الوهابية المتطرفة: موسوعة نقدية: تفاوت میان نسخه‌ها

نخست تبیین مسئله و تعریف استغاثه است. رساله با طرح سؤالی اساسی در مورد جواز «استغاثه»  آغاز می‌شود.<ref>متن، ج1، ص 507</ref> نویسنده ابتدا با اشاره به عدم منکر بودن استغاثه به پیامبر(ص)، به موضوع حیات برزخی و مسئله شنیدن مردگان پرداخته است.

مؤلف در ادامه در پاسخ به منکران و مخالفان، روایتی منسوب به عایشه را که بر اساس ظاهر آیه قرآن «انک لا تسمع الموتی » بر عدم شنیدن مردگان تأکید می‌کند، بررسی کرده و شنیدن توسط مردگان در این حالت را به تخصیص الهی ممکن دانسته است.<ref> همان، ص512- 513</ref> وی برای اثبات جواز توسل به پیامبر (ص) قبل از وفات، به وقایع تاریخی و احادیث مستند تکیه کرده است. در این راستا  به روایتی از ابن حنیف در خصوص توسل فردی به مقام پیامبر(ص) در زمان حیاتشان که منتهی به برآورده شدن حاجت وی شد اشاره کرده است.<ref> همان، ص 522 </ref> همچنین روایت‌هایی در خصوص توسل به پیامبر(ص) بعد از وفاتشان آورده و آنها را سندی قوی بر مشروعیت توسل به پیامبر(ص) بعد از وفات ایشان می‌داند.<ref> همان، ص 522- 524</ref>

مسأله توسل به پیامبر(ص) و شفاعت ایشان در آخرت از جمله مطالبی است که نویسنده متعرض آنها شده و این گونه امور را حتی برای صالحان جایز دانسته است.<ref>همان، ص 525 </ref>نویسنده گزارش‌های متعددی را در درباره توسل به پیامبر(ص) ذکر کرده<ref>همان، ص525- 531</ref>

و در نهایت با اشاره به فراوانی ادله درباره حیات انبیاء، توسل به آنان و به اولیای صالح را از اموری دانسته که از نظر علما جایز است.<ref> همان، ص536- 537</ref>

=== كلمة علمية هادية في البدعة وأحكامها===

'''كلمة علمية هادية في البدعة وأحكامها'''، نوشته [[وهبي سليمان غاوجي]] (1342- 1434ق) از عالمان حنفی مذهب، در  به تبیین مسئله بدعت در دین و احکام مرتبط با آن و ارائه معیارهای صحیح برای تمایز میان سنت و بدعت است.

====ساختار و محتوای کتاب====

کتاب با مقدمه و تمهید نویسنده در دعوت به توحید کلمه میان مسلمانان و علمای آنان و اشاره به  انگیزه نگارش  کتاب آغاز گردیده است.<ref> مقدمه، نویسنده، ج1، ص 541، و تمهید، ج1،  ص 543- 548</ref>

متون حدیثی، روایی و سخنان علماء درباره بدعت، نخستین بخش مطالب اصلی کتاب است. نویسنده با ذکر نصوص صریح نبوی در مورد بدعت مانند حدیث «ایاکم و محدثات الامور فان كل محدثة بدعة، وكل بدعة ضلالة»<ref>متن، ج1، ص 548 </ref>ضمن بیان معنای لغوی و اصطلاحی بدعت، دیدگاه‌های علمای بزرگ را در مورد بدعت ذکر کرده است. وی قول شافعی مبنی بر دو گونه بودن مطرح کرده<ref>همان، ص 550 </ref>و به نظر ابن حجر، ابوبکر ابن عربی، نووی و دیگران را درباره ماهیت و اقسام بدعت اشاره کرده است.<ref>همان، ص550- 553</ref>

از دیگر مطالب اشاره به نوآوری‌هایی است که در زمان پیامبر(ص) یا در عصر صحابه رخ داده و مورد تایید آنان قرار گرفته است. همچنین اشاره اعمال جدیدی که بعد از آنان پیدا شده و در نظر مسلمانان بدعت نبوده است. نویسنده به نمونه‌هایی از این نوآوری‌ها مانند نماز خواندن بلال بعد از هر وضو و تایید این عمل توسط پیامبر (ص)<ref> همان، ص554 </ref>یا روایتی مبنی بر تایید احداث ذکر در نماز در زمان پیامبر(ص) و غیره اشاره کرده است.<ref>همان،  ص 55- 560</ref>

پس از آن برای تبیین مرز سنت و بدعت، به اقدامات جدیدی که در عصر صحابه انجام شده و مورد قبول قرار گرفته، استناد شده است. از آن جمله به جمع‌آوری قرآن توسط ابوبکر و عثمان به دلیل ترس از اختلاف قرائت‌ها<ref>همان، ص560- 561 </ref>یا مسأله نماز تراویح به امامت یک امام جماعت در زمان عمر یا مواردی دیگر اشاره شده است.<ref>همان، ص 562- 566</ref>در ادامه به نمونه اعمالی که بعد از صحابه در میان مسلمانان پیدا شده و بدعت شمرده نشده مانند تعدد نماز جمعه در یک شهر توجه داده شده است.<ref> همان، ص 566 – 567</ref>

بخشی از مباحث کتاب به رد بر منکران تقسیم بدعت و تبیین معنای ضلالت اختصاص یافته است.

این بخش به طور صریح به کسانی که مفهوم تقسیم بدعت (به حسنه و سیئه) را نمی‌پذیرند و بر ظاهر حدیث «کل بدعة ضلالة» اصرار دارند، پاسخ می‌دهد.<ref>همان، ص 572- 579</ref>

نویسنده در مورد بدعت‌هایی که ضروری است مسلمانان در انکار بر آنها یک زبان باشند سخن گفته است. جدایی دین از سیاست، انحصارگری در دعوت اسلامی بر یک رویکرد و تفکر مشخص، اعتقاد یا انکار باورهای دینی براساس مصالح، حمل نصوص وارد شده در خصوص مشرکان بر مسلمانان و...<ref> همان، ص 579- 581 </ref> از جمله مواردی است که نویسنده نسبت به آنها هشدار داده است.

مقدمه محقق کتاب شامل مطالبی پیرامون نویسنده و آثار او است.<ref>مقدمه محقق، ج1، ص617- 619 </ref>به دنبال آن مقدمه سقاف درباره توسل و استغاثه است.<ref>مقدمه سقاف، ج1، ص 621- 622</ref>در این مقدمه نخست به بررسی دلایل جواز توسل پرداخته شده<ref>همان، ص623</ref>و دلایل حدیثی مانند حدیث شفاعت متواتر و روایت‌های صحیحه درباره توسل مردم به پیامبر (ص) ذکر شده است.<ref>همان، ص623- 624 </ref>در ادامه دلایل جواز استغاثه مطرح شده و در این راستا به ارائه مستنداتی در مورد استغاثه پرداخته شده است.<ref>همان، ص624 </ref>این قسمت از مطالب شامل استدلال‌هایی برای جواز استغاثه با تکیه بر احادیثی از پیامبر(ص) مانند حدیث شفاعت و دیگر احادیث، به اضافه مطالبی در رد منکران و مخالفان استغاثه است.<ref> همان، ص624 – 628</ref>

در متن کتاب به نقد تفصیلی دیدگاه‌های مخالف در خصوص روایتی از عثمان بن حنیف درباره مرد نابینا و توسل و استغاثه او به پیامبر(ص) پرداخته شده است. مؤلف به تفصیل سخن البانی را نقل کرده و به نقد اظهارات وی در تضعیف روایات توسل می‌پردازد. وی حدیث یاد شده را صحیح دانسته که شیخ البانی بدون دلیل با آن مخالفت نموده و در این راستا به اثبات صحت سند این روایت از طرق دیگر پرداخته است.<ref> متن، ج1، ص629- 637</ref>

===السيف الصقيل في الرد على ابن زفيل ===

'''السيف الصقيل في الرد على ابن زفيل'''، نوشته [[ ابوالحسن تقی الدین علی بن عبدالکافی سبکی]] (۶۸۳ – ۷۵۶ ق)، در نقد و رد تفکرات کلامی ابن قیم جوزیه است. این اثر به همراه با تعلیقاتی بر کتاب باعنوان «تکملة الرد علب نونیة ابن القیم» از محمد زاهد کوثری است.<ref> مقدمه محمد زاهد کوثری، ج2، ص 38</ref>

====موضوع کتاب====

این کتاب در رد بر قصیده‌ی نونیّه‌ی ابن قیّم(ابن زفیل) که درحقیقت تفکرات ابن تیمه را در خود جای داده، نگاشته شده و در آن به نقد ابن قیم در مورد مباحث توحید، صفات الهی و مسائل کلامی پرداخته شده است.<ref> مقدمه محقق، ج2، ص 24- 25 </ref>نگارش کتاب در سال 749هجری قمری پایان یافته است.<ref>متن، ج2، ص 203</ref>

موضوع کلام خداوند و حدوث و قدم آن از نگاه ابن قیم و اشکالاتی که بر آن وارد شده از مطالبی که نویسنده متعرض آنها شده است.<ref> همان، ص83 - 94</ref>جواز تسلسل<ref> همان، ص 99- 101 </ref>وی همچنین به مسائل کلامی مانند نزول و تنزیل قرآن و رفع درجات، اشاره کرده و تصور فیزیکی رؤیت خداوند در آخرت را رد کرده است. و به طور کلی، بر تنزیه خداوند از صفات جسمانی و عوارض مخلوقات تأکید می‌کند<ref>همان،ص 115- 129</ref> و ی مباحث مختلف دیگری مانند بحث فوقیت و مباحثی در تاویل<ref>همان،ص134- 156</ref> را مطرح کره و در خصوص معطل و موحد و اتهام به اشعریان سخن گفته است.<ref>همان،ص167- 173</ref>  نویسنده تا پیان کتاب اشکلات و نقدهای کلامی دیگری را متوجه ابن قیم کرده است.

=== مصباح الأنام وجلاء الظلام في رد شبه البدعي النجدي التي أضل بها العوام===

خاتمه کتاب مشتمل بر پرسش‌ها و پاسخ‌ها و تقریظ بر کتاب سلیمان بن عبد الوهاب توسط محمد بن سلیمان کردی و تقریظ بر کتاب حاضر است<ref>همان، ص343- 365</ref>

===الزيارة النبوية بين البدعية والشرعية===

'''الزيارة النبوية بين البدعية والشرعية'''، تألیف [[مالکی حسنی، محمد| سید محمد بن علوی بن عباس مالكی حسنی]] (1367- 1425ق) از علمای مذهب مالکی در بررسی احکام شرعی و مشروعیت زیارت قبر پیامبر اکرم (ص) و انکار بر کسانی است که آن را عملی بدعت‌آمیز دانسته‌اند.

در مقدمات اولیه کتاب چندین مسئله‌ی مقدماتی کلیدی مطرح شده است. این مقدمات شامل مباحثی در حقیقت مسأله‌ی قصد سفر برای زیارت،<ref>متن، ج2، ص385</ref>عدم رعایت امانت‌داری درعرضه‌ی مسأله زیارت قبر پیامبر(ص) و مطرح کردن آن،<ref> همان، ص387</ref>جزء مناسک نبودن زیارت<ref>همان، ص387</ref>و خطای در حکم بر احادیث زیارت است. نویسنده به صلاحیت این احادیث در اثبات مشروعیت زیارت اشاره کرده و تشکیک در آنها را ناروا شمرده است.<ref>همان، ص388 - 389</ref>

نویسنده فصل اول مباحث کتاب را به اثبات مشروعیت زیارت پیامبر(ص) اختصاص داده و در این راستا نخست به استدلال به قرآن کریم درباره زیارت پرداخته و تلاش کرده است تا با  تکیه بر برخی از آیات و نظر برخی از عالمان پیرامون آنها، مشروعیت زیارت پیامبر(ص) را اثبات نماید<ref>همان، ص390- 394</ref>و به اشکالات مخالفان پاسخ گوید.<ref>همان، ص394- 400</ref> وی در ادامه احادیثی مرتبط با مشروعیت زیارت پیامبر(ص) و قصد سفر برای آن را ذکر کرده است<ref>همان، ص401- 407</ref>

=== تحقیق الآمال فيما ينفع الميت من الأعمال===

'''تحقیق الآمال فيما ينفع الميت من الأعمال'''، تألیف [[مالکی حسنی، محمد| سید محمد بن علوی بن عباس مالكی حسنی]] (1367- 1425ق) از علمای مذهب مالکی درباره رسیدن ثواب اعمال نیک به درگذشتگان است.

====موضوع کتاب====

نوشتار حاضر رساله‌ای مشتمل بر مباحثی علمی مهم درباره‌ی رسیدن ثواب قرائت قرآن و دیگر اعمال نیک به مردگان، و امور مرتبط  با اموات مانند تلقین و برگزاری مراسم عزاداری است.<ref>مقدمه نویسنده، ج2، ص545</ref>

====انگیزه نگارش====

نویسنده این نوشته را برای دفاع از عقاید اهل سنت و جماعت و حفاظت از مسلمانان در برابر اباطیل و شبهات مطرح شده توسط فرقه‌هایی مانند وهابیت و بیان گمراهی، جهالت و فریبکاری آنان نگاشته است.<ref>مقدمه نویسنده، ج2، ص625 و متن، ج2، ص628</ref>

====ساختار و محتوای رساله ====

در مقدمه‌ محقق به معرفی نویسنده پرداخته شده<ref>مقدمه محقق، ج2، ص623- 624</ref>سپس در یک مقدمه مختصر درباره رساله، اهمیت و انگیزه نگارش آن مطالبی عنوان شده است.<ref>مقدمه، ج2، ص625- 626</ref>

====انگیزه نگارش ====

هدف از نگارش این اثر علاوه بر روشنگری درباره احادیث مربوط به توسل و زیارت و بیان حق در آنها، اثبات آن است که اختلاف در این مسائل مربوط به فروع دین و نه اصول اعتقادی است.<ref>مقدمه محقق، ج3، ص 19 و متن، ج3، ص22</ref>

====ساختار و محتوای کتاب ====

این کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و پنج فصل  است.

'''بهجة الناظر في التوسّل بالنبي الطاهر'''، نوشته‌ای از [[سقاف، سید حسن بن علی|حسن بن علی سقاف حسينی شافعی]] (متولد 1380ق) از علمای حدیث و کلام، درباره ادله شرعی مشروعیت توسل به پیامبر (ص) به طور خاص و انبیاء و صالحین به طور عام است.

وی در خاتمه ضمن اشاره به نوظهور بودن انکار استغاثه،  در الحاقی که بر مباحث نگاشته از طعن البانی بر حدیثی با مضمون پاسخ سلام زندگان توسط درگذشتگان، سخن به میان آورد و ضمن بررسی حدیث به تحریف آن توسط البانی اشاره کرده است.<ref>همان، ص400- 405</ref>

===براءة الأشعريين من عقائد المخالفين===

'''تاريخ الوهابيين'''، نوشته [[ایوب صبری پاشا]] (م 1308ق) از صاحب منصبان دولت عثمانی درباره پیدایش و گسترش وهابیت است.

====موضوع کتاب====

این کتاب مختصر به بررسی تاریخ ظهور وهابی‌ها  که در سال ۱۲۲۲ هجری قمری منطقه حجاز را تصرف کردند اختصاص دارد. همچنین مشتمل بر خلاصه‌ای از وضعیت سیاسی بلاد اسلامی در زمان ظهور قرامطه و چگونگی پیدایش و گسترش این فرقه و ماهیت مذهب و عقاید آن‌ها است.<ref> مقدمه نویسنده، ج4، ص21</ref>

====ساختار و محتوای کتاب====

کتاب شامل مقدمه محقق، مقدمه نویسنده و متن اصلی و خاتمه است.

در فصل نهم به آثار بدعت وهابیت پرداخته شده<ref>همان، ص 517 </ref>و در این راستا نخست به سخنان محمد سعید رمضان بوطی از ناقدان وهابیت اشاره شده است.<ref>همان، ص517- 521 </ref>سپس پرسش‌هایی چالش برانگیز در مورد وهابیت مطرح گردیده<ref>همان، ص521- 528 </ref>و در ادامه بخشی از مناظره‌های صورت گرفته میان عالمان اهل سنت و شیخ البانی ذکر شده است.<ref>همان، ص529- 534</ref>در پایان کتاب اشعاری از زبان برخی ادبا در مورد  وهابیت آمده است.<ref>همان، ص543- 545</ref>

=== النقول الشرعية في الرد على الوهابية===

خاتمه رساله درباره تصوف و برخی از باورهای دینی است<ref>مقدمه نویسنده، ج4، ص562 </ref>و با هدف تبیین توحید حقیقی، از کرامات اولیا و صالحان دفاع کرده و توسل و استغاثه را که مطابق با معارف و حقایق عرفانی است تأیید کرده است.<ref>متن، ج4، ص592- 609</ref>

'''التوسل في سنة النبي وأصحابه'''، نوشته [[محمود أحمد الزين]] (1373- 1434ق) است که به  بررسی مسأله توسل در سیره پیامبر اکرم(ص) و صحابه ایشان اختصاص دارد و با تکیه بر دلایل شرعی، به تجزیه و تحلیل فقهی مشروعیت توسل و انواع آن می‌پردازد.

نویسنده مطالب خود را با تعریف مفهوم توسل آغاز کرده است و از آن به واسطه قرار دادن رسول الله (ص) یا صالحین برای رفع نیازها و تقرب جستن به سوی خداوند متعال تعبیر کرده است.<ref>متن، ج5، ص539- 542</ref> در ادامه انواع توسل مطرح شده است. نویسنده توسل را به دو نوع تقسیم کرده است. نخست به معنای دعا به منزلت و مقام شخص متوسل به، و دیگر به معنای درخواست دعا از متوسل ‌به است. وی در خصوص نوع اول از توسل پنج حالت را ذکر کرده و با تکیه بر قرآن، سنت و سخن عالمان پیرامون آنها توضیحاتی داده<ref>همان، ص542- 551</ref>و در پایان به شرح نوع دوم توسل پرداخته است.<ref>همان، ص552- 554</ref>

===كلمة هادئة في الاستغاثة===