تقدس گندم و نان در ادیان توحیدی و ادب پارسی

تقدس گندم و نان در ادیان توحیدی و ادب پارسی (با تجدید نظر و تکمیل)
پدیدآوران	بهنیا، محمدرضا (نویسنده)
ناشر	دانشگاه تهران
مکان نشر	تهران
سال نشر	1392
چاپ	دوم
شابک	‎978-964-03-6462-8
موضوع	گندم در ادبیات - نان در ادبیات - نان - جنبه‌های مذهبی - نان - جنبه‌های مذهبی - اسلام - نان - ایران - صنعت و تجارت
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PIR ٤٠٠٩ / ٥ ٩ ب ٩

تقدس گندم و نان در ادیان توحیدی و ادب پارسی (با تجدید نظر و تکمیل) تألیف محمدرضا بهنیا (متولد 1311ش)؛ پژوهشگر و محقق؛ این کتاب به بررسی جایگاه مقدس گندم و نان در ادیان الهی و ادبیات فارسی می‌پردازد و با نگاهی جامع به جنبه‌های مختلف فرهنگی، مذهبی و اجتماعی این دو مادۀ حیاتی در تاریخ و تمدن ایران و اسلام توجه دارد.

ساختار

این کتاب در دو بخش اصلی و چندین فصل تنظیم شده است.

گزارش کتاب

کتاب «تقدس گندم و نان در ادیان توحیدی و ادب پارسی» اثر محمدرضا بهنیا، پژوهشی جامع و کم‌نظیر در مورد جایگاه رفیع گندم و نان در فرهنگ ایرانی-اسلامی و ادبیات فارسی است. این کتاب که با تجدید نظر و تکمیل منتشر شده، به بررسی ابعاد مختلف تقدس این دو مادۀ حیاتی در ادیان توحیدی و بازتاب آن در ادبیات فارسی می‌پردازد.

در بخش اول کتاب، نویسنده به شناخت مسائل گندم و نان و قداست آن در ادیان توحیدی و ادب پارسی پرداخته است. این بخش شامل هفت فصل مجزا است: در فصل اول، شناخت گندم از نظر تمدن، گیاه‌شناسی، تولید و اصطلاحات مربوطه بررسی شده است. فصل دوم به فرهنگ نان و نانوایی، انواع نان و مواد سوخت نانوایی در طول زمان اختصاص دارد. فصل سوم، نان را از دیدگاه غذایی و کیفیت آن تحلیل کرده و فصل چهارم به مسئلۀ گرسنگی و قحطی می‌پردازد. فصل پنجم به مواد غذایی، فصل ششم به ضایعات آشکار گندم، آرد و نان، و فصل هفتم به تقدس گندم و نان در تاریخ و در ادیان توحیدی پرداخته است.

نویسنده در این کتاب نشان می‌دهد که گندم و نان و متعلقات آن در ادب فارسی و فرهنگ ایرانی و اسلامی بازتابی بس گسترده و شگرف دارد. این دو موهبت الهی که قوت غالب افراد و مایۀ زندگی و آسایش آنهاست، از قداست و حرمت ویژه‌ای در نزد جهانیان برخوردار است. نزد همۀ ادیان به ویژه ادیان توحیدی چون اسلام، مسیحیت، کلیمیان و آیین زردشت، گندم و نان جایگاه ویژه‌ای دارد. در قرآن کریم و در گفتار پیامبر اکرم و ائمۀ اطهار از این مائدۀ آسمانی که به اذن خدا بر انسان نازل شده با تجلیل و تکریم یاد شده است.

در بخش دوم کتاب، نویسنده به بررسی تقدس گندم و نان از نظر شعرا و نویسندگان ادب پارسی پرداخته است. در این بخش از حدود 120 شاعر و نویسنده که هر یک موضوع تقدس گندم و نان را با دانش و بصیرت خود توصیف کرده‌اند، اشعار یا مطالبی آورده شده است. از جمله شاعرانی که آثارشان در این کتاب تحلیل شده، می‌توان به مولانا جلال الدین بلخی اشاره کرد که در مثنوی و غزلیات شمس تبریزی، نان را مترادف جان و روح و روان دانسته و از آن مفاهیم عرفانی و معانی متعالی نشئت گرفته است.

این بخش همچنین شامل مطالعۀ زبانزدهای عمومی و منطقه‌ای از مناطق مختلف ایران مانند مازندران، تهران، خراسان جنوبی، همدان، بختیاری و دیگر مناطق است. مؤلف زبانزدهایی را که در مورد گندم و نان به زبان‌های محلی یا فارسی رایج بوده‌اند، انتخاب و تحلیل کرده است. همچنین دوبیتی‌ها و رباعی‌های مناطق مختلف به ویژه خراسان جنوبی - زادگاه مؤلف - دربارۀ گندم و نان در این بخش آورده شده است.

کتاب شامل ترانه‌های زیبای محلی با نام‌های «خوشه‌های طلایی گندم»، «گندم گل گندم»، «گندم گل گندم ای خدا» و ترانۀ «وزیدن باد برای جداسازی گندم» است که همراه با طنزهای بسیار لطیف از نویسندگان و شاعرانی چون علی اکبر دهخدا، ابوالقاسم حالت، ایرج میرزا، سید غلامرضا روحانی، عبید زاکانی و عالی پیام بر غنای مطالب افزوده‌اند.

این کتاب به عنوان مجموعۀ بی‌نظیری دربارۀ گندم و نان، نه تنها از جنبۀ ادبی و فرهنگی، بلکه از نظر تاریخی، اجتماعی و مذهبی نیز حائز اهمیت است و منبعی ارزشمند برای پژوهشگران حوزۀ فرهنگ، ادبیات و تاریخ اجتماعی ایران محسوب می‌شود.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات