إيجاز البيان عن معاني القرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'سيبويه' به 'سيبويه ')
    جز (جایگزینی متن - 'معانی القرآن (ابهام زدایی)' به 'معانی القرآن (ابهام‌زدایی)')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
     
    (۶۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR01993J1.jpg|بندانگشتی|إیجاز البیان عن معاني القرآن]]
    | تصویر =NUR01993J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =إیجاز البیان عن معاني القرآن
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =
    |-
    | پدیدآوران =  
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|إیجاز البیان عن معاني القرآن
    [[قاسمی، حنیف]] (محقق)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[قاسمی، حنیف]] (محقق)


    [[نیشابوری، محمود بن ابوالحسن]] (نويسنده)
    [[نیشابوری، محمود بن ابوالحسن]] (نویسنده)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏82‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏9‎‏الف‎‏9‎‏
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    قرآن - مسایل لغوی
    |کد کنگره  
    | ناشر =
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏82‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏9‎‏الف‎‏9‎‏
    دار الغرب الإسلامی
    |-
    | مکان نشر =بیروت - لبنان
    |موضوع  
    | سال نشر = 1415 ق یا 1995 م
    |data-type='subject'|قرآن - مسایل لغوی
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01993AUTOMATIONCODE
    |-
    | چاپ =1
    |ناشر  
    | تعداد جلد =2
    |data-type='publisher'|دار الغرب الإسلامي
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =01993
    |-
    | کتابخوان همراه نور =01993
    |مکان نشر  
    | کد پدیدآور =
    |data-type='publishPlace'|بیروت - لبنان
    | پس از =
    |-
    | پیش از =
    |سال نشر  
    }}
    |data-type='publishYear'| 1415 هـ.ق یا 1995 م
    {{کاربردهای دیگر|معانی القرآن (ابهام‌زدایی)}}
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE1993AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>


    '''إيجاز البيان عن معاني القرآن''' تأليف مفسر، فقيه و لغوى [[نیشابوری، محمود بن ابوالحسن |محمود بن ابى‌الحسن بن حسین نيشابورى]] ملقب به بيان الحق، از دانشمندان بزرگ نيشابور در نيمه دوم قرن ششم هجرى است.


    '''إيجاز البيان عن معاني القرآن''' تأليف مفسر، فقيه و لغوى [[نیشابوری، محمود بن ابوالحسن |محمود بن ابى‌الحسن بن حسين نيشابورى]] ملقب به بيان الحق، از دانشمندان بزرگ نيشابور در نيمه دوم قرن ششم هجرى است.
    ==معرفى تفسير==


    == معرفى تفسير ==


    تفسير در زمینه معناشناسى كلمات و عبارات مشكل قرآن است كه در دو مجلد به زبان عربى و تقريباً شامل تمام قرآن با حجمى مختصر نگاشته شده است؛ البته با وجود اختصار مشتمل بر بيش از ده هزار فايده درباره تفسير، تأویل، دليل، نظاير، اعراب، اسباب نزول، احكام فقه، نوادر لغت و غرائب حديث مى‌باشد.مطالعه این اثر، آگاهى‌هایى در زمینه‌هاى مورد نياز تفسير مانند لغت، قرائات، اعراب و غيره، به انسان مى‌دهد.


    تفسير در زمينه معناشناسى كلمات و عبارات مشكل قرآن است كه در دو مجلد به زبان عربى و تقريباً شامل تمام قرآن با حجمى مختصر نگاشته شده است؛ البته با وجود اختصار مشتمل بر بيش از ده هزار فايده درباره تفسير، تأويل، دليل، نظاير، اعراب، اسباب نزول، احكام فقه، نوادر لغت و غرائب حديث مى‌باشد.مطالعه اين اثر، آگاهى‌هايى در زمينه‌هاى مورد نياز تفسير مانند لغت، قرائات، اعراب و غيره، به انسان مى‌دهد.
    ==انگیزه==


    == انگيزه ==


    مصنف در مقدمه خود يادآور مى‌شود كه تفاسير علماى پيشين يا خيلى مختصر است و به یک قول اكتفا كرده و يا بسيار پرحجم و پرتكرار است. بدين‌جهت تصمیم گرفتم تفسيرى مختصر امّا پرفايده و بدور از تكرار بنگارم تا طالبان تفسير، به راحتى به مقصود اصلى آيات، دست پيدا كنند.


    مصنف در مقدمه خود يادآور مى‌شود كه تفاسير علماى پيشين يا خيلى مختصر است و به يك قول اكتفا كرده و يا بسيار پرحجم و پرتكرار است. بدين‌جهت تصميم گرفتم تفسيرى مختصر امّا پرفايده و بدور از تكرار بنگارم تا طالبان تفسير، به راحتى به مقصود اصلى آيات، دست پيدا كنند.
    ==روش تفسير==
     
    == روش تفسير ==




    مهم‌ترين نكات روش تفسيرى نيشابورى عبارتند از:
    مهم‌ترين نكات روش تفسيرى نيشابورى عبارتند از:


    الف)تكيه بر قرآن در تفسير  
    الف) تكيه بر قرآن در تفسير  


    #بيان لفظ مبهم توسط آيات ديگر؛ مانند: آيه 30 سوره يونس، .<ref>متن کتاب، ج1، صفحه 399</ref>
    #بيان لفظ مبهم توسط آيات ديگر؛ مانند: آيه 30 سوره يونس،.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/399 متن کتاب، ج1، صفحه 399]</ref>
    #استشهاد در اعراب آيه به ذكر آيه مماثل؛ مانند: آيه 26 سوره نساء ''' «يريد اللّه ليبين لكم» ''' درباره تقدير لام .<ref>همان، صفحه 236</ref>
    #استشهاد در اعراب آيه به ذكر آيه مماثل؛ مانند: آيه 26 سوره نساء''' «يريد اللّه ليبين لكم»''' درباره تقدير لام.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/236 همان، صفحه 236]</ref>
    #بيان و تفسير الفاظ غريب قرآن با مقارنه به نظائر آن؛ مانند: آيه 55 سوره بقره ''' «فأخذتكم الصاعقة» ''' .<ref>همان، صفحه 96</ref>
    #بيان و تفسير الفاظ غريب قرآن با مقارنه به نظائر آن؛ مانند: آيه 55 سوره بقره''' «فأخذتكم الصاعقة»'''.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/96 همان، صفحه 96]</ref>
    #رد توهم تعارض برخى آيات با آيات ديگر با جمع بين آنها؛ مانند: سوره حجر''' «لنسئلنهم اجمعين» '''و آيه ''' «لا يسئل من ذنبه إنس» ''' .<ref>همان، صفحه 475</ref>
    #رد توهم تعارض برخى آيات با آيات ديگر با جمع بين آنها؛ مانند: سوره حجر''' «لنسئلنهم اجمعين»'''و آيه''' «لا يسئل من ذنبه إنس»'''.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/475 همان، صفحه 475]</ref>


    ب)توجه به حديث و اثر در تفسير قرآن  
    ب) توجه به حديث و اثر در تفسير قرآن  


    #الفاظ غريب قرآن را با الفاظ حديث معنا و تفسير مى‌كند؛ مانند: آيه 3 سوره بقره در معناى صلاة .<ref>همان، صفحه 65</ref>
    #الفاظ غريب قرآن را با الفاظ حديث معنا و تفسير مى‌كند؛ مانند: آيه 3 سوره بقره در معناى صلاة.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/65 همان، صفحه 65]</ref>
    #استفاده از احاديث نبوى در تفسير برخى آيات؛ مانند: آيه 48 سوره بقره در تفسير عدل به فديه .<ref>همان، صفحه 93</ref> در مجموع ايشان در اين بخش از 87 مورد حديث استفاده كرده است.
    #استفاده از احاديث نبوى در تفسير برخى آيات؛ مانند: آيه 48 سوره بقره در تفسير عدل به فديه.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/93 همان، صفحه 93]</ref>در مجموع ايشان در این بخش از 87 مورد حديث استفاده كرده است.
    #استفاده از اقوال صحابه و تابعين، در بخش تفسير، اسباب نزول، شناخت ناسخ و منسوخ و وجوه قرائات. در اين بخش از 93 اثر استفاده مى‌نمايد و از ميان صحابه اغلب از حضرت على(ع)، ابن عباس، ابن مسعود و ابن عمر مطالب را نقل مى‌نمايد. و از تابعين حسن بصرى، مجاهد، قتاده، سعيد بن جبير و ديگران، 59 اثر را نقل مى‌نمايد .<ref>مقدمه، ص30</ref>
    #استفاده از اقوال صحابه و تابعين، در بخش تفسير، اسباب نزول، شناخت ناسخ و منسوخ و وجوه قرائات. در این بخش از 93 اثر استفاده مى‌نمايد و از میان صحابه اغلب از [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]]، [[ابن عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]]، ابن مسعود و ابن عمر مطالب را نقل مى‌نمايد. و از تابعين حسن بصرى، مجاهد، قتاده، سعيد بن جبير و ديگران، 59 اثر را نقل مى‌نمايد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/30 مقدمه، ص30]</ref>


    ج)عنايت به ذكر وجوه قرائات قرآنى  
    ج) ع نايت به ذكر وجوه قرائات قرآنى  


    قرائت‌هاى مختلف را ذكر، توجيه و در موارد اختلاف قرائت‌ها به تبيين هر مورد و نتيجه آن مى‌پردازد. اغلب قرائت‌هايى كه مورد بحث قرار مى‌گيرد از قرائت‌هاى هفت‌گانه و در مواردى از قرائت‌هاى ده‌گانه و در موارد نادر، از قرائت‌هاى شاذ مى‌باشند .<ref>همان</ref>
    قرائت‌هاى مختلف را ذكر، توجيه و در موارد اختلاف قرائت‌ها به تبيين هر مورد و نتيجه آن مى‌پردازد. اغلب قرائت‌هایى كه مورد بحث قرار مى‌گیرد از قرائت‌هاى هفت‌گانه و در مواردى از قرائت‌هاى ده‌گانه و در موارد نادر، از قرائت‌هاى شاذ مى‌باشند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/30 همان]</ref>


    در توجيه قرائت‌ها از ائمه قرائت مانند ابوعمرو بن علا، [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] ، زجاج و ابوعلى فارسى مطلب مى‌آورد.
    در توجيه قرائت‌ها از ائمه قرائت مانند ابوعمرو بن علا، [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبویه]]، زجاج و ابوعلى فارسی مطلب مى‌آورد.


    د) اهتمام به ذكر اسباب نزول  
    د) اهتمام به ذكر اسباب نزول  


    كه غالبا سعى دارد از صحيح آنها استفاده نمايد.
    كه غالباً سعى دارد از صحيح آنها استفاده نمايد.


    ه‍) اهتمام به ذكر مسائل فقه  
    ه‍) اهتمام به ذكر مسائل فقه  


    در اين بخش آيات احكام را با ذكر اقوال فقها در آنها به بحث مى‌گذارد؛ مانند: صفحه 135 به بعد.غالباً اقوال حنفية و شافعيه را نقل نموده، مذهب حنفيه را با دليل ترجيح مى‌دهد و دلايل مخالفين آنها را رد مى‌كند مانند آيه 173 سوره بقره .<ref>متن کتاب، ج1، صفحه 131</ref>
    در این بخش آيات احكام را با ذكر اقوال فقها در آنها به بحث مى‌گذارد؛ مانند: صفحه 135 به بعد.غالباً ً اقوال حنفية و شافعيه را نقل نموده، مذهب حنفيه را با دليل ترجيح مى‌دهد و دلايل مخالفين آنها را رد مى‌كند مانند آيه 173 سوره بقره.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/131 متن کتاب، ج1، صفحه 131]</ref>


    بسيارى از مطالب احكام القرآن ابوبكر جصاص را آورده، امّا تصريح به آن نكرده است؛ البته در کتاب «وضع البرهان» به آن تصريح كرده است.
    بسيارى از مطالب احكام القرآن ابوبكر جصاص را آورده، امّا تصريح به آن نكرده است؛ البته در کتاب «وضع البرهان» به آن تصريح كرده است.
    خط ۸۶: خط ۷۴:
    و) اهتمام به جانب لغوى و نحوى در تفسير قرآن  
    و) اهتمام به جانب لغوى و نحوى در تفسير قرآن  


    شرح الفاظ غريب و بيان اشتقاق آن، با حديث، اثر و لغت عرب كه در اين زمينه اغلب از ابواسحاق زجاج، نقل نموده است، چنانكه به كسائى، [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] ، فرّاء، ابوعبيده، اخفش، ابوعلى فارسى و ديگران نيز استناد مى‌نمايد.
    شرح الفاظ غريب و بيان اشتقاق آن، با حديث، اثر و لغت عرب كه در این زمینه اغلب از ابواسحاق زجاج، نقل نموده است، چنانكه به كسائى، [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبویه]]، فرّاء، ابوعبيده، اخفش، ابوعلى فارسی و ديگران نيز استناد مى‌نمايد.


    در اعراب آيه، وجوه مختلف را ذكر مى‌كند؛ مانند: اعراب «غير» در ''' «غير المغضوب عليهم» ''' .<ref>همان، صفحه 61</ref> در برخى موارد بين وجوه اعراب، ترجيح قائل شده و دليل آن را بيان مى‌دارد؛ مانند: صفحه 69 آيه ''' «و لهم عذاب اليم بما كانوا يكذبون» ''' مذهب بصرى را با ترجيح اقوال آنها، تقويت مى‌نمايد، مانند آيه 15 سوره يوسف ''' «فلمّا ذهبوا به» '''.<ref>همان، ص 431</ref>
    در اعراب آيه، وجوه مختلف را ذكر مى‌كند؛ مانند: اعراب «غير» در''' «غير المغضوب عليهم»'''.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/61 همان، صفحه 61]</ref>در برخى موارد بين وجوه اعراب، ترجيح قائل شده و دليل آن را بيان مى‌دارد؛ مانند: صفحه 69 آيه''' «و لهم عذاب اليم بما كانوا یکذبون»''' مذهب بصرى را با ترجيح اقوال آنها، تقویت مى‌نمايد، مانند آيه 15 سوره يوسف''' «فلمّا ذهبوا به»'''.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/431 همان، ص431]</ref>


    استشهاد مصنف به اشعار عرب و امثال و اقوال آنها در اين تفسير بسيار كم مى‌باشد برخلاف کتاب البرهان وى.
    استشهاد مصنف به اشعار عرب و امثال و اقوال آنها در این تفسير بسيار كم مى‌باشد برخلاف کتاب البرهان وى.


    ز)ذكر لطائفى مربوط به نظم قرآنى از جهت اسلوب و بلاغت آن  
    ز) ذكر لطائفى مربوط به نظم قرآنى از جهت اسلوب و بلاغت آن  


    مانند: ''' «إياك نعبدو إياك نستعين» ''' و ذكر سبب تقديم عبادت بر استعانت .<ref>همان، صفحه 60</ref>، يا دخول باء بر مؤمنين در آيه 8 سوره بقره ''' «و ما هم بمؤمنين» ''' .<ref>همان، صفحه 68</ref>
    مانند:''' «إياك نعبدو إياك نستعين»''' و ذكر سبب تقديم عبادت بر استعانت.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/60 همان، صفحه 60]</ref>، يا دخول باء بر مؤمنين در آيه 8 سوره بقره''' «و ما هم بمؤمنين»'''.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/68 همان، صفحه 68]</ref>


    == مصادر و منابع ==
    ==مصادر و منابع==




    محور اصلى كه مفسر در اثر خود از آن بهره برده است: 1-جامع التأويل لمحكم التنزيل» ابومسلم بن بحر اصفهانى (متوفاى 322ق).2-«النكت و العيون» على بن حبيب ماوردى (متوفاى 450ق). نيشابورى شديداً از اين دو منبع متأثر شده به گونه‌اى كه گاهى تصريح به نقل از آنها مى‌كند.
    محور اصلى كه مفسر در اثر خود از آن بهره برده است: 1-جامع التأویل لمحكم التنزيل» ابومسلم بن بحر اصفهانى (متوفاى 322ق).2-«النكت و العيون» على بن حبيب ماوردى (متوفاى 450ق). نيشابورى شديداً از این دو منبع متأثر شده به گونه‌اى كه گاهى تصريح به نقل از آنها مى‌كند.


    البته اغلب به منبع و مصدر تصريح نمى‌كند. اضافه بر دو منبع ياد شده از مصادر ديگرى نيز بهره برده است، از جمله آنها مى‌توان از كتب زير نام برد:
    البته اغلب به منبع و مصدر تصريح نمى‌كند. اضافه بر دو منبع ياد شده از مصادر ديگرى نيز بهره برده است، از جمله آنها مى‌توان از كتب زير نام برد:


    1-الکتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] (م 180ق)، 2-معانى القرآن كسائى (م 189ق)، 3-معاني القرآن فرّاء (م 207ق)، 4-مجاز القرآن ابوعبيده (م 210ق)، 5-معاني القرآن اخفش (م 215ق)، 6-[[صحيح بخارى]] (م 256ق)، 7-[[صحيح مسلم]] (ت 261ق)، 8-تأويل مشكل القرآن [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتيبه]] (ت 276ق).
    1-الکتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبویه]] (م 180ق)، 2-معانى القرآن كسائى (م 189ق)، 3-معاني القرآن فرّاء (م 207ق)، 4-مجاز القرآن ابوعبيده (م 210ق)، 5-معاني القرآن اخفش (م 215ق)، 6-[[صحيح بخارى]] (م 256ق)، 7-[[صحيح مسلم]] (ت 261ق)، 8-تأويل مشكل القرآن [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتيبه]] (ت 276ق).


    == ويژگى‌هاى تفسير ==
    ==ویژگى‌هاى تفسير==




    مصنف قائل است فوائد بى‌شمارى در جنبه‌هاى مختلف علوم تفسيرى در اين تأليف جمع شده است؛ بر اين اساس به‌طور خلاصه ويژگى‌هاى آن را مى‌توان چنين برشمرد:
    مصنف قائل است فوائد بى‌شمارى در جنبه‌هاى مختلف علوم تفسيرى در این تأليف جمع شده است؛ بر این اساس به‌طور خلاصه ویژگى‌هاى آن را مى‌توان چنين برشمرد:


    #كثرت احاديث و آثار.
    #كثرت احاديث و آثار.
    #احتراز از مطالبى كه فايده ندارد مانند: ذكر اخبار اسرائيليات، قصص تاريخى و حكايات عجيب و غريب.
    #احتراز از مطالبى كه فايده ندارد مانند: ذكر اخبار اسرائيليات، قصص تاريخى و حكايات عجيب و غريب.
    #عنايت به مسائل اعتقادى خصوصاً در عصمت انبيا و بطلان ادله قائلين به عدم عصمت آنها، مانند: سوره انعام آيه 76 .<ref>همان، ص299</ref> ''' «فلمّا جنّ عليه الليل رأى كوكبا قال...» ''' و سوره يوسف آيه 24 ''' «و لقد همّت به و همّ بها» ''' .<ref>همان، ص433</ref>
    #عنايت به مسائل اعتقادى خصوصاً در عصمت انبيا و بطلان ادله قائلين به عدم عصمت آنها، مانند: سوره انعام آيه 76.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/299 همان، ص299]</ref>''' «فلمّا جنّ عليه الليل رأى كوكبا قال...»''' و سوره يوسف آيه 24''' «و لقد همّت به و همّ بها»'''.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/433 همان، ص433]</ref>
    #اعتماد بر مصادر اصلى در تفسير، آثار و احاديث، لغت، قرائت، نحو و....  
    #اعتماد بر مصادر اصلى در تفسير، آثار و احاديث، لغت، قرائت، نحو و....  


    == اشاره به برخى ضعف‌ها ==
    ==اشاره به برخى ضعف‌ها==




    #نقل برخى قرائات شاذ، اگرچه به تعداد اندك؛ .<ref>همان، ص99</ref>
    #نقل برخى قرائات شاذ، اگرچه به تعداد اندك؛.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/99 همان، ص99]</ref>
    #نقل احاديث ضعيف و موضوع، اگرچه به مقدار اندك .<ref>همان، ص213 و 214</ref>
    #نقل احاديث ضعيف و موضوع، اگرچه به مقدار اندك.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/213 همان، ص213 و 214]</ref>
    #ذكر اقوال ضعيف در آيه، به‌رغم ورود قول صحيح در آن؛ مانند: آيه 58 سوره توبه .<ref>همان، ص381-382</ref>
    #ذكر اقوال ضعيف در آيه، به‌رغم ورود قول صحيح در آن؛ مانند: آيه 58 سوره توبه.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/381 همان، ص381-382]</ref>
    #نقل نصوص، بدون اشاره به مصدر آنها.
    #نقل نصوص، بدون اشاره به مصدر آنها.
    #تأويل برخى آيات و عدول از ظاهر آنها بدون نياز به اين امر.
    #تأویل برخى آيات و عدول از ظاهر آنها بدون نياز به این امر.
    #ذكر برخى اقوال غريب و نادر؛ مانند سوره بقره، آيه 57 .<ref>همان، صفحه 97</ref>
    #ذكر برخى اقوال غريب و نادر؛ مانند سوره بقره، آيه 57.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/97 همان، صفحه 97]</ref>
    #اخلال در ترتيب آيات يك سوره با تقديم و تأخير آنها .<ref>همان، صفحه 356</ref>
    #اخلال در ترتيب آيات یک سوره با تقديم و تأخير آنها.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12436/1/356 همان، صفحه 356]</ref>


    == مقدمه محقق و روش آن ==
    ==مقدمه محقق و روش آن==




    تحقيق اين اثر توسط دكتر حنيف بن حسن قاسمى به جهت اخذ درجه دكترا انجام گرفته و به خوبى هم از عهده انجام آن بر آمده است.مقدمه محقق در 45 صفحه شامل مطالب مختلفى است كه مهم‌ترين آنها عبارتند از: اشاره به تلاش علما در تأليفات قرآنى، اشاره به كتب معانى قرآنى پيش از «إيجاز البيان»، عنوان كردن انگيزه خود از انتخاب اين اثر براى تحقيق رساله دكترا، تشريح عصر مفسر و بيان شرح حال مختصرى از وى، معرفى کتاب و توضيح روش مؤلف، ذكر مصادر و اشاره به جايگاه علمى «إيجاز البيان»، شرح مراحل تحقيق و تهيه فهرست‌هاى ده‌گانه.
    تحقيق این اثر توسط دكتر حنيف بن حسن قاسمى به جهت اخذ درجه دكترا انجام گرفته و به خوبى هم از عهده انجام آن بر آمده است.مقدمه محقق در 45 صفحه شامل مطالب مختلفى است كه مهم‌ترين آنها عبارتند از: اشاره به تلاش علما در تأليفات قرآنى، اشاره به كتب معانى قرآنى پيش از «إيجاز البيان»، عنوان كردن انگیزه خود از انتخاب این اثر برای تحقيق رساله دكترا، تشريح عصر مفسر و بيان شرح حال مختصرى از وى، معرفى کتاب و توضيح روش مؤلف، ذكر مصادر و اشاره به جايگاه علمى «إيجاز البيان»، شرح مراحل تحقيق و تهيه فهرست‌هاى ده‌گانه.


    محقق در شرح مراحل تحقيق مى‌نويسد: 1-يافتن نسخه‌هاى خطى، شامل: 1-نسخه الف به عنوان نسخه اصلى از تهران؛ 2-نسخه ب از تركيه؛ 3-نسخه ج از تركيه. 2-اصل قرار دادن نسخه مجلس شوراى اسلامى در تهران به شماره 4240 و تصوير آن در مركز بحث علمى دانشگاه ام القراء. 3-ضبط نص متقن و صحيح و ذكر اختلاف نسخه‌ها و اثبات صحيح از آنها. 4-شماره‌گذارى آيات مفسره و اشاره به سوره و رقم آيات شاهد در پاورقى. 5-ضبط آيات قرآنى با رعايت خط مصحف. 6-تخريج احاديث و آثار از مصادر اصلى و بيان آدرس آنها در پاورقى. 7-تخريج اقوال علما و نصوص آنها از مصادر اصلى و ذكر آنها در پاورقى. 8-شرح الفاظ غريب با رجوع به معاجم لغت معتبر. 9-معرفى اعلام با رجوع به معاجم معتبر. 10-تهيه فهرست‌هاى ده‌گانه در موارد: فهرست آيات قرآنى كه در لابلاى کتاب آمده است، فهرست احاديث و آثار، اعلام، مفردات لغوى، مكان‌ها، امثال و اقوال، اشعار، قبايل و فرق و جماعات، مصادر، مراجع و فهرست موضوعات. پاورقى‌هاى اين اثر همه از محقق مى‌باشد.
    محقق در شرح مراحل تحقيق مى‌نویسد: 1-يافتن نسخه‌هاى خطى، شامل: 1-نسخه الف به عنوان نسخه اصلى از تهران؛ 2-نسخه ب از تركيه؛ 3-نسخه ج از تركيه. 2-اصل قرار دادن نسخه مجلس شوراى اسلامى در تهران به شماره 4240 و تصویر آن در مركز بحث علمى دانشگاه ام القراء. 3-ضبط نص متقن و صحيح و ذكر اختلاف نسخه‌ها و اثبات صحيح از آنها. 4-شماره‌گذارى آيات مفسره و اشاره به سوره و رقم آيات شاهد در پاورقى. 5-ضبط آيات قرآنى با رعايت خط مصحف. 6-تخريج احاديث و آثار از مصادر اصلى و بيان آدرس آنها در پاورقى. 7-تخريج اقوال علما و نصوص آنها از مصادر اصلى و ذكر آنها در پاورقى. 8-شرح الفاظ غريب با رجوع به معاجم لغت معتبر. 9-معرفى اعلام با رجوع به معاجم معتبر. 10-تهيه فهرست‌هاى ده‌گانه در موارد: فهرست آيات قرآنى كه در لابلاى کتاب آمده است، فهرست احاديث و آثار، اعلام، مفردات لغوى، مكان‌ها، امثال و اقوال، اشعار، قبايل و فرق و جماعات، مصادر، مراجع و فهرست موضوعات. پاورقى‌هاى این اثر همه از محقق مى‌باشد.


    مفسر نيز ابتداى تفسير، مقدمه كوتاهى دارد كه در آن اشاره‌اى به مزاياى کتاب و فوائد آن و برخى آثار خود دارد.
    مفسر نيز ابتداى تفسير، مقدمه كوتاهى دارد كه در آن اشاره‌اى به مزاياى کتاب و فوائد آن و برخى آثار خود دارد.


    == نسخه‌شناسى ==
    ==نسخه‌شناسى==




    اين کتاب در دو مجلد با قطع وزيرى از سوى «دار الغرب الاسلامى» در بيروت در سال 1415ق1995/م، به عنوان چاپ اول، عرضه شده است.
    اين کتاب در دو مجلد با قطع وزيرى از سوى «دار الغرب الاسلامى» در بيروت در سال 1415ق1995/م، به عنوان چاپ اول، عرضه شده است.


    ==پانويس ==
    ==پانویس==
    <references />
    <references/>


    == منابع مقاله ==
    ==منابع مقاله==


    1-مقدمه محقق و متن کتاب.
    # مقدمه محقق و متن کتاب.
    # دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، به كوشش [[خرمشاهی، بهاءالدین|بهاء‌الدين خرمشاهى]]، ج 1، صفحه 328.


    2-دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، به كوشش [[خرمشاهی، بهاءالدین|بهاء الدين خرمشاهى]]، ج 1، صفحه 328.
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}




    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/12436 مطالعه کتاب إیجاز البیان عن معاني القرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۲:۰۶

    إیجاز البیان عن معاني القرآن
    إيجاز البيان عن معاني القرآن
    پدیدآورانقاسمی، حنیف (محقق) نیشابوری، محمود بن ابوالحسن (نویسنده)
    ناشردار الغرب الإسلامی
    مکان نشربیروت - لبنان
    سال نشر1415 ق یا 1995 م
    چاپ1
    موضوعقرآن - مسایل لغوی
    زبانعربی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏82‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏9‎‏الف‎‏9‎‏
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf
    برای دیگر کاربردها، معانی القرآن (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    إيجاز البيان عن معاني القرآن تأليف مفسر، فقيه و لغوى محمود بن ابى‌الحسن بن حسین نيشابورى ملقب به بيان الحق، از دانشمندان بزرگ نيشابور در نيمه دوم قرن ششم هجرى است.

    معرفى تفسير

    تفسير در زمینه معناشناسى كلمات و عبارات مشكل قرآن است كه در دو مجلد به زبان عربى و تقريباً شامل تمام قرآن با حجمى مختصر نگاشته شده است؛ البته با وجود اختصار مشتمل بر بيش از ده هزار فايده درباره تفسير، تأویل، دليل، نظاير، اعراب، اسباب نزول، احكام فقه، نوادر لغت و غرائب حديث مى‌باشد.مطالعه این اثر، آگاهى‌هایى در زمینه‌هاى مورد نياز تفسير مانند لغت، قرائات، اعراب و غيره، به انسان مى‌دهد.

    انگیزه

    مصنف در مقدمه خود يادآور مى‌شود كه تفاسير علماى پيشين يا خيلى مختصر است و به یک قول اكتفا كرده و يا بسيار پرحجم و پرتكرار است. بدين‌جهت تصمیم گرفتم تفسيرى مختصر امّا پرفايده و بدور از تكرار بنگارم تا طالبان تفسير، به راحتى به مقصود اصلى آيات، دست پيدا كنند.

    روش تفسير

    مهم‌ترين نكات روش تفسيرى نيشابورى عبارتند از:

    الف) تكيه بر قرآن در تفسير

    1. بيان لفظ مبهم توسط آيات ديگر؛ مانند: آيه 30 سوره يونس،.[۱]
    2. استشهاد در اعراب آيه به ذكر آيه مماثل؛ مانند: آيه 26 سوره نساء «يريد اللّه ليبين لكم» درباره تقدير لام.[۲]
    3. بيان و تفسير الفاظ غريب قرآن با مقارنه به نظائر آن؛ مانند: آيه 55 سوره بقره «فأخذتكم الصاعقة».[۳]
    4. رد توهم تعارض برخى آيات با آيات ديگر با جمع بين آنها؛ مانند: سوره حجر «لنسئلنهم اجمعين»و آيه «لا يسئل من ذنبه إنس».[۴]

    ب) توجه به حديث و اثر در تفسير قرآن

    1. الفاظ غريب قرآن را با الفاظ حديث معنا و تفسير مى‌كند؛ مانند: آيه 3 سوره بقره در معناى صلاة.[۵]
    2. استفاده از احاديث نبوى در تفسير برخى آيات؛ مانند: آيه 48 سوره بقره در تفسير عدل به فديه.[۶]در مجموع ايشان در این بخش از 87 مورد حديث استفاده كرده است.
    3. استفاده از اقوال صحابه و تابعين، در بخش تفسير، اسباب نزول، شناخت ناسخ و منسوخ و وجوه قرائات. در این بخش از 93 اثر استفاده مى‌نمايد و از میان صحابه اغلب از حضرت على(ع)، ابن عباس، ابن مسعود و ابن عمر مطالب را نقل مى‌نمايد. و از تابعين حسن بصرى، مجاهد، قتاده، سعيد بن جبير و ديگران، 59 اثر را نقل مى‌نمايد.[۷]

    ج) ع نايت به ذكر وجوه قرائات قرآنى

    قرائت‌هاى مختلف را ذكر، توجيه و در موارد اختلاف قرائت‌ها به تبيين هر مورد و نتيجه آن مى‌پردازد. اغلب قرائت‌هایى كه مورد بحث قرار مى‌گیرد از قرائت‌هاى هفت‌گانه و در مواردى از قرائت‌هاى ده‌گانه و در موارد نادر، از قرائت‌هاى شاذ مى‌باشند.[۸]

    در توجيه قرائت‌ها از ائمه قرائت مانند ابوعمرو بن علا، سيبویه، زجاج و ابوعلى فارسی مطلب مى‌آورد.

    د) اهتمام به ذكر اسباب نزول

    كه غالباً سعى دارد از صحيح آنها استفاده نمايد.

    ه‍) اهتمام به ذكر مسائل فقه

    در این بخش آيات احكام را با ذكر اقوال فقها در آنها به بحث مى‌گذارد؛ مانند: صفحه 135 به بعد.غالباً ً اقوال حنفية و شافعيه را نقل نموده، مذهب حنفيه را با دليل ترجيح مى‌دهد و دلايل مخالفين آنها را رد مى‌كند مانند آيه 173 سوره بقره.[۹]

    بسيارى از مطالب احكام القرآن ابوبكر جصاص را آورده، امّا تصريح به آن نكرده است؛ البته در کتاب «وضع البرهان» به آن تصريح كرده است.

    و) اهتمام به جانب لغوى و نحوى در تفسير قرآن

    شرح الفاظ غريب و بيان اشتقاق آن، با حديث، اثر و لغت عرب كه در این زمینه اغلب از ابواسحاق زجاج، نقل نموده است، چنانكه به كسائى، سيبویه، فرّاء، ابوعبيده، اخفش، ابوعلى فارسی و ديگران نيز استناد مى‌نمايد.

    در اعراب آيه، وجوه مختلف را ذكر مى‌كند؛ مانند: اعراب «غير» در «غير المغضوب عليهم».[۱۰]در برخى موارد بين وجوه اعراب، ترجيح قائل شده و دليل آن را بيان مى‌دارد؛ مانند: صفحه 69 آيه «و لهم عذاب اليم بما كانوا یکذبون» مذهب بصرى را با ترجيح اقوال آنها، تقویت مى‌نمايد، مانند آيه 15 سوره يوسف «فلمّا ذهبوا به».[۱۱]

    استشهاد مصنف به اشعار عرب و امثال و اقوال آنها در این تفسير بسيار كم مى‌باشد برخلاف کتاب البرهان وى.

    ز) ذكر لطائفى مربوط به نظم قرآنى از جهت اسلوب و بلاغت آن

    مانند: «إياك نعبدو إياك نستعين» و ذكر سبب تقديم عبادت بر استعانت.[۱۲]، يا دخول باء بر مؤمنين در آيه 8 سوره بقره «و ما هم بمؤمنين».[۱۳]

    مصادر و منابع

    محور اصلى كه مفسر در اثر خود از آن بهره برده است: 1-جامع التأویل لمحكم التنزيل» ابومسلم بن بحر اصفهانى (متوفاى 322ق).2-«النكت و العيون» على بن حبيب ماوردى (متوفاى 450ق). نيشابورى شديداً از این دو منبع متأثر شده به گونه‌اى كه گاهى تصريح به نقل از آنها مى‌كند.

    البته اغلب به منبع و مصدر تصريح نمى‌كند. اضافه بر دو منبع ياد شده از مصادر ديگرى نيز بهره برده است، از جمله آنها مى‌توان از كتب زير نام برد:

    1-الکتاب سيبویه (م 180ق)، 2-معانى القرآن كسائى (م 189ق)، 3-معاني القرآن فرّاء (م 207ق)، 4-مجاز القرآن ابوعبيده (م 210ق)، 5-معاني القرآن اخفش (م 215ق)، 6-صحيح بخارى (م 256ق)، 7-صحيح مسلم (ت 261ق)، 8-تأويل مشكل القرآن ابن قتيبه (ت 276ق).

    ویژگى‌هاى تفسير

    مصنف قائل است فوائد بى‌شمارى در جنبه‌هاى مختلف علوم تفسيرى در این تأليف جمع شده است؛ بر این اساس به‌طور خلاصه ویژگى‌هاى آن را مى‌توان چنين برشمرد:

    1. كثرت احاديث و آثار.
    2. احتراز از مطالبى كه فايده ندارد مانند: ذكر اخبار اسرائيليات، قصص تاريخى و حكايات عجيب و غريب.
    3. عنايت به مسائل اعتقادى خصوصاً در عصمت انبيا و بطلان ادله قائلين به عدم عصمت آنها، مانند: سوره انعام آيه 76.[۱۴] «فلمّا جنّ عليه الليل رأى كوكبا قال...» و سوره يوسف آيه 24 «و لقد همّت به و همّ بها».[۱۵]
    4. اعتماد بر مصادر اصلى در تفسير، آثار و احاديث، لغت، قرائت، نحو و....

    اشاره به برخى ضعف‌ها

    1. نقل برخى قرائات شاذ، اگرچه به تعداد اندك؛.[۱۶]
    2. نقل احاديث ضعيف و موضوع، اگرچه به مقدار اندك.[۱۷]
    3. ذكر اقوال ضعيف در آيه، به‌رغم ورود قول صحيح در آن؛ مانند: آيه 58 سوره توبه.[۱۸]
    4. نقل نصوص، بدون اشاره به مصدر آنها.
    5. تأویل برخى آيات و عدول از ظاهر آنها بدون نياز به این امر.
    6. ذكر برخى اقوال غريب و نادر؛ مانند سوره بقره، آيه 57.[۱۹]
    7. اخلال در ترتيب آيات یک سوره با تقديم و تأخير آنها.[۲۰]

    مقدمه محقق و روش آن

    تحقيق این اثر توسط دكتر حنيف بن حسن قاسمى به جهت اخذ درجه دكترا انجام گرفته و به خوبى هم از عهده انجام آن بر آمده است.مقدمه محقق در 45 صفحه شامل مطالب مختلفى است كه مهم‌ترين آنها عبارتند از: اشاره به تلاش علما در تأليفات قرآنى، اشاره به كتب معانى قرآنى پيش از «إيجاز البيان»، عنوان كردن انگیزه خود از انتخاب این اثر برای تحقيق رساله دكترا، تشريح عصر مفسر و بيان شرح حال مختصرى از وى، معرفى کتاب و توضيح روش مؤلف، ذكر مصادر و اشاره به جايگاه علمى «إيجاز البيان»، شرح مراحل تحقيق و تهيه فهرست‌هاى ده‌گانه.

    محقق در شرح مراحل تحقيق مى‌نویسد: 1-يافتن نسخه‌هاى خطى، شامل: 1-نسخه الف به عنوان نسخه اصلى از تهران؛ 2-نسخه ب از تركيه؛ 3-نسخه ج از تركيه. 2-اصل قرار دادن نسخه مجلس شوراى اسلامى در تهران به شماره 4240 و تصویر آن در مركز بحث علمى دانشگاه ام القراء. 3-ضبط نص متقن و صحيح و ذكر اختلاف نسخه‌ها و اثبات صحيح از آنها. 4-شماره‌گذارى آيات مفسره و اشاره به سوره و رقم آيات شاهد در پاورقى. 5-ضبط آيات قرآنى با رعايت خط مصحف. 6-تخريج احاديث و آثار از مصادر اصلى و بيان آدرس آنها در پاورقى. 7-تخريج اقوال علما و نصوص آنها از مصادر اصلى و ذكر آنها در پاورقى. 8-شرح الفاظ غريب با رجوع به معاجم لغت معتبر. 9-معرفى اعلام با رجوع به معاجم معتبر. 10-تهيه فهرست‌هاى ده‌گانه در موارد: فهرست آيات قرآنى كه در لابلاى کتاب آمده است، فهرست احاديث و آثار، اعلام، مفردات لغوى، مكان‌ها، امثال و اقوال، اشعار، قبايل و فرق و جماعات، مصادر، مراجع و فهرست موضوعات. پاورقى‌هاى این اثر همه از محقق مى‌باشد.

    مفسر نيز ابتداى تفسير، مقدمه كوتاهى دارد كه در آن اشاره‌اى به مزاياى کتاب و فوائد آن و برخى آثار خود دارد.

    نسخه‌شناسى

    اين کتاب در دو مجلد با قطع وزيرى از سوى «دار الغرب الاسلامى» در بيروت در سال 1415ق1995/م، به عنوان چاپ اول، عرضه شده است.

    پانویس

    1. ↑ متن کتاب، ج1، صفحه 399
    2. ↑ همان، صفحه 236
    3. ↑ همان، صفحه 96
    4. ↑ همان، صفحه 475
    5. ↑ همان، صفحه 65
    6. ↑ همان، صفحه 93
    7. ↑ مقدمه، ص30
    8. ↑ همان
    9. ↑ متن کتاب، ج1، صفحه 131
    10. ↑ همان، صفحه 61
    11. ↑ همان، ص431
    12. ↑ همان، صفحه 60
    13. ↑ همان، صفحه 68
    14. ↑ همان، ص299
    15. ↑ همان، ص433
    16. ↑ همان، ص99
    17. ↑ همان، ص213 و 214
    18. ↑ همان، ص381-382
    19. ↑ همان، صفحه 97
    20. ↑ همان، صفحه 356

    منابع مقاله

    1. مقدمه محقق و متن کتاب.
    2. دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، به كوشش بهاء‌الدين خرمشاهى، ج 1، صفحه 328.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=إيجاز_البيان_عن_معاني_القرآن&oldid=755147»