكّه آمده بود، در تواريخ معروف است، كه از عظمت اين شخيصت و روح بلند او حكايت دارد.
به همين دلايل بود كه خداوند افتخار حفر زمزم و سقايت حاجيان را به او ارزانى داشت. درست متعاقب پايدارى‌اش در حرم و وفادارى‌اش نسبت به بيت‌اللَّه بود كه آن خواب تاريخى را ديد و هاتفى وى را مأمور حفر زمزم ساخت. در خصوص اقدام عبدالمطلب به حفر زمزم و مقدّمات آن، برخى تاريخ‌نگاران چنين گفته‌اند: عبدالمطلب، بزرگ قريش بود و سقايت حاجيان را بر عهده داشت و از چاه‌هاى اطراف مكه با شتران خود آب مى‌آورد و به زائران بيت مى‌نوشاند[۸]هرچند براى حفر زمزم توسط عبدالمطلب تاريخ دقيقى ذكر نشده، اما برخى از محققان كوشيده‌اند تاريخ حفر زمزم توسط عبدالمطلب را با مقايسه ميلاد پيامبر(ص) در سال عام‌الفيل و مانند آن روشن سازند[۹]
منابع طبيعى زمزم و آب‌هاى مكه آخرين فصل كتاب است. هرچند منبع اصلى زمزم، چشمه فيض ربّانى است كه در دل صحراى سوزان جوشيده است و تا قيامت نخواهد خشكيد و از اين بابت جاى سخن نيست، امّا از لحاظ طبيعى و جغرافيايى قابل ذكر است كه در سرزمين مكّه چاه‌هاى متعددى نيز وجود داشته كه مردم اين سرزمين براى خود و مزارع و احشامشان از آن استفاده می‌كردند و زائران بيت‌اللَّه بدان وسيله نيازشان را رفع مى‌نمودند[۱۰]باران‌ها و سيل‌ها و چشمه‌ها و چاه‌هاى ديگر مكه در منابع تاريخى ذكر شده و نویسنده آنها را مورد بررسى قرار داده است.[۱۱]
نویسنده مقدار مواد معدنى زمزم و نيز شيوه پاک‌سازى امروزه آن را نيز مورد بحث قرار داده است. درباره بهداشتى كردن آب زمزم مى‌خوانيم: «درهرحال، براى رفع احتمالات در خصوص آلودگى آب زمزم با عوامل خارجى يا نفوذ آب‌ها از اطراف حرم، متولّيان حرم مكّى اقدامات لازم را جهت پاک‌سازى و بهداشتى كردن و سرد كردن و قابل شرب ساختن آن انجام داده‌اند كه براى زائران دغدغه خاطرى از اين بابت ايجاد نكند»[۱۲]
در آخرين سطرهاى كتاب به آداب آشاميدن زمزم به نقل از موسوعه فقه ابن عباس چنين اشاره شده است: «براى آشاميدن آب زمزم، بايد به شش چيز توجّه داشت: رو به قبله ايستادن، بسم اللَّه گفتن، سه بار نوشيدن، سيراب شدن، حمد خدا پس از آشاميدن، آنگاه اين دعا را خواندن: «اللَّهمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ داءٍ»[۱۳]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است. آدرس مطالب و ارجاعات و برخى توضيحات نویسنده در پاورقى‌هاى كتاب آمده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.