صورة الأرض: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'المسالك و الممالك (ابهام زدایی)' به 'المسالك و الممالك (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۲۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR02248J1.jpg | |||
| عنوان =صورة الأرض | |||
| عنوان‌های دیگر =کتاب صوره الارض | |||
| | |||
|پدیدآورندگان | |پدیدآورندگان | ||
| | | پدیدآوران = | ||
[[ابن حوقل، محمد بن حوقل]] (نویسنده) | |||
|زبان | |زبان | ||
| | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =G 93 /الف2ص9 | |||
|کد کنگره | | موضوع = | ||
ایران - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 | |||
|موضوع | |||
جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 | جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 | ||
کشورهای اسلامی - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 | کشورهای اسلامی - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 | ||
|ناشر | |ناشر | ||
| | | ناشر = | ||
دار صادر | |||
|مکان نشر | | مکان نشر =بیروت - لبنان | ||
| سال نشر = 1938 م | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02248AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =2 | |||
| تعداد جلد =2 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =02248 | |||
| کتابخوان همراه نور =02248 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
{{کاربردهای دیگر|المسالك و الممالك (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''صورة الارض''' يا همان «المسالك و الممالك» اثر ابن حوقل، ابوالقاسم محمد بن حوقل | |||
'''صورة الارض''' يا همان «المسالك و الممالك» اثر [[ابن حوقل، محمد بن حوقل|ابن حوقل، ابوالقاسم محمد بن حوقل نصيبى]]، يكى از منابع اساسى و معتبر دانش جغرافيا و تا حدودى جغرافياى تاريخى به شمار مى‌رود. اين كتاب به زبان عربى و متعلق به قرن چهارم هجرى است. اغلب مورخان و جغرافى‌دانان و پژوهشگران به عنوان مأخذ مهم بدان نگريسته و در تحقيقات خود از آن بهره برده و به مطالب آن استناد كرده‌اند. | |||
== ساختار== | == ساختار== | ||
كتاب مشتمل بر دو جزء است. در جزء اول كشورها و شهرهایى مسير مسافرت نویسنده تا عراق و در جزء دوم شهرهاى ايران از خوزستان تا ماوراء النهر به ترتيب ذكر شده است. شيوه نگارش كتاب همانند آثار جغرافيايى پيش از آن است. | |||
كتاب مشتمل بر دو جزء است. در جزء اول كشورها و | |||
== گزارش محتوا== | == گزارش محتوا== | ||
ابن حوقل در اين كتاب به گزارش سفرهاى خود پرداخته كه مى‌توان مسير مسافرت وى را چنين ترسيم كرد: آفريقاى شمالى، اسپانيا و مرزهاى جنوبى صحرا، مصر و نواحى شمالى قلمرو اسلام يعنى ارمنستان و آذربايجان، جزيره (بين النهرين)، عراق، خوزستان و فارس. | ابن حوقل در اين كتاب به گزارش سفرهاى خود پرداخته كه مى‌توان مسير مسافرت وى را چنين ترسيم كرد: آفريقاى شمالى، اسپانيا و مرزهاى جنوبى صحرا، مصر و نواحى شمالى قلمرو اسلام يعنى ارمنستان و آذربايجان، جزيره (بين النهرين)، عراق، خوزستان و فارس. | ||
| خط ۶۱: | خط ۴۵: | ||
مؤلف همانند ديگر جغرافى‌دانان كلاسيك تقريبا همّ خود را مصروف شرح بلاد اسلام به‌ويژه ايران مى‌كند اما در موارد خاصى از قلمرو جهان اسلام فراتر مى‌رود. وى در ميان كليه جغرافى‌دانان كلاسيك نخستين كسى است كه به امور مغرب آشناست. در اين كتاب همچنين به شرح حال بزرگان، پادشاهان، توانگران و نيز برخى وقايع تاريخى و اجتماعى اشاره شده است. | مؤلف همانند ديگر جغرافى‌دانان كلاسيك تقريبا همّ خود را مصروف شرح بلاد اسلام به‌ويژه ايران مى‌كند اما در موارد خاصى از قلمرو جهان اسلام فراتر مى‌رود. وى در ميان كليه جغرافى‌دانان كلاسيك نخستين كسى است كه به امور مغرب آشناست. در اين كتاب همچنين به شرح حال بزرگان، پادشاهان، توانگران و نيز برخى وقايع تاريخى و اجتماعى اشاره شده است. | ||
در مورد خليج فارس، ابن حوقل صريحاً به گفتگو پرداخته و يكى از فصول كتاب را به درياى فارس اختصاص داده است. وى در هزار سال پيش علّت تسميه خليج فارس را چنين شرح داده است: «درياى فارس خليجى از بحر محيط در حدّ چين و شهر واق است و اين دريا از حدود بلاد سند و کرمان تا فارس امتداد دارد و از ميان ساير ممالك به نام فارس ناميده شده است؛ زيرا فارس از همه اين كشورها آبادتر است و پادشاهان آنجا در روزگاران قديم سلطه بيشتر داشتند و هم‌اكنون به همه كرانه‌هاى دور و | در مورد خليج فارس، ابن حوقل صريحاً به گفتگو پرداخته و يكى از فصول كتاب را به درياى فارس اختصاص داده است. وى در هزار سال پيش علّت تسميه خليج فارس را چنين شرح داده است: «درياى فارس خليجى از بحر محيط در حدّ چين و شهر واق است و اين دريا از حدود بلاد سند و کرمان تا فارس امتداد دارد و از ميان ساير ممالك به نام فارس ناميده شده است؛ زيرا فارس از همه اين كشورها آبادتر است و پادشاهان آنجا در روزگاران قديم سلطه بيشتر داشتند و هم‌اكنون به همه كرانه‌هاى دور و نزدیک اين دريا مسلط‌اند و در همه بلاد ديگر كشتى‌هايى كه در درياى فارس حركت مى‌كنند و از حدود مملكت خود خارج مى‌شوند و با جلال و مصونيت برمى‌گردند همه متعلق به فارس هستند.» | ||
ابن حوقل علاوه بر استفاده از | ابن حوقل علاوه بر استفاده از کتاب‌هاى جغرافى كه در دسترس داشته، از مشهودات خود نيز در تأليف كتاب سود جسته و در موارد لازم تحقيق و استقرا كرده است. خود وى روش كارش را چنين شرح مى‌دهد: «درباره وضع شهرها و نواحى از مسافران و وكيلان بازرگانان بسيار مى‌پرسيدم و كتابهاى بسيارى را كه در اين زمينه نوشته شده بود مى‌خواندم، و چون كسى را كه به گمان من راست گفتار و آگاه بود مى‌ديدم از وى مطلبى را كه به‌درستى آن اعتقاد داشتم مى‌پرسيدم امّا به نادرستى آن مطلب پى مى‌بردم و گوينده را نيز در سخنانى كه مى‌گفت نادان مى‌يافتم. سپس اين سخنان را با قول سومى مطابقت مى‌دادم و به آرا و عقايد گوناگون متضاد برمى‌خوردم و همين سبب بود كه انديشه مسافرت به شهرها و اقاليم را در من استوار ساخت». | ||
از مآخذ و نيز از نوشته‌هاى ابن حوقل درمى‌يابيم كه وى «مسالك و ممالك» [[اصطخری، ابراهیم بن محمد|اصطخرى]] را با تغييرات و افزوده‌هايى به‌ويژه در بخشهاى عراق و ارمينيه و ماوراء النهر پايه كار خود قرار داده و در تنظيم كتاب از روش پيشنيان پيروى كرده و كتابى دقيق و مفصل با توضيحاتى درباره نقاط مهم فراهم آورده است. | از مآخذ و نيز از نوشته‌هاى ابن حوقل درمى‌يابيم كه وى «مسالك و ممالك» [[اصطخری، ابراهیم بن محمد|اصطخرى]] را با تغييرات و افزوده‌هايى به‌ويژه در بخشهاى عراق و ارمينيه و ماوراء النهر پايه كار خود قرار داده و در تنظيم كتاب از روش پيشنيان پيروى كرده و كتابى دقيق و مفصل با توضيحاتى درباره نقاط مهم فراهم آورده است. | ||
| خط ۷۴: | خط ۵۸: | ||
==وضعيت كتاب== | ==وضعيت كتاب== | ||
كتاب فاقد فهرست است. محقق كتاب اختلاف نسخ و توضيح برخى الفاظ را در پاورقى اثر آورده است. | كتاب فاقد فهرست است. محقق كتاب اختلاف نسخ و توضيح برخى الفاظ را در پاورقى اثر آورده است. | ||
== منابع مقاله== | == منابع مقاله== | ||
#مقدمه و متن كتاب | #مقدمه و متن كتاب | ||
# | #دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد سوم، مدخل ابن حوقل، ص 381-384. | ||
#كراچكوفسكى، ايگناتى يوليانوويچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه‌ابوالقاسم‌پاينده، | #كراچكوفسكى، ايگناتى يوليانوويچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه‌ابوالقاسم‌پاينده، ص 160-167. | ||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[سفرنامۀ ابن حوقل: ايران در صورة الارض]] | |||
[[صورة الأرض/ ترجمه]] | [[صورة الأرض/ ترجمه]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:جغرافیا (عمومی)، اطلس، نقشه]] | [[رده:جغرافیا (عمومی)، اطلس، نقشه]] | ||
[[رده: تاریخ جغرافیا]] | [[رده: تاریخ جغرافیا]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۹
| صورة الأرض | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن حوقل، محمد بن حوقل (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب صوره الارض |
| ناشر | دار صادر |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1938 م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | ایران - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14
جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 کشورهای اسلامی - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | G 93 /الف2ص9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
صورة الارض يا همان «المسالك و الممالك» اثر ابن حوقل، ابوالقاسم محمد بن حوقل نصيبى، يكى از منابع اساسى و معتبر دانش جغرافيا و تا حدودى جغرافياى تاريخى به شمار مى‌رود. اين كتاب به زبان عربى و متعلق به قرن چهارم هجرى است. اغلب مورخان و جغرافى‌دانان و پژوهشگران به عنوان مأخذ مهم بدان نگريسته و در تحقيقات خود از آن بهره برده و به مطالب آن استناد كرده‌اند.
ساختار
كتاب مشتمل بر دو جزء است. در جزء اول كشورها و شهرهایى مسير مسافرت نویسنده تا عراق و در جزء دوم شهرهاى ايران از خوزستان تا ماوراء النهر به ترتيب ذكر شده است. شيوه نگارش كتاب همانند آثار جغرافيايى پيش از آن است.
گزارش محتوا
ابن حوقل در اين كتاب به گزارش سفرهاى خود پرداخته كه مى‌توان مسير مسافرت وى را چنين ترسيم كرد: آفريقاى شمالى، اسپانيا و مرزهاى جنوبى صحرا، مصر و نواحى شمالى قلمرو اسلام يعنى ارمنستان و آذربايجان، جزيره (بين النهرين)، عراق، خوزستان و فارس.
حدود سرزمين‌هاى اسلام بنابر آنچه در «صورة الارض» آمده چنين است:
«بلاد اسلام بر حسب طول از مرز فرغانه آغاز مى‌شود و تا خراسان و جبال و عراق و ديار عرب تا سواحل يمن ادامه مى‌يابد و مسافت آن حدود پنج ماه (راه) است و بر حسب عرض از كشور روم آغاز مى‌گردد و تا شام و جزيره و عراق و فارس و کرمان تا سرزمين منصوره بر كناره درياى فارس ادامه مى‌يابد و مسافت آن چهار ماه است».
مؤلف همانند ديگر جغرافى‌دانان كلاسيك تقريبا همّ خود را مصروف شرح بلاد اسلام به‌ويژه ايران مى‌كند اما در موارد خاصى از قلمرو جهان اسلام فراتر مى‌رود. وى در ميان كليه جغرافى‌دانان كلاسيك نخستين كسى است كه به امور مغرب آشناست. در اين كتاب همچنين به شرح حال بزرگان، پادشاهان، توانگران و نيز برخى وقايع تاريخى و اجتماعى اشاره شده است.
در مورد خليج فارس، ابن حوقل صريحاً به گفتگو پرداخته و يكى از فصول كتاب را به درياى فارس اختصاص داده است. وى در هزار سال پيش علّت تسميه خليج فارس را چنين شرح داده است: «درياى فارس خليجى از بحر محيط در حدّ چين و شهر واق است و اين دريا از حدود بلاد سند و کرمان تا فارس امتداد دارد و از ميان ساير ممالك به نام فارس ناميده شده است؛ زيرا فارس از همه اين كشورها آبادتر است و پادشاهان آنجا در روزگاران قديم سلطه بيشتر داشتند و هم‌اكنون به همه كرانه‌هاى دور و نزدیک اين دريا مسلط‌اند و در همه بلاد ديگر كشتى‌هايى كه در درياى فارس حركت مى‌كنند و از حدود مملكت خود خارج مى‌شوند و با جلال و مصونيت برمى‌گردند همه متعلق به فارس هستند.»
ابن حوقل علاوه بر استفاده از کتاب‌هاى جغرافى كه در دسترس داشته، از مشهودات خود نيز در تأليف كتاب سود جسته و در موارد لازم تحقيق و استقرا كرده است. خود وى روش كارش را چنين شرح مى‌دهد: «درباره وضع شهرها و نواحى از مسافران و وكيلان بازرگانان بسيار مى‌پرسيدم و كتابهاى بسيارى را كه در اين زمينه نوشته شده بود مى‌خواندم، و چون كسى را كه به گمان من راست گفتار و آگاه بود مى‌ديدم از وى مطلبى را كه به‌درستى آن اعتقاد داشتم مى‌پرسيدم امّا به نادرستى آن مطلب پى مى‌بردم و گوينده را نيز در سخنانى كه مى‌گفت نادان مى‌يافتم. سپس اين سخنان را با قول سومى مطابقت مى‌دادم و به آرا و عقايد گوناگون متضاد برمى‌خوردم و همين سبب بود كه انديشه مسافرت به شهرها و اقاليم را در من استوار ساخت».
از مآخذ و نيز از نوشته‌هاى ابن حوقل درمى‌يابيم كه وى «مسالك و ممالك» اصطخرى را با تغييرات و افزوده‌هايى به‌ويژه در بخشهاى عراق و ارمينيه و ماوراء النهر پايه كار خود قرار داده و در تنظيم كتاب از روش پيشنيان پيروى كرده و كتابى دقيق و مفصل با توضيحاتى درباره نقاط مهم فراهم آورده است.
شرح سرزمين‌ها و شهرها و بيان مسافات در اين كتاب، ازدقت كافى برخوردار است اما نقشه‌هاى كتاب كه ابن حوقل آنها را تصوير كرده و به كتاب خود منضم نموده است نبايد بيانگر دقيق سرزمين‌ها و درياهاى موصوف انگاشته شود.
نكته‌هاى اقتصادى كه در اثر ابن حوقل آمده، كاملاً تازه و ابتكارى است. وى به كالاهاى قيمتى و كمياب كمتر از محصولات اساسى كشاورزى و صنعتى اهميت مى‌دهد و در هر فرصت وضع اقتصادى خاصى را نسبت به زمانى معين يا نسبت به معيارى معلوم مورد مطالعه قرار مى‌دهد.
اثر ابن حوقل از حيث زبان فارسى نيز حائز اهميت است، زيرا واژه‌ها و نام‌هاى فارسى بسيارى در آن آمده است. البته با تمام اين ويژگى‌ها، اين كتاب از نقص و كاستى مبرّا نيست چنانكه برخى چون حاجى خليفه و ديگران بر آن خرده گرفته‌اند.
وضعيت كتاب
كتاب فاقد فهرست است. محقق كتاب اختلاف نسخ و توضيح برخى الفاظ را در پاورقى اثر آورده است.
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد سوم، مدخل ابن حوقل، ص 381-384.
- كراچكوفسكى، ايگناتى يوليانوويچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه‌ابوالقاسم‌پاينده، ص 160-167.