کتاب حقوق ملل

کتاب حقوق ملل
پدیدآوران	زالفلد، فریدریش (نویسنده) اشلشتا وشرد، اتوکار (ترجمه از آلمانى به تركی عثمانی) يكانلو، محبعلی خان (مترجم از تركی عثمانی به فارسی ) موحد، محمدعلی (دیباچه) نیک‌بین، محسن (تصحیح و پژوهش)
ناشر	میراث مکتوب
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎3ـ223ـ600ـ978
موضوع	حقوق‌ بین‌الملل‌,حقوق‌ بین‌الملل‌ - کشورها‌ی اسلامی‌
کد کنگره	KZ ۱۲۹۴/ز۲ح۷ ۱۳۹۹‏

کتاب حقوق ملل تألیف فریدریش زالفلد، ترجمه از آلمانى به تركی عثمانی اتوکار اشلشتا وشرد؛ ترجمه از تركی عثمانی به فارسی محبعلی خان يكانلو(ناظم الملک)، این کتاب را نخستین ترجمۀ فارسی حقوق بین‌الملل مدرن دانسته‌اند که از ترکی عثمانی به فارسی برگردانده شده است. این تصحیح حاصل مقابلۀ متون فارسی، ترکی و آلمانی است که در دو جزء حقوق ملل در زمان صلح و حقوق ملل در زمان جنگ به طرح اصلی‌ترین موضوعات حقوق بین‌الملل آن روزگار می‌پردازد. این کتاب با دیباچه محمدعلی موحد و تصحیح و پژوهش محسن نیک‌بین توسط مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب به چاپ رسیده است.

گزارش کتاب

فریدریش یاکوب زالفلد (1785 ـ 1834 م) استاد فلسفۀ دانشگاه گوتینگن آلمان و پژوهشگر و نویسنده در رشته‌های تاریخ، اقتصاد ملی، آمار، حقوق عمومی و حقوق ملل اروپایی بود. او از شخصیت‌های آکادمیک چندبعدی به شمار می‌رود که در آلمان به فراموشی سپرده شده است. از میان آثار او می‌توان به: کلیات نظام حقوق ملل اروپایی، تاریخ استعمارگری پرتغال در هند شرقی، حقوق عمومی فرانسه، تاریخ ناپلئون بناپارت، کلیات درس‌گفتارهای اقتصاد ملی و مالیه و راهنمای حقوق موضوعۀ ملل اشاره کرد.

یکی از آثار زالفلد با عنوان «راهنمای حقوق موضوعۀ ملل: در 159 عنوان و دو بخش اصلی تدوین شده است: حقوق ملل در زمان صلح و حقوق ملل در زمان جنگ. این کتاب توسط اشلشتا از آلمانی به ترکی ترجمه شده است. زالفلد در این کتاب به عنوان محققی آلمانی، در جای‌جای متن به سیاست خارجی و روش اجرای قواعد و عرف‌های حقوق بین‌الملل توسط انگلیس و حتی فرانسه می‌تازد؛ امری که توانسته از یک‌سو حقوق بین‌الملل را برای دولت‌مردان عثمانی باورپذیرتر سازد و از سوی دیگر، فروش کتاب را تضمین نماید. باید این کتاب را همانند دیگر آثار هم‌عصرش اروپامحور و درگیر برچسب‌های اروپایی مسیحی متمدن و غیراروپایی بربر دانست. مترجم عثمانی این اثر در ترجمه‌اش کوشیده تا به روش‌های مختلف از برخورندگی این تقسیم‌بندی ـ بربر و متمدن ـ در عثمانی بکاهد؛ تا آنجا که در مواضعی، واژۀ بربر را حذف یا آن را با «دولت عثمانی» جایگزین کرده و زهر آن را گرفته است؛ اما کماکان ردی از این تقسیم‌بندی تقلیل‌گرایانه برای خوانندۀ شرقی مشهود است.

کتاب در زبان ترکی در دو جلد جداگانه به طبع رسیده است؛ جلد نخست به حقوق بین‌الملل در زمان صلح و جلد دوم به حقوق بین‌الملل در زمان جنگ و همچنین برقراری مجدد صلح می‌پردازد. مترجم این کتاب به زبان فارسی، در مقدمه‌اش خود را محبعلی منشی یکانلو خوانده است. افزون بر این او در منابع دیگر با القابی همچون ناظم‌‌الملک، معتمدالسلطان، مهندس و جغرافی‌دان شناخته شده است. او در این کتاب بیش از بیان نام، هیچ آگاهی دیگری از خود نمی‌دهد. نیز اطلاعی در باب تاریخ ولادت او در دست نیست. تاریخ وفات او نیز احتمالاً سال 1308 یا 1309 قمری بوده است. او از مهم‌ترین دست‌اندرکاران کمیسیون تحدید حدود ایران و عثمانی ـ پس از انعقاد عهدنامۀ دوم ارزنه الروم در سال 1263 هـ.ق به شمار می‌رود. او همچنین در سال 1340 قمری و اواخر عمر نیز به عنوان رئیس کمیسیون تحدید حدود به همراه پسرش جهانگیرخان به کوشش برای حل اختلافات ایران در مرزهای شرقی با افغانستان پرداخت. رسائل و لوایحی که او در دفاع از حقانیت مالکیت ایران بر اراضی مورد ادعای دولت عثمانی نگاشته، بر طیف گسترده‌ای از مستندات بنا شده است. این متون نمایانگر میزان تلاش و خدمتی است که میرزا محبعلی‌خان از سال 1266 قمری تا پایان عمر در سودای حفظ تمامیت ارضی ایران مصروف داشت.

یکانلو نیز چنان‌که از نسخ اثر برمی‌آید، ترجمه را در دو دوره و به صورت منقطع انجام داده است. هرچند در هیچ‌یک از نسخه‌ها به تاریخ شروع ترجمۀ جلد نخست اشاره نشده، اما به‌یقین ترجمۀ این جلد در ربیع‌الثانی 1269 به اتمام رسیده است. ترجمۀ جلد دوم نیز به تصریح نسخ ترجمۀ مبنا در محرم 1271 آغاز و در ربیع‌الاول همان سال به پایان رسیده است. یکانلو در تقسیم‌بندی ابواب از متن ترکی چندان تخلف ننموده است. او صرفاً تقسیم‌بندی نسخۀ ترکی را که از فصل و بند تشکیل می‌شده، به ترتیب به باب و فصل تبدیل کرده است.

این کتاب را نخستین ترجمۀ فارسی حقوق بین‌الملل مدرن دانسته‌اند که از ترکی عثمانی به فارسی برگردانده شده است. این تصحیح حاصل مقابلۀ متون فارسی، ترکی و آلمانی است که در دو جزء حقوق ملل در زمان صلح و حقوق ملل در زمان جنگ به طرح اصلی‌ترین موضوعات حقوق بین‌الملل آن روزگار می‌پردازد.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات