تحصيل نظائر القرآن: تفاوت میان نسخهها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '↵↵ ' به ' ') برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
|||
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR50562J1.jpg | |||
| عنوان =تحصيل نظائر القرآن | |||
| | | عنوانهای دیگر = | ||
| پدیدآوران = | |||
[[حکیم ترمذی، محمد بن علی]] (نویسنده) | |||
| | |||
| | |||
[[ | [[زيدان، حسنینصر]] (محقق) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره = | ||
| موضوع = | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
| | | ناشر = | ||
| | مطبعة السعادة | ||
| | | مکان نشر =مصر - قاهره | ||
| سال نشر =مجلد1: 1969م , 1389ق , | |||
= | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE50562AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =1 | |||
=== | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =50562 | |||
| کتابخوان همراه نور =50562 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''تحصيل نظائر القرآن'''، تألیف [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ابوعبدالله محمد بن علی بن حسن بن بشر بن هارون]]، معروف به حکیم ترمذی میباشد که در قرن سوم هجری به زبان عربی در یک جلد به رشته تحریر درآورده است. این اثر توسط حسنی نصر زیدان مورد تحقیق و تصحیح قرار گرفته است. [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمذی]] این کتاب را با تمسک به مبادی باطنی و تجربه روحی در باب وجوه و نظایر قرآن نوشته و کوشیده است تا یک کلمه واحد قرآنی را با الفاظ متفاوتی که نماینده وجوه مختلف آن در قرآن است، توضیح دهد یا ترجمه کند<ref>مجتبایی، فتحالله، ج21، ص242</ref>. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۹: | خط ۳۱: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
مصحح در مقدمه، ضمن ارائه شرح حال مختصری از نویسنده و توثیق وی و نیز توضیح اسلوب و روش کار نویسنده، به این نکته اشاره کرده است که علت تألیف [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمذی]] ، این بود که میدید بعضی، کتابهای وجوه قرآن نوشتهاند و میگویند: یک کلمه، وجوه متباین زیادی دارد؛ | مصحح در مقدمه، ضمن ارائه شرح حال مختصری از نویسنده و توثیق وی و نیز توضیح اسلوب و روش کار نویسنده، به این نکته اشاره کرده است که علت تألیف [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمذی]]، این بود که میدید بعضی، کتابهای وجوه قرآن نوشتهاند و میگویند: یک کلمه، وجوه متباین زیادی دارد؛ مثلاًکلمه ذکر، یک جا به معنای نماز و در جاهای دیگر، به معنای موعظه، شرف و همچنین به معنای قرآن، به کار رفته است و [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمذی]] با تألیف این اثر، به مقابله با این نظریه رفته است. وی همه این معانی را به ریشه کلمه، ارتباط میدهد<ref>ر.ک: فائز، قاسم، ص43</ref>. | ||
علم «وجوه قرآن» در دامن علم تفسیر قرآن پرورش یافته است و بیانگر آن است که بعضی از کلمات قرآن در جاهای مختلف، معانی متفاوت دارند. این معانی، بعضی حقیقیاند و بعضی مجازی، برخی استعاریاند و برخی کنایی و گروهی ذکر مصداقند. اینگونه الفاظ را «نظائر» یا «اشباه» و معانی آن را «وجوه» میخوانند<ref>همان، ص38</ref>. | علم «وجوه قرآن» در دامن علم تفسیر قرآن پرورش یافته است و بیانگر آن است که بعضی از کلمات قرآن در جاهای مختلف، معانی متفاوت دارند. این معانی، بعضی حقیقیاند و بعضی مجازی، برخی استعاریاند و برخی کنایی و گروهی ذکر مصداقند. اینگونه الفاظ را «نظائر» یا «اشباه» و معانی آن را «وجوه» میخوانند<ref>همان، ص38</ref>. | ||
| خط ۵۵: | خط ۳۷: | ||
اولین کسانی که متوجه این پدیده در زبان و قرآن شدهاند، مفسرانند که ذیل بعضی آیات، وجوه کلمات را بیان کردهاند و بعضی از آنها، قسمتی از کتاب خود را به این موضوع اختصاص داده و افراد زیادی نیز کتاب مستقلی در اینباره نوشتهاند که اثر حاضر، از جمله آنها میباشد<ref>ر.ک: همان، ص41</ref>. | اولین کسانی که متوجه این پدیده در زبان و قرآن شدهاند، مفسرانند که ذیل بعضی آیات، وجوه کلمات را بیان کردهاند و بعضی از آنها، قسمتی از کتاب خود را به این موضوع اختصاص داده و افراد زیادی نیز کتاب مستقلی در اینباره نوشتهاند که اثر حاضر، از جمله آنها میباشد<ref>ر.ک: همان، ص41</ref>. | ||
[[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمذی]] | [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمذی]] با اندیشه و ایده وجوه گوناگون برای واژههای قرآنی مخالف است و به جنبه زبانی در تفسیر تصریح میورزد و با توجه به اینکه در گذشته بیشتر تفاسیر، روایی بوده است، برخی معتقدند که وی تفسیر به رأی مینماید. وی درباره روش کار خود، چنین میگوید: «اگر در این کتاب که در باب نظایر قرآن نوشته شده بنگریم، درمییابیم که یک واژه بر چند وجه تفسیر میشود و دلیل آن، اختلاف الفاظ در تفسیر آن میباشد و منشأ همه اینها، یک کلمه بیش نیست که شعبه شعبه شده است؛ حتی واژگانی که حالتهای ظاهر و آشکار داشتند متفاوت گشتند و قرآن به آن واژگان بهخاطر حادثهای در آن وقت اشاره نموده است»<ref>ر.ک: سطلانی رنانی، مهدی، ص329</ref>. | ||
این کتاب، به تعبیر فراگیر در گرایش فکری بشارت میدهد؛ زیرا تعدد معانی را بهخاطر وجود رابطه آشکار بین همه آنها نفی کرده است؛ اما در خصوص وجوه و نظایر، انقلابی نسبت به نوشتههای پیشین شمرده میشود<ref>همان</ref>. | این کتاب، به تعبیر فراگیر در گرایش فکری بشارت میدهد؛ زیرا تعدد معانی را بهخاطر وجود رابطه آشکار بین همه آنها نفی کرده است؛ اما در خصوص وجوه و نظایر، انقلابی نسبت به نوشتههای پیشین شمرده میشود<ref>همان</ref>. | ||
[[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمذی]] | [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمذی]] تلاش کرده است تا نظریهاش را بر بسیاری از واژگان وجوه تطبیق دهد و تعدد آن واژگان در این کتاب به 81 واژه رسیده است؛ به عقیده برخی، این انقلاب به توقف روند تألیف به شیوه قدیم در این علم (شیوه مقاتل) نینجامیده و به نظر میرسد که میان مفسران چندان رواج نیافته است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
برخی از واژگان بررسیشده در این کتاب عبارتند از: الهدی؛ الكفر؛ الشرك؛ سواء؛ المرض؛ الفساد؛ المشي؛ اللباس؛ السوء؛ الخزي و... | برخی از واژگان بررسیشده در این کتاب عبارتند از: الهدی؛ الكفر؛ الشرك؛ سواء؛ المرض؛ الفساد؛ المشي؛ اللباس؛ السوء؛ الخزي و... مثلاًدر مورد واژه «الهدی» چنین آمده است: | ||
این واژه به هجده صورت آمده و حاصل از آن تنها یک کلمه است؛ چون هدی در اصل به معنای میل است... هدیه را هم که به این اسم نامیدهاند، بدان جهت است که دل را به هدیهکننده، مایل مینماید... این معنای اصلی کلمه یادشده است؛ اما تفسیر آن به معانی زیر آمده است: بیان، اسلام، توحید، دین، دعا، بصیرت، معرفت، قرآن، رسول، رشد، صواب، تقوا، توفیق، توبه و ممر<ref>ر.ک: متن کتاب، ص19-24</ref>. | این واژه به هجده صورت آمده و حاصل از آن تنها یک کلمه است؛ چون هدی در اصل به معنای میل است... هدیه را هم که به این اسم نامیدهاند، بدان جهت است که دل را به هدیهکننده، مایل مینماید... این معنای اصلی کلمه یادشده است؛ اما تفسیر آن به معانی زیر آمده است: بیان، اسلام، توحید، دین، دعا، بصیرت، معرفت، قرآن، رسول، رشد، صواب، تقوا، توفیق، توبه و ممر<ref>ر.ک: متن کتاب، ص19-24</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب، بههمراه فهرست اعلام و منابع مورد استفاده مصحح، در انتهای کتاب آمده است. | فهرست مطالب، بههمراه فهرست اعلام و منابع مورد استفاده مصحح، در انتهای کتاب آمده است. | ||
در پاورقیها، علاوه بر ذکر منابع<ref>ر.ک: پاورقی، ص24</ref> و اشاره به اختلاف نسخ<ref>ر.ک: همان، ص25</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص30</ref>. | در پاورقیها، علاوه بر ذکر منابع<ref>ر.ک: پاورقی، ص24</ref> و اشاره به اختلاف نسخ<ref>ر.ک: همان، ص25</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص30</ref>. | ||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| خط ۷۸: | خط ۶۰: | ||
# [[:noormags:7708|سلطانی رنانی، مهدی، «سیر تاریخی نگارش «وجوه و نظایر»»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهشهای قرآنی، شماره 35 و 36، پاییز و زمستان 1382 (16 صفحه، از 322 تا 337)]]. | # [[:noormags:7708|سلطانی رنانی، مهدی، «سیر تاریخی نگارش «وجوه و نظایر»»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهشهای قرآنی، شماره 35 و 36، پاییز و زمستان 1382 (16 صفحه، از 322 تا 337)]]. | ||
== وابستهها == | ==وابستهها== | ||
{{وابستهها}} | |||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۳۶
تحصيل نظائر القرآن، تألیف ابوعبدالله محمد بن علی بن حسن بن بشر بن هارون، معروف به حکیم ترمذی میباشد که در قرن سوم هجری به زبان عربی در یک جلد به رشته تحریر درآورده است. این اثر توسط حسنی نصر زیدان مورد تحقیق و تصحیح قرار گرفته است. ترمذی این کتاب را با تمسک به مبادی باطنی و تجربه روحی در باب وجوه و نظایر قرآن نوشته و کوشیده است تا یک کلمه واحد قرآنی را با الفاظ متفاوتی که نماینده وجوه مختلف آن در قرآن است، توضیح دهد یا ترجمه کند[۱].
| تحصيل نظائر القرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حکیم ترمذی، محمد بن علی (نویسنده) زيدان، حسنینصر (محقق) |
| ناشر | مطبعة السعادة |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | مجلد1: 1969م , 1389ق , |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب با مقدمه مصحح آغاز و مطالب دربردارنده مجموعا 81 واژگان قرآنی میباشد که بدون تبویب و فصلبندی خاصی، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
مصحح در مقدمه، ضمن ارائه شرح حال مختصری از نویسنده و توثیق وی و نیز توضیح اسلوب و روش کار نویسنده، به این نکته اشاره کرده است که علت تألیف ترمذی، این بود که میدید بعضی، کتابهای وجوه قرآن نوشتهاند و میگویند: یک کلمه، وجوه متباین زیادی دارد؛ مثلاًکلمه ذکر، یک جا به معنای نماز و در جاهای دیگر، به معنای موعظه، شرف و همچنین به معنای قرآن، به کار رفته است و ترمذی با تألیف این اثر، به مقابله با این نظریه رفته است. وی همه این معانی را به ریشه کلمه، ارتباط میدهد[۲].
علم «وجوه قرآن» در دامن علم تفسیر قرآن پرورش یافته است و بیانگر آن است که بعضی از کلمات قرآن در جاهای مختلف، معانی متفاوت دارند. این معانی، بعضی حقیقیاند و بعضی مجازی، برخی استعاریاند و برخی کنایی و گروهی ذکر مصداقند. اینگونه الفاظ را «نظائر» یا «اشباه» و معانی آن را «وجوه» میخوانند[۳].
اولین کسانی که متوجه این پدیده در زبان و قرآن شدهاند، مفسرانند که ذیل بعضی آیات، وجوه کلمات را بیان کردهاند و بعضی از آنها، قسمتی از کتاب خود را به این موضوع اختصاص داده و افراد زیادی نیز کتاب مستقلی در اینباره نوشتهاند که اثر حاضر، از جمله آنها میباشد[۴].
ترمذی با اندیشه و ایده وجوه گوناگون برای واژههای قرآنی مخالف است و به جنبه زبانی در تفسیر تصریح میورزد و با توجه به اینکه در گذشته بیشتر تفاسیر، روایی بوده است، برخی معتقدند که وی تفسیر به رأی مینماید. وی درباره روش کار خود، چنین میگوید: «اگر در این کتاب که در باب نظایر قرآن نوشته شده بنگریم، درمییابیم که یک واژه بر چند وجه تفسیر میشود و دلیل آن، اختلاف الفاظ در تفسیر آن میباشد و منشأ همه اینها، یک کلمه بیش نیست که شعبه شعبه شده است؛ حتی واژگانی که حالتهای ظاهر و آشکار داشتند متفاوت گشتند و قرآن به آن واژگان بهخاطر حادثهای در آن وقت اشاره نموده است»[۵].
این کتاب، به تعبیر فراگیر در گرایش فکری بشارت میدهد؛ زیرا تعدد معانی را بهخاطر وجود رابطه آشکار بین همه آنها نفی کرده است؛ اما در خصوص وجوه و نظایر، انقلابی نسبت به نوشتههای پیشین شمرده میشود[۶].
ترمذی تلاش کرده است تا نظریهاش را بر بسیاری از واژگان وجوه تطبیق دهد و تعدد آن واژگان در این کتاب به 81 واژه رسیده است؛ به عقیده برخی، این انقلاب به توقف روند تألیف به شیوه قدیم در این علم (شیوه مقاتل) نینجامیده و به نظر میرسد که میان مفسران چندان رواج نیافته است.[۷].
برخی از واژگان بررسیشده در این کتاب عبارتند از: الهدی؛ الكفر؛ الشرك؛ سواء؛ المرض؛ الفساد؛ المشي؛ اللباس؛ السوء؛ الخزي و... مثلاًدر مورد واژه «الهدی» چنین آمده است: این واژه به هجده صورت آمده و حاصل از آن تنها یک کلمه است؛ چون هدی در اصل به معنای میل است... هدیه را هم که به این اسم نامیدهاند، بدان جهت است که دل را به هدیهکننده، مایل مینماید... این معنای اصلی کلمه یادشده است؛ اما تفسیر آن به معانی زیر آمده است: بیان، اسلام، توحید، دین، دعا، بصیرت، معرفت، قرآن، رسول، رشد، صواب، تقوا، توفیق، توبه و ممر[۸].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، بههمراه فهرست اعلام و منابع مورد استفاده مصحح، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقیها، علاوه بر ذکر منابع[۹] و اشاره به اختلاف نسخ[۱۰]، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- مجتبایی، فتحالله، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی و همکاران (چاپ دوم)، تهران، 1377.
- فائز، قاسم، «علم وجوه قرآن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: رشد آموزش قرآن، شماره 13، تابستان 1385 (6 صفحه، از 38 تا 43).
- سلطانی رنانی، مهدی، «سیر تاریخی نگارش «وجوه و نظایر»»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهشهای قرآنی، شماره 35 و 36، پاییز و زمستان 1382 (16 صفحه، از 322 تا 337).