طبقات الحضيكي: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'كتاب العبر' به 'كتاب العبر')
    جز (جایگزینی متن - 'ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد' به 'ابن خلدون، عبدالرحمن‌ بن‌ محمد')
     
    (۳۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR14270J1.jpg|بندانگشتی|طبقات الحضيکي]]
    | تصویر =NUR14270J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =طبقات الحضيکي
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =مناقب الصالحين و العلماء-المناقب الحضيكية- تاريخ الحضيكي
    |-
    | پدیدآوران =
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|طبقات الحضيکي
    [[حضیکی، محمد بن احمد]] (نویسنده)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[حضیکی، محمد بن احمد]] (نويسنده)


    [[بومزکو، احمد]] (محقق)
    [[بومزکو، احمد]] (محقق)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏277‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏6‎‏ط‎‏2
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    تصوف - مغرب - سرگذشت‌نامه
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏277‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏6‎‏ط‎‏2
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|تصوف - مغرب - سرگذشت نامه


    عارفان - سرگذشت نامه
    عارفان - سرگذشت‌نامه


    مجتهدان و علما - مراکش - سرگذشت نامه
    مجتهدان و علما - مراکش - سرگذشت‌نامه


    مغرب - سرگذشت نامه
    مغرب - سرگذشت‌نامه
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    [بی نا]
    |data-type='publisher'|[بی نا]
    | مکان نشر =[بی جا] - [بی جا]
    |-
    | سال نشر = 1427 ق یا 2006 م
    |مکان نشر  
    |data-type='publishPlace'|[بی جا] - [بی جا]
    |-
    |سال نشر  
    |data-type='publishYear'| 1427 هـ.ق یا 2006 م
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE14270AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>


    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14270AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | تعداد جلد =2
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =14270
    | کتابخوان همراه نور =14270
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پیش از =
    }}
    '''طبقات الحضيكي'''، اثر [[حضیکی، محمد بن احمد|محمد بن احمد حضيكى]] (1189ق1775/) با تحقيق احمد بومزكو، كتابى است به زبان عربى، پيرامون شرح حال علما، فقها و متصوفه قرن دهم تا دوازدهم كشور مغرب.


    == معرفى اجمالى ==
    اين اثر در منابع مختلف، به نام‌هاى ديگرى نيز خوانده شده است كه عبارتند از: «مناقب الصالحين و العلماء»، «المناقب الحضيكية»، «تاريخ الحضيكي». اولين نفرى كه اين اثر را «الطبقات» ناميده است، مانوزى مى‌باشد<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص77-78</ref>
    '''طبقات الحضيكي'''، اثر محمد بن احمد حضيكى (1189ق1775/) با تحقيق احمد بومزكو، كتابى است به زبان عربى، پيرامون شرح حال علما، فقها و متصوفه قرن دهم تا دوازدهم كشور مغرب.


    اين اثر در منابع مختلف، به نام‌هاى ديگرى نيز خوانده شده است كه عبارتند از: «مناقب الصالحين و العلماء»، «المناقب الحضيكية»، «تاريخ الحضيكي». اولين نفرى كه اين اثر را «الطبقات» ناميده است، مانوزى مى‌باشد <ref>ر.ك: مقدمه محقق، ج1، ص77-78</ref>.
    درخواست يكى از شاگردان نویسنده به نام احمد بن محمد تاكموتى بر نوشتن كتابى در ذكر مناقب صالحين كشور مغرب، انگيزه تأليف اثر حاضر بوده است<ref>ر.ک: همان، ص78</ref>
     
    درخواست يكى از شاگردان نويسنده به نام احمد بن محمد تاكموتى بر نوشتن كتابى در ذكر مناقب صالحين كشور مغرب، انگيزه تأليف اثر حاضر بوده است <ref>ر.ك: همان، ص78</ref>.


    == ساختار ==
    == ساختار ==
    كتاب با مقدمه مفصلى از محقق آغاز شده و اسامى افراد به ترتيب حروف الفبا، در دو جلد آمده است.
    كتاب با مقدمه مفصلى از محقق آغاز شده و اسامى افراد به ترتيب حروف الفبا، در دو جلد آمده است.


    كتاب دربردارنده مجموعا 823 شرح حال از فقها، علما، صلحا، متصوفه اعم از مردان و زنان، بوده كه بين قرن دهم تا دوازدهم هجرى، مى‌زيسته‌اند كه اغلب ايشان، از اهالى كشور مغرب مى‌باشند. اولين اين افراد، شيخ احمد بن موسى و آخرينشان، يحيى بن عبدالله يزيدى است <ref>ر.ك: همان، ص77</ref>.
    كتاب دربردارنده مجموعا 823 شرح حال از فقها، علما، صلحا، متصوفه اعم از مردان و زنان، بوده كه بين قرن دهم تا دوازدهم هجرى، مى‌زيسته‌اند كه اغلب ايشان، از اهالى كشور مغرب مى‌باشند. اولين اين افراد، شيخ احمد بن موسى و آخرينشان، يحيى بن عبدالله يزيدى است<ref>ر.ک: همان، ص77</ref>


    نويسنده، مطالب را طبق روش معمول در كتب تراجم، به ترتيب هجايى، برحسب قرون، از قرن دهم تا دوازدهم تنظيم نموده و در اين امر، تقدير، اهميت و منزلت افراد را مد نظر قرار نداده است؛ تنها از ميان مشاهير فقها و متصوفه دست به گزينش زده است <ref>ر.ك: همان، ص77</ref>.
    نویسنده، مطالب را طبق روش معمول در كتب تراجم، به ترتيب هجايى، برحسب قرون، از قرن دهم تا دوازدهم تنظيم نموده و در اين امر، تقدير، اهميت و منزلت افراد را مد نظر قرار نداده است؛ تنها از ميان مشاهير فقها و متصوفه دست به گزينش زده است<ref>ر.ک: همان، ص77</ref>


    وى ابتدا اسم افراد را ذكر كرده و سپس، لقب، نسبت به قريه يا قبيله و يا شهر را اصل قرار داده و پس از آن به مذهب به‌عنوان فرع پرداخته و سپس به جايگاه و مرتبت علمى او اشاره نموده و با اوصافى همچون: «النزيه (پاك‌دامن)»، «العارف»، «اللوذعى (باهوش، قوى‌دل، فصيح)» و... او را ستوده و غالبا به ذكر سال وفات، مطلب را خاتمه داده است <ref>ر.ك: همان، ص88</ref>.
    وى ابتدا اسم افراد را ذكر كرده و سپس، لقب، نسبت به قريه يا قبيله و يا شهر را اصل قرار داده و پس از آن به مذهب به‌عنوان فرع پرداخته و سپس به جايگاه و مرتبت علمى او اشاره نموده و با اوصافى همچون: «النزيه (پاک‌دامن)»، «العارف»، «اللوذعى (باهوش، قوى‌دل، فصيح)» و... او را ستوده و غالباً  به ذكر سال وفات، مطلب را خاتمه داده است<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>


    نويسنده در نگارش اين اثر، از منابع معتبر فراوانى (در حدود 63 منبع) استفاده كرده است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: «التشوف إلى رجال التصوف»، يوسف بن يحيى تادلى؛ «الفتوحات المكية»، محيى‌الدين محمد بن على بن عربى حاتمى؛ «رحلة التجيبي»، قاسم بن يوسف تجيبى؛ «رقم الحلل» ابن خطيب؛ «الأنيس المطرب بروض القرطاس»، ابن ابى‌زرع؛ «[[العبر|كتاب العبر]]»، ابن خلدون؛ «الضوء اللامع لأهل القرن التاسع»، محمد بن عبدالرحمن سخاوى؛ «فهرسة ابن غازي»، محمد بن غازى؛ «فهرسة المنجور»، احمد منجور؛ «دوحة الناشر»، ابن عسكر؛ «الإعلام ببعض من لقيته من علماء الإسلام»، عبدالواحد بن احمد سجلماسى؛ «توشيح الديباج»، محمد بن يحيى قرافى؛ «المعزى في مناقب أبي‌يعزى»، احمد صومعى و... <ref>ر.ك: همان، ص81</ref>.
    نویسنده در نگارش اين اثر، از منابع معتبر فراوانى (در حدود 63 منبع) استفاده كرده است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: «التشوف إلى رجال التصوف»، يوسف بن يحيى تادلى؛ «الفتوحات المكية»، [[ابن عربی، محمد بن علی|محيى‌الدين محمد بن على بن عربى حاتمى]]؛ «رحلة التجيبي»، قاسم بن يوسف تجيبى؛ «رقم الحلل» ابن خطیب؛ «الأنيس المطرب بروض القرطاس»، ابن ابى‌زرع؛ «[[العبر|كتاب العبر]]»، [[ابن خلدون، عبدالرحمن‌ بن‌ محمد|ابن خلدون]]؛ «[[الضوء اللامع لأهل القرن التاسع]]»، [[سخاوی، محمد بن عبدالرحمن|محمد بن عبدالرحمن سخاوى]]؛ «فهرسة ابن غازي»، محمد بن غازى؛ «فهرسة المنجور»، احمد منجور؛ «دوحة الناشر»، ابن عسكر؛ «الإعلام ببعض من لقيته من علماء الإسلام»، عبدالواحد بن احمد سجلماسى؛ «توشيح الديباج»، محمد بن يحيى قرافى؛ «المعزى في مناقب أبي‌يعزى»، احمد صومعى و..<ref>ر.ک: همان، ص81</ref>


    == گزارش محتوا ==
    == گزارش محتوا ==
    در مقدمه مفصل محقق كه در چهار فصل تنظيم شده، به مطالب زير پرداخته شده است:
    در مقدمه مفصل محقق كه در چهار فصل تنظيم شده، به مطالب زير پرداخته شده است:


    فصل اول: عصر نويسنده و بررسى اوضاع سياسى و وضعيت فكرى و دينى اهالى سوس <ref>ر.ك: همان، ص7-20</ref>.
    فصل اول: عصر نویسنده و بررسى اوضاع سياسى و وضعيت فكرى و دينى اهالى سوس<ref>ر.ک: همان، ص7-20</ref>


    فصل دوم: ارائه شرح حال مفصل و جامعى از نويسنده به‌همراه اشاره به منابعى كه به شرح حال وى پرداخته‌اند <ref>ر.ك: همان، ص21-76</ref>.
    فصل دوم: ارائه شرح حال مفصل و جامعى از نویسنده به‌همراه اشاره به منابعى كه به شرح حال وى پرداخته‌اند<ref>ر.ک: همان، ص21-76</ref>


    فصل سوم: تعريف كتاب و ذكر اطلاعات مفيدى از آن در مورد: عنوان كتاب، انگيزه‌هاى تأليف، مصادر كتاب، روش نويسنده و جايگاه و اهميت كتاب <ref>ر.ك: همان، ص77-92</ref>.
    فصل سوم: تعريف كتاب و ذكر اطلاعات مفيدى از آن در مورد: عنوان كتاب، انگيزه‌هاى تأليف، مصادر كتاب، روش نویسنده و جايگاه و اهميت كتاب<ref>ر.ک: همان، ص77-92</ref>


    فصل چهارم: نسخ خطى موجود از كتاب و اقدامات تحقيقى صورت‌گرفته در آن <ref>ر.ك: همان، ص93</ref>.
    فصل چهارم: نسخ خطى موجود از كتاب و اقدامات تحقيقى صورت‌گرفته در آن<ref>ر.ک: همان، ص93</ref>


    برخى از خصوصيات و ويژگى‌هاى اثر حاضر را مى‌توان در امور زير خلاصه نمود:
    برخى از خصوصيات و ويژگى‌هاى اثر حاضر را مى‌توان در امور زير خلاصه نمود:


    1. استفاده نويسنده از كتب و منابع فراوان و معتبر.
    #استفاده نویسنده از كتب و منابع فراوان و معتبر.
     
    #جبران نقص موجود در كتب تراجم سابق پيرامون فقها، صلحا و متصوفه مغرب<ref>ر.ک: همان، ص79</ref>
    2. جبران نقص موجود در كتب تراجم سابق پيرامون فقها، صلحا و متصوفه مغرب <ref>ر.ك: همان، ص79</ref>.
    #حفظ اسناد مهم و باارزش متصوفه<ref>همان</ref>
     
    #مشاهده و معاصرت: از جمله مهم‌ترين خصوصيات كتاب، استفاده نویسنده از مشاهدات شخصى خود و معاصر بودن با بسيارى از كسانى است كه شرح حالشان ذكر شده است و اين امر، از عبارات او همچون: «رأيت ذلك»، «زرناه»، «فكل من رأينا»، «رافقته»، «حضرت و كنا وقتئذ نحضر»، «و نحن معهم في تلك المشاهدة جلس معنا»<ref>ر.ک: همان، ص86</ref>
    3. حفظ اسناد مهم و باارزش متصوفه <ref>همان</ref>.
    #استفاده نویسنده از شفهيات: وى بسيارى از مطالبى را كه از طريق سماع و شنيدن اخذ كرده و به دست آورده است را نقل مى‌كند و با الفاظى مانند: «أخبرنا ولده بعد موته»، «قال بعض أولاده فيه»، «أخبرتني عن»، «قال والدي»، «و شاع عند أهل أكرسيف»، «جرى على ألسنة بلده»، «كذا قال بعض محققی حفدته»، «هذا ما سمعناه من خبره الآن»، «يؤثر عن أصحابه» و «أخبرنا»<ref>ر.ک: همان، ص87</ref>
     
    #نویسنده، مقدمه يا خاتمه‌اى براى كتاب ننوشته و به‌ندرت از افرادى كه مربوط به ساير قرون همچون قرن پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم باشند، مطالبى ذكر كرده است<ref>ر.ک: همان</ref>
    4. مشاهده و معاصرت: از جمله مهم‌ترين خصوصيات كتاب، استفاده نويسنده از مشاهدات شخصى خود و معاصر بودن با بسيارى از كسانى است كه شرح حالشان ذكر شده است و اين امر، از عبارات او همچون: «رأيت ذلك»، «زرناه»، «فكل من رأينا»، «رافقته»، «حضرت و كنا وقتئذ نحضر»، «و نحن معهم في تلك المشاهدة جلس معنا» <ref>ر.ك: همان، ص86</ref>.
    #هرچند نویسنده بناى كار خويش را بر اساس قرون معين قرار داده و با عبارت «أهل القرن كذا» و به ترتيب حروف الفبايى پس از آن، به ذكر شرح‌حال‌ها پرداخته است، اما گاهى از اين اسلوب تخطى كرده و ترتيب هجايى اسامى داخل يك قرن را مراعات ننموده و يا برخى از اعلام ساير قرون را در قرن ديگرى ذكر كرده است<ref>رك: همان، ص87-88</ref>
     
    #حجم مطالب عنوان‌شده پيرامون شرح حال افراد، به فراخور ميزان علاقه و ارتباط نویسنده با اشخاص، متفاوت مى‌باشد؛ به‌گونه‌اى كه شرح حال عنوان‌شده براى استاد وى، شيخ احمد عباسى، بسيار مفصل و مطنب بوده، ولى در مواردى، شرح حال برخى افراد، بسيار موجز و مختصر و گاهى در حد چند سطر يا چند جمله مى‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>
    5. استفاده نويسنده از شفهيات: وى بسيارى از مطالبى را كه از طريق سماع و شنيدن اخذ كرده و به دست آورده است را نقل مى‌كند و با الفاظى مانند: «أخبرنا ولده بعد موته»، «قال بعض أولاده فيه»، «أخبرتني عن»، «قال والدي»، «و شاع عند أهل أكرسيف»، «جرى على ألسنة بلده»، «كذا قال بعض محققي حفدته»، «هذا ما سمعناه من خبره الآن»، «يؤثر عن أصحابه» و «أخبرنا» <ref>ر.ك: همان، ص87</ref>.
    #اعتماد نویسنده به اسلوب روايت در عرضه تراجم و شرح حال‌ها، استعمال فراوان اصطلاحات صوفيه و طغيان و كثرت اين اصطلاحات در برابر ساير تعابير و مبالغه در درج برخى كرامات، از جمله ويژگى‌هاى بارز كتاب مى‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص89</ref>
     
    #كتاب، متضمن معلومات و اطلاعات مفيدى پيرامون موضوعات و مسائل مختلفى همچون: اطلاعات تاريخى، گروه‌هاى انسانى و تشكل‌هاى اجتماعى، سيستم آموزش و پرورش، روش تدريس، اسانيد صوفيه، سفرهاى علمى به مشرق زمين، فعالیت‌های علمى دانشمندان، ادوار مختلف متصوفه و فقها، اسامى تصنيفات و كتب، تكامل و تطور جنبش صوفيه در مغرب و... است<ref>ر.ک: همان، ص91</ref>
    6. نويسنده، مقدمه يا خاتمه‌اى براى كتاب ننوشته و به‌ندرت از افرادى كه مربوط به ساير قرون همچون قرن پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم باشند، مطالبى ذكر كرده است <ref>ر.ك: همان</ref>.
     
    7. هرچند نويسنده بناى كار خويش را بر اساس قرون معين قرار داده و با عبارت «أهل القرن كذا» و به ترتيب حروف الفبايى پس از آن، به ذكر شرح‌حال‌ها پرداخته است، اما گاهى از اين اسلوب تخطى كرده و ترتيب هجايى اسامى داخل يك قرن را مراعات ننموده و يا برخى از اعلام ساير قرون را در قرن ديگرى ذكر كرده است <ref>رك: همان، ص87-88</ref>.
     
    8. حجم مطالب عنوان‌شده پيرامون شرح حال افراد، به فراخور ميزان علاقه و ارتباط نويسنده با اشخاص، متفاوت مى‌باشد؛ به‌گونه‌اى كه شرح حال عنوان‌شده براى استاد وى، شيخ احمد عباسى، بسيار مفصل و مطنب بوده، ولى در مواردى، شرح حال برخى افراد، بسيار موجز و مختصر و گاهى در حد چند سطر يا چند جمله مى‌باشد <ref>ر.ك: همان، ص88</ref>.
     
    9. اعتماد نويسنده به اسلوب روايت در عرضه تراجم و شرح حال‌ها، استعمال فراوان اصطلاحات صوفيه و طغيان و كثرت اين اصطلاحات در برابر ساير تعابير و مبالغه در درج برخى كرامات، از جمله ويژگى‌هاى بارز كتاب مى‌باشد <ref>ر.ك: همان، ص89</ref>.
     
    10. كتاب، متضمن معلومات و اطلاعات مفيدى پيرامون موضوعات و مسائل مختلفى همچون: اطلاعات تاريخى، گروه‌هاى انسانى و تشكل‌هاى اجتماعى، سيستم آموزش و پرورش، روش تدريس، اسانيد صوفيه، سفرهاى علمى به مشرق زمين، فعاليت‌هاى علمى دانشمندان، ادوار مختلف متصوفه و فقها، اسامى تصنيفات و كتب، تكامل و تطور جنبش صوفيه در مغرب و... است <ref>ر.ك: همان، ص91</ref>.


    با تمام محاسن و ويژگى‌هاى خوب كتاب، انتقاداتى نيز بر آن وارد شده است كه برخى از آن‌ها عبارت است از:
    با تمام محاسن و ويژگى‌هاى خوب كتاب، انتقاداتى نيز بر آن وارد شده است كه برخى از آن‌ها عبارت است از:
     
    #كثرت اطناب، استطرادات، تكرار و مطالب حاشيه‌اى، به‌گونه‌اى كه مطالب ملال‌انگيز بوده و خواننده را از پرداختن به ادامه شرح حال، بازمى‌دارد (البته در برخى از تراجم و حكايات)<ref>ر.ک: همان، ص90</ref>
    1. كثرت اطناب، استطرادات، تكرار و مطالب حاشيه‌اى، به‌گونه‌اى كه مطالب ملال‌انگيز بوده و خواننده را از پرداختن به ادامه شرح حال، بازمى‌دارد (البته در برخى از تراجم و حكايات) <ref>ر.ك: همان، ص90</ref>.
    #تحريف، تصحيف و خطا در برخى از تراجم، كه البته اين امر به دليل اقتباسات فراوان نویسنده از منابع گوناگون مى‌باشد<ref>ر.ک: همان</ref>
     
    #عدم توجه وى به تراجم برخى از معاصرين و مشاهير قرن دوازدهم هجرى كه سبب آن به‌درستى معلوم نيست<ref>ر.ک: همان</ref>
    2. تحريف، تصحيف و خطا در برخى از تراجم، كه البته اين امر به دليل اقتباسات فراوان نويسنده از منابع گوناگون مى‌باشد <ref>ر.ك: همان</ref>.
    #تعريب اسامى اماكن منطقه سوس (در مغرب) مانند: أعلى الأسفل، تحت الرمال، حصن بني زكرياء، حجر مغاغة، ربوة البير، أصبع مدني، سفينة بعقيلة و..<ref>ر.ک: همان</ref>
     
    3. عدم توجه وى به تراجم برخى از معاصرين و مشاهير قرن دوازدهم هجرى كه سبب آن به‌درستى معلوم نيست <ref>ر.ك: همان</ref>.
     
    4. تعريب اسامى اماكن منطقه سوس (در مغرب) مانند: أعلى الأسفل، تحت الرمال، حصن بني زكرياء، حجر مغاغة، ربوة البير، أصبع مدني، سفينة بعقيلة و... <ref>ر.ك: همان</ref>.


    == وضعيت كتاب ==
    == وضعيت كتاب ==
    خط ۱۱۷: خط ۸۷:


    ==پانويس ==
    ==پانويس ==
    <references />
    <references/>
    == منابع مقاله ==
    == منابع مقاله ==


    مقدمه و متن كتاب.
    مقدمه و متن كتاب.
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}




    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/18131 مطالعه کتاب طبقات الحضيکي در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:تصوف و عرفان]]
    [[رده:تصوف و عرفان]]
    [[رده:تاریخ تصوف و عرفان]]
    [[رده:تاریخ تصوف و عرفان]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۹

    طبقات الحضيکي
    طبقات الحضيكي
    پدیدآورانحضیکی، محمد بن احمد (نویسنده) بومزکو، احمد (محقق)
    عنوان‌های دیگرمناقب الصالحين و العلماء-المناقب الحضيكية- تاريخ الحضيكي
    ناشر[بی نا]
    مکان نشر[بی جا] - [بی جا]
    سال نشر1427 ق یا 2006 م
    چاپ1
    موضوعتصوف - مغرب - سرگذشت‌نامه

    عارفان - سرگذشت‌نامه

    مجتهدان و علما - مراکش - سرگذشت‌نامه

    مغرب - سرگذشت‌نامه
    زبانعربی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏277‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏6‎‏ط‎‏2
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    طبقات الحضيكي، اثر محمد بن احمد حضيكى (1189ق1775/) با تحقيق احمد بومزكو، كتابى است به زبان عربى، پيرامون شرح حال علما، فقها و متصوفه قرن دهم تا دوازدهم كشور مغرب.

    اين اثر در منابع مختلف، به نام‌هاى ديگرى نيز خوانده شده است كه عبارتند از: «مناقب الصالحين و العلماء»، «المناقب الحضيكية»، «تاريخ الحضيكي». اولين نفرى كه اين اثر را «الطبقات» ناميده است، مانوزى مى‌باشد[۱]

    درخواست يكى از شاگردان نویسنده به نام احمد بن محمد تاكموتى بر نوشتن كتابى در ذكر مناقب صالحين كشور مغرب، انگيزه تأليف اثر حاضر بوده است[۲]

    ساختار

    كتاب با مقدمه مفصلى از محقق آغاز شده و اسامى افراد به ترتيب حروف الفبا، در دو جلد آمده است.

    كتاب دربردارنده مجموعا 823 شرح حال از فقها، علما، صلحا، متصوفه اعم از مردان و زنان، بوده كه بين قرن دهم تا دوازدهم هجرى، مى‌زيسته‌اند كه اغلب ايشان، از اهالى كشور مغرب مى‌باشند. اولين اين افراد، شيخ احمد بن موسى و آخرينشان، يحيى بن عبدالله يزيدى است[۳]

    نویسنده، مطالب را طبق روش معمول در كتب تراجم، به ترتيب هجايى، برحسب قرون، از قرن دهم تا دوازدهم تنظيم نموده و در اين امر، تقدير، اهميت و منزلت افراد را مد نظر قرار نداده است؛ تنها از ميان مشاهير فقها و متصوفه دست به گزينش زده است[۴]

    وى ابتدا اسم افراد را ذكر كرده و سپس، لقب، نسبت به قريه يا قبيله و يا شهر را اصل قرار داده و پس از آن به مذهب به‌عنوان فرع پرداخته و سپس به جايگاه و مرتبت علمى او اشاره نموده و با اوصافى همچون: «النزيه (پاک‌دامن)»، «العارف»، «اللوذعى (باهوش، قوى‌دل، فصيح)» و... او را ستوده و غالباً به ذكر سال وفات، مطلب را خاتمه داده است[۵]

    نویسنده در نگارش اين اثر، از منابع معتبر فراوانى (در حدود 63 منبع) استفاده كرده است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: «التشوف إلى رجال التصوف»، يوسف بن يحيى تادلى؛ «الفتوحات المكية»، محيى‌الدين محمد بن على بن عربى حاتمى؛ «رحلة التجيبي»، قاسم بن يوسف تجيبى؛ «رقم الحلل» ابن خطیب؛ «الأنيس المطرب بروض القرطاس»، ابن ابى‌زرع؛ «كتاب العبر»، ابن خلدون؛ «الضوء اللامع لأهل القرن التاسع»، محمد بن عبدالرحمن سخاوى؛ «فهرسة ابن غازي»، محمد بن غازى؛ «فهرسة المنجور»، احمد منجور؛ «دوحة الناشر»، ابن عسكر؛ «الإعلام ببعض من لقيته من علماء الإسلام»، عبدالواحد بن احمد سجلماسى؛ «توشيح الديباج»، محمد بن يحيى قرافى؛ «المعزى في مناقب أبي‌يعزى»، احمد صومعى و..[۶]

    گزارش محتوا

    در مقدمه مفصل محقق كه در چهار فصل تنظيم شده، به مطالب زير پرداخته شده است:

    فصل اول: عصر نویسنده و بررسى اوضاع سياسى و وضعيت فكرى و دينى اهالى سوس[۷]

    فصل دوم: ارائه شرح حال مفصل و جامعى از نویسنده به‌همراه اشاره به منابعى كه به شرح حال وى پرداخته‌اند[۸]

    فصل سوم: تعريف كتاب و ذكر اطلاعات مفيدى از آن در مورد: عنوان كتاب، انگيزه‌هاى تأليف، مصادر كتاب، روش نویسنده و جايگاه و اهميت كتاب[۹]

    فصل چهارم: نسخ خطى موجود از كتاب و اقدامات تحقيقى صورت‌گرفته در آن[۱۰]

    برخى از خصوصيات و ويژگى‌هاى اثر حاضر را مى‌توان در امور زير خلاصه نمود:

    1. استفاده نویسنده از كتب و منابع فراوان و معتبر.
    2. جبران نقص موجود در كتب تراجم سابق پيرامون فقها، صلحا و متصوفه مغرب[۱۱]
    3. حفظ اسناد مهم و باارزش متصوفه[۱۲]
    4. مشاهده و معاصرت: از جمله مهم‌ترين خصوصيات كتاب، استفاده نویسنده از مشاهدات شخصى خود و معاصر بودن با بسيارى از كسانى است كه شرح حالشان ذكر شده است و اين امر، از عبارات او همچون: «رأيت ذلك»، «زرناه»، «فكل من رأينا»، «رافقته»، «حضرت و كنا وقتئذ نحضر»، «و نحن معهم في تلك المشاهدة جلس معنا»[۱۳]
    5. استفاده نویسنده از شفهيات: وى بسيارى از مطالبى را كه از طريق سماع و شنيدن اخذ كرده و به دست آورده است را نقل مى‌كند و با الفاظى مانند: «أخبرنا ولده بعد موته»، «قال بعض أولاده فيه»، «أخبرتني عن»، «قال والدي»، «و شاع عند أهل أكرسيف»، «جرى على ألسنة بلده»، «كذا قال بعض محققی حفدته»، «هذا ما سمعناه من خبره الآن»، «يؤثر عن أصحابه» و «أخبرنا»[۱۴]
    6. نویسنده، مقدمه يا خاتمه‌اى براى كتاب ننوشته و به‌ندرت از افرادى كه مربوط به ساير قرون همچون قرن پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم باشند، مطالبى ذكر كرده است[۱۵]
    7. هرچند نویسنده بناى كار خويش را بر اساس قرون معين قرار داده و با عبارت «أهل القرن كذا» و به ترتيب حروف الفبايى پس از آن، به ذكر شرح‌حال‌ها پرداخته است، اما گاهى از اين اسلوب تخطى كرده و ترتيب هجايى اسامى داخل يك قرن را مراعات ننموده و يا برخى از اعلام ساير قرون را در قرن ديگرى ذكر كرده است[۱۶]
    8. حجم مطالب عنوان‌شده پيرامون شرح حال افراد، به فراخور ميزان علاقه و ارتباط نویسنده با اشخاص، متفاوت مى‌باشد؛ به‌گونه‌اى كه شرح حال عنوان‌شده براى استاد وى، شيخ احمد عباسى، بسيار مفصل و مطنب بوده، ولى در مواردى، شرح حال برخى افراد، بسيار موجز و مختصر و گاهى در حد چند سطر يا چند جمله مى‌باشد[۱۷]
    9. اعتماد نویسنده به اسلوب روايت در عرضه تراجم و شرح حال‌ها، استعمال فراوان اصطلاحات صوفيه و طغيان و كثرت اين اصطلاحات در برابر ساير تعابير و مبالغه در درج برخى كرامات، از جمله ويژگى‌هاى بارز كتاب مى‌باشد[۱۸]
    10. كتاب، متضمن معلومات و اطلاعات مفيدى پيرامون موضوعات و مسائل مختلفى همچون: اطلاعات تاريخى، گروه‌هاى انسانى و تشكل‌هاى اجتماعى، سيستم آموزش و پرورش، روش تدريس، اسانيد صوفيه، سفرهاى علمى به مشرق زمين، فعالیت‌های علمى دانشمندان، ادوار مختلف متصوفه و فقها، اسامى تصنيفات و كتب، تكامل و تطور جنبش صوفيه در مغرب و... است[۱۹]

    با تمام محاسن و ويژگى‌هاى خوب كتاب، انتقاداتى نيز بر آن وارد شده است كه برخى از آن‌ها عبارت است از:

    1. كثرت اطناب، استطرادات، تكرار و مطالب حاشيه‌اى، به‌گونه‌اى كه مطالب ملال‌انگيز بوده و خواننده را از پرداختن به ادامه شرح حال، بازمى‌دارد (البته در برخى از تراجم و حكايات)[۲۰]
    2. تحريف، تصحيف و خطا در برخى از تراجم، كه البته اين امر به دليل اقتباسات فراوان نویسنده از منابع گوناگون مى‌باشد[۲۱]
    3. عدم توجه وى به تراجم برخى از معاصرين و مشاهير قرن دوازدهم هجرى كه سبب آن به‌درستى معلوم نيست[۲۲]
    4. تعريب اسامى اماكن منطقه سوس (در مغرب) مانند: أعلى الأسفل، تحت الرمال، حصن بني زكرياء، حجر مغاغة، ربوة البير، أصبع مدني، سفينة بعقيلة و..[۲۳]

    وضعيت كتاب

    فهرست مطالب هر دو جلد، به‌همراه اين فهرست‌ها: آيات؛ روايات؛ قوافى؛ كتب؛ اسامى افراد؛ طوايف و گره‌ها؛ اسامى اماكن؛ تراجم مذكور در متن برحسب حروف و منابع و مصادر مورد استفاده محقق، در انتهاى جلد دوم آمده است.

    پاورقى‌ها كه بسيار مفصل و جامع بوده و اطلاعات مفيد فراوانى را در خود جاى داده است، توسط محقق نوشته شده و در آن‌ها، علاوه بر ذكر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به توضيح و تشريح برخى از كلمات و عبارات متن، پرداخته شده است.

    پانويس

    1. ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص77-78
    2. ↑ ر.ک: همان، ص78
    3. ↑ ر.ک: همان، ص77
    4. ↑ ر.ک: همان، ص77
    5. ↑ ر.ک: همان، ص88
    6. ↑ ر.ک: همان، ص81
    7. ↑ ر.ک: همان، ص7-20
    8. ↑ ر.ک: همان، ص21-76
    9. ↑ ر.ک: همان، ص77-92
    10. ↑ ر.ک: همان، ص93
    11. ↑ ر.ک: همان، ص79
    12. ↑ همان
    13. ↑ ر.ک: همان، ص86
    14. ↑ ر.ک: همان، ص87
    15. ↑ ر.ک: همان
    16. ↑ رك: همان، ص87-88
    17. ↑ ر.ک: همان، ص88
    18. ↑ ر.ک: همان، ص89
    19. ↑ ر.ک: همان، ص91
    20. ↑ ر.ک: همان، ص90
    21. ↑ ر.ک: همان
    22. ↑ ر.ک: همان
    23. ↑ ر.ک: همان

    منابع مقاله

    مقدمه و متن كتاب.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=طبقات_الحضيكي&oldid=754610»