التهاني و التعازي: تفاوت میان نسخه‌ها

محقق در باره مذهب ابن مرزبان نیز اشارت‌هایی داشته، می‌گوید: «اسماعیل‌پاشا بابانی» (متوفای 1339ق) او را شیعه می‌داند. بغدادی نیز او را بر همین مذهب تعریف نموده است. او ادامه می‌دهد: من گزارشی را از او در کتاب‌های شیعی نیافتم. هرچند، اگر شیعه هم بوده است، آثارش او را شیعه‌ای «میانه‌رو» نشان می‌دهد.<ref>ر.ک: همان، ص12-11</ref>‏

پیش از ابن مرزبان و پس از او نیز، در باره «تهنیت و تسلیت» آثاری نوشته شده است که برخی از آن‌ها در دسترس و برخی دیگر گُم شده‌اند؛ آثار نویسندگانی همچون «ابوجعفر برقی»، «عبدالله قُرشی بغدادی»، «ابوعَبدالله مرزبانی»، «ابوعبدالرحمن سُلَمی»، «محمد بن حسین نیشابوری»، «[[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]]»، «شُمَیم حلی»، «نصرالله شیبانی»، «احمد بن محمد دُنیسَری» و «محمد بن علی شجری» از دست رفته است و آثار کسانی چون «[[مداینی، علی بن محمد|ابوالحسن مدائنی]]»، «[[عبدالله بن مسلم دینوری]]»، «عبدالله قُرشی بغدادی»، «ابوالعباس مُبرّد»، «ابن عبد ربه اندلسی»، «یوسف بن عبدالله نمری»، «[[راغب اصفهانی، حسین بن محمد|راغب اصفهانی]]»، «ابوالقاسم زمخشری»، «ابوالمعالی ابن حمدون»، «شهاب الدین نُویری»، «شهاب الدین أبشیهی» و «ابوالعباس قلقشندی» در شمار آثارِ به‌جامانده است.<ref>ر.ک: همان، ص20-17</ref>‏

نخست اینکه، اُسلوب و روش نگارشِ این کتاب با شیوۀ نگارشی که ابن مرزبان در مجموعۀ «المنتهی فی الکمال» دارد، همخوان است. نام‌های راویان و استادان او و نصوص نثری و شعری کتاب نیز بر این همخوانی گواهی می‌دهد. همچنین، نص کتاب نشان می‌دهد که «التهانی و التعازی» بخشی از کتاب‌های دیگر نیست، بلکه اثری مستقل است که آشکارا شیوۀ نگارش او در آن نمودار است. دوم اینکه، فقط نسخه‌ای که در کتابخانه آمبروزیانا در رُم (ایتالیا) است، این کتاب را به ابن مرزبان نسبت می‌دهد. البته، عنوان کتاب در دو نسخۀ خطی کتابخانه چستربی ثبت شده است و «فهرستِ» ابن ندیم، «وافیِ» صفدی، «هدیّة العارفینِ» بغدادی و نیز کحاله در «مُعجم المؤلفین» و سزگین در «تاریخ تراث عربی» نیز به این انتساب گواهی می‌دهند. در این میان، نسخۀ ولیّ‌الدین «التهانی و التعازی» را به ثعالبی نسبت می‌دهد. این انتساب با توجه به قرینه‌های پیشین مردود است.<ref>ر.ک: همان، ص21-20</ref>‏

محقق برای پژوهش این اثر، از نسخه‌هایی که در کتابخانه‌های «ولیّ‌الدین» استانبول، «چستربی» دوبلین و «آمبروزیانا»یِ میلان دیده، بهره جسته است. او به ویرایش واژه‌ها، تخریج آیه‌ها، حدیث‌ها، سخن صحابه، ثبت نشانی مصدرها، منبع‌یابی برای اشعار، درج معنای مناسب واژه‌ها به ویژه از «لسان العرب»ِ ابن منظور، یافتن منابع اقوال کسانی که ابن مرزبان به آن‌ها اشاره نموده است، معرفی کوتاهِ برخی از اعلامی که شُهره نیستند، پرداخته است و در پایان فهرستی از آیه‌ها، حدیث‌ها، اعلام، شعر و نیز منابعی که محقق در پژوهش خود از آن‌ها بهره جسته، تهیه نموده است.<ref>ر.ک: همان، ص25-22</ref>‏