رضا، عنایت‌الله: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="wikiInfo">
    {{جعبه اطلاعات زندگی‌نامه
    [[پرونده:NUR13065.jpg|بندانگشتی|رضا، عنایت‌‎الله]]
    | عنوان = عنایت‌الله رضا
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    | تصویر = NUR13065.jpg
    |-
    | اندازه تصویر =
    ! نام!! data-type="authorName" |رضا، عنایت‌‎الله
    | توضیح تصویر =
    |-
    | نام کامل = عنایت‌الله رضا
    |نام‎های دیگر
    | نام‌های دیگر =  
    | data-type="authorOtherNames" |  
    | لقب =
    |-
    | تخلص =
    |نام پدر
    | نسب =
    | data-type="authorfatherName" |شیخ اسدالله رضا
    | نام پدر = شیخ اسدالله رضا
    |-
    | ولادت = ۲۸ خرداد ۱۲۹۹
    |متولد
    | محل تولد = رشت
    | data-type="authorbirthDate" |1299 ش
    | کشور تولد = ایران
    |-
    | محل زندگی = رشت، تهران، باکو، مسکو، پکن
    |محل تولد
    | رحلت = ۲۰ تیر ۱۳۸۹
    | data-type="authorBirthPlace" |رشت
    | شهادت =
    |-
    | مدفن =
    |رحلت
    | طول عمر = ۹۰ سال
    | data-type="authorDeathDate" |1389 ش
    | نام همسر =
    |-
    | فرزندان =
    |اساتید
    | خویشاوندان = [[فضل‌الله رضا]] (برادر)
    | data-type="authorTeachers" |
    | دین = اسلام
    |-
    | مذهب =
    |برخی آثار
    | پیشه = فعال سیاسی، ایران‌پژوه، مؤلف، مترجم، مدرس، دانشنامه‌نگار
    | data-type="authorWritings" |[[انقلاب مجارستان (سيزده روزی که کرملين را لرزاند)|شهرهای ايران در روزگار پارتيان و ساسانيان]]
    | درجه علمی = دکترای فلسفه
    [[انقلاب مجارستان (سيزده روزی که کرملين را لرزاند)|ايران و ترکان در روزگار ساسانيان]]
    | دانشگاه = دانشکده افسری تهران، دانشکده حزب کمونیست باکو، دانشگاه دولتی باکو
    | علایق پژوهشی = تاریخ ایران باستان، جغرافیای تاریخی ایران، روابط ایران و شوروی، نقد کمونیسم
    | منصب = سرپرست کتابخانه ملی پهلوی (پس از انقلاب)، مدیر بخش جغرافیای مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
    | پس از =  
    | پیش از =
    | اساتید =
    | مشایخ  =  
    | معاصرین =
    | شاگردان =
    | اجازه اجتهاد از =
    | آثار = {{فهرست جعبه عمودی | [[آذربایجان و اران (آلبانیای قفقاز)]] | [[ایران از دوران باستان تا آغاز عهد مغول]] | [[کمونیسم و دموکراسی]] | [[مارکسیسم و ماجرای بیگانگی انسان]] | [[ایران و ترکان در روزگار ساسانیان]] | [[کمونیسم اروپایی]] | [[شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان]] (ترجمه) | [[اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران]] (ترجمه)}} 
    | سبک نوشتاری =
    | وبگاه =
    | امضا =
    | کد مؤلف = AUTHORCODE13065AUTHORCODE
    }}


    [[انقلاب مجارستان (سيزده روزی که کرملين را لرزاند)|آذربايجان و اران (آلبانيايهای قفقاز)]]
    '''عنایت‌الله رضا''' (۱۲۹۹-۱۳۸۹ش) فعال سیاسی، ایران‌پژوه، مؤلف، مترجم و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بود. وی که تحصیل‌کرده دکترای فلسفه در شوروی سابق بود، پس از سال‌ها فعالیت در جنبش چپ و اقامت اجباری در شوروی و چین، به ایران بازگشت و عمر خود را صرف پژوهش‌های تاریخی، به‌ویژه در حوزه تاریخ ایران باستان و جغرافیای تاریخی، و نقد ایدئولوژی کمونیسم کرد. آثار او در دفاع از تمامیت ارضی و هویت ملی ایران و ترجمه‌هایش از پژوهش‌های ایران‌شناسان روس، تأثیر قابل‌توجهی داشت. برادر بزرگ‌تر او، فضل‌الله رضا، دانشمند برجسته مهندسی برق بود.
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE13065AUTHORCODE
    |}
    </div>


    '''عنايت‌الله رضا''' (۱۲۹۹- ۱۳۸۹ق)، فلسفه‌دان، نویسنده، مترجم، ايران‌شناس، مورخ دوران ساسانی، کارشناس جغرافيای تاريخ ايران، عضو شورای عالی علمی و مشاور عالی مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برادر [[فضل‌الله رضا]]
    ==ولادت==
     
    عنایت‌الله رضا در ۲۸ خرداد ۱۲۹۹ خورشیدی در محله بادی‌الله (بدیع‌الله) شهر رشت به دنیا آمد. پدرش، شیخ اسدالله رضا، از مجتهدان تحصیل‌کرده حوزه نجف و از خاندانی روحانی و بانفوذ در گیلان بود. نیای او، حاج آقا رضا، از مجتهدان عالی‌قدر گیلان و از حامیان مدارس جدید در این استان به شمار می‌رفت. هنگامی که وی تنها چهل روز داشت، در پی وقایع قیام جنگل و اشغال رشت توسط نیروهای شوروی، خانواده‌اش ناچار به مهاجرت به تهران شدند. آن‌ها پس از مدتی به رشت بازگشتند، اما زمانی که او ۵ یا ۶ ساله بود، دوباره به تهران نقل مکان کردند.
    == ولادت ==
    در ۲۸ خرداد ۱۲۹۹ در رشت، در خانواده‌اى روحانى كه از ديرباز در گيلان صاحب نفوذ بودند، ديده به جهان گشود.  
     
    نام خانوادگى او منسوب به حاجى آقا رضاست كه از مجتهدين عالى‌قدر گيلان بوده است. اجداد او، از مراجع گيلان بودند. هنگام تولد او، زمانى بود كه روس‌ها قيام جنگل را تحت فشار قرار داده بودند و ميرزا كوچك‌خان به كوهستان پناهنده شده بود. خانواده او كه از ميرزا حمايت مى‌كرد، ناچار شده بود به دليل ورود نيروهاى شوروى به گيلان، آنجا را ترك كند. او كودكى چهل روزه بود كه خانواده به تهران نقل مكان كردند. مدتى در تهران اقامت داشتند و بعد از پايان ماجرا به رشت برگشتند. بعد، دوباره موقعى كه او 5 - 6 ساله بود، خانواده او مجدداً به تهران آمدند.


    ==تحصیلات==
    ==تحصیلات==
    تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدارس رشت و تهران گذراند و در سال ۱۳۱۶ دیپلم ادبی خود را از دبیرستان دارالفنون تهران دریافت کرد. در همان سال، وارد دانشکده افسری شد و در سال ۱۳۱۸ به جرگه افسران ارتش ایران پیوست. سپس در دانشکده نیروی هوایی، دوره خلبانی هواپیماهای جنگی و پس از آن، دوره دیده‌بانی را گذراند.
    در سال‌های اقامت اجباری در شوروی، تحصیلات دانشگاهی خود را ادامه داد. از سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۱ در دانشکده حزب کمونیست شهر باکو به تحصیل پرداخت و سپس وارد دوره دکترای فلسفه در دانشگاه دولتی باکو شد. در سال ۱۳۳۵ (۱۹۵۶ میلادی) از رساله دکترای خود با عنوان «اندیشه‌های کسروی» تحت راهنمایی پروفسور ماکاولسکی، از استادان برجسته فلسفه در اتحاد جماهیر شوروی، با درجه عالی دفاع کرد و موفق به اخذ مدرک دکترای فلسفه شد.


    او تحصيلات ابتدايى را گرچه از رشت شروع كرد، ولى بلافاصله از كلاس دوم دبستان به تهران آمد و در مدرسه ادب در سرچشمه تحصيل كرد. از كلاس چهارم ابتدايى دوباره به رشت برگشت. دوره ابتدايى و دوره اول متوسطه را هم در رشت تمام كرد. بعد از سال 1315 بود كه به تهران آمد و در مدرسه دارالفنون تحصيل مى‌كرد. بعد، به نظام، به دانشكده افسرى رفت و در آنجا افسر شد. از آنجا كه در سال 1318 رشته هوايى در دانشكده افسرى به‌طور مستقل وجود نداشت، دانشجويانى كه افسر مى‌شدند، اعلام می‌كردند كه مى‌خواهند به رشته دريايى و يا هوايى بروند. او به رشته هوايى رفت و از آن زمان در نيروى هوايى خدمت كرد و افسر خلبان نيروى هوايى بود و بعد، دانشكده ديده‌بانى نيروى هوايى را تمام كرد.
    ==فعالیت‌ها==
     
    پس از شهریور ۱۳۲۰ و در فضای پرالتهاب سیاسی آن دوران، به حزب توده ایران گرایش یافت و به سازمان افسران این حزب پیوست. در سال ۱۳۲۴ بازداشت و به کرمان تبعید شد. در اردیبهشت ۱۳۲۵، به دستور کمیته مرکزی حزب توده و همزمان با تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان، به تبریز اعزام شد و به عنوان معاون نیروی هوایی این فرقه فعالیت کرد. با فروپاشی فرقه در آذر ۱۳۲۵، ناچار به فرار به شوروی شد.
    تحصيلات ابتدايى و متوسطه عنايت‌الله رضا در شهرهاى رشت و تهران سپرى شد و او در سال 1316 خورشيدى ديپلم متوسطه خود را در رشته ادبيات از دبيرستان دارالفنون اخذ كرد و سپس در همان سال، در دانشكده افسرى ثبت نام كرد و در سال 1318 به جرگه افسران ارتش ايران پيوست. پس از پايان رساندن دانشكده افسرى در نيروى هوايى ارتش پذيرفته شد و در آنجا دوره خلبانى هواپيماهاى جنگى را گذراند.
    در شوروی، ابتدا به تحصیل پرداخت و سپس به عنوان مترجم و گوینده در رادیو باکو مشغول به کار شد. به تدریج با مشاهده عملکرد فرقه دموکرات و حزب توده، به ویژه اهداف تجزیه‌طلبانه پنهان، از آن‌ها فاصله گرفت و به مخالفت برخاست. این مواضع موجب اخراج او از فرقه و رادیو باکو شد. پس از مدتی اقامت در مسکو و کار در رادیو فارسی آنجا، در سال ۱۹۵۷ به چین رفت و در تأسیس و اداره بخش فارسی رادیو پکن مشارکت کرد. اختلافات فکری و مشاهده واقعیت‌های جامعه کمونیستی، بازاندیشی عمیقی در او ایجاد کرد. سرانجام در سال ۱۹۵۹ به شوروی بازگشت و دوباره در رادیو مسکو مشغول به کار شد.
     
    با وساطت برادرش، فضل‌الله رضا، در سال ۱۳۴۷ به ایران بازگشت. ابتدا به صورت غیررسمی در بخش ایران‌شناسی کتابخانه ملی پهلوی (کتابخانه سلطنتی سابق) به ترجمه منابع روسی پرداخت. پس از مدتی، با دریافت مجوز، تدریس تاریخ و فرهنگ ایران را در مراکزی مانند مدرسه عالی دماوند، دانشگاه تربیت معلم، مدرسه عالی بازرگانی و مدرسه وزارت امور خارجه آغاز کرد.
    عنايت‌الله رضا پس از شهريور 1320، در آن ايام پر التهاب و پرتب‌وتاب سياسى و اجتماعى ايران، به گفته خودش: «مشكلات كشور سبب شد كه به حزب توده رو بياورد». در همين ارتباط، در سال 1324 بازداشت و سپس به کرمان تبعيد و زندانى شد. در اوايل سال 1325 پس از آزادى از زندان به دستور كميته مركزى حزب، عازم آذربايجان شده و در ارديبهشت 1325 در آنجا به‌عنوان معاون نيروى هوايى حكومت دموكرات آذربايجان مشغول شد تا اينكه شب 21 آذر 1325 دستور داده شد كه به خارج بروند؛ در نتيجه، تبريز را ترك كردند و به همراه افراد خانواده - همسر و دو فرزندش - به شوروى رفتند.
    پس از انقلاب اسلامی، برای مدتی سرپرستی کتابخانه ملی پهلوی را بر عهده داشت. از سال ۱۳۶۵ تا پایان عمر، به عنوان مدیر بخش جغرافیا و عضو شورای عالی علمی در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی فعالیت می‌کرد. در این دوران، علاوه بر پژوهش‌های گسترده در زمینه تاریخ و جغرافیای ایران، به ترجمه آثار مهم ایران‌شناسان روس و تألیف آثاری در دفاع از تمامیت ارضی و هویت ملی ایران پرداخت. کتاب‌های «آذربایجان و اران» و «ایران و ترکان در روزگار ساسانیان» از جمله این آثار است. همچنین با نگارش آثاری مانند «کمونیسم و دموکراسی» و «مارکسیسم و ماجرای بیگانگی انسان» به نقد ایدئولوژی کمونیسم و روشنگری درباره آن همت گمارد.
     
    از آن پس به سبب بروز اختلاف با سران فرقه دموكرات آذربايجان در مورد تأسيس فرقه در ايران و اعلام رسمى ايشان در كنفرانس باكو مبنى بر انجام اين امر به‌مثابه يك خيانت، از سوى سران دستگاه حاكمه جمهورى شوروى آذربايجان (اران قفقاز)، از جمله رئيس جمهورى وقت و همچنين دبير اول كميته مركزى حزب كمونيست آذربايجان، به اتفاق چند نفر ديگر از فرقه دموكرات اخراج و از كار نيز بركنار شد؛ در نتيجه، مجبور به عزيمت از شوروى به كشور چين شد. در آنجا به اتفاق چند تن ديگر، بخش فارسى راديو پكن را تأسيس نمود. بعد از دو سال با توجه به برخى تغييرات در شوروى و بركنارى سران جمهورى شوروى آذربايجان، به سبب دشوارى تحصيل فرزندانشان در چين و آشنايى آنها به زبان روسى، دعوت بازگشت به شوروى را پذيرفته و در اواخر 1959 به مسكو بازگشت و در بخش فارسى راديو مسكو تا سال 1967 به فعاليت ادامه داد.
     
    دوران تبعيد ناخواسته حدود 20 سال به طول انجاميد. او در اين دوره تبعيد، نخست پس از چهار سال تحصيل در دانشكده حزب كمونيست شهر باكو موفق به اخذ مدرک  ليسانس شد و پس از آن در سال 1335 در آزمون دكتراى رشته فلسفه دانشگاه دولتى از رساله خود «انديشه‌هاى كسروى» به راهنمايى پرفسور ماكاولسكى از استادان بزرگ فلسفه در اتحاد جماهير شوروى با درجه عالى دفاع كرد.
     
    عنايت‌الله رضا سرانجام در سال 1347 به ايران بازگشت و در كتابخانه ملى پهلوى كه در آن زمان يكى از مراكز ايران‌شناسى بود، به كار مشغول شد و سپس براى تدريس در مراكز دانشگاهى به همكارى دعوت شد. پس از ورود به ايران، ابتدا به سمت متصدى كتاب‌هاى روسى در كتابخانه پهلوى سابق (بخش كنگره جهانى ايران‌شناسى) و بعد به‌عنوان معاون علمى و پژوهشى آن كتابخانه مشغول شد. پس از انقلاب اسلامى ايران نيز مسئوليت كتابخانه به او واگذار شد، اما به سبب بيمارى و عزيمت شش ماهه به خارج از ايران به‌منظور معالجه، ادامه كار ميسر نگرديد. وى از سال 1365 در مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، به‌عنوان مدير بخش جغرافيا و عضو شوراى عالى علمى فعاليت مى‌كرد.
     
    كتاب‌هاى «شهرهاى ايران در روزگار پارتيان و ساسانيان» و «اعراب حدود مرزهاى روم شرقى و ايران در سده‌هاى چهارم - ششم ميلادى»، ترجمه عنايت‌الله رضا، به ترتيب، در دوره‌هاى هفتم و دوازدهم كتاب سال جمهورى اسلامى ايران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى به‌عنوان كتاب سال برگزيده شدند.
     
    == وفات ==
    عنایت‌الله رضا در ۲۰ تیر ۱۳۸۹ در ۹۰ سالگی از دنیا رفت.
    == آثار ==
     
    ===الف) ترجمه‌ها===
     
    # اورارتو؛
    # تمدن ايران ساسانى، نوشته لوكونين (تهران، 1350)؛
    # طبقه جديد، تحليلى از تحول جامعه كمونيست، نوشته ميلوان جيلاس؛
    # اسرار مرگ استالين، نوشته آوتور خانوف؛
    # به زمامداران شوروى، نوشته سولژنيتسين؛
    # منابع كمونيسم روسى و مفهوم آن، نوشته نيكلاى الكساندرويچ برديايف (تهران 1360)؛
    # نيكتا خروشچف، سال‌هاى حاكميت به ضميمه متن كامل گزارش خروشچف در جلسه سرى
    # كنگره بديستم شوروى (1362)؛
    # گفت‌وگو با استالين، نوشته ميلوان جيلاس؛
    # سيزده روزى كه كرملين را لرزاند (انقلاب مجارستان)، نوشته تيبور مراى؛
    # خاطرات بوريس باژانف، رئيس دبيرخانه دفتر سياسى حزب كمونيست اتحاد شوروى؛
    # تاريخ سرى جنايت‌هاى استالين، نوشته آرلف تهران 1366؛
    # شهرهاى ايران در دوران پارتيان و ساسانيان، نوشته پيگولوسكايا؛
    # اعراب حدود مرزهاى روم شرقى و ايران در سده‌هاى 4 - 6 ميلادى، نوشته پيگولوسكايا.


    ===ب) تأليفات===
    ==وفات==
    عنایت‌الله رضا سرانجام در ۲۰ تیرماه ۱۳۸۹ خورشیدی، در سن ۹۰ سالگی در تهران درگذشت.


    # آذربايجان و اران (آلبانياى قفقاز) (تهران 1360)؛
    ==آثار==
    # ايران از دوران باستان تا آغاز عهد مغول (تهران 1380)؛
    * آذربایجان و اران (آلبانیای قفقاز)، تهران: وزارت امور خارجه، ۱۳۶۰ (تجدیدچاپ: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۹)
    # كمونيسم و دموكراسى (تهران 1353)؛
    * ایران از دوران باستان تا آغاز عهد مغول، تهران، ۱۳۸۰
    # مارکسیسم و ماجراى بيگانگى انسان (تهران)؛
    * کمونیسم و دموکراسی، تهران، ۱۳۵۳
    # ايران و تركان در روزگار ساسانيان (تهران 1365ش)؛
    * مارکسیسم و ماجرای بیگانگی انسان، تهران
    # كمونيسم اروپايى.
    * ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، تهران، ۱۳۶۵
    * کمونیسم اروپایی
    * اورارتو (ترجمه)
    * تمدن ایران ساسانی، نوشته لوکونین (ترجمه)، تهران، ۱۳۵۰
    * طبقه جدید، تحلیلی از تحول جامعه کمونیست، نوشته میلوان جیلاس (ترجمه)
    * اسرار مرگ استالین، نوشته آوتور خانوف (ترجمه)
    * به زمامداران شوروی، نوشته سولژنیتسین (ترجمه)
    * منابع کمونیسم روسی و مفهوم آن، نوشته نیکلای بردیایف (ترجمه)، تهران، ۱۳۶۰
    * نیکیتا خروشچف، سال‌های حاکمیت، به ضمیمه متن کامل گزارش خروشچف (ترجمه)، ۱۳۶۲
    * گفت‌وگو با استالین، نوشته میلوان جیلاس (ترجمه)
    * سیزده روزی که کرملین را لرزاند (انقلاب مجارستان)، نوشته تیبور مرایی (ترجمه)
    * خاطرات بوریس باژانف، رئیس دبیرخانه دفتر سیاسی حزب کمونیست اتحاد شوروی (ترجمه)
    * تاریخ سری جنایت‌های استالین، نوشته آرلف (ترجمه)، تهران، ۱۳۶۶
    * شهرهای ایران در دوران پارتیان و ساسانیان، نوشته پیگولوسکایا (ترجمه)
    * اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده‌های چهارم-ششم میلادی، نوشته پیگولوسکایا (ترجمه)
    او علاوه بر کتب فوق، دارای بیش از ۱۲۰ مقاله در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و بیش از ۶۰ مقاله در مجلات و نشریات دیگر است.


    علاوه بر موارد مذكور، ايشان داراى بيش از 120 مقاله در دائرةالمعارف بزرگ اسلامى و بيش از 60 مقاله در مجلات و نشريات خارج از مركز دائرةالمعارف مى‌باشد.
    ==پانويس==
    <references />


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==

    نسخهٔ ‏۱۱ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۴:۱۶

    عنایت‌الله رضا
    NUR13065.jpg
    نام کاملعنایت‌الله رضا
    نام پدرشیخ اسدالله رضا
    ولادت۲۸ خرداد ۱۲۹۹
    محل تولدرشت، ایران
    محل زندگیرشت، تهران، باکو، مسکو، پکن
    رحلت۲۰ تیر ۱۳۸۹
    طول عمر۹۰ سال
    خویشاوندانفضل‌الله رضا (برادر)
    دیناسلام
    پیشهفعال سیاسی، ایران‌پژوه، مؤلف، مترجم، مدرس، دانشنامه‌نگار
    منصبسرپرست کتابخانه ملی پهلوی (پس از انقلاب)، مدیر بخش جغرافیای مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
    اطلاعات علمی
    درجه علمیدکترای فلسفه
    دانشگاهدانشکده افسری تهران، دانشکده حزب کمونیست باکو، دانشگاه دولتی باکو
    علایق پژوهشیتاریخ ایران باستان، جغرافیای تاریخی ایران، روابط ایران و شوروی، نقد کمونیسم
    برخی آثار

    عنایت‌الله رضا (۱۲۹۹-۱۳۸۹ش) فعال سیاسی، ایران‌پژوه، مؤلف، مترجم و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بود. وی که تحصیل‌کرده دکترای فلسفه در شوروی سابق بود، پس از سال‌ها فعالیت در جنبش چپ و اقامت اجباری در شوروی و چین، به ایران بازگشت و عمر خود را صرف پژوهش‌های تاریخی، به‌ویژه در حوزه تاریخ ایران باستان و جغرافیای تاریخی، و نقد ایدئولوژی کمونیسم کرد. آثار او در دفاع از تمامیت ارضی و هویت ملی ایران و ترجمه‌هایش از پژوهش‌های ایران‌شناسان روس، تأثیر قابل‌توجهی داشت. برادر بزرگ‌تر او، فضل‌الله رضا، دانشمند برجسته مهندسی برق بود.

    ولادت

    عنایت‌الله رضا در ۲۸ خرداد ۱۲۹۹ خورشیدی در محله بادی‌الله (بدیع‌الله) شهر رشت به دنیا آمد. پدرش، شیخ اسدالله رضا، از مجتهدان تحصیل‌کرده حوزه نجف و از خاندانی روحانی و بانفوذ در گیلان بود. نیای او، حاج آقا رضا، از مجتهدان عالی‌قدر گیلان و از حامیان مدارس جدید در این استان به شمار می‌رفت. هنگامی که وی تنها چهل روز داشت، در پی وقایع قیام جنگل و اشغال رشت توسط نیروهای شوروی، خانواده‌اش ناچار به مهاجرت به تهران شدند. آن‌ها پس از مدتی به رشت بازگشتند، اما زمانی که او ۵ یا ۶ ساله بود، دوباره به تهران نقل مکان کردند.

    تحصیلات

    تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدارس رشت و تهران گذراند و در سال ۱۳۱۶ دیپلم ادبی خود را از دبیرستان دارالفنون تهران دریافت کرد. در همان سال، وارد دانشکده افسری شد و در سال ۱۳۱۸ به جرگه افسران ارتش ایران پیوست. سپس در دانشکده نیروی هوایی، دوره خلبانی هواپیماهای جنگی و پس از آن، دوره دیده‌بانی را گذراند. در سال‌های اقامت اجباری در شوروی، تحصیلات دانشگاهی خود را ادامه داد. از سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۱ در دانشکده حزب کمونیست شهر باکو به تحصیل پرداخت و سپس وارد دوره دکترای فلسفه در دانشگاه دولتی باکو شد. در سال ۱۳۳۵ (۱۹۵۶ میلادی) از رساله دکترای خود با عنوان «اندیشه‌های کسروی» تحت راهنمایی پروفسور ماکاولسکی، از استادان برجسته فلسفه در اتحاد جماهیر شوروی، با درجه عالی دفاع کرد و موفق به اخذ مدرک دکترای فلسفه شد.

    فعالیت‌ها

    پس از شهریور ۱۳۲۰ و در فضای پرالتهاب سیاسی آن دوران، به حزب توده ایران گرایش یافت و به سازمان افسران این حزب پیوست. در سال ۱۳۲۴ بازداشت و به کرمان تبعید شد. در اردیبهشت ۱۳۲۵، به دستور کمیته مرکزی حزب توده و همزمان با تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان، به تبریز اعزام شد و به عنوان معاون نیروی هوایی این فرقه فعالیت کرد. با فروپاشی فرقه در آذر ۱۳۲۵، ناچار به فرار به شوروی شد. در شوروی، ابتدا به تحصیل پرداخت و سپس به عنوان مترجم و گوینده در رادیو باکو مشغول به کار شد. به تدریج با مشاهده عملکرد فرقه دموکرات و حزب توده، به ویژه اهداف تجزیه‌طلبانه پنهان، از آن‌ها فاصله گرفت و به مخالفت برخاست. این مواضع موجب اخراج او از فرقه و رادیو باکو شد. پس از مدتی اقامت در مسکو و کار در رادیو فارسی آنجا، در سال ۱۹۵۷ به چین رفت و در تأسیس و اداره بخش فارسی رادیو پکن مشارکت کرد. اختلافات فکری و مشاهده واقعیت‌های جامعه کمونیستی، بازاندیشی عمیقی در او ایجاد کرد. سرانجام در سال ۱۹۵۹ به شوروی بازگشت و دوباره در رادیو مسکو مشغول به کار شد. با وساطت برادرش، فضل‌الله رضا، در سال ۱۳۴۷ به ایران بازگشت. ابتدا به صورت غیررسمی در بخش ایران‌شناسی کتابخانه ملی پهلوی (کتابخانه سلطنتی سابق) به ترجمه منابع روسی پرداخت. پس از مدتی، با دریافت مجوز، تدریس تاریخ و فرهنگ ایران را در مراکزی مانند مدرسه عالی دماوند، دانشگاه تربیت معلم، مدرسه عالی بازرگانی و مدرسه وزارت امور خارجه آغاز کرد. پس از انقلاب اسلامی، برای مدتی سرپرستی کتابخانه ملی پهلوی را بر عهده داشت. از سال ۱۳۶۵ تا پایان عمر، به عنوان مدیر بخش جغرافیا و عضو شورای عالی علمی در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی فعالیت می‌کرد. در این دوران، علاوه بر پژوهش‌های گسترده در زمینه تاریخ و جغرافیای ایران، به ترجمه آثار مهم ایران‌شناسان روس و تألیف آثاری در دفاع از تمامیت ارضی و هویت ملی ایران پرداخت. کتاب‌های «آذربایجان و اران» و «ایران و ترکان در روزگار ساسانیان» از جمله این آثار است. همچنین با نگارش آثاری مانند «کمونیسم و دموکراسی» و «مارکسیسم و ماجرای بیگانگی انسان» به نقد ایدئولوژی کمونیسم و روشنگری درباره آن همت گمارد.

    وفات

    عنایت‌الله رضا سرانجام در ۲۰ تیرماه ۱۳۸۹ خورشیدی، در سن ۹۰ سالگی در تهران درگذشت.

    آثار

    • آذربایجان و اران (آلبانیای قفقاز)، تهران: وزارت امور خارجه، ۱۳۶۰ (تجدیدچاپ: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۹)
    • ایران از دوران باستان تا آغاز عهد مغول، تهران، ۱۳۸۰
    • کمونیسم و دموکراسی، تهران، ۱۳۵۳
    • مارکسیسم و ماجرای بیگانگی انسان، تهران
    • ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، تهران، ۱۳۶۵
    • کمونیسم اروپایی
    • اورارتو (ترجمه)
    • تمدن ایران ساسانی، نوشته لوکونین (ترجمه)، تهران، ۱۳۵۰
    • طبقه جدید، تحلیلی از تحول جامعه کمونیست، نوشته میلوان جیلاس (ترجمه)
    • اسرار مرگ استالین، نوشته آوتور خانوف (ترجمه)
    • به زمامداران شوروی، نوشته سولژنیتسین (ترجمه)
    • منابع کمونیسم روسی و مفهوم آن، نوشته نیکلای بردیایف (ترجمه)، تهران، ۱۳۶۰
    • نیکیتا خروشچف، سال‌های حاکمیت، به ضمیمه متن کامل گزارش خروشچف (ترجمه)، ۱۳۶۲
    • گفت‌وگو با استالین، نوشته میلوان جیلاس (ترجمه)
    • سیزده روزی که کرملین را لرزاند (انقلاب مجارستان)، نوشته تیبور مرایی (ترجمه)
    • خاطرات بوریس باژانف، رئیس دبیرخانه دفتر سیاسی حزب کمونیست اتحاد شوروی (ترجمه)
    • تاریخ سری جنایت‌های استالین، نوشته آرلف (ترجمه)، تهران، ۱۳۶۶
    • شهرهای ایران در دوران پارتیان و ساسانیان، نوشته پیگولوسکایا (ترجمه)
    • اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده‌های چهارم-ششم میلادی، نوشته پیگولوسکایا (ترجمه)

    او علاوه بر کتب فوق، دارای بیش از ۱۲۰ مقاله در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و بیش از ۶۰ مقاله در مجلات و نشریات دیگر است.

    پانويس


    منابع مقاله

    مقالات پدیدآور در پایگاه مجلات تخصصی نور نورمگز

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=رضا،_عنایت‌الله&oldid=810892»