فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'مرکز پزوهشي دايره المعارف علوم عقلي اسلامي وابسته به موسسه آموزشي پژوهشی امام خميني (ره)' به 'مرکز پزوهشی دائرة‎المعارف علوم عقلى اسلامى وابسته به مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)‏')
    جز (جایگزینی متن - 'فرهنگ (ابهام زدایی)' به 'فرهنگ (ابهام‌زدایی)')
     
    (۴۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR15916J1.jpg|بندانگشتی|‏فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی]]
    | تصویر =NUR15916J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =‏فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی
    |+ |
    | پدیدآوران =  
    |-
    [[مرکز پژوهشی دائرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی]] وابسته به مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره) (نویسنده)
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|‏فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[مرکز پزوهشی دائرة‎المعارف علوم عقلى اسلامى وابسته به مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)‏]] (نويسنده)
    |-
    |زبان
    |data-type='language'| فارسی
    |-
    |-
    | data-type="language" | فارسی
    |کد کنگره  
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏11‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏4  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏11‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏4  
    |-
    | موضوع =
    |موضوع
    دانشمندان اسلامی
    |data-type='subject'|دانشمندان اسلامي
    سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی
    علوم اسلامی
    |ناشر
    | ناشر =
    مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، مرکز انتشارات
    | مکان نشر = ايران - قم
    | سال نشر = |مجلد1: 1389ش ,
     
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE15916AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | شابک =978-964-411-440-3
    | تعداد جلد =4
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =15916
    | کتابخوان همراه نور =15916
    | کد پدیدآور =
     
    | پس از =
    | پیش از =
    }}
    {{کاربردهای دیگر|فرهنگ (ابهام‌زدایی)}}
     
    '''‏‏فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی''' اثر جمعی از پژوهشگران [[مرکز پژوهشی دائرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی|مرکز پژوهشى دائرة‎المعارف علوم عقلى اسلامى]] وابسته به مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)‏، فرهنگ‌نامه‌ای است که به بازشناسى و بازنمایى اعلام و مشاهیر به‏‌ویژه عالمان برجسته علوم عقلى اسلامى‌‏ می‌پردازد.
     
    ==ساختار==
    کتاب دارای یک مقدمه‎ است و پس‌ازآن، هر اعلام این علوم به ترتیب حروف الفبا معرفی می‌شوند.


    سرگذشت نامه و کتاب شناسي
    در اين فرهنگ‏نامه نام 7847 نفر از اعلام علوم عقلى مرتبط با حوزه معارف عقلى اسلامى است كه با افزودن مدخل‏هاى ارجاعى به آن، شامل 8559 مدخل اصلى و ارجاعى خواهد شد. ذيل هركدام از مدخل‏هاى اصلى، تاريخ ولادت و وفات (يا، قرن حيات)، نام كامل، القاب، كنيه‏‌ها، تخصص‏ها، مذهب، مليت، محل ولادت و وفات، استادان، شاگردان و آثار آن شخصيت، همراه با منابع اين اطلاعات، ذكر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35049/1/10 ر.ک: پیشگفتار: ج1، ص10-11]</ref>.


    علوم اسلامي
    ==گزارش محتوا==
    |-
    در بخش مقدماتی کتاب، مطالب مفید و با ارزشی در مورد کیفیت تدوین، اهداف و انگیزه‌های تألیف و مباحثی مرتبط با آن مطرح شده است. از ویژگی‌های این فرهنگ‎نامه‌این است که با توجه به شاخصه‏‌هایى که معمولاً براى هر نوع از فرهنگنامه‌ها در نظر می‌‏گیرند، فرهنگ اعلام علوم عقلى اسلامى، نمونه‏‌اى مشابه طبقات رجالی است؛ زیرا این مجموعه از میان همه اعلام، تنها به کسانى می‌‏پردازد که به علوم عقلى مرتبط با حوزه معارف اسلامى اهتمام داشته‏‌اند.
    |ناشر
    |data-type='publisher'|موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، مرکز انتشارات
    |-
    |مکان نشر
    |data-type='publishPlace'| ايران - قم
    |-
    ||سال نشر
    |ata-type='publishYear'|مجلد1: 1389ش ,


    مجلد2: 1389ش ,
    این فرهنگ‏نامه، با نمونه‏‌هاى مشابه خود تفاوت‏هایى دارد که برخى از آن‌ها می‌تواند از نقاط قوت این مجموعه به شمار آید، اما برخى دیگر را بی‌گمان باید در شمار کاستى‏‌هاى آن دانست.


    مجلد3: 1389ش ,
    در مورد کاستی‌های موجود در این فرهنگنامه نگارنده متذکر این نکته می‌شود که این مرکز، به‌منظور انجام برنامه گزینش مدخل‏هاى اعلام علوم عقلى اسلامى، باید معجم‏ها و تراجمى را که در دسترس بودند، بررسى می‌‏کرد تا از میان آن‌ها، اعلام علوم عقلى اسلامى را استخراج کند و از میان این اعلام، مدخل‏هاى دائرة‎المعارف و فرهنگ‏نامه اعلام را برگزیند؛ اما چون اهل‎فن نیز معمولاً، درباره همه اعلام حضور ذهن لازم را ندارند و گزینش دقیق مدخل، تنها با اطلاع دقیق از ویژگى‌‏هاى اعلام امکان‏‌پذیر است، به‌ناچار استخراج بعضى از اطلاعات درباره اعلام در دستور کار گروه مدخل‏‌شناسى این مرکز قرار گرفت.


    مجلد4: 1389ش ,
    پس از چند سال تلاش پژوهشى، روشن شد که نام بیش از 9900 نفر از اعلام علوم عقلى با اطلاعات مهمى از آن‌ها استخراج شده است. از سوى دیگر، برخى اشخاص و مراکز پژوهشى از وجود چنین حجم اطلاعاتى در این مرکز، آگاهى یافتند و درخواست فراهم شدن زمینه‏‌اى به‌منظور استفاده عمومى از آن را داشتند. این درخواست‏ها و فایده‏‌هاى فراوانى که این مجموعه با وجود بعضى از محدودیت‏ها می‌توانست داشته باشد، این مرکز را بر آن داشت تا آن را براى چاپ و انتشار آماده سازد.
    |-class='articleCode'


    |کد اتوماسیون
    این تصمیم، مرکز را با مشکلاتى مواجه ساخت؛ زیرا ازآنجاکه هدف از تهیه این مجموعه، تدوین فرهنگ‏نامه‌‏اى در اعلام نبود، در استخراج اطلاعات هر علم، صرفه‏‌جویی‌هاى زیادى شده بود و این مقدار اطلاعات براى فرهنگ‏نامه جامع و کافى نبود. سرانجام، تصمیم بر آن شد که نه کامل کردن همه اطلاعات اعلام و پژوهش جامع آن‌ها را پذیرفتیم و نه به عرضه هر آنچه را تا آن زمان فراهم آورده بودیم، بسنده کنیم، بلکه به اصلاح نسبى آن‌ها پرداختیم و براى اینکه حدود این اصلاح نسبى روشن باشد، با معیارهایى مشخص نزدیک به 700 نام از میان آن‌ها را به‌عنوان مشاهیر اعلام برگزیدیم و با توجه به همان منابع و برخى تک‏‌نگاری‌هاى دیگر، اطلاعات مرتبط با این مشاهیر را دقیق‏تر کردیم و چون در میان این اطلاعات، نام نگارش‏هاى علمى مشاهیر اعلام، فایده بیشترى دارد، تکمیل اطلاعات مربوط به آثار را در حد منابعى که در دسترس بودند، موردتوجه ویژه قرار دادیم و در کامل کردن آن‌ها کوشیدیم؛ زیرا پیش‏تر از میان آثار هر فرد، تنها برخى از آن‌ها و به‏‌ویژه آثارى استخراج می‌‏شد که می‌توانست تأثیر قابل توجهى در شناخت اجمالى و در حد لازم براى گزینش مدخل دائرة‎المعارفی داشته باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35049/1/9 ر.ک: همان، ص 9-13]</ref>.
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE15916AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>
    '''‏‏فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی''' اثر جمعی از پژوهشگران مرکز پژوهشى دائرة‎المعارف علوم عقلى اسلامى وابسته به مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)‏، فرهنگنامه‎ای است که به بازشناسى و بازنمایى اعلام و مشاهیر به‏‌ویژه عالمان برجسته علوم عقلى اسلامى‏ می‎پردازد.
    ==ساختار کتاب==
    کتاب دارای یک مقدمه‎ است و پس‎ازآن، هر اعلام این علوم به ترتیب حروف الفبا معرفی می‎شوند.
    در اين فرهنگ‏نامه نام 7847 نفر از اعلام علوم عقلى مرتبط با حوزه معارف عقلى اسلامى است كه با افزودن مدخل‏هاى ارجاعى به آن، شامل 8559 مدخل اصلى و ارجاعى خواهد شد. ذيل هركدام از مدخل‏هاى اصلى، تاريخ ولادت و وفات (يا، قرن حيات)، نام كامل، القاب، كنيه‏‌ها، تخصص‏ها، مذهب، مليت، محل ولادت و وفات، استادان، شاگردان و آثار آن شخصيت، همراه با منابع اين اطلاعات، ذكر شده است<ref>ر.ک: پیشگفتار: ج1، ص10-11</ref>.


    ==گزارش محتوا==
    براى استفاده بهینه از این فرهنگ‏نامه، لازم است محققان به معیارهایى که در گزینش اعلام و اطلاعات مربوط به آن‌ها نقش داشته است و شاخصه‏‌ها و نشانه‏‌هایى که در فهم محتواى این مجموعه تأثیر دارد، توجه داشته باشند. از جمله آن‌ها:
    در بخش مقدماتی کتاب، مطالب مفید و با ارزشی در مورد کیفیت تدوین، اهداف و انگیزه‎های تألیف و مباحثی مرتبط با آن مطرح شده است. از ویژگی‎های این فرهنگ‎نامه این است که با توجه به شاخصه‏‌هایى که معمولاً براى هر نوع از فرهنگنامه‎ها در نظر می‌‏گیرند، فرهنگ اعلام علوم عقلى اسلامى، نمونه‏‌اى مشابه طبقات رجالی است؛ زیرا این مجموعه از میان همه اعلام، تنها به کسانى می‌‏پردازد که به علوم عقلى مرتبط با حوزه معارف اسلامى اهتمام داشته‏‌اند.
    # معیار اصلى در گزینش و گزارش از یک علم، ذکر نام وى در منابع انتخاب‏ شده مربوط به اعلام است.
    این فرهنگ‏نامه، با نمونه‏‌هاى مشابه خود تفاوت‏هایى دارد که برخى از آن‎ها می‌تواند از نقاط قوت این مجموعه به شمار آید، اما برخى دیگر را بى‏گمان باید در شمار کاستى‏هاى آن دانست.
    # تخصص‌‏هاى نسبت داده شده به اعلام، با معیارهاى ذیل انتخاب شده‏‌اند: الف) منابع، به‌صراحت تخصص یا تخصص‏هایى را به شخصى نسبت داده باشند. ب) در ضمن مطالب منابع، عبارتى دال بر تخصص فرد در علوم عقلى آمده باشد. براى مثال، اگر عبارت «جامع معقول و منقول» در ویژگی‌هاى فرد آمده باشد، وى از اعلام عقلى برشمرده شده است. ج) در میان آثار اعلام، اثرى (هرچند یک اثر) از علوم عقلى وجود داشته باشد.
    در مورد کاستی‎های موجود در این فرهنگنامه نگارنده متذکر این نکته می‎شود که این مرکز، به‎منظور انجام برنامه گزینش مدخل‏هاى اعلام علوم عقلى اسلامى، باید معجم‏ها و تراجمى را که در دسترس بودند، بررسى می‌‏کرد تا از میان آن‎ها، اعلام علوم عقلى اسلامى را استخراج کند و از میان این اعلام، مدخل‏هاى دائرة‎المعارف و فرهنگ‏نامه اعلام را برگزیند؛ اما چون اهل‎فن نیز معمولاً، درباره همه اعلام حضور ذهن لازم را ندارند و گزینش دقیق مدخل، تنها با اطلاع دقیق از ویژگى‏هاى اعلام امکان‏پذیر است، به‎ناچار استخراج بعضى از اطلاعات درباره اعلام در دستور کار گروه مدخل‏شناسى این مرکز قرار گرفت.
    # مراد از علم عقلى در این مجموعه، به‌جز ریاضیات که ارتباط دادن آن با حوزه معارف دینى دشوار است، همه علومى است که به شیوه‏‌اى عقلانى به بررسى مسائل خویش می‌‏پردازند؛ خواه این شیوه، تنها شیوه آن‌ها باشد یا از شیوه‏‌هایى دیگر نیز بهره‏‌اى داشته باشند. ازاین‌‏رو، تخصص در منطق، فلسفه، کلام، عرفان، اصول فقه و شاخه‏‌هاى مرتبط با هریک از این علوم در قلمرو علوم عقلى قرار گرفت است.
    پس از چند سال تلاش پژوهشى، روشن شد که نام بیش از 9900 نفر از اعلام علوم عقلى با اطلاعات مهمى از آن‎ها استخراج شده است. از سوى دیگر، برخى اشخاص و مراکز پژوهشى از وجود چنین حجم اطلاعاتى در این مرکز، آگاهى یافتند و درخواست فراهم شدن زمینه‏‌اى به‎منظور استفاده عمومى از آن را داشتند. این درخواست‏ها و فایده‏‌هاى فراوانى که این مجموعه با وجود بعضى از محدودیت‏ها می‌توانست داشته باشد، این مرکز را بر آن داشت تا آن را براى چاپ و انتشار آماده سازد.
    # در انتخاب نام «مدخل» ها، از چند معیار استفاده شده است: الف) انتخاب مستند مشاهیر کتابخانه ملى و ملاک‏هایى که در آن مجموعه به کار رفته‏‌اند یا به‌عنوان ملاک، بدان تصریح شده است. ب) انتخاب معتبرترین و مشهورترین منابع اعلام. ج) شهرت زیاد به یک نام. د) نظر ارزیابان و کارشناسان هرکدام از علوم عقلى اسلامى که البته این ملاک در موارد اختلاف‌‏نظر هم ملاک نهایى بوده است. گفتنى است در موارد اختلاف نظر، پس از گزینش یکى از القاب مشهور به عنوان «مدخل»، دیگر نام‏ها (هرچند در برخى منابع، خود مدخل اصلى بوده‏‌اند)، ذیل «عنوان» «نام‏ها و القاب دیگر» آورده شده‏‌اند و مشهورترین آن‌ها به عنوان مدخل ارجاعى در فرهنگ‏نامه است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35049/1/13 ر.ک: همان، ص 13-18]</ref>.
    این تصمیم، مرکز را با مشکلاتى مواجه ساخت؛ زیرا ازآنجاکه هدف از تهیه این مجموعه، تدوین فرهنگ‏نامه‌‏اى در اعلام نبود، در استخراج اطلاعات هر علم، صرفه‏جویى‏هاى زیادى شده بود و این مقدار اطلاعات براى فرهنگ‏نامه جامع و کافى نبود. سرانجام، تصمیم بر آن شد که نه کامل کردن همه اطلاعات اعلام و پژوهش جامع آن‎ها را پذیرفتیم و نه به عرضه هر آنچه را تا آن زمان فراهم آورده بودیم، بسنده کنیم، بلکه به اصلاح نسبى آن‎ها پرداختیم و براى اینکه حدود این اصلاح نسبى روشن باشد، با معیارهایى مشخص نزدیک به 700 نام از میان آن‎ها را به‎عنوان مشاهیر اعلام برگزیدیم و با توجه به همان منابع و برخى تک‏نگارى‏هاى دیگر، اطلاعات مرتبط با این مشاهیر را دقیق‏تر کردیم و چون در میان این اطلاعات، نام نگارش‏هاى علمى مشاهیر اعلام، فایده بیشترى دارد، تکمیل اطلاعات مربوط به آثار را در حد منابعى که در دسترس بودند، موردتوجه ویژه قرار دادیم و در کامل کردن آن‎ها کوشیدیم؛ زیرا پیش‏تر از میان آثار هر فرد، تنها برخى از آن‎ها و به‏‌ویژه آثارى استخراج می‌‏شد که می‌توانست تأثیر قابل توجهى در شناخت اجمالى و در حد لازم براى گزینش مدخل دائرة‎المعارفی داشته باشد<ref>ر.ک: همان، ص 9-13</ref>.
    # درباره منابع استفاده شده در این کتاب چند نکته قابل توجه است: الف) تلاش شده است در حد امکان از همه معجم‏ها، تراجم و دائرة‎المعارف‏هاى موجود در کتابخانه‏‌هاى معروف کشور براى استخراج اعلام استفاده شود، اما درباره مشاهیر، افزون بر معجم‏ها و تراجم، از تک‏نگاری‌ها، نشریه‏‌هاى معتبر، مجموعه مقالات مربوط به کنگره‏‌ها و منابع دیگرى از این دست، براى تکمیل برخى اطلاعات مربوط به مشاهیر نیز استفاده شده است و در مجموع، براى تهیه این فرهنگ‏نامه، 242 عنوان منبع به‌کاربرده شده است. ب) در ذیل اطلاعات هر مدخل، نام مختصر منابع آمده است و در پایان فرهنگ‏نامه، کتاب‏شناسى کامل آورده شده است. ج) در منابعى که چاپ‏هاى متعدد داشته‏‌اند، همه مطالب از یک چاپ استخراج‏ شده‏‌اند و تلاش شده است در حد امکان از چاپ جدیدتر و معتبرتر استفاده شود. همچنین تلاش شده از منابعى که اعتبار آن‌ها احراز نشده است، نقلى نشود، اما اگر مطلبى تنها در یکى از این منابع بوده و در منابع دیگر نبوده است.
    براى استفاده بهینه از این فرهنگ‏نامه، لازم است محققان به معیارهایى که در گزینش اعلام و اطلاعات مربوط به آن‎ها نقش داشته است و شاخصه‏‌ها و نشانه‏‌هایى که در فهم محتواى این مجموعه تأثیر دارد، توجه داشته باشند. از جمله آن‎ها:
    # با توجه به اینکه مراد از اعلام علوم عقلى، شخصیت‏هایى هستند که با علوم عقلى مرتبط با حوزه معارف اسلامى علقه‏‌اى داشته‏‌اند، اعلام منحرف، غیرمسلمان و رهبران فرقه‏‌هاى ضاله نیز اگر چنین بوده‏‌اند آورده‏ شده، اما این مجموعه، شرق‏‌شناسان مرتبط با علوم عقلى را دربر نمی‌‏گیرد؛ زیرا در منابع اعلام، شرق‌‏شناسان کمتر ذکر شده‏‌اند. افزون بر این، عنوان اعلام علوم عقلى اسلامى از شرق‏‌شناسان غیرمسلمان منصرف است. البته با توجه به اینکه نام شمارى از شرق‏‌شناسان در معاجم اعلام عقلى یا مسلمان آمده است و بسیارى از آن‌ها، در علوم عقلى اسلامى به نحوى تأثیرگذار بوده‏‌اند، اطلاعات مربوط به آن‌ها به همراه اطلاعات مربوط به فیلسوفان و مترجمان پیش از اسلام در حدى که در منابع بررسى شده بود، با عنوان ضمیمه در جلد پنجم آورده شده که این جلد، فهرست قرنى، فهرست منابع اعلام، توضیحات مربوط به بعضى از اماکن را هم دربر دارد.
    # معیار اصلى در گزینش و گزارش از یک علم، ذکر نام وى در منابع انتخاب‏شده مربوط به اعلام است.
    # به‌منظور آسان بودن دسترسى به محل درج اعلام، براى این مجموعه دو نوع فهرست تهیه شده است: الف) فهرست الفبایى مدخل‏هاى اصلى و ارجاعى ذکر شده در هرکدام از مجلدها در ابتداى همان مجلد ذکر شده است؛ ب) فهرستى از مدخل‏ها که به ترتیب تاریخ (سال وفات یا قرن حیات) هرکدام از اعلام تنظیم شده است که در جلد پنجم به همراه برخى پیوست‏هاى فرهنگ‏نامه آمده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35049/1/18 ر.ک: همان، ص 18-21]</ref>.
    # تخصص‌‏هاى نسبت داده شده به اعلام، با معیارهاى ذیل انتخاب شده‏‌اند: الف) منابع، به‎صراحت تخصص یا تخصص‏هایى را به شخصى نسبت داده باشند. ب) در ضمن مطالب منابع، عبارتى دال بر تخصص فرد در علوم عقلى آمده باشد. براى مثال، اگر عبارت «جامع معقول و منقول» در ویژگى‏هاى فرد آمده باشد، وى از اعلام عقلى برشمرده شده است. ج) در میان آثار اعلام، اثرى (هرچند یک اثر) از علوم عقلى وجود داشته باشد.
    # مراد از علم عقلى در این مجموعه، به‎جز ریاضیات که ارتباط دادن آن با حوزه معارف دینى دشوار است، همه علومى است که به شیوه‏‌اى عقلانى به بررسى مسائل خویش می‌‏پردازند؛ خواه این شیوه، تنها شیوه آن‎ها باشد یا از شیوه‏‌هایى دیگر نیز بهره‏‌اى داشته باشند. ازاین‏رو، تخصص در منطق، فلسفه، کلام، عرفان، اصول فقه و شاخه‏‌هاى مرتبط با هریک از این علوم در قلمرو علوم عقلى قرار گرفت است.
    # در انتخاب نام «مدخل» ها، از چند معیار استفاده شده است: الف) انتخاب مستند مشاهیر کتابخانه ملى و ملاک‏هایى که در آن مجموعه به کار رفته‏‌اند یا به‎عنوان ملاک، بدان تصریح شده است. ب) انتخاب معتبرترین و مشهورترین منابع اعلام. ج) شهرت زیاد به یک نام. د) نظر ارزیابان و کارشناسان هرکدام از علوم عقلى اسلامى که البته این ملاک در موارد اختلاف‏نظر هم ملاک نهایى بوده است. گفتنى است در موارد اختلاف نظر، پس از گزینش یکى از القاب مشهور به عنوان «مدخل»، دیگر نام‏ها (هرچند در برخى منابع، خود مدخل اصلى بوده‏‌اند)، ذیل «عنوان» «نام‏ها و القاب دیگر» آورده شده‏‌اند و مشهورترین آن‎ها به عنوان مدخل ارجاعى در فرهنگ‏نامه است<ref>ر.ک: همان، ص 13-18</ref>.
    # درباره منابع استفاده شده در این کتاب چند نکته قابل توجه است: الف) تلاش شده است در حد امکان از همه معجم‏ها، تراجم و دائرة‎المعارف‏هاى موجود در کتابخانه‏‌هاى معروف کشور براى استخراج اعلام استفاده شود، اما درباره مشاهیر، افزون بر معجم‏ها و تراجم، از تک‏نگارى‏ها، نشریه‏‌هاى معتبر، مجموعه مقالات مربوط به کنگره‏‌ها و منابع دیگرى از این دست، براى تکمیل برخى اطلاعات مربوط به مشاهیر نیز استفاده شده است و در مجموع، براى تهیه این فرهنگ‏نامه، 242 عنوان منبع به‎کاربرده شده است. ب) در ذیل اطلاعات هر مدخل، نام مختصر منابع آمده است و در پایان فرهنگ‏نامه، کتاب‏شناسى کامل آورده شده است. ج) در منابعى که چاپ‏هاى متعدد داشته‏‌اند، همه مطالب از یک چاپ استخراج‏ شده‏‌اند و تلاش شده است در حد امکان از چاپ جدیدتر و معتبرتر استفاده شود. همچنین تلاش شده از منابعى که اعتبار آن‎ها احراز نشده است، نقلى نشود، اما اگر مطلبى تنها در یکى از این منابع بوده و در منابع دیگر نبوده است.
    # با توجه به اینکه مراد از اعلام علوم عقلى، شخصیت‏هایى هستند که با علوم عقلى مرتبط با حوزه معارف اسلامى علقه‏‌اى داشته‏‌اند، اعلام منحرف، غیرمسلمان و رهبران فرقه‏‌هاى ضاله نیز اگر چنین بوده‏‌اند آورده‏ شده، اما این مجموعه، شرق‏شناسان مرتبط با علوم عقلى را دربر نمی‌‏گیرد؛ زیرا در منابع اعلام، شرق‏شناسان کمتر ذکر شده‏‌اند. افزون بر این، عنوان اعلام علوم عقلى اسلامى از شرق‏شناسان غیرمسلمان منصرف است. البته با توجه به اینکه نام شمارى از شرق‏شناسان در معاجم اعلام عقلى یا مسلمان آمده است و بسیارى از آن‎ها، در علوم عقلى اسلامى به نحوى تأثیرگذار بوده‏‌اند، اطلاعات مربوط به آن‎ها به همراه اطلاعات مربوط به فیلسوفان و مترجمان پیش از اسلام در حدى که در منابع بررسى شده بود، با عنوان ضمیمه در جلد پنجم آورده شده که این جلد، فهرست قرنى، فهرست منابع اعلام، توضیحات مربوط به بعضى از اماکن را هم دربر دارد.
    # به‎منظور آسان بودن دسترسى به محل درج اعلام، براى این مجموعه دو نوع فهرست تهیه شده است: الف) فهرست الفبایى مدخل‏هاى اصلى و ارجاعى ذکر شده در هرکدام از مجلدها در ابتداى همان مجلد ذکر شده است؛ ب) فهرستى از مدخل‏ها که به ترتیب تاریخ (سال وفات یا قرن حیات) هرکدام از اعلام تنظیم شده است که در جلد پنجم به همراه برخى پیوست‏هاى فرهنگ‏نامه آمده است<ref>ر.ک: همان، ص 18-21</ref>.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    در ابتدای کتاب فهرست کتاب ذکرشده است.
    در ابتدای کتاب فهرست کتاب ذکرشده است.
    پاورقى‏هاى این فرهنگ‏نامه، مشتمل بر موارد ذیل است: الف) برخى اختلاف‏نظرهاى محتوایى منابع در هرکدام از گزینه‏‌ها؛ ب) تاریخ‏هاى غیر قمری مربوط به ولادت‏ها و وفات‏ها؛ ج) برخى توضیح‏ها و مطالب افزوده برخى منابع؛ د) برخى مستندات غیرمستقیم، به‏‌ویژه مستندات معتبر منابعى که اعتبار خود آن‎ها احراز نشده است که با علامت اختصارى «ر. ک:» آن‎ها را یادآور شده است.
     
    ==پانویس ==
    پاورقى‏‌هاى این فرهنگ‏نامه، مشتمل بر موارد ذیل است: الف) برخى اختلاف‌‏نظرهاى محتوایى منابع در هرکدام از گزینه‏‌ها؛ ب) تاریخ‏هاى غیر قمری مربوط به ولادت‏ها و وفات‏ها؛ ج) برخى توضیح‏‌ها و مطالب افزوده برخى منابع؛ د) برخى مستندات غیرمستقیم، به‏‌ویژه مستندات معتبر منابعى که اعتبار خود آن‌ها احراز نشده است که با علامت اختصارى «ر. ک:» آن‌ها را یادآور شده است.
    ==پانویس==
    <references />
    <references />


    خط ۷۵: خط ۶۸:
    مقدمه و متن کتاب.
    مقدمه و متن کتاب.


    == وابسته‌ها ==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    ==پیوندها==
     
       
       
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
       
       
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
       
       
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کلیات]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
       
       
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:آثار کلی در باره اسلام، آثار کلی – آثار اختصاصی]]
     
    [[رده:قربانی-باقی زاده]]
     
    [[رده:قربانی-دی96]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۸ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۴۷

    ‏فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی
    فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی
    پدیدآورانمرکز پژوهشی دائرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی وابسته به مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره) (نویسنده)
    ناشرمؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، مرکز انتشارات
    مکان نشرايران - قم
    چاپ1
    شابک978-964-411-440-3
    موضوعدانشمندان اسلامی

    سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی

    علوم اسلامی
    تعداد جلد4
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏11‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏4
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    ‏‏فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی اثر جمعی از پژوهشگران مرکز پژوهشى دائرة‎المعارف علوم عقلى اسلامى وابسته به مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)‏، فرهنگ‌نامه‌ای است که به بازشناسى و بازنمایى اعلام و مشاهیر به‏‌ویژه عالمان برجسته علوم عقلى اسلامى‌‏ می‌پردازد.

    ساختار

    کتاب دارای یک مقدمه‎ است و پس‌ازآن، هر اعلام این علوم به ترتیب حروف الفبا معرفی می‌شوند.

    در اين فرهنگ‏نامه نام 7847 نفر از اعلام علوم عقلى مرتبط با حوزه معارف عقلى اسلامى است كه با افزودن مدخل‏هاى ارجاعى به آن، شامل 8559 مدخل اصلى و ارجاعى خواهد شد. ذيل هركدام از مدخل‏هاى اصلى، تاريخ ولادت و وفات (يا، قرن حيات)، نام كامل، القاب، كنيه‏‌ها، تخصص‏ها، مذهب، مليت، محل ولادت و وفات، استادان، شاگردان و آثار آن شخصيت، همراه با منابع اين اطلاعات، ذكر شده است[۱].

    گزارش محتوا

    در بخش مقدماتی کتاب، مطالب مفید و با ارزشی در مورد کیفیت تدوین، اهداف و انگیزه‌های تألیف و مباحثی مرتبط با آن مطرح شده است. از ویژگی‌های این فرهنگ‎نامه‌این است که با توجه به شاخصه‏‌هایى که معمولاً براى هر نوع از فرهنگنامه‌ها در نظر می‌‏گیرند، فرهنگ اعلام علوم عقلى اسلامى، نمونه‏‌اى مشابه طبقات رجالی است؛ زیرا این مجموعه از میان همه اعلام، تنها به کسانى می‌‏پردازد که به علوم عقلى مرتبط با حوزه معارف اسلامى اهتمام داشته‏‌اند.

    این فرهنگ‏نامه، با نمونه‏‌هاى مشابه خود تفاوت‏هایى دارد که برخى از آن‌ها می‌تواند از نقاط قوت این مجموعه به شمار آید، اما برخى دیگر را بی‌گمان باید در شمار کاستى‏‌هاى آن دانست.

    در مورد کاستی‌های موجود در این فرهنگنامه نگارنده متذکر این نکته می‌شود که این مرکز، به‌منظور انجام برنامه گزینش مدخل‏هاى اعلام علوم عقلى اسلامى، باید معجم‏ها و تراجمى را که در دسترس بودند، بررسى می‌‏کرد تا از میان آن‌ها، اعلام علوم عقلى اسلامى را استخراج کند و از میان این اعلام، مدخل‏هاى دائرة‎المعارف و فرهنگ‏نامه اعلام را برگزیند؛ اما چون اهل‎فن نیز معمولاً، درباره همه اعلام حضور ذهن لازم را ندارند و گزینش دقیق مدخل، تنها با اطلاع دقیق از ویژگى‌‏هاى اعلام امکان‏‌پذیر است، به‌ناچار استخراج بعضى از اطلاعات درباره اعلام در دستور کار گروه مدخل‏‌شناسى این مرکز قرار گرفت.

    پس از چند سال تلاش پژوهشى، روشن شد که نام بیش از 9900 نفر از اعلام علوم عقلى با اطلاعات مهمى از آن‌ها استخراج شده است. از سوى دیگر، برخى اشخاص و مراکز پژوهشى از وجود چنین حجم اطلاعاتى در این مرکز، آگاهى یافتند و درخواست فراهم شدن زمینه‏‌اى به‌منظور استفاده عمومى از آن را داشتند. این درخواست‏ها و فایده‏‌هاى فراوانى که این مجموعه با وجود بعضى از محدودیت‏ها می‌توانست داشته باشد، این مرکز را بر آن داشت تا آن را براى چاپ و انتشار آماده سازد.

    این تصمیم، مرکز را با مشکلاتى مواجه ساخت؛ زیرا ازآنجاکه هدف از تهیه این مجموعه، تدوین فرهنگ‏نامه‌‏اى در اعلام نبود، در استخراج اطلاعات هر علم، صرفه‏‌جویی‌هاى زیادى شده بود و این مقدار اطلاعات براى فرهنگ‏نامه جامع و کافى نبود. سرانجام، تصمیم بر آن شد که نه کامل کردن همه اطلاعات اعلام و پژوهش جامع آن‌ها را پذیرفتیم و نه به عرضه هر آنچه را تا آن زمان فراهم آورده بودیم، بسنده کنیم، بلکه به اصلاح نسبى آن‌ها پرداختیم و براى اینکه حدود این اصلاح نسبى روشن باشد، با معیارهایى مشخص نزدیک به 700 نام از میان آن‌ها را به‌عنوان مشاهیر اعلام برگزیدیم و با توجه به همان منابع و برخى تک‏‌نگاری‌هاى دیگر، اطلاعات مرتبط با این مشاهیر را دقیق‏تر کردیم و چون در میان این اطلاعات، نام نگارش‏هاى علمى مشاهیر اعلام، فایده بیشترى دارد، تکمیل اطلاعات مربوط به آثار را در حد منابعى که در دسترس بودند، موردتوجه ویژه قرار دادیم و در کامل کردن آن‌ها کوشیدیم؛ زیرا پیش‏تر از میان آثار هر فرد، تنها برخى از آن‌ها و به‏‌ویژه آثارى استخراج می‌‏شد که می‌توانست تأثیر قابل توجهى در شناخت اجمالى و در حد لازم براى گزینش مدخل دائرة‎المعارفی داشته باشد[۲].

    براى استفاده بهینه از این فرهنگ‏نامه، لازم است محققان به معیارهایى که در گزینش اعلام و اطلاعات مربوط به آن‌ها نقش داشته است و شاخصه‏‌ها و نشانه‏‌هایى که در فهم محتواى این مجموعه تأثیر دارد، توجه داشته باشند. از جمله آن‌ها:

    1. معیار اصلى در گزینش و گزارش از یک علم، ذکر نام وى در منابع انتخاب‏ شده مربوط به اعلام است.
    2. تخصص‌‏هاى نسبت داده شده به اعلام، با معیارهاى ذیل انتخاب شده‏‌اند: الف) منابع، به‌صراحت تخصص یا تخصص‏هایى را به شخصى نسبت داده باشند. ب) در ضمن مطالب منابع، عبارتى دال بر تخصص فرد در علوم عقلى آمده باشد. براى مثال، اگر عبارت «جامع معقول و منقول» در ویژگی‌هاى فرد آمده باشد، وى از اعلام عقلى برشمرده شده است. ج) در میان آثار اعلام، اثرى (هرچند یک اثر) از علوم عقلى وجود داشته باشد.
    3. مراد از علم عقلى در این مجموعه، به‌جز ریاضیات که ارتباط دادن آن با حوزه معارف دینى دشوار است، همه علومى است که به شیوه‏‌اى عقلانى به بررسى مسائل خویش می‌‏پردازند؛ خواه این شیوه، تنها شیوه آن‌ها باشد یا از شیوه‏‌هایى دیگر نیز بهره‏‌اى داشته باشند. ازاین‌‏رو، تخصص در منطق، فلسفه، کلام، عرفان، اصول فقه و شاخه‏‌هاى مرتبط با هریک از این علوم در قلمرو علوم عقلى قرار گرفت است.
    4. در انتخاب نام «مدخل» ها، از چند معیار استفاده شده است: الف) انتخاب مستند مشاهیر کتابخانه ملى و ملاک‏هایى که در آن مجموعه به کار رفته‏‌اند یا به‌عنوان ملاک، بدان تصریح شده است. ب) انتخاب معتبرترین و مشهورترین منابع اعلام. ج) شهرت زیاد به یک نام. د) نظر ارزیابان و کارشناسان هرکدام از علوم عقلى اسلامى که البته این ملاک در موارد اختلاف‌‏نظر هم ملاک نهایى بوده است. گفتنى است در موارد اختلاف نظر، پس از گزینش یکى از القاب مشهور به عنوان «مدخل»، دیگر نام‏ها (هرچند در برخى منابع، خود مدخل اصلى بوده‏‌اند)، ذیل «عنوان» «نام‏ها و القاب دیگر» آورده شده‏‌اند و مشهورترین آن‌ها به عنوان مدخل ارجاعى در فرهنگ‏نامه است[۳].
    5. درباره منابع استفاده شده در این کتاب چند نکته قابل توجه است: الف) تلاش شده است در حد امکان از همه معجم‏ها، تراجم و دائرة‎المعارف‏هاى موجود در کتابخانه‏‌هاى معروف کشور براى استخراج اعلام استفاده شود، اما درباره مشاهیر، افزون بر معجم‏ها و تراجم، از تک‏نگاری‌ها، نشریه‏‌هاى معتبر، مجموعه مقالات مربوط به کنگره‏‌ها و منابع دیگرى از این دست، براى تکمیل برخى اطلاعات مربوط به مشاهیر نیز استفاده شده است و در مجموع، براى تهیه این فرهنگ‏نامه، 242 عنوان منبع به‌کاربرده شده است. ب) در ذیل اطلاعات هر مدخل، نام مختصر منابع آمده است و در پایان فرهنگ‏نامه، کتاب‏شناسى کامل آورده شده است. ج) در منابعى که چاپ‏هاى متعدد داشته‏‌اند، همه مطالب از یک چاپ استخراج‏ شده‏‌اند و تلاش شده است در حد امکان از چاپ جدیدتر و معتبرتر استفاده شود. همچنین تلاش شده از منابعى که اعتبار آن‌ها احراز نشده است، نقلى نشود، اما اگر مطلبى تنها در یکى از این منابع بوده و در منابع دیگر نبوده است.
    6. با توجه به اینکه مراد از اعلام علوم عقلى، شخصیت‏هایى هستند که با علوم عقلى مرتبط با حوزه معارف اسلامى علقه‏‌اى داشته‏‌اند، اعلام منحرف، غیرمسلمان و رهبران فرقه‏‌هاى ضاله نیز اگر چنین بوده‏‌اند آورده‏ شده، اما این مجموعه، شرق‏‌شناسان مرتبط با علوم عقلى را دربر نمی‌‏گیرد؛ زیرا در منابع اعلام، شرق‌‏شناسان کمتر ذکر شده‏‌اند. افزون بر این، عنوان اعلام علوم عقلى اسلامى از شرق‏‌شناسان غیرمسلمان منصرف است. البته با توجه به اینکه نام شمارى از شرق‏‌شناسان در معاجم اعلام عقلى یا مسلمان آمده است و بسیارى از آن‌ها، در علوم عقلى اسلامى به نحوى تأثیرگذار بوده‏‌اند، اطلاعات مربوط به آن‌ها به همراه اطلاعات مربوط به فیلسوفان و مترجمان پیش از اسلام در حدى که در منابع بررسى شده بود، با عنوان ضمیمه در جلد پنجم آورده شده که این جلد، فهرست قرنى، فهرست منابع اعلام، توضیحات مربوط به بعضى از اماکن را هم دربر دارد.
    7. به‌منظور آسان بودن دسترسى به محل درج اعلام، براى این مجموعه دو نوع فهرست تهیه شده است: الف) فهرست الفبایى مدخل‏هاى اصلى و ارجاعى ذکر شده در هرکدام از مجلدها در ابتداى همان مجلد ذکر شده است؛ ب) فهرستى از مدخل‏ها که به ترتیب تاریخ (سال وفات یا قرن حیات) هرکدام از اعلام تنظیم شده است که در جلد پنجم به همراه برخى پیوست‏هاى فرهنگ‏نامه آمده است[۴].

    وضعیت کتاب

    در ابتدای کتاب فهرست کتاب ذکرشده است.

    پاورقى‏‌هاى این فرهنگ‏نامه، مشتمل بر موارد ذیل است: الف) برخى اختلاف‌‏نظرهاى محتوایى منابع در هرکدام از گزینه‏‌ها؛ ب) تاریخ‏هاى غیر قمری مربوط به ولادت‏ها و وفات‏ها؛ ج) برخى توضیح‏‌ها و مطالب افزوده برخى منابع؛ د) برخى مستندات غیرمستقیم، به‏‌ویژه مستندات معتبر منابعى که اعتبار خود آن‌ها احراز نشده است که با علامت اختصارى «ر. ک:» آن‌ها را یادآور شده است.

    پانویس

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها