الاستبصار في ما اختلف من الأخبار: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '<ref>' به '.<ref>') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ابن بابویه، ابوجعفر، محمد بن علی' به 'ابن بابویه، محمد بن علی') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۷۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR01370J1.jpg | |||
| عنوان =الإستبصار فيما اختلف من الأخبار | |||
| | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | |||
[[آخوندی، محمد]] (مصحح) | |||
| | |||
| | |||
[[طوسی، محمد بن حسن]] ( | [[طوسی، محمد بن حسن]] (نویسنده) | ||
[[آخوندی، علی]] (اهتمام) | [[آخوندی، علی]] (اهتمام) | ||
[[خرسان، حسن]] (محقق) | [[خرسان، سید حسن]] (محقق) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =BP 130 /ط9الف5 1349 | ||
| موضوع = | |||
احادیث احکام | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
احادیث شیعه - قرن 5ق. | احادیث شیعه - قرن 5ق. | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | دار الکتب الإسلامیة | ||
| مکان نشر =تهران - ایران | |||
| سال نشر = 1363 ش | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01370AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =4 | |||
| تعداد جلد =4 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =01370 | |||
| کتابخوان همراه نور =01370 | |||
| کد پدیدآور = | |||
== | | پس از = | ||
| پیش از = | |||
}} | |||
{{کاربردهای دیگر|الاستبصار (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''الاستبصار في ما اختلف من الأخبار'''، اثر [[طوسی، محمد بن حسن|ابوجعفر محمد بن حسن طوسى]]، معروف به [[شيخ طوسى]] (متوفاى460ق)، چهارمين كتاب از كتب اربعه روايى شيعه است كه تحقيق آن توسط [[حسن خرسان]] انجام گرفته و به همت محمد آخوندى و على آخوندى مورد تصحيح قرار گرفته و منتشر شده است. | '''الاستبصار في ما اختلف من الأخبار'''، اثر [[طوسی، محمد بن حسن|ابوجعفر محمد بن حسن طوسى]]، معروف به [[شيخ طوسى]] (متوفاى460ق)، چهارمين كتاب از كتب اربعه روايى شيعه است كه تحقيق آن توسط [[حسن خرسان]] انجام گرفته و به همت محمد آخوندى و على آخوندى مورد تصحيح قرار گرفته و منتشر شده است. | ||
نام كتاب، به‌روشنى بيانگر محتواى آن است. شيخ طوسى در بيان | نام كتاب، به‌روشنى بيانگر محتواى آن است. شيخ طوسى در بيان انگیزه تأليف، در مقدمه چنين آورده است كه پس از تأليف مجموعه مفصل [[تهذيب الأحكام]]، از او خواسته شد تا مجموعه‌اى مختصرتر تهيه كند كه تنها احاديث «مختلف» (ناهمخوان) در آن مقايسه شده باشند. وى نيز در پى اين درخواست بر آن شد تا اثرى پديد آورد كه محل رجوع دانشوران و درعين‌حال راهنماى مناسبى برای مبتديان باشد. ازاين‌رو به تأليف «الاستبصار» همت گماشت.<ref>ر.ک: بخش فقه، علوم قرآنى و حديث، ج8، ص160</ref> | ||
==ساختار== | |||
مجموعه اين كتاب چهار جلدى، به شيوه ديگر كتب حديثى و فقهى، به 22 كتاب تقسيم شده است. در كتاب مذكور بنا به شمارش خود مؤلف، 5511 حديث در 925 باب مختلف فقهى آمده است. اگرچه برخى از علما تعداد احاديث آن را 6531 عدد دانسته‌اند.<ref>ر.ک: مدنى بجستانى، سيد محمود، ص521</ref> | |||
هريك از كتاب‌هاى اين مجموعه، خود داراى ابواب متعددى است؛ مثلاًكتاب الطهارة داراى 129 باب است.<ref>ر.ک: همان، ص522</ref> | |||
طوسى در اين اثر علاوه بر اينكه احاديث مربوط به هر باب را در يك جا فراهم آورده، به نقد و بررسى سندى و محتوايى آنها نيز عنايت داشته و در باب باب آن پيشنهاد خود را برای رفع ناهمخوانى ظاهرى ميان احاديث، يا ترجيح گروهى از روايات بر گروهى ديگر ارائه كرده است. شيوه‌هاى جمع بين احاديث و رفع ناهمخوانى‌ها كه در فقه شيخ طوسى جايگاهى ويژه دارد، به‌خصوص در كتاب الاستبصار او بازتاب يافته است. ازهمين‌رو، اين كتاب را نمى‌بايد تنها يك مجموعه محض از احاديث بشمار آورد و ارزش فقهى آن را از نظر دور داشت.<ref>ر.ک: بخش فقه، علوم قرآنى و حديث، ج8، ص160</ref> | |||
اگرچه شيخ طوسى در تأليف الاستبصار تا حد زيادى بر تأليف پيشين خود تهذيب اتكا داشته است، اما الاستبصار از نظر هدف كلى تأليف، هم از ديدگاه باب‌بندى و هم از نظر شيوه ترتيب احاديث در هر باب، ويژگى‌هاى خود را داراست و اثرى مستقل شناخته مى‌شود. اين استقلال در فهرستى كه مؤلف از آثار خود به دست داده است و هم در كلام عالم معاصرش [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]] به‌روشنى تأييد شده است | ==گزارش محتوا== | ||
اگرچه شيخ طوسى در تأليف الاستبصار تا حد زيادى بر تأليف پيشين خود تهذيب اتكا داشته است، اما الاستبصار از نظر هدف كلى تأليف، هم از ديدگاه باب‌بندى و هم از نظر شيوه ترتيب احاديث در هر باب، ويژگى‌هاى خود را داراست و اثرى مستقل شناخته مى‌شود. اين استقلال در فهرستى كه مؤلف از آثار خود به دست داده است و هم در كلام عالم معاصرش [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]] به‌روشنى تأييد شده است.<ref>همان</ref> | |||
طبقه‌بندى كتاب الاستبصار بر اساس تقسيم مؤلف در 3 جزء بوده است كه 2 جزء نخست آن به مباحث عبادات (به‌جز جهاد) و جزء اخير به ديگر ابواب فقهى اختصاص داده شده است. مؤلف معمولاً در هر باب احاديث موردپذيرش خود را پيش‌تر آورده و سپس به ذكر احاديث مقابل آنها پرداخته و آنگاه وجه «جمع» و برقرارى الفت بين مدلول آنها را در حد امكان تبيين كرده است. از نظر اسنادهاى احاديث، وى در آغاز بر آن بود كه احاديث را با اسانيد آنها ضبط نمايد و تا اندازه‌اى در دو جزء نخستين اين شيوه را رعايت كرده است، اما در جزء اخير، اسانيد را به‌اختصار آورده و به | طبقه‌بندى كتاب الاستبصار بر اساس تقسيم مؤلف در 3 جزء بوده است كه 2 جزء نخست آن به مباحث عبادات (به‌جز جهاد) و جزء اخير به ديگر ابواب فقهى اختصاص داده شده است. مؤلف معمولاً در هر باب احاديث موردپذيرش خود را پيش‌تر آورده و سپس به ذكر احاديث مقابل آنها پرداخته و آنگاه وجه «جمع» و برقرارى الفت بين مدلول آنها را در حد امكان تبيين كرده است. از نظر اسنادهاى احاديث، وى در آغاز بر آن بود كه احاديث را با اسانيد آنها ضبط نمايد و تا اندازه‌اى در دو جزء نخستين اين شيوه را رعايت كرده است، اما در جزء اخير، اسانيد را به‌اختصار آورده و به سبک كتاب تهذيب خود و پيش‌تر از آن سبک [[ابن بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]] در فقيه، اسانيد خود به اصول روايى را در پایان اثر آورده است.<ref>همان</ref> | ||
به‌عبارت‌ديگر، اگر بخواهيم بر اساس چاپ چهار جلدى كتاب، سخن بگوييم بايد خاطرنشان كنيم كه: «مؤلف در جلد اول و دوم، تمامى سند حديث را ذكر كرده است، ولى در جلدهاى بعدى فقط راوى بدون واسطه كه حديث را از او فراگرفته است، بيان كرده و بقيه سند را به | به‌عبارت‌ديگر، اگر بخواهيم بر اساس چاپ چهار جلدى كتاب، سخن بگوييم بايد خاطرنشان كنيم كه: «مؤلف در جلد اول و دوم، تمامى سند حديث را ذكر كرده است، ولى در جلدهاى بعدى فقط راوى بدون واسطه كه حديث را از او فراگرفته است، بيان كرده و بقيه سند را به پایان كتاب و مشيخه ارجاع داده است. در آغاز مشيخه مى‌گويد: اميدوارم تمامى روايات مختلفه را در ابواب مختلف فقهى آورده باشم؛ اگرچه مدعى احاطه به جميع آنها نيستم؛ چراكه كتاب‌هاى اصحاب ما بسيار زياد است و شايد برخى را فرونهاده باشم، ولى در هر باب اگر تعداد روايات زياد نبود همه روايات مختلفه را آوردم و اگر بسيار زياد بود برخى را آورده و بقيه را به كتاب بزرگ خويش تهذيب الأحكام ارجاع دادم».<ref>ر.ک: مدنى بجستانى، سيد محمود، ص522</ref> | ||
مؤلف در اين كتاب با دسترسى به اصول | مؤلف در اين كتاب با دسترسى به اصول اولیه اصحاب ائمه(ع) توانسته است بسيارى از كتبى را كه اكنون به‌طور كلى از بين رفته است و جز يادى از آنها در كتاب‌ها اثرى نيست، برای امت اسلامى حفظ كند و روايات آنها را به يادگار بگذارد.<ref>همان</ref> | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
فهارس كتاب در پایان هر جلد آمده است. پاورقى‌هاى كتاب به اختلاف نسخ و منابع ديگر حديث در كتب اربعه (الكافي، تهذيب الأحكام و الفقيه) اختصاص يافته است. | |||
الاستبصار يك بار در 1307ق، در 3 جلد در لكهنو (هند) به چاپ سنگى رسيد و بار ديگر در سال‌هاى 1315-1317ق در تهران تجديد چاپ شد. چاپ تحقيقى آن به كوشش [[خرسان، سید حسن|حسن موسوى خرسان]] و به اهتمام محمد آخوندى در نجف (1375-1376ق) در 4 مجلد (جزء سوم در 2 مجلد) منتشر شد و بارها تجديد چاپ گرديد.<ref>ر.ک: بخش فقه، علوم قرآنى و حديث، ج8، ص161</ref> | |||
درباره نسخ كهن الاستبصار، نخست بايد از نسخه‌اى ناقص ياد كرد كه به گزارش [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ تهرانى]] در كتابخانه [[آل کاشف‌الغطاء، هادی|سيد هادى كاشف‌الغطاء]] در نجف به خط جعفر بن على مشهدى وجود داشته است. بر پايه اين گزارش، نسخه يادشده با دست‌خط شيخ طوسى مقابله شده و تاريخ فراغ از آن 573ق بوده است. سپس بايد به نسخه‌اى محفوظ در كتابخانه مرعشى اشاره كرد كه در سده 8ق كتابت شده است.<ref>همان</ref> | |||
درباره نسخ كهن الاستبصار، نخست بايد از نسخه‌اى ناقص ياد كرد كه به گزارش [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ تهرانى]] در كتابخانه [[آل کاشف‌الغطاء، هادی| | |||
تأليف آثارى به‌عنوان شرح، تعليق يا حاشيه بر الاستبصار از اواخر سده 10ق به‌طور شاخص ديده مى‌شود؛ از مهم‌ترين آنهاست: | تأليف آثارى به‌عنوان شرح، تعليق يا حاشيه بر الاستبصار از اواخر سده 10ق به‌طور شاخص ديده مى‌شود؛ از مهم‌ترين آنهاست: | ||
#حاشيه‌اى از محمد بن على بن | #حاشيه‌اى از محمد بن على بن حسین عاملى، [[عاملی موسوی، محمد بن علی|صاحب مدارك]] (متوفای 1009ق) كه به‌همراه متن الاستبصار در نسخه روضاتى محفوظ مانده است؛ | ||
#حاشيه‌اى از حسن بن زين‌الدين عاملى، [[ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین|صاحب معالم]] | #حاشيه‌اى از [[ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین|حسن بن زين‌الدين]] عاملى، [[ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین|صاحب معالم]] (متوفای 1011ق) كه افندى در [[رياض العلماء و حياض الفضلاء|رياض العلماء]] از آن ياد كرده است؛ | ||
#حاشيه‌اى از [[استرآبادی، محمد بن علی|ميرزا محمد استرآبادى]] | #حاشيه‌اى از [[استرآبادی، محمد بن علی|ميرزا محمد استرآبادى]] صاحب منهج المقال (متوفای 1028ق) كه نسخ آن در نجف و مشهد نشان داده شده است؛ | ||
#استقصاء الاعتبار، كه شرحى است از ابوجعفر محمد بن حسن بن زين‌الدين عاملى ( | #استقصاء الاعتبار، كه شرحى است از ابوجعفر محمد بن [[ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین|حسن بن زين‌الدين]] عاملى (متوفای 1030ق) و آقابزرگ نسخى چند از آن را معرفى كرده است؛ | ||
#حاشيه‌اى از | #حاشيه‌اى از سيد يوسف خراسانى (در نيمه نخست سده 11ق)؛ | ||
#مناهج الأخبار، كه شرحى است از كمال‌الدين (يا نظام‌الدين) احمد بن زين‌العابدين عاملى (زنده در 1039ق)؛ | #مناهج الأخبار، كه شرحى است از كمال‌الدين (يا نظام‌الدين) احمد بن زين‌العابدين عاملى (زنده در 1039ق)؛ | ||
#شرحى از مولا [[استرآبادی، محمدامین|محمدامين استرآبادى]] | #شرحى از مولا [[استرآبادی، محمدامین|محمدامين استرآبادى]] (متوفای 1036ق)؛ | ||
#تعليقه‌اى از مير محمدباقر استرآبادى، معروف به [[میرداماد، | #تعليقه‌اى از مير محمدباقر استرآبادى، معروف به [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] (متوفای 1040 يا 1041ق)، كه گاه از آن به شرح نيز تعبير شده است؛ | ||
#جامع الأخبار، كه شرحى است از عبداللطيف بن على بن ابى‌جامع ( | #جامع الأخبار، كه شرحى است از عبداللطيف بن على بن ابى‌جامع (متوفای 1050ق)؛ | ||
#حاشيه‌اى از محمود بن غلامعلى طبسى (زنده در 1084ق)؛ | #حاشيه‌اى از محمود بن غلامعلى طبسى (زنده در 1084ق)؛ | ||
#[[كشف الأسرار في شرح الاستبصار|كشف الأسرار]] ، كه شرحى است از [[جزایری، نعمت‌الله|نعمت‌الله جزايرى]] | #[[كشف الأسرار في شرح الاستبصار|كشف الأسرار]]، كه شرحى است از [[جزایری، سید نعمت‌الله|نعمت‌الله جزايرى]] (متوفای 1112ق)؛ | ||
#شرحى از محسن بن حسن اعرجى ( | #شرحى از محسن بن حسن اعرجى (متوفای 1227ق).<ref>همان</ref> | ||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
== منابع مقاله == | ==منابع مقاله== | ||
#بخش فقه، علوم قرآنى و حديث، دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر [[موسوی بجنوردی، محمدکاظم|كاظم موسوى بجنوردى]]، ج8، ص160، چاپ اول، مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1377ش. | |||
#مدنى بجستانى، سيد محمود، فرهنگ كتب حديثى شيعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امير كبير، شركت چاپ و نشر بين‌الملل، 1385. | |||
{{جوامع روایی شیعه}} | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[الفوائد المکية]] | |||
[[الوافي]] | [[الوافي]] | ||
| خط ۱۱۴: | خط ۹۸: | ||
[[مناهج الأخبار فی شرح الإستبصار]] | [[مناهج الأخبار فی شرح الإستبصار]] | ||
[[جلاء الأبصار في شرح الإستبصار]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:حدیث]] | [[رده:حدیث]] | ||
[[رده:متون احادیث]] | [[رده: متون احادیث]] | ||
[[رده:احادیث شیعه]] | [[رده:احادیث شیعه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۳۲
| الإستبصار فيما اختلف من الأخبار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آخوندی، محمد (مصحح)
طوسی، محمد بن حسن (نویسنده) آخوندی، علی (اهتمام) خرسان، سید حسن (محقق) |
| ناشر | دار الکتب الإسلامیة |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1363 ش |
| چاپ | 4 |
| موضوع | احادیث احکام احادیث شیعه - قرن 5ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | BP 130 /ط9الف5 1349 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الاستبصار في ما اختلف من الأخبار، اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شيخ طوسى (متوفاى460ق)، چهارمين كتاب از كتب اربعه روايى شيعه است كه تحقيق آن توسط حسن خرسان انجام گرفته و به همت محمد آخوندى و على آخوندى مورد تصحيح قرار گرفته و منتشر شده است.
نام كتاب، به‌روشنى بيانگر محتواى آن است. شيخ طوسى در بيان انگیزه تأليف، در مقدمه چنين آورده است كه پس از تأليف مجموعه مفصل تهذيب الأحكام، از او خواسته شد تا مجموعه‌اى مختصرتر تهيه كند كه تنها احاديث «مختلف» (ناهمخوان) در آن مقايسه شده باشند. وى نيز در پى اين درخواست بر آن شد تا اثرى پديد آورد كه محل رجوع دانشوران و درعين‌حال راهنماى مناسبى برای مبتديان باشد. ازاين‌رو به تأليف «الاستبصار» همت گماشت.[۱]
ساختار
مجموعه اين كتاب چهار جلدى، به شيوه ديگر كتب حديثى و فقهى، به 22 كتاب تقسيم شده است. در كتاب مذكور بنا به شمارش خود مؤلف، 5511 حديث در 925 باب مختلف فقهى آمده است. اگرچه برخى از علما تعداد احاديث آن را 6531 عدد دانسته‌اند.[۲]
هريك از كتاب‌هاى اين مجموعه، خود داراى ابواب متعددى است؛ مثلاًكتاب الطهارة داراى 129 باب است.[۳]
طوسى در اين اثر علاوه بر اينكه احاديث مربوط به هر باب را در يك جا فراهم آورده، به نقد و بررسى سندى و محتوايى آنها نيز عنايت داشته و در باب باب آن پيشنهاد خود را برای رفع ناهمخوانى ظاهرى ميان احاديث، يا ترجيح گروهى از روايات بر گروهى ديگر ارائه كرده است. شيوه‌هاى جمع بين احاديث و رفع ناهمخوانى‌ها كه در فقه شيخ طوسى جايگاهى ويژه دارد، به‌خصوص در كتاب الاستبصار او بازتاب يافته است. ازهمين‌رو، اين كتاب را نمى‌بايد تنها يك مجموعه محض از احاديث بشمار آورد و ارزش فقهى آن را از نظر دور داشت.[۴]
گزارش محتوا
اگرچه شيخ طوسى در تأليف الاستبصار تا حد زيادى بر تأليف پيشين خود تهذيب اتكا داشته است، اما الاستبصار از نظر هدف كلى تأليف، هم از ديدگاه باب‌بندى و هم از نظر شيوه ترتيب احاديث در هر باب، ويژگى‌هاى خود را داراست و اثرى مستقل شناخته مى‌شود. اين استقلال در فهرستى كه مؤلف از آثار خود به دست داده است و هم در كلام عالم معاصرش نجاشى به‌روشنى تأييد شده است.[۵]
طبقه‌بندى كتاب الاستبصار بر اساس تقسيم مؤلف در 3 جزء بوده است كه 2 جزء نخست آن به مباحث عبادات (به‌جز جهاد) و جزء اخير به ديگر ابواب فقهى اختصاص داده شده است. مؤلف معمولاً در هر باب احاديث موردپذيرش خود را پيش‌تر آورده و سپس به ذكر احاديث مقابل آنها پرداخته و آنگاه وجه «جمع» و برقرارى الفت بين مدلول آنها را در حد امكان تبيين كرده است. از نظر اسنادهاى احاديث، وى در آغاز بر آن بود كه احاديث را با اسانيد آنها ضبط نمايد و تا اندازه‌اى در دو جزء نخستين اين شيوه را رعايت كرده است، اما در جزء اخير، اسانيد را به‌اختصار آورده و به سبک كتاب تهذيب خود و پيش‌تر از آن سبک ابن بابويه در فقيه، اسانيد خود به اصول روايى را در پایان اثر آورده است.[۶]
به‌عبارت‌ديگر، اگر بخواهيم بر اساس چاپ چهار جلدى كتاب، سخن بگوييم بايد خاطرنشان كنيم كه: «مؤلف در جلد اول و دوم، تمامى سند حديث را ذكر كرده است، ولى در جلدهاى بعدى فقط راوى بدون واسطه كه حديث را از او فراگرفته است، بيان كرده و بقيه سند را به پایان كتاب و مشيخه ارجاع داده است. در آغاز مشيخه مى‌گويد: اميدوارم تمامى روايات مختلفه را در ابواب مختلف فقهى آورده باشم؛ اگرچه مدعى احاطه به جميع آنها نيستم؛ چراكه كتاب‌هاى اصحاب ما بسيار زياد است و شايد برخى را فرونهاده باشم، ولى در هر باب اگر تعداد روايات زياد نبود همه روايات مختلفه را آوردم و اگر بسيار زياد بود برخى را آورده و بقيه را به كتاب بزرگ خويش تهذيب الأحكام ارجاع دادم».[۷]
مؤلف در اين كتاب با دسترسى به اصول اولیه اصحاب ائمه(ع) توانسته است بسيارى از كتبى را كه اكنون به‌طور كلى از بين رفته است و جز يادى از آنها در كتاب‌ها اثرى نيست، برای امت اسلامى حفظ كند و روايات آنها را به يادگار بگذارد.[۸]
وضعيت كتاب
فهارس كتاب در پایان هر جلد آمده است. پاورقى‌هاى كتاب به اختلاف نسخ و منابع ديگر حديث در كتب اربعه (الكافي، تهذيب الأحكام و الفقيه) اختصاص يافته است.
الاستبصار يك بار در 1307ق، در 3 جلد در لكهنو (هند) به چاپ سنگى رسيد و بار ديگر در سال‌هاى 1315-1317ق در تهران تجديد چاپ شد. چاپ تحقيقى آن به كوشش حسن موسوى خرسان و به اهتمام محمد آخوندى در نجف (1375-1376ق) در 4 مجلد (جزء سوم در 2 مجلد) منتشر شد و بارها تجديد چاپ گرديد.[۹]
درباره نسخ كهن الاستبصار، نخست بايد از نسخه‌اى ناقص ياد كرد كه به گزارش آقابزرگ تهرانى در كتابخانه سيد هادى كاشف‌الغطاء در نجف به خط جعفر بن على مشهدى وجود داشته است. بر پايه اين گزارش، نسخه يادشده با دست‌خط شيخ طوسى مقابله شده و تاريخ فراغ از آن 573ق بوده است. سپس بايد به نسخه‌اى محفوظ در كتابخانه مرعشى اشاره كرد كه در سده 8ق كتابت شده است.[۱۰]
تأليف آثارى به‌عنوان شرح، تعليق يا حاشيه بر الاستبصار از اواخر سده 10ق به‌طور شاخص ديده مى‌شود؛ از مهم‌ترين آنهاست:
- حاشيه‌اى از محمد بن على بن حسین عاملى، صاحب مدارك (متوفای 1009ق) كه به‌همراه متن الاستبصار در نسخه روضاتى محفوظ مانده است؛
- حاشيه‌اى از حسن بن زين‌الدين عاملى، صاحب معالم (متوفای 1011ق) كه افندى در رياض العلماء از آن ياد كرده است؛
- حاشيه‌اى از ميرزا محمد استرآبادى صاحب منهج المقال (متوفای 1028ق) كه نسخ آن در نجف و مشهد نشان داده شده است؛
- استقصاء الاعتبار، كه شرحى است از ابوجعفر محمد بن حسن بن زين‌الدين عاملى (متوفای 1030ق) و آقابزرگ نسخى چند از آن را معرفى كرده است؛
- حاشيه‌اى از سيد يوسف خراسانى (در نيمه نخست سده 11ق)؛
- مناهج الأخبار، كه شرحى است از كمال‌الدين (يا نظام‌الدين) احمد بن زين‌العابدين عاملى (زنده در 1039ق)؛
- شرحى از مولا محمدامين استرآبادى (متوفای 1036ق)؛
- تعليقه‌اى از مير محمدباقر استرآبادى، معروف به میرداماد (متوفای 1040 يا 1041ق)، كه گاه از آن به شرح نيز تعبير شده است؛
- جامع الأخبار، كه شرحى است از عبداللطيف بن على بن ابى‌جامع (متوفای 1050ق)؛
- حاشيه‌اى از محمود بن غلامعلى طبسى (زنده در 1084ق)؛
- كشف الأسرار، كه شرحى است از نعمت‌الله جزايرى (متوفای 1112ق)؛
- شرحى از محسن بن حسن اعرجى (متوفای 1227ق).[۱۱]
پانویس
منابع مقاله
- بخش فقه، علوم قرآنى و حديث، دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، ج8، ص160، چاپ اول، مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1377ش.
- مدنى بجستانى، سيد محمود، فرهنگ كتب حديثى شيعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امير كبير، شركت چاپ و نشر بين‌الملل، 1385.
جوامع روایی شیعه | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| جوامع حدیثی |
|  | ||||
| محدثین | شیخ کلینی · شیخ صدوق · شیخ طوسی · علامه مجلسی · شیخ طبرسی · مقدس اردبیلی · شیخ حر عاملی · علامه امینی | |||||