امیرمعزی، محمدعلی

محمدعلی امیرمعزی
نام کامل	محمدعلی امیرمعزی
نام‌های دیگر	امیرمعزی
ولادت	۵ بهمن ۱۳۳۴ شمسی (۲۶ ژانویه ۱۹۵۶)
محل تولد	تهران، ایران
محل زندگی	پاریس، فرانسه
فرزندان	دارای دو فرزند
دین	اسلام
مذهب	شیعه
پیشه	قرآن‌پژوه، استاد دانشگاه
منصب	استاد کرسی تفسیر و الهیات اسلام شیعه در مدرسه عملی پژوهش‌های عالی (EPHE)، مدیر مطالعات
اطلاعات علمی
درجه علمی	دکترای خاورشناسی و مطالعات ادیان
دانشگاه	دانشگاه سوربن پاریس، مدرسه عملی پژوهش‌های عالی (EPHE)
علایق پژوهشی	الهیات و تفسیر شیعه، تاریخ قرآن، تشیع نخستین، عرفان اسلامی
اساتید	هانری کُربن دانیل ژیماره
برخی آثار	القراءات، أو، التنزیل و التحریف راهنمای ربانی در تشیع نخستین تشیع: ریشه‌ها و باورهای عرفانی قرآن صامت، قرآن ناطق علی(ع) راز سربه‌مهر: سیمای نخستین امام در معنویت شیعی

محمدعلی امیرمعزی (متولد ۱۳۳۴ش)، قرآن‌پژوه و شیعه‌پژوه ایرانی مقیم فرانسه است. وی استاد کرسی تفسیر و الهیات اسلام شیعه در مدرسه عملی پژوهش‌های عالی (EPHE) سوربن پاریس بوده و آثار متعددی در زمینه تشیع نخستین، تاریخ قرآن و الهیات شیعی تألیف کرده‌است. از جمله آثار او می‌توان به مدیریت و سرویراستاری مجموعه 4 جلدی «قرآن مورخان» و تألیف کتاب‌های «راهنمای ربانی در تشیع نخستین» و «تشیع: ریشه‌ها و باورهای عرفانی» اشاره کرد. دیدگاه‌های او درباره ماهیت باطنی و امام‌محور تشیع نخستین، تاریخ جمع‌آوری قرآن و نیز مباحث مهدویت، همواره مورد توجه و نیز نقد جدی محافل دانشگاهی و حوزوی قرار گرفته‌است.

ولادت

محمدعلی امیرمعزی در ۵ بهمن ماه سال ۱۳۳۴ خورشیدی (مصادف با ۲۶ ژانویه ۱۹۵۶ میلادی) در تهران و در خانواده‌ای فرهنگی با تمایلات دینی به دنیا آمد.

تحصیلات

تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در دبیرستان فرانسوی‌زبان رازی تهران به پایان رساند. در سال آخر دبیرستان، با تشویق هانری کُربن که با او دیدار کرده بود، برای ادامه تحصیل عازم فرانسه شد. در سال ۱۹۷۴ تحصیلات خود را در رشته اسلام‌شناسی در مدرسه عملی پژوهش‌های عالی (EPHE) دانشگاه سوربن پاریس آغاز کرد و به مدت دو سال در درس‌های هانری کُربن شرکت جست. همزمان، زبان عربی را در انستیتوی زبان‌های شرقی فراگرفت و در زبان‌های پهلوی، یونانی و لاتین نیز مطالعاتی داشت. وی مدرک دکترای خود را در رشته خاورشناسی و مطالعات ادیان در سال ۱۹۹۱ میلادی (۱۳۷۰ شمسی) از دانشگاه سوربن پاریس دریافت کرد. پایان‌نامه دکتری او با عنوان «تفسیر و الهیات اسلام شیعی»، نخستین پایان‌نامه دانشگاهی درباره شیعه در دانشگاه‌های غرب محسوب می‌شود.

فعالیت‌ها و دیدگاه‌ها

امیرمعزی پس از فراغت از تحصیل، به تدریس و پژوهش در حوزه اسلام‌شناسی و به ویژه شیعه‌شناسی پرداخت. در سال ۱۹۹۴ جانشین هانری کربن در کرسی مطالعات شیعی در مدرسه عملی پژوهش‌های عالی شد. محور اصلی پژوهش‌های او بررسی نقادانه تشیع در سه قرن نخست هجری با تمرکز بر جایگاه محوری امام و الهیات باطنی شیعه است. وی معتقد است تشیع اصیل، مذهبی باطنی و سرّی بوده که محور آن «امام‌شناسی» است و سایر معارف دینی مانند خداشناسی و نبوت‌شناسی در پرتو آن معنا می‌یابد. از دید او، این جریان باطنی‌گرا در قرن چهارم و با قدرت‌گیری مکتب عقل‌گرای بغداد (مانند شیخ مفید) به حاشیه رانده شد.

وی همچنین به تاریخ قرآن و مسئله شکل‌گیری مصحف عثمانی از منظر شیعیان نخستین پرداخته و با استناد به منابعی مانند کتاب «القرائات» سیاری، بر وجود باور تحریف قرآن در میان شیعیان نخستین تأکید می‌کند. در موضوع مهدویت نیز، او با بررسی منابع دوره حیرت (ابتدای غیبت صغری)، شکل‌گیری تدریجی اعتقاد به غیبت امام دوازدهم را مطرح کرده و آن را ساخته و پرداخته علمای بعدی مانند نوبختی، کلینی و صدوق می‌داند. از پروژه‌های بزرگ او می‌توان به سرویراستاری «فرهنگ قرآن» (۲۰۰۷) و به ویژه مدیریت و همکاری در تألیف مجموعه سه‌جلدی عظیم «قرآن مورخان» (۲۰۱۹) اشاره کرد که حاصل همکاری ده‌ها پژوهشگر بین‌المللی است. امیرمعزی در مجامع علمی غرب به عنوان یکی از پایه‌گذاران مطالعات جدی و آکادمیک درباره تشیع شناخته می‌شود و جوایز متعددی از جمله «جایزه بزرگ بخش تاریخ از انستیتوی جهان عرب» (۲۰۲۰) برای کتاب قرآن مورخان، و «شوالیه نخل آکادمیک فرانسه» (۲۰۰۲ و ۲۰۱۵) را دریافت کرده است.

نقدها: دیدگاه‌های امیرمعزی، به ویژه تأکید بر غالی و باطنی بودن تشیع نخستین و تردید در اصالت قرآن موجود و نیز روایات مربوط به مهدویت، از سوی بسیاری از علمای شیعه و محققان مورد نقد جدی قرار گرفته است. منتقدان استدلال می‌کنند که وی بر اساس متونی که در سنت حدیث‌شناسی شیعه ضعیف یا جعلی محسوب می‌شوند و با غفلت از شواهد تاریخی و عقلی فراوانی که خلاف مدعای اوست، تصویری وارونه و افراطی از تشیع ارائه می‌دهد. همچنین، ردّ صریح غلو توسط ائمه(ع) و تثبیت سریع اعتقاد به امامت دوازده امام و غیبت در میان جامعه شیعه، از جمله نقاط ضعف دیدگاه‌های تاریخی او شمرده می‌شود.

آثار

از محمدعلی امیرمعزی آثار متعددی به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی منتشر شده که برخی به فارسی نیز ترجمه شده‌اند:

• قرآن مورخان (Le Coran des historiens) (سرپرستی و مشارکت در تألیف، ۲۰۱۹)
• راهنمای ربانی در تشیع نخستین: سرچشمه‌های عرفانی در اسلام (ترجمه نورالدین الله‌دینی)
• تشیع: ریشه‌ها و باورهای عرفانی (ترجمه نورالدین الله‌دینی)
• قرآن صامت و قرآن ناطق (Le Coran silencieux et le Coran parlant)
• فرهنگ قرآن (Dictionnaire du Coran) (سرپرستی)
• علی، راز سر به مهر (Ali, le secret bien gardé)
• چه‌چیزی شیعه است؟ (Qu’est-ce que le shî’isme ?) (با همکاری کریستیان ژامبه)

منابع مقاله

• مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
• خبرگزاری شبستان
• خبرگزاری مهر
• دانشگاه ادیان و مذاهب
• دین آنلاین

وابسته‌ها

القراءات، أو، التنزیل و التحریف

علی(ع) راز سربه‌مهر: سیمای نخستین امام در معنویت شیعی