أحكام القرآن (شافعی): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '<ref>' به '.<ref>')
    جز (جایگزینی متن - 'أحكام القرآن (ابهام زدایی)' به 'أحكام القرآن (ابهام‌زدایی)')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
     
    (۵۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR01387J1.jpg|بندانگشتی|احکام القرآن]]
    | تصویر =NUR01387J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =احکام القرآن
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =
    |-
    | پدیدآوران =
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|احکام القرآن
    [[عبدالخالق، عبدالغنی]] (مصحح)
    |-
    [[شافعی، محمد بن ادریس]] (نویسنده)
    |نام های دیگر کتاب
    [[کوثری، محمد زاهد]] (مقدمه‌نویس)
    |data-type='otherBookNames'|
    | زبان =عربی
    |-
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏99‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏2‎‏الف‎‏3
    |پدیدآورندگان
    | موضوع =
    |data-type='authors'|[[عبدالخالق، عبدالغنی]] (مصحح)
    تفاسیر فقهی - اهل سنت
     
    [[شافعی، محمد بن ادریس]] (نويسنده)
     
    [[کوثری، محمد زاهد]] (مقدمه‌نويس)
    |-
    |زبان  
    |data-type='language'|عربی
    |-
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏99‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏2‎‏الف‎‏3
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|تفاسیر فقهی - اهل سنت
     
    تفاسیر فقهی - شافعی
    تفاسیر فقهی - شافعی
    قرآن - احکام و قوانین
    قرآن - احکام و قوانین
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علي بيضون
    |data-type='publisher'|دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
    | مکان نشر =بیروت - لبنان
    |-
    | سال نشر =1412 ق یا 1991 م
    |مکان نشر  
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01387AUTOMATIONCODE
    |data-type='publishPlace'|بیروت - لبنان
    | چاپ =1
    |-
    | تعداد جلد =2
    |سال نشر  
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =01387
    |data-type='publishYear'| 1412 هـ.ق یا 1991 م
    | کتابخوان همراه نور =01387
    |-class='articleCode'
    | کد پدیدآور =
    |کد اتوماسیون
    | پس از =
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE1387AUTOMATIONCODE
    | پیش از =
    |}
    }}
    </div>
    {{کاربردهای دیگر|أحكام القرآن (ابهام‌زدایی)}}
     
    '''احكام القرآن''' تأليف [[شافعی، محمد بن ادریس|محمد بن ادريس شافعى]] (متوفى 204ق) مؤسس مكتب فقهى شافعيه، از قديمى‌ترين متون باقيمانده این رشته مى‌باشد. [[بیهقی، احمد بن حسین|ابوبكر احمد بن حسین بيهقى]] (متوفى 458ق) آراى شافعى را در كتب او و كتب شاگردان و يارانش مانند: مزنى، بویطى، ربيع جيزى، ربيع مرادى، ابوثور، ابوعبدالرحمن، يونس بن عبدالاعلى و ديگران تتبع و نقل كرده و تأييداتى از سنن نيز به همراه آن آورده است.مهم‌ترين آراء و نظريات شافعى درباره قرآن و حجيت آن، رابطه آن با سنت، مسأله نسخ قرآن با قرآن و عدم نسخ آن با سنت متواتر (از شاذترين آراء در عالم اسلامى) است.
     
    مسائل ديگر اصولى مانند استحسان و نيز مهم‌ترين مسائل فقهى قرآن در این کتاب آمده است.در واقع شافعى پس از بيان مهم‌ترين پايه‌هاى اصول فقه به استنباط احكام آيات فقهى پرداخته است.
    '''احكام القرآن''' تأليف [[شافعی، محمد بن ادریس|محمد بن ادريس شافعى]] (متوفى 204ق) مؤسس مكتب فقهى شافعيه، از قديمى‌ترين متون باقيمانده اين رشته مى‌باشد. [[بیهقی، احمد بن حسین|ابوبكر احمد بن حسين بيهقى]] (متوفى 458ق) آراى شافعى را در كتب او و كتب شاگردان و يارانش مانند: مزنى، بويطى، ربيع جيزى، ربيع مرادى، ابوثور، ابوعبدالرحمن، يونس بن عبدالاعلى و ديگران تتبع و نقل كرده و تأييداتى از سنن نيز به همراه آن آورده است.مهم‌ترين آراء و نظريات شافعى درباره قرآن و حجيت آن، رابطه آن با سنت، مسأله نسخ قرآن با قرآن و عدم نسخ آن با سنت متواتر (از شاذترين آراء در عالم اسلامى) است.
    روش كلى در بررسى مباحث به‌اين‌گونه است كه بيهقى سعى نموده بر طبق ابواب فقهى كه از طهارت آغاز مى‌گردد، مطالب شافعى را بيان كند. در این بين مباحثى غيرفقهى اصطلاحى كه مى‌توان از ديدگاه اهل سنت آنها را احكام قرآنى نامید نيز لابلاى ترتيب فقهى مطرح شده است، كه در نتيجه آغاز کتاب با تفسير برخى آيات متفرقه مى‌باشد.
     
    مسائل ديگر اصولى مانند استحسان و نيز مهم‌ترين مسائل فقهى قرآن در اين کتاب آمده است.در واقع شافعى پس از بيان مهم‌ترين پايه‌هاى اصول فقه به استنباط احكام آيات فقهى پرداخته است.
     
    روش كلى در بررسى مباحث به‌اين‌گونه است كه بيهقى سعى نموده بر طبق ابواب فقهى كه از طهارت آغاز مى‌گردد، مطالب شافعى را بيان كند. در اين بين مباحثى غيرفقهى اصطلاحى كه مى‌توان از ديدگاه اهل سنت آنها را احكام قرآنى ناميد نيز لابلاى ترتيب فقهى مطرح شده است، كه در نتيجه آغاز کتاب با تفسير برخى آيات متفرقه مى‌باشد.
     
    لازم به يادآورى است كه شافعى به برخى فتاوى و استدلال‌هاى عجيب، مشهور است كه از آن جمله است:
    لازم به يادآورى است كه شافعى به برخى فتاوى و استدلال‌هاى عجيب، مشهور است كه از آن جمله است:
    #در استدلال به آيه 15 مطففين''' «كلاّ إنهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون»''' مى‌گوید:چون آيه ناظر به مقام سخط (ناخشنودى) است و نشان مى‌دهد كه (افراد مورد اشاره در آيه) در حالت سخط از رؤيت خدا محرومند، مى‌توان نتيجه گرفت كه در حالت رضا (خوشنودى) مى‌توانند خداوند را ببينند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/40 متن کتاب، ج1، ص40]</ref>
    #استدلال به جبر: آيه 30 سوره انسان''' «و ما تشاؤون الاّ ان يشاء اللّه»'''.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/40 همان]</ref>
    #برای اثبات حجيت خبر واحد به آيات بعثت انبياء استناد ورزيده، نتيجه مى‌گیرد كه خداوند توسط یک نفر حجت را بر ملت‌ها اقامه مى‌كرد. بيهقى نيز مى‌گوید: «شافعى به آياتى استدلال ورزيده كه در مورد وجوب اطاعت از پيامبر تا قيام قيامت، در قرآن آمده است و اطاعت از او در هر زمان بر هر شخصى واجب است. كسى هم كه در زمان پيامبر(ص) نبوده، امروزه از طريق روايت و خبر واحد از دستوراتش مطلع مى‌شود».<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/31 همان، ص31 و 32]</ref>
    #در برداشت از آيه 8-7 سوره سجده''' «و بدأ خلق الانسان من طين ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين»''' مى‌گوید: «از این آيه فهمیده مى‌شود كه منى، پاک است زيرا اصل و منشأ انسان از آب و خاک است كه هر دو پاک هستند و آفرينش نسل آدم از آب، دلالت بر طهارت و پاکى آن دارد.
    همچنين مى‌گوید: «خداوند خلقت انسان را از آب و خاک آغاز نمود و آن دو را پاک قرار داد و فرزندان آدمى را از آبى جهنده آفريد، پس خلقت انسان در ابتدا از دو چيز پاک بود و همین دليل بر آن است كه خلقت نسل او نيز پاک است.بنابراین منى نجس نيست؛ زيرا خداوند گرامى‌تر از آن است كه كسى را كه مورد تكريم خود قرار داده و او را بر خلايق ديگرش برترى داده، از چيزى نجس خلق كند». وى همچنين مى‌گوید: «اگر هم در مورد طهارت منى، حديثى از پيامبر(ص) نقل نشده باشد، شايسته است عقلها تشخيص دهند كه خداوند موجودى را كه گرامى داشته و در بهشت جاى داده است از چيزى نجس نمى‌آفريند». وى سپس نقل مى‌كند كه پيامبر(ص) هنگامى كه لباسش آلوده به منى شده بود آن را نشست.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/81 همان، ص81 و 82]</ref>
    #درباره آيه 107 سوره اسراء''' «يخرّون للأذقان سجدا»''' مى‌گوید: «منظور سجود است به این صورت كه شخص بر زمین افتد و در آن حال، نخست چانه‌اش را بر خاک نهد، سپس با پيشانى سجده كند».<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/71 همان، ص71]</ref>
    #آيه 56 سوره احزاب''' «ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين...»''' را دليل بر وجوب صلوات فرستادن بر پيامبر(ص) در نمازهاى واجب مى‌داند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/71 همان، ص71 و 72]</ref>
    ==اصطلاح آيات الاحكام==
    در اصطلاح به آياتى كه در آن حكم فقهى بيان شده است، «آيات الاحكام» مى‌گویند؛ آن‌چنان‌كه معروف گرديده است (در بين علماى شيعه) آيات الاحكام به همراه همه مكررات و متداخلات نزدیک به‌پانصد آيه است. (امّا برخى علماى اهل سنت آيات بيشترى را تحت این عنوان يا عنوان «احكام القرآن» بررسى مى‌كنند. آيات الاحكام تقسيماتى دارد كه در كتب مربوطه بيان شده است (مانند ادوار فقه شهابى، ج 2، صفحه 4-6).اولین كسى كه در این زمینه کتاب تأليف كرده است بنا به نظر [[آقا بزرگ تهرانى]] «ابونصر محمد بن سائب بن بشر كلبى صاحب احكام القرآن» از اصحاب امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] و متوفى 149ق، پدر هشام كلبى نسّابه و مفسر معروف است و از گواهى ابن‌ النديم معلوم مى‌شود كه او اولین مصنف و مؤلف در این زمینه است نه امام شافعى يا ديگران. پس از كلبى، مقاتل بن سليمان (م 150ق) در همین زمینه کتابى نگاشته است.
    پس از این دو، نگارش احكام القرآن در میان همه مذاهب اسلامى امرى متداول مى‌گردد و هر یک مطابق مذهب و عقيده خود کتابى تأليف مى‌كنند. برخى کتاب‌هاى «آيات الاحكام» به ترتيب فقهى، برخى ديگر به ترتيب سوره‌ها و آيات قرآن و برخى به ترتيب موضوعى نظم يافته‌اند.
    ==مقدمه‌هاى احكام القرآن==
    اين کتاب داراى سه مقدمه از ناشر، محقق و بيهقى است؛ ناشر در مقدمه‌اى به شرح حال و زندگى محمد بن ادريس شافعى مى‌پردازد، محمد زاهد بن حسن كوثرى مقدمه‌اى در معرفى کتاب، مختصرى در تفسير قرآن و شيوه‌هاى آن و ذكرى از تفاسير قطور (حتى تا 300 جلد) و تاريخچه‌اى از تأليفات احكام القرآن بنابر مشارب مختلف اهل سنت، ارائه داده است. بيهقى نيز مقدمه كوتاهى در چگونگى جمع‌آورى این اثر، نوشته است.
    ==نسخه شناسى==
    اين نسخه بر اساس نسخه خطى موجود در دارالكتب الملكية، المصريه در قاهره به شماره 715، تنظيم شده است. پاورقى‌ها و حواشى توسط عبدالغنى عبدالخالق در مورد نسخه بدل، آدرس آيات و اقوال منقول از شافعى و معناى برخى لغات، انجام يافته است. فهرستى از موضوعات مطرح شده در دو جلد، فهرستى از اعلام و اماكن و ليست استدراكات و اصلاحات، در پایان جلد دوم، محققان را يارى مى‌نمايد.
    چاپ آن در دو جزء و یک مجلد به قطع وزيرى توسط دارالكتب العلمیة بيروت، به سال 1991م/ 1421ق انجام و عرضه شده است. قبل از این چاپ، از سوى دارالقلم در دو جزء و یک مجلد با قطع وزيرى با تعليقات و مقدمه مفصل از قاسم الشماعى الرفاعى، در سال 1370ق/ 1950م، انتشار يافته بود.
    ==پانویس==
    <references/>


    #در استدلال به آيه 15 مطففين ''' «كلاّ إنهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون» ''' مى‌گويد:چون آيه ناظر به مقام سخط (ناخشنودى) است و نشان مى‌دهد كه (افراد مورد اشاره در آيه) در حالت سخط از رؤيت خدا محرومند، مى‌توان نتيجه گرفت كه در حالت رضا (خوشنودى) مى‌توانند خداوند را ببينند .<ref>متن کتاب، ج1، ص 40</ref>
    ==منابع مقاله==
    #استدلال به جبر: آيه 30 سوره انسان ''' «و ما تشاؤون الاّ ان يشاء اللّه» ''' .<ref>همان</ref>
    #مقدمه و متن کتاب.
    #براى اثبات حجيت خبر واحد به آيات بعثت انبياء استناد ورزيده، نتيجه مى‌گيرد كه خداوند توسط يك نفر حجت را بر ملت‌ها اقامه مى‌كرد. بيهقى نيز مى‌گويد: «شافعى به آياتى استدلال ورزيده كه در مورد وجوب اطاعت از پيامبر تا قيام قيامت، در قرآن آمده است و اطاعت از او در هر زمان بر هر شخصى واجب است. كسى هم كه در زمان پيامبر(ص) نبوده، امروزه از طريق روايت و خبر واحد از دستوراتش مطلع مى‌شود» .<ref>همان، ص31 و 32</ref>
    #خرمشاهى، بهاء‌الدين، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، تهران، انتشارات دوستان/ناهيد، چاپ اول، پاييز 1377.
    #در برداشت از آيه 8-7 سوره سجده ''' «و بدأ خلق الانسان من طين ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين» ''' مى‌گويد: «از اين آيه فهميده مى‌شود كه منى، پاك است زيرا اصل و منشأ انسان از آب و خاك است كه هر دو پاك هستند و آفرينش نسل آدم از آب، دلالت بر طهارت و پاكى آن دارد.
    ==وابسته‌ها==
    همچنين مى‌گويد: «خداوند خلقت انسان را از آب و خاك آغاز نمود و آن دو را پاك قرار داد و فرزندان آدمى را از آبى جهنده آفريد، پس خلقت انسان در ابتدا از دو چيز پاك بود و همين دليل بر آن است كه خلقت نسل او نيز پاك است.بنابراين منى نجس نيست؛ زيرا خداوند گرامى‌تر از آن است كه كسى را كه مورد تكريم خود قرار داده و او را بر خلايق ديگرش برترى داده، از چيزى نجس خلق كند». وى همچنين مى‌گويد: «اگر هم در مورد طهارت منى، حديثى از پيامبر(ص) نقل نشده باشد، شايسته است عقلها تشخيص دهند كه خداوند موجودى را كه گرامى داشته و در بهشت جاى داده است از چيزى نجس نمى‌آفريند». وى سپس نقل مى‌كند كه پيامبر(ص) هنگامى كه لباسش آلوده به منى شده بود آن را نشست .<ref>همان، ص 81 و 82</ref>
    {{وابسته‌ها}}
    #درباره آيه 107 سوره اسراء ''' «يخرّون للأذقان سجدا» ''' مى‌گويد: «منظور سجود است به اين صورت كه شخص بر زمين افتد و در آن حال، نخست چانه‌اش را بر خاك نهد، سپس با پيشانى سجده كند» .<ref>همان، ص71</ref>
    [[أحكام القرآن الکريم]]
    #آيه 56 سوره احزاب ''' «ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين...» ''' را دليل بر وجوب صلوات فرستادن بر پيامبر(ص) در نمازهاى واجب مى‌داند .<ref>همان، ص71 و 72</ref>
     
    == اصطلاح آيات الاحكام ==
     
     
    در اصطلاح به آياتى كه در آن حكم فقهى بيان شده است، «آيات الاحكام» مى‌گويند؛ آن‌چنان‌كه معروف گرديده است (در بين علماى شيعه) آيات الاحكام به همراه همه مكررات و متداخلات نزديك به‌پانصد آيه است. (امّا برخى علماى اهل سنت آيات بيشترى را تحت اين عنوان يا عنوان «احكام القرآن» بررسى مى‌كنند. آيات الاحكام تقسيماتى دارد كه در كتب مربوطه بيان شده است (مانند ادوار فقه شهابى، ج 2، صفحه 4-6).اولين كسى كه در اين زمينه کتاب تأليف كرده است بنا به نظر [[آقا بزرگ تهرانى]] «ابونصر محمد بن سائب بن بشر كلبى صاحب احكام القرآن» از اصحاب امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] و متوفى 149ق، پدر هشام كلبى نسّابه و مفسر معروف است و از گواهى ابن‌النديم معلوم مى‌شود كه او اولين مصنف و مؤلف در اين زمينه است نه امام شافعى يا ديگران. پس از كلبى، مقاتل بن سليمان (م 150ق) در همين زمينه کتابى نگاشته است.
     
    پس از اين دو، نگارش احكام القرآن در ميان همه مذاهب اسلامى امرى متداول مى‌گردد و هر يك مطابق مذهب و عقيده خود کتابى تأليف مى‌كنند. برخى کتابهاى «آيات الاحكام» به ترتيب فقهى، برخى ديگر به ترتيب سوره‌ها و آيات قرآن و برخى به ترتيب موضوعى نظم يافته‌اند.
     
    == مقدمه‌هاى احكام القرآن ==
     
     
    اين کتاب داراى سه مقدمه از ناشر، محقق و بيهقى است؛ ناشر در مقدمه‌اى به شرح حال و زندگى محمد بن ادريس شافعى مى‌پردازد، محمد زاهد بن حسن كوثرى مقدمه‌اى در معرفى کتاب، مختصرى در تفسير قرآن و شيوه‌هاى آن و ذكرى از تفاسير قطور (حتى تا 300 جلد) و تاريخچه‌اى از تأليفات احكام القرآن بنابر مشارب مختلف اهل سنت، ارائه داده است. بيهقى نيز مقدمه كوتاهى در چگونگى جمع‌آورى اين اثر، نوشته است.
     
    == نسخه شناسى ==
     
     
    اين نسخه بر اساس نسخه خطى موجود در دارالكتب الملكية، المصريه در قاهره به شماره 715، تنظيم شده است. پاورقى‌ها و حواشى توسط عبدالغنى عبدالخالق در مورد نسخه بدل، آدرس آيات و اقوال منقول از شافعى و معناى برخى لغات، انجام يافته است. فهرستى از موضوعات مطرح شده در دو جلد، فهرستى از اعلام و اماكن و ليست استدراكات و اصلاحات، در پايان جلد دوم، محققان را يارى مى‌نمايد.
     
    چاپ آن در دو جزء و يك مجلد به قطع وزيرى توسط دارالكتب العلمية بيروت، به سال 1991م/ 1421ق انجام و عرضه شده است. قبل از اين چاپ، از سوى دارالقلم در دو جزء و يك مجلد با قطع وزيرى با تعليقات و مقدمه مفصل از قاسم الشماعى الرفاعى، در سال 1370ق/ 1950م، انتشار يافته بود.
     
    ==پانويس ==
    <references />
     
    == منابع مقاله ==
     
    1-مقدمه و متن کتاب.
     
    2-خرمشاهى، بهاء الدين، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، تهران، انتشارات دوستان/ناهيد، چاپ اول، پاييز 1377.
     
     
    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/11034 مطالعه کتاب احکام القرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده: تفسیر]]
    [[رده: تفسیر]]
    [[رده: تفاسیر فقهی (آیات الاحکام)]]
    [[رده: تفاسیر فقهی (آیات الاحکام)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۲

    احکام القرآن
    أحكام القرآن (شافعی)
    پدیدآورانعبدالخالق، عبدالغنی (مصحح)

    شافعی، محمد بن ادریس (نویسنده)

    کوثری، محمد زاهد (مقدمه‌نویس)
    ناشردار الکتب العلمیة، منشورات محمد علي بيضون
    مکان نشربیروت - لبنان
    سال نشر1412 ق یا 1991 م
    چاپ1
    موضوعتفاسیر فقهی - اهل سنت

    تفاسیر فقهی - شافعی

    قرآن - احکام و قوانین
    زبانعربی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏99‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏2‎‏الف‎‏3
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf
    برای دیگر کاربردها، أحكام القرآن (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    احكام القرآن تأليف محمد بن ادريس شافعى (متوفى 204ق) مؤسس مكتب فقهى شافعيه، از قديمى‌ترين متون باقيمانده این رشته مى‌باشد. ابوبكر احمد بن حسین بيهقى (متوفى 458ق) آراى شافعى را در كتب او و كتب شاگردان و يارانش مانند: مزنى، بویطى، ربيع جيزى، ربيع مرادى، ابوثور، ابوعبدالرحمن، يونس بن عبدالاعلى و ديگران تتبع و نقل كرده و تأييداتى از سنن نيز به همراه آن آورده است.مهم‌ترين آراء و نظريات شافعى درباره قرآن و حجيت آن، رابطه آن با سنت، مسأله نسخ قرآن با قرآن و عدم نسخ آن با سنت متواتر (از شاذترين آراء در عالم اسلامى) است. مسائل ديگر اصولى مانند استحسان و نيز مهم‌ترين مسائل فقهى قرآن در این کتاب آمده است.در واقع شافعى پس از بيان مهم‌ترين پايه‌هاى اصول فقه به استنباط احكام آيات فقهى پرداخته است. روش كلى در بررسى مباحث به‌اين‌گونه است كه بيهقى سعى نموده بر طبق ابواب فقهى كه از طهارت آغاز مى‌گردد، مطالب شافعى را بيان كند. در این بين مباحثى غيرفقهى اصطلاحى كه مى‌توان از ديدگاه اهل سنت آنها را احكام قرآنى نامید نيز لابلاى ترتيب فقهى مطرح شده است، كه در نتيجه آغاز کتاب با تفسير برخى آيات متفرقه مى‌باشد. لازم به يادآورى است كه شافعى به برخى فتاوى و استدلال‌هاى عجيب، مشهور است كه از آن جمله است:

    1. در استدلال به آيه 15 مطففين «كلاّ إنهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون» مى‌گوید:چون آيه ناظر به مقام سخط (ناخشنودى) است و نشان مى‌دهد كه (افراد مورد اشاره در آيه) در حالت سخط از رؤيت خدا محرومند، مى‌توان نتيجه گرفت كه در حالت رضا (خوشنودى) مى‌توانند خداوند را ببينند.[۱]
    2. استدلال به جبر: آيه 30 سوره انسان «و ما تشاؤون الاّ ان يشاء اللّه».[۲]
    3. برای اثبات حجيت خبر واحد به آيات بعثت انبياء استناد ورزيده، نتيجه مى‌گیرد كه خداوند توسط یک نفر حجت را بر ملت‌ها اقامه مى‌كرد. بيهقى نيز مى‌گوید: «شافعى به آياتى استدلال ورزيده كه در مورد وجوب اطاعت از پيامبر تا قيام قيامت، در قرآن آمده است و اطاعت از او در هر زمان بر هر شخصى واجب است. كسى هم كه در زمان پيامبر(ص) نبوده، امروزه از طريق روايت و خبر واحد از دستوراتش مطلع مى‌شود».[۳]
    4. در برداشت از آيه 8-7 سوره سجده «و بدأ خلق الانسان من طين ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين» مى‌گوید: «از این آيه فهمیده مى‌شود كه منى، پاک است زيرا اصل و منشأ انسان از آب و خاک است كه هر دو پاک هستند و آفرينش نسل آدم از آب، دلالت بر طهارت و پاکى آن دارد.

    همچنين مى‌گوید: «خداوند خلقت انسان را از آب و خاک آغاز نمود و آن دو را پاک قرار داد و فرزندان آدمى را از آبى جهنده آفريد، پس خلقت انسان در ابتدا از دو چيز پاک بود و همین دليل بر آن است كه خلقت نسل او نيز پاک است.بنابراین منى نجس نيست؛ زيرا خداوند گرامى‌تر از آن است كه كسى را كه مورد تكريم خود قرار داده و او را بر خلايق ديگرش برترى داده، از چيزى نجس خلق كند». وى همچنين مى‌گوید: «اگر هم در مورد طهارت منى، حديثى از پيامبر(ص) نقل نشده باشد، شايسته است عقلها تشخيص دهند كه خداوند موجودى را كه گرامى داشته و در بهشت جاى داده است از چيزى نجس نمى‌آفريند». وى سپس نقل مى‌كند كه پيامبر(ص) هنگامى كه لباسش آلوده به منى شده بود آن را نشست.[۴]

    1. درباره آيه 107 سوره اسراء «يخرّون للأذقان سجدا» مى‌گوید: «منظور سجود است به این صورت كه شخص بر زمین افتد و در آن حال، نخست چانه‌اش را بر خاک نهد، سپس با پيشانى سجده كند».[۵]
    2. آيه 56 سوره احزاب «ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين...» را دليل بر وجوب صلوات فرستادن بر پيامبر(ص) در نمازهاى واجب مى‌داند.[۶]

    اصطلاح آيات الاحكام

    در اصطلاح به آياتى كه در آن حكم فقهى بيان شده است، «آيات الاحكام» مى‌گویند؛ آن‌چنان‌كه معروف گرديده است (در بين علماى شيعه) آيات الاحكام به همراه همه مكررات و متداخلات نزدیک به‌پانصد آيه است. (امّا برخى علماى اهل سنت آيات بيشترى را تحت این عنوان يا عنوان «احكام القرآن» بررسى مى‌كنند. آيات الاحكام تقسيماتى دارد كه در كتب مربوطه بيان شده است (مانند ادوار فقه شهابى، ج 2، صفحه 4-6).اولین كسى كه در این زمینه کتاب تأليف كرده است بنا به نظر آقا بزرگ تهرانى «ابونصر محمد بن سائب بن بشر كلبى صاحب احكام القرآن» از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و متوفى 149ق، پدر هشام كلبى نسّابه و مفسر معروف است و از گواهى ابن‌ النديم معلوم مى‌شود كه او اولین مصنف و مؤلف در این زمینه است نه امام شافعى يا ديگران. پس از كلبى، مقاتل بن سليمان (م 150ق) در همین زمینه کتابى نگاشته است. پس از این دو، نگارش احكام القرآن در میان همه مذاهب اسلامى امرى متداول مى‌گردد و هر یک مطابق مذهب و عقيده خود کتابى تأليف مى‌كنند. برخى کتاب‌هاى «آيات الاحكام» به ترتيب فقهى، برخى ديگر به ترتيب سوره‌ها و آيات قرآن و برخى به ترتيب موضوعى نظم يافته‌اند.

    مقدمه‌هاى احكام القرآن

    اين کتاب داراى سه مقدمه از ناشر، محقق و بيهقى است؛ ناشر در مقدمه‌اى به شرح حال و زندگى محمد بن ادريس شافعى مى‌پردازد، محمد زاهد بن حسن كوثرى مقدمه‌اى در معرفى کتاب، مختصرى در تفسير قرآن و شيوه‌هاى آن و ذكرى از تفاسير قطور (حتى تا 300 جلد) و تاريخچه‌اى از تأليفات احكام القرآن بنابر مشارب مختلف اهل سنت، ارائه داده است. بيهقى نيز مقدمه كوتاهى در چگونگى جمع‌آورى این اثر، نوشته است.

    نسخه شناسى

    اين نسخه بر اساس نسخه خطى موجود در دارالكتب الملكية، المصريه در قاهره به شماره 715، تنظيم شده است. پاورقى‌ها و حواشى توسط عبدالغنى عبدالخالق در مورد نسخه بدل، آدرس آيات و اقوال منقول از شافعى و معناى برخى لغات، انجام يافته است. فهرستى از موضوعات مطرح شده در دو جلد، فهرستى از اعلام و اماكن و ليست استدراكات و اصلاحات، در پایان جلد دوم، محققان را يارى مى‌نمايد. چاپ آن در دو جزء و یک مجلد به قطع وزيرى توسط دارالكتب العلمیة بيروت، به سال 1991م/ 1421ق انجام و عرضه شده است. قبل از این چاپ، از سوى دارالقلم در دو جزء و یک مجلد با قطع وزيرى با تعليقات و مقدمه مفصل از قاسم الشماعى الرفاعى، در سال 1370ق/ 1950م، انتشار يافته بود.

    پانویس

    1. ↑ متن کتاب، ج1، ص40
    2. ↑ همان
    3. ↑ همان، ص31 و 32
    4. ↑ همان، ص81 و 82
    5. ↑ همان، ص71
    6. ↑ همان، ص71 و 72

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. خرمشاهى، بهاء‌الدين، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، تهران، انتشارات دوستان/ناهيد، چاپ اول، پاييز 1377.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=أحكام_القرآن_(شافعی)&oldid=747341»