معرفت بشری؛ زیرساخت‌ها

معرفت بشری؛ زیرساخت‌ها
پدیدآوران	حسین‌زاده، محمد (نويسنده)
ناشر	مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی (ره). انتشارات
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1390ش
چاپ	2
شابک	‎978-964-411-391-8
موضوع	شناخت (فلسفه اسلامی) - شناخت - فلسفه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ح5 ع85 55 BBR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

معرفت بشری؛ زیرساخت‌ها (کاوشی در ژرفای معرفت‌شناسی3)، اثر محمد حسین‌زاده (معاصر) است. این کتاب جلد سوم از مجموعه کاوش در ژرفای معرفت‌شناسی است که به بررسی زیرساخت‌ها و مبانی بنیادین معرفت بشری، از جمله اقسام علم و دسته‌بندی مفاهیم، می‌پردازد.

ساختار

کتاب شامل مقدمه معاونت پژوهش، مقدمه نگارنده و 5 فصل اصلی است که به دنبال آن منابع و نمایه‌ها آمده‌اند.

سبک نگارش

نویسنده ضمن ارائه‌ی دیدگاه‌های حکمای مسلمان مانند صدرالمتألهین و شیخ اشراق، به بررسی و مقایسه رویکردهای معرفت‌شناختی متعدد پرداخته است.

گزارش محتوا

مقدمه معاونت پژوهش بر اهمیت جستجوی حقیقت و نقش پژوهشگران در این مسیر تأکید دارد. مقدمه نگارنده با اشاره به اینکه این اثر دفتر سوم از سلسله مباحث معرفت‌شناسی است، به بررسی رویکردهای مختلف معرفت‌شناختی از جمله رویکردهای مطلق (مانند حکمت اسلامی) و رویکردهای محدود می‌پردازد و هدف از این مجموعه را فراهم‌آوردن یک نظام جامع در معرفت‌شناسی معرفی می‌کند.

فصل اول: علم حضوری؛ این فصل به معرفی علم حضوری (دانش بی‌واسطه) و تمایز آن با علم حصولی (دانش باواسطه) می‌پردازد. ویژگی‌های اصلی علم حضوری شامل اتصال و پیوستگی وجودی بین عالم و معلوم، تجرد از ماده و عوارض آن و خطاناپذیری است. همچنین، بحث فقدان واسطه در علم حضوری مطرح می‌شود، زیرا معلوم بدون واسطه صورت و مفهوم ذهنی نزد عالم حاضر است. در نهایت، این فصل چگونگی تبدیل معرفت‌های حضوری (مانند ادراکات حسی یا شهودی) به معرفت‌های حصولی را از طریق قوه خیال بررسی می‌کند.

فصل دوم: معرفت حصولی؛ ویژگی‌ها، اقسام و تمایزها این بخش با مقایسه‌ی علم حصولی با علم حضوری آغاز می‌شود و به بحث درباره‌ی اعتباری یا حقیقی بودن مقابلیت این دو می‌پردازد. ویژگی‌های معرفت حصولی، از جمله قابلیت اتصاف به صدق و کذب و خطاپذیری، موردبحث قرار می‌گیرند. بخش مهم دیگر، بحث حکایت علم حصولی است که به دو نوع حکایت ذاتی (کاشفیت) و بالعرض (صوری) تقسیم می‌شود.

فصل سوم: مفاهیم؛ طبقه‌بندی و ویژگی‌ها؛ این فصل به بحث طبقه‌بندی مفاهیم و ویژگی‌های آن‌ها اختصاص دارد. ابتدا تاریخچه اقسام مفاهیم جزئی و کلی و کاربرد معقولات ثانی منطقی و فلسفی بررسی می‌شود. سپس مفاهیم به دو دسته‌ی حقیقی و غیرحقیقی (اعتباری) تقسیم می‌شوند. مفاهیم حقیقی شامل مفاهیم جزئی (حسی، خیالی، وهمی) هستند که مستقیماً از ادراکات یا واقعیات خارجی نشئت می‌گیرند. در مقابل، مفاهیم غیرحقیقی (قراردادی و ساختگی) مفاهیمی هستند که منشأ خارجی ندارند و صرفاً ساخته‌ی ذهن تلقی می‌شوند، گرچه ممکن است بر واقعیات خارجی انطباق یابند.

فصل چهارم: مفاهیم بدیهی و نظری؛ معیار بداهت؛ این فصل به تعریف و نقد دیدگاه‌های موجود درباره‌ی مفاهیم بدیهی و نظری می‌پردازد و به دنبال آن به حقیقت تفکر و رابطه‌ی بدیهی و نظری با اندیشه پرداخته می‌شود. مفاهیم بدیهی به مفاهیمی اطلاق می‌شوند که برای درک آن‌ها نیازی به فکر و استدلال نیست، درحالی‌که مفاهیم نظری نیازمند کسب و استدلال هستند. نویسنده به بررسی معیارهای بداهت می‌پردازد؛ از جمله معیار شمول‌گرایی (عمومیت) و معیار نظریه بساطت که مفاهیم بدیهی را مفاهیم ساده و تجزیه‌ناپذیر می‌داند. همچنین، بر ضرورت ارجاع مفاهیم بدیهی به علم حضوری تأکید می‌شود.

فصل پنجم: مفاهیم نظری و فرایند تعریف یا چگونگی صعود معرفتی از راه تعریف؛ این فصل فرایند صعود معرفتی (رسیدن به مجهول از طریق معلوم) را بررسی می‌کند و بر تعریف مفاهیم نظری تمرکز دارد. در این بحث، تعریف حقیقی، انواع و خاستگاه تعریف مطرح شده و نقدهایی بر نظام‌های تعریف مشائی و اشراقی ارائه می‌شود. هدف این بخش، ارائه‌ی یک تعریف درست از مفاهیم مجهول، بر اساس لوازم و عوارض ذاتی و غیرذاتی آن‌ها، از راه تحلیل و استدلال است. نتیجه‌گیری بحث بر این است که برای تعریف مفاهیم حقیقی غیرماهوی، به تعریف غیرماهوی نیاز است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.