رازی، محمد بن زکریا: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' عبد ' به ' عبد') |
جز (جایگزینی متن - 'ابوريحان بيرونى' به 'ابوريحان بيرونى ') |
||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
«ابوبكر محمد بن زكرياى رازى»، يكى از اثرگذارترين پزشكان در گستره‌ى دانش پزشكى اسلامى است. رازى اين شهرت و افتخار را در حال حاضر و يا طى دو سه سده‌ى گذشته كه شناسايى و بررسى نقش پزشكى و پزشكان اسلامى در غرب و به‌وسيله‌ى خاورشناسان آغاز گشته، به دست نياورده است. وى از آغاز دوران زندگى و مدت كوتاهى پس از آن مشهور شده بود. دليل اين گفته، فهرستى است كه يكى ديگر از بزرگ‌ترين دانشمندان اسلامى، ابوريحان محمد بن احمد بيرونى تقريبا يك سده پس از زندگى رازى فراهم آورده است. علاقه‌ى وافر بيرونى به رازى و اينكه وى خود را از پيروان او مى‌دانسته، با مطالعه كتاب «فهرست كتاب‌هاى محمد بن زكرياى رازى» بيرونى روشن مى‌شود. امروزه بخش اعظم دانسته‌هاى ما در باره‌ى رازى نيز از طريق نوشته‌هاى بيرونى به دست آمده است. | «ابوبكر محمد بن زكرياى رازى»، يكى از اثرگذارترين پزشكان در گستره‌ى دانش پزشكى اسلامى است. رازى اين شهرت و افتخار را در حال حاضر و يا طى دو سه سده‌ى گذشته كه شناسايى و بررسى نقش پزشكى و پزشكان اسلامى در غرب و به‌وسيله‌ى خاورشناسان آغاز گشته، به دست نياورده است. وى از آغاز دوران زندگى و مدت كوتاهى پس از آن مشهور شده بود. دليل اين گفته، فهرستى است كه يكى ديگر از بزرگ‌ترين دانشمندان اسلامى، ابوريحان محمد بن احمد بيرونى تقريبا يك سده پس از زندگى رازى فراهم آورده است. علاقه‌ى وافر بيرونى به رازى و اينكه وى خود را از پيروان او مى‌دانسته، با مطالعه كتاب «فهرست كتاب‌هاى محمد بن زكرياى رازى» بيرونى روشن مى‌شود. امروزه بخش اعظم دانسته‌هاى ما در باره‌ى رازى نيز از طريق نوشته‌هاى بيرونى به دست آمده است. | ||
به نوشته‌ى بيرونى، «رازى در اول شعبان 251، در رى به دنيا آمد. به كار كيميا اشتغال داشت، هيچ‌گاه از خواندن غافل نمى‌شد و كتاب خود را بر ديوار تكيه مى‌داد تا هرگاه هنگام خواندن به خواب رفت با صداى افتادن كتاب از خواب بيدار شده و خواندن را ادامه دهد. كار با آتش و پرداختن به تحقيقات شيميايى كه بوى تند مواد شيميايى را با خود داشت و همچنين مطالعه شبانه‌روزى، موجب بيمارى چشمان او شد. وى براى درمان چشمان خود به پزشكى پرداخت و پزشكى بزرگ و كارآمد شد، رازى در پايان عمر چشمانش آب آورد و به يكى از شاگردانش كه از طبرستان براى درمان چشمان او آمده بود، به دليل دردهايى كه اين درمان در پى داشت، اجازه‌ى ادامه‌ى مداوا نداد. پس از اين بيمارى چندان نزيست و در زادگاه خود، شهر رى در 5 شعبان 313 در 62 سالگى درگذشت» <ref>ابوريحان | به نوشته‌ى بيرونى، «رازى در اول شعبان 251، در رى به دنيا آمد. به كار كيميا اشتغال داشت، هيچ‌گاه از خواندن غافل نمى‌شد و كتاب خود را بر ديوار تكيه مى‌داد تا هرگاه هنگام خواندن به خواب رفت با صداى افتادن كتاب از خواب بيدار شده و خواندن را ادامه دهد. كار با آتش و پرداختن به تحقيقات شيميايى كه بوى تند مواد شيميايى را با خود داشت و همچنين مطالعه شبانه‌روزى، موجب بيمارى چشمان او شد. وى براى درمان چشمان خود به پزشكى پرداخت و پزشكى بزرگ و كارآمد شد، رازى در پايان عمر چشمانش آب آورد و به يكى از شاگردانش كه از طبرستان براى درمان چشمان او آمده بود، به دليل دردهايى كه اين درمان در پى داشت، اجازه‌ى ادامه‌ى مداوا نداد. پس از اين بيمارى چندان نزيست و در زادگاه خود، شهر رى در 5 شعبان 313 در 62 سالگى درگذشت» <ref>[[ابو ریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوريحان بيرونى]] ، فهرست كتاب‌هاى رازى و نام‌هاى كتاب‌هاى بيرونى، ترجمه و چاپ مهدى محقق، تهران: 1371ش، صص 4 - 5</ref>. | ||
اين خلاصه‌اى اجمالى از زندگى رازى است كه بيرونى آن را نقل كرده است. | اين خلاصه‌اى اجمالى از زندگى رازى است كه بيرونى آن را نقل كرده است. | ||
نسخهٔ ۲۷ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۶:۳۲
| نام | رازی، محمد بن زکریا |
|---|---|
| نام های دیگر | محمد بن زکریای رازی
ابو بكر محمد بن زكرياى رازى |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 313 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مولف | AUTHORCODE752AUTHORCODE |
«ابوبكر محمد بن زكرياى رازى»، يكى از اثرگذارترين پزشكان در گستره‌ى دانش پزشكى اسلامى است. رازى اين شهرت و افتخار را در حال حاضر و يا طى دو سه سده‌ى گذشته كه شناسايى و بررسى نقش پزشكى و پزشكان اسلامى در غرب و به‌وسيله‌ى خاورشناسان آغاز گشته، به دست نياورده است. وى از آغاز دوران زندگى و مدت كوتاهى پس از آن مشهور شده بود. دليل اين گفته، فهرستى است كه يكى ديگر از بزرگ‌ترين دانشمندان اسلامى، ابوريحان محمد بن احمد بيرونى تقريبا يك سده پس از زندگى رازى فراهم آورده است. علاقه‌ى وافر بيرونى به رازى و اينكه وى خود را از پيروان او مى‌دانسته، با مطالعه كتاب «فهرست كتاب‌هاى محمد بن زكرياى رازى» بيرونى روشن مى‌شود. امروزه بخش اعظم دانسته‌هاى ما در باره‌ى رازى نيز از طريق نوشته‌هاى بيرونى به دست آمده است.
به نوشته‌ى بيرونى، «رازى در اول شعبان 251، در رى به دنيا آمد. به كار كيميا اشتغال داشت، هيچ‌گاه از خواندن غافل نمى‌شد و كتاب خود را بر ديوار تكيه مى‌داد تا هرگاه هنگام خواندن به خواب رفت با صداى افتادن كتاب از خواب بيدار شده و خواندن را ادامه دهد. كار با آتش و پرداختن به تحقيقات شيميايى كه بوى تند مواد شيميايى را با خود داشت و همچنين مطالعه شبانه‌روزى، موجب بيمارى چشمان او شد. وى براى درمان چشمان خود به پزشكى پرداخت و پزشكى بزرگ و كارآمد شد، رازى در پايان عمر چشمانش آب آورد و به يكى از شاگردانش كه از طبرستان براى درمان چشمان او آمده بود، به دليل دردهايى كه اين درمان در پى داشت، اجازه‌ى ادامه‌ى مداوا نداد. پس از اين بيمارى چندان نزيست و در زادگاه خود، شهر رى در 5 شعبان 313 در 62 سالگى درگذشت» [۱].
اين خلاصه‌اى اجمالى از زندگى رازى است كه بيرونى آن را نقل كرده است.
بيرونى در ادامه، نام 184 كتاب از آثار رازى را در 11 دسته، شامل كتاب‌هاى پزشكى، آثارى در طبيعيات، منطقيات، رياضيات و نجوم، تفسيرها و تلخيص‌هايى بر آثار ديگران، آثار فلسفى، مابعدالطبيعه، الهيات، كيميا و آثار كفريات و فنون گوناگون برشمرده است [۲]. با گذشت ايام، آگاهى‌هاى ديگرى نيز از زندگى رازى در آثار و نوشته‌هاى ديگران راه يافت. ابن نديم، بزرگ فهرست‌شناس و زندگى‌نامه‌نويس اسلامى، افزوده است كه او به شهرهاى گوناگون سفر و با نويسندگان و دانشمندان بسيارى نامه‌نگارى كرده است [۳]. ابن نديم همچنين خود فهرستى از آثار رازى را برشمرده كه اگرچه به جامعيت فهرست بيرونى نمى‌رسد، ولى چند كتاب در آن وجود دارد كه در فهرست بيرونى نيامده است [۴].
گزارش ابن ابى‌اصيبعه نيز حاوى آگاهى‌هايى است كه ديگران ذكرى از آن نكرده‌اند، از جمله آنكه رازى در شعر و شاعرى نيز دستى داشته است [۵]. ابن ابى‌اصيبعه همچنين دو بيت از اشعار رازى را به عربى ضبط كرده است [۶].
مفصل‌ترين گزارش از آثار رازى نيز توسط ابن ابى‌اصيبعه نوشته شده است. او فهرستى از آثار رازى را برشمرده كه شمار آن‌ها به 238 عنوان مى‌رسد [۷]. اين بيشترين تعداد كتاب است كه نويسنده‌اى از رازى گزارش كرده است.
در طول تاريخ، رازى به لقب‌هاى بسيارى ملقب شده است كه نشانه‌ى اوج عظمت و اهميت او است. براى نمونه او را جالينوس عرب [۸]، فيلسوف عرب [۹]، طبيب مارستانى يا بيمارستانى [۱۰]، طبيب مسلمانان [۱۱] و علامه در علوم اوايل [۱۲] ناميده‌اند كه ناظر به وسعت نظر او در علوم گوناگون مانند پزشكى و طبيعيات و فلسفه است. بيرونى، اشاره به سفرهاى متعدد رازى كرده است (بيرونى، پيشين). به نظر مى‌رسد رازى در حدود 30 سالگى به بغداد رفته باشد [۱۳]، سپس به رى بازگشته، مدتى در آنجا زيسته و دوباره به بغداد برگشته، بار ديگر به رى بازگشته و سرانجام همان جا درگذشته است [۱۴].
در سده‌ى پنجم هجرى، ذهبى، تاريخ‌نگار نامدار نوشته است كه رازى به بصره نيز سفر كرده است. ذهبى همچنين به اشتغال رازى در بيمارستانى در رى و سرپرستى بيمارستان بغداد در زمان خلافت مكتفى باللّه، به هنگام اقامتش در بغداد اشاره كرده است [۱۵]. سفر به بغداد در زمان زندگى رازى پديده‌اى خلاف انتظار نبود؛ زيرا در سده‌هاى سوم تا ششم هجرى، بغداد كانون علم و دانش اسلامى به‌شمار مى‌آمد. اين بخش از زندگى رازى (سفرش به بغداد و اقامتش در آنجا) را مى‌توان با زندگى ديگر دانشمند ايرانى و مسلمان؛ يعنى ابوالوفاى بوزجانى، رياضى‌دان و ستاره‌شناس نامى سده‌ى چهارم هجرى مقايسه كرد كه او نيز پس از مدتى زندگى در زادگاه خود، بوزجان (تربت جام امروزى) به بغداد سفر كرد و آنجا زيست.
برخى از كتب رازى در پزشكى به قرار ذيل است:
1. الحاوي يا الجامع الكبير: الحاوى بزرگ‌ترين دانش‌نامه‌ى پزشكى است كه در آن نظريه‌هاى پزشكان پيش از رازى گردآورى شده است.
2. الكناش المنصوري: اين كتاب پس از الحاوى مهم‌ترين اثر پزشكى رازى به شمار مى‌آيد. رازى اين كتاب را به نام ابوصالح منصور بن اسحاق بن احمد بن اسد، والى رى، نام نهاده است. او در اين كتاب كه به طب منصورى پرآوازه شده، مفاهيم پايه‌ى پزشكى را در ده مقاله آورده است. مقاله‌ى نهم اين كتاب، با عنوان «در باره‌ى درمان همه‌ى بيمارى‌ها از فرق سر تا نوك پا»، بيشتر مورد توجه بوده و در اروپا به‌صورت جداگانه نيز به چاپ رسيده و شرح‌هاى گوناگونى بر آن نوشته شده است.
3. كتاب الجدرى و الحصبة: اين كتاب، كهن‌ترين و مهم‌ترين كتابى است كه پيرامون آبله و سرخك نوشته شده است. رازى نخستين پزشكى است كه اين دو بيمارى را دو بيمارى جداگانه دانسته و شيوه‌ى نگارش آن به اندازه‌اى با اصول علمى امروزى هم‌خوانى دارد كه برخى از پژوهشگران تاريخ پزشكى، از جمله نوبرگر در كتاب تاريخ پزشكى خود، آن را برجسته‌ترين خدمت فرهنگ اسلامى به علم پزشكى دانسته‌اند.
4. تقاسيم العلل: كتاب تقسيم‌هاى بيمارى‌ها، گونه‌اى فرهنگ پزشكى است كه بيمارى‌ها و چگونگى درمان آن‌ها چكيده‌وار در آن آمده است. اين كتاب را نيز جرالد كرمونيايى به لاتين ترجمه كرده است.
5. من لا يحضره الطبيب: چنان‌كه از نام اين كتاب برمى‌آيد، براى كسى نوشته شده است كه به پزشك دسترسى ندارد. شيخ صدوق كه عنوان اين كتاب را پسنديده بود، كتابى با نام «من لا‌يحضره الفقيه» در فقه شيعى نوشته است.
6. دفع مضار الأغذية: اين كتاب در باره‌ى جلوگيرى از زيان غذاهاست و عبدالعلى نائينى آن را به فارسى ترجمه و با عنوان بهداشت غذايى منتشر كرده است.
7. في محنة الطبيب و كيف ينبغي أن يكون: كتابى در چگونكى آزمايش كردن پزشكان و اينكه يك پزشك چگونه بايد باشد.
8. المرشد: كتاب راهنما كه با نام الفصول نيز شناخته مى‌شود، چكيده‌ى دانش پزشكى است.
9. الأدوية المسهلة الموجود في كل مكان: اين كتاب پيرامون داروهاى آسان‌يافتنى است كه در هر جايى وجود دارند.
10. القرابازين: رازى دو كتاب با اين نام دارد كه يكى، كبير (بزرگ) و ديگرى، صغير (كوچك) ناميده مى‌شود. اين كتاب‌ها پيرامون داروهايى هستند كه پزشكان بايد با آن‌ها آشنا باشند.
ديگر كتاب‌هاى برجسته‌ى رازى در پزشكى عبارتند از: أطمعة المرضى (غذاى بيماران)؛ برء الساعة (فوريت‌هاى پزشكى)؛ كتابه في تولد الحصاة (كتاب او در پديد آمدن سنگ‌ريزه)؛ كتابه في القولنج (كتاب او در درد رودكان)؛ كتابه في النقرس و أوجاع المفاصل (كتاب او در درد پا و مفصل‌ها)؛ الطب الملوكي (پزشكى شاهانه)؛ في العلة التي صار الخريف ممرضا (در چرايى آنكه پاييز بيمارى‌آور است)؛ في العلة التي تحدث الورم و الزكام في رؤوس الناس وقت الورد (در علت آنكه ورم و زكام در سر مردم هنگام گل سرخ عارض مى‌گردد)؛ تقديم الفاكهة قبل الطعام و تأخير منه (خوردن ميوه پيش از غذا و پس از آن)؛ في العلة التي لها ينجح جهال الأطباء و العوام و النساء أكثر من العلماء (در علت آنكه طبيبان نادان و عامه‌ى مردم و زنان، بيش از طبيبان دانشمند توفيق مى‌يابند) و...
پانويس
- ↑ ابوريحان بيرونى ، فهرست كتاب‌هاى رازى و نام‌هاى كتاب‌هاى بيرونى، ترجمه و چاپ مهدى محقق، تهران: 1371ش، صص 4 - 5
- ↑ همان، صص 5 - 15
- ↑ ابن نديم، فهرست، چاپ محمدرضا تجدد، تهران: 1350ش، صص 9 - 356
- ↑ همان جا
- ↑ ابن ابى‌اصيبعه، عيون الأنباء في طبقات الأطباء، چاپ آگوست مولر، قاهره: 1885م، ص 310
- ↑ همان، ص 315
- ↑ همان، صص 21 - 316
- ↑ همان، ص 311؛ عمررضا كحاله، معجم المؤلفين، دمشق: 61 - 1957، ج 10، ص 6
- ↑ ابوالقاسم مجريطى، غاية الحكيم و أحق النتيجتين بالتقيم، چاپ هلمون ريتر، هامبورگ: 1927، ص 144
- ↑ ابن جلجل، طبقات الأطباء و الحكماء، چاپ فؤاد سيد، قاهره: 1955، ص 77
- ↑ على بن يوسف قفطى، تاريخ الحكماء، چاپ گوليوس ليپرت، چاپ افست بغداد: 1971، ص 271
- ↑ ابن تغرى بردى، النجوم الزاهرة في أخبار مصر و القاهرة، قاهره: 69 - 1348ق، ج 3، ص 209
- ↑ فؤاد سزگين، تاريخ نگارش‌هاى عربى، جلد سوم: پزشكى، داروسازى، جانورشناسى، دامپزشكى، چاپخانه كتاب ايران، تهران: 1382ش، ج 3، ص 274
- ↑ همان جا
- ↑ محمد بن احمد ذهبى، العبر في خبر من غبر، چاپ فؤاد سيد، كويت: 61 - 1960، ج 14، ص 354
منابع مقاله
برگرفته از ديباچه كتاب الحاوي في الطب (ترجمه كتاب چهارم در بيمارى‌هاى شش)، به قلم دكتر على‌اكبر ولايتى، صفحه 1 و 2.
وابسته‌ها
السیره الفلسفیه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
الشکوک للرازي علی كلام فاضل الأطباء جالینوس في الکتب التي نسبت الیه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
القولنج / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
الحاوي في الطب / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
تقاسیم العلل (کتاب التقسیم و التشجیر) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
المدخل الی صناعه الطب (ایساغوجی) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مجموعه رسائل طبی محمد بن زکریای رازی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کتاب منافع الاغذیه و دفع مضارها / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مقالة في نقرس / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
الأبدال / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
برء الساعة (بهبود آنی) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
طبیب من لا طبیب له / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
منافع الأغذیة و دفع مضارها / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
ثلاث رسائل في الطب العربي الإسلامي (الرازی - ماسویه - ابن سینا) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
ترجمه کتاب الجدری و الحصبه (آبله و سرخک) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مجلة معهد المخطوطات العربية / نوع اثر: نشريه / نقش: نويسنده
سه رساله در طب (تدبیر الصبیان، في الجنین و کونه في الرحم، أرجوزة في الحمیات) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
رسائل فلسفیة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
المنصوري في الطب / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
منصوری فی الطب / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
الطب الملوکي / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
خواص الأشیاء / نوع اثر: کتاب / نقش: مترجم
طبیب من لا طبیب له، یا، من لا یحضره الطبیب / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مجموعه ای از برخی آثار طبی رازی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
قولنج / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
الحاوي في الطب (ترجمه کتاب چهارم در بیماری های شش) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مقالة في النقرس (حجة الطب في العالم منذ زمانه و حتي العصر الحديث) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
الشکوک علي جالينوس / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
ما الفارق (الفروق یا کلام فی الفروق بین الامراض) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
التقسيم و التشجير (تقاسيم العلل) (تهران) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کتاب الفاخر / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
بايسته هاي اخلاق پزشکي از نگاه رازي / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
تحفه سليمانية (برگردان پارسي از من لا يحضره الطبيب محمد بن زکرياي رازي) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
بهداشت غذايي (منافع الأغذية و دفع مضارها. فارسي) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
القولنج / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
طب الملوکي / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
ترجمه من لا يحضره الطبيب / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مجموعه شرح جالينوس بر فصول بقراط و سه کتاب طبي ديگر / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مجموعه رسائل متفرقه طبية / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
ترجمه من لا یحضره الطبیب (نسخه بازنویسی شده) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده