عيد الغدير في عهد الفاطميين: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'مى‌كردند' به 'می‌كردند') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'فاطمیان (ابهام زدایی)' به 'فاطمیان (ابهامزدایی)') |
||
| (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[امینی، | [[امینی، محمدهادی]] (نویسنده) | ||
| زبان =عربی | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 259/7 /الف8ع9 | | کد کنگره =BP 259/7 /الف8ع9 | ||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
فاطمیان - تاریخ - 297 - 567ق. | فاطمیان - تاریخ - 297 - 567ق. | ||
| ناشر = | | ناشر = | ||
مؤسسة الآفاق | |||
| مکان نشر =تهران - ایران | | مکان نشر =تهران - ایران | ||
| سال نشر = 1376 ش یا 1417 ق یا 1997 م | | سال نشر = 1376 ش یا 1417 ق یا 1997 م | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =13296 | ||
| کتابخوان همراه نور =13296 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۶: | ||
}} | }} | ||
'''عيد الغدير في عهد الفاطميّين''' از آثار فرزند ارشد [[علامه امينى]] صاحب [[موسوعة الغدير في الكتاب و السنة و الأدب|الغدير]]، [[امینی، | {{کاربردهای دیگر|عيد غدیر (ابهامزدایی)}} | ||
{{کاربردهای دیگر|فاطمیان (ابهامزدایی)}} | |||
{{کاربردهای دیگر|الغدير (ابهامزدایی)}} | |||
'''عيد الغدير في عهد الفاطميّين''' از آثار فرزند ارشد [[علامه امينى]] صاحب [[موسوعة الغدير في الكتاب و السنة و الأدب|الغدير]]، [[امینی، محمدهادی|محمد هادى نجفى امينى]] (متوفى 1379ش) است كه به زبان عربى مبحث عيد غدير را در دوران حكومت فاطميان مصر، از نظر شاعران و دولت‌مردان و مردم مورد كاوش قرار داده است. | |||
== ساختار== | == ساختار== | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۷: | ||
در مورد مباحث كتاب چند نكته گفتنى است: | در مورد مباحث كتاب چند نكته گفتنى است: | ||
#[[دوری، عبدالعزیز|عبدالعزيز الدورى]] در مقدمه‌اش تذكر داده كه فاطميان مصر كه مذهب اسماعيلى داشتند به عيد غدير اهميت بسيارى مى‌دادند و براى آن معنايى تأويلى قرار دادند كه غير از معناى رايج در نظر شیعیان امامى است و آن معنايى است كه به اساس معناى امامت در نزد اسماعيليان متصل مى‌شود<ref>مقدمه الدورى، ص 10</ref> | #[[دوری، عبدالعزیز|عبدالعزيز الدورى]] در مقدمه‌اش تذكر داده كه فاطميان مصر كه مذهب اسماعيلى داشتند به عيد غدير اهميت بسيارى مى‌دادند و براى آن معنايى تأويلى قرار دادند كه غير از معناى رايج در نظر شیعیان امامى است و آن معنايى است كه به اساس معناى امامت در نزد اسماعيليان متصل مى‌شود<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8527/1/10 مقدمه الدورى، ص 10]</ref> | ||
#نویسنده بر آن است كه تاريخ مردم مصر در دوره حكومت فاطميان به‌راستى از شكوفاترين دوره‌هاى اسلامى شمرده مى‌شود. او به غناى اين دوران از نظر فرهنگى و دينى باور دارد و بلكه دولت فاطميان را از دولت‌هاى اسلامى مى‌داند كه به‌طور كامل موفق شده است. و به عنوان مثال او دانشگاه الازهر مصر را نهالى جاودانه مى‌داند كه فاطميان از بيش از هزار سال پيش آن را كاشتند و اكنون آثار آن دوران درخشنده و حكومت عادل را مشاهده مى‌كنيم. همين نكته وى را به سوى پژوهش در باب فاطميان كشانده است<ref>مقدمه مؤلف، ص 38- 41</ref> | #نویسنده بر آن است كه تاريخ مردم مصر در دوره حكومت فاطميان به‌راستى از شكوفاترين دوره‌هاى اسلامى شمرده مى‌شود. او به غناى اين دوران از نظر فرهنگى و دينى باور دارد و بلكه دولت فاطميان را از دولت‌هاى اسلامى مى‌داند كه به‌طور كامل موفق شده است. و به عنوان مثال او دانشگاه الازهر مصر را نهالى جاودانه مى‌داند كه فاطميان از بيش از هزار سال پيش آن را كاشتند و اكنون آثار آن دوران درخشنده و حكومت عادل را مشاهده مى‌كنيم. همين نكته وى را به سوى پژوهش در باب فاطميان كشانده است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8527/1/38 مقدمه مؤلف، ص 38- 41]</ref> | ||
#نویسنده در مقدمه‌اش نوشته است كه از جمله کتاب‌هاى مجعول درباره فاطميان عبارت است از كتابى كه سيد مصطفى غالب نوشته و تاريخ دعوت اسماعيلى را از قديم‌ترين زمانها تا زمان حاضر شرح داده است و در آن بسيارى از مطالب باطل و نادرست و افسانه‌هاى خيالى وجود دارد كه هيچ كسى از اسماعيليان و فاطميان آن را نمى‌پذيرند و فاطميان از آن خرافات -همانند برائت گرگ از خون حضرت يوسف صديق- برائت مى‌جويند. هر چند نویسنده آن كتاب در مقدمه‌اش مدعى شده كه وى معتقد به ولايت آنان است و اوامر و نواهى آنها را اطاعت مى‌كند بعد از آنكه پدرش در او روح عقيده اسماعيلى را دميده است! امينى چنين ادامه مى‌دهد كه: از منت‌هاى الهى بر من اين بود كه موفق شدم برخى از جوانب زندگى دولت فاطميان مصر را كه مورد غفلت قرار گرفته و تاكنون پنهان مانده مورد بررسى قرار دهم و روشن سازم. يكى از آن جوانب بحث عيد غدير بود زيرا اين عيد از مهم‌ترين انگيزه‌هاى تغيير و تحول فكرى و علمى در نزد آنان شمرده مى‌شود و تا اين زمان در مورد آن هيچ كاوشى صورت نگرفته بود. پس من ترجيح دادم كه اين بحث را بر ساير مباحث مربوط به دوران فاطميان مقدم كنم<ref>همان، ص 41-42</ref> | #نویسنده در مقدمه‌اش نوشته است كه از جمله کتاب‌هاى مجعول درباره فاطميان عبارت است از كتابى كه سيد مصطفى غالب نوشته و تاريخ دعوت اسماعيلى را از قديم‌ترين زمانها تا زمان حاضر شرح داده است و در آن بسيارى از مطالب باطل و نادرست و افسانه‌هاى خيالى وجود دارد كه هيچ كسى از اسماعيليان و فاطميان آن را نمى‌پذيرند و فاطميان از آن خرافات -همانند برائت گرگ از خون حضرت يوسف صديق- برائت مى‌جويند. هر چند نویسنده آن كتاب در مقدمه‌اش مدعى شده كه وى معتقد به ولايت آنان است و اوامر و نواهى آنها را اطاعت مى‌كند بعد از آنكه پدرش در او روح عقيده اسماعيلى را دميده است! امينى چنين ادامه مى‌دهد كه: از منت‌هاى الهى بر من اين بود كه موفق شدم برخى از جوانب زندگى دولت فاطميان مصر را كه مورد غفلت قرار گرفته و تاكنون پنهان مانده مورد بررسى قرار دهم و روشن سازم. يكى از آن جوانب بحث عيد غدير بود زيرا اين عيد از مهم‌ترين انگيزه‌هاى تغيير و تحول فكرى و علمى در نزد آنان شمرده مى‌شود و تا اين زمان در مورد آن هيچ كاوشى صورت نگرفته بود. پس من ترجيح دادم كه اين بحث را بر ساير مباحث مربوط به دوران فاطميان مقدم كنم<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8527/1/41 همان، ص 41-42]</ref> | ||
#نویسنده يادآور شده است كه مورخان حاضر در دوران فاطمى كه خودشان در جشن‌ها حضور مى‌يافتند -با همه اختلافات مذهبى و اعتقادى كه با هم داشتند- در اين مسأله با هم اتفاق نظر دارند كه عيد غدير به صورت جشن رسمى و ملى در دولت فاطميان با شكوه هر چه تمامتر برگزار مى‌گرديد؛ مورخانى مانند: [[ابن زولاق، حسن بن ابراهیم|ابن زولاق]]، مسبِّحى، ابن طُوَير، ابن مأمون و [[مقریزی، احمد بن علی|احمد بن على مقريزى]] مصرى. اهتمام فاطميان به عيد غدير نه عيدهاى ديگر- بسيار شديد و به صورت فوق‌العاده بود به‌ويژه در دوران المعزّ لدين الله معدّ بن العزيز بالله نزار و فائز بن ظافر بأمر الله و ساير خلفاى فاطمى. و به همين جهت يكى از قصرهاى باشكوه حكومتى را براى اين منظور اختصاص داده بودند به نام «تالار طلا» كه به آن كاخ طلا نيز گفته مى‌شد<ref>متن كتاب، ص 62- 65</ref> | #نویسنده يادآور شده است كه مورخان حاضر در دوران فاطمى كه خودشان در جشن‌ها حضور مى‌يافتند -با همه اختلافات مذهبى و اعتقادى كه با هم داشتند- در اين مسأله با هم اتفاق نظر دارند كه عيد غدير به صورت جشن رسمى و ملى در دولت فاطميان با شكوه هر چه تمامتر برگزار مى‌گرديد؛ مورخانى مانند: [[ابن زولاق، حسن بن ابراهیم|ابن زولاق]]، مسبِّحى، ابن طُوَير، ابن مأمون و [[مقریزی، احمد بن علی|احمد بن على مقريزى]] مصرى. اهتمام فاطميان به عيد غدير نه عيدهاى ديگر- بسيار شديد و به صورت فوق‌العاده بود به‌ويژه در دوران المعزّ لدين الله معدّ بن العزيز بالله نزار و فائز بن ظافر بأمر الله و ساير خلفاى فاطمى. و به همين جهت يكى از قصرهاى باشكوه حكومتى را براى اين منظور اختصاص داده بودند به نام «تالار طلا» كه به آن كاخ طلا نيز گفته مى‌شد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8527/1/62 متن كتاب، ص 62- 65]</ref> | ||
#نویسنده يادآور شده است كه يكى از جنايات فرهنگى كه تاريخ براى ايوبيان ثبت كرده عبارت از اين است كه آنان بعد از خطبه صلاح‌الدين ايوبى براى المستضيئ بالله عباسى، هر اثر علمى و ادبى كه با فاطميان پيوندى داشت به صورت عامدانه و آگاهانه نابود می‌كردند و تاريخ براى ما گواهى مى‌دهد كه آنان به محض ورود به مصر -به خاطر ترس از اينكه شايد در آن مدحى نسبت به أئمه باشد كه به نظر آنان كفر بود-بيشتر كتابخانه‌هاى مصر با همه کتاب‌ها و ديوانهاى شعرش را سوزاندند. گذشته از آنكه صلاح‌الدين ايوبى بسيارى از شاعران و اديبان را كه در عصر فاطميان آنان را مدح كرده بودند مورد تهمت‌هاى گوناگون قرار داد و به قتل رساند (همان، ص 83). آنگاه نویسنده اشعار شاعرانى را كه واقعه غدير را مدح كرده و به نظم درآورده‌اند به ترتيب زمان وفاتشان ذكر كرده است: شاعرانى مانند ابوعبدالله [[خصیبی، حسین بن حمدان|خصيبى]]، تميم بن المعز لدين الله فاطمى، ابوحامد احمد بن محمد انطاكى، عبدالمحسن صورى<ref>همان، ص 90- 207</ref> | #نویسنده يادآور شده است كه يكى از جنايات فرهنگى كه تاريخ براى ايوبيان ثبت كرده عبارت از اين است كه آنان بعد از خطبه صلاح‌الدين ايوبى براى المستضيئ بالله عباسى، هر اثر علمى و ادبى كه با فاطميان پيوندى داشت به صورت عامدانه و آگاهانه نابود می‌كردند و تاريخ براى ما گواهى مى‌دهد كه آنان به محض ورود به مصر -به خاطر ترس از اينكه شايد در آن مدحى نسبت به أئمه باشد كه به نظر آنان كفر بود-بيشتر كتابخانه‌هاى مصر با همه کتاب‌ها و ديوانهاى شعرش را سوزاندند. گذشته از آنكه صلاح‌الدين ايوبى بسيارى از شاعران و اديبان را كه در عصر فاطميان آنان را مدح كرده بودند مورد تهمت‌هاى گوناگون قرار داد و به قتل رساند (همان، ص 83). آنگاه نویسنده اشعار شاعرانى را كه واقعه غدير را مدح كرده و به نظم درآورده‌اند به ترتيب زمان وفاتشان ذكر كرده است: شاعرانى مانند ابوعبدالله [[خصیبی، حسین بن حمدان|خصيبى]]، تميم بن المعز لدين الله فاطمى، ابوحامد احمد بن محمد انطاكى، عبدالمحسن صورى<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8527/1/90 همان، ص 90- 207]</ref> | ||
#نویسنده در مورد خطبه عيد غدير نوشته است كه اين خطبه در مصر و يمن و شام خوانده مى‌شد. اين خطبه را در هر دولت فاطمى، از جانب خليفه وقت خوانده مى‌شد و شخصى كه از طرف خليفه به همين منظور تعيين شده بود به صورت رسمى و در محضر مردمان حاضر تلاوت مى‌كرد و شامل بيان متن واقعه غدير و چگونگى و عوامل و اسباب و شرائط آن مى‌شد. شايد بزرگ‌ترين اثرى كه از داعى الدعاة مؤيّد در اين زمينه باقى مانده عبارت از كتاب المجالس المؤيّدية است كه در آن همه مجالس فاطميان بيان شده و مجلس ششم آن، عيد غدير (روز 18 ذى‌القعده) ذكر شده است<ref>همان، ص 210</ref> | #نویسنده در مورد خطبه عيد غدير نوشته است كه اين خطبه در مصر و يمن و شام خوانده مى‌شد. اين خطبه را در هر دولت فاطمى، از جانب خليفه وقت خوانده مى‌شد و شخصى كه از طرف خليفه به همين منظور تعيين شده بود به صورت رسمى و در محضر مردمان حاضر تلاوت مى‌كرد و شامل بيان متن واقعه غدير و چگونگى و عوامل و اسباب و شرائط آن مى‌شد. شايد بزرگ‌ترين اثرى كه از داعى الدعاة مؤيّد در اين زمينه باقى مانده عبارت از كتاب المجالس المؤيّدية است كه در آن همه مجالس فاطميان بيان شده و مجلس ششم آن، عيد غدير (روز 18 ذى‌القعده) ذكر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8527/1/210 همان، ص 210]</ref> | ||
#نویسنده يادآور شده است كه بر اساس گزارش مورخان، شاعران و اديبان در دولت فاطميان، ارج و قرب بسيارى داشتند به‌طورى كه مى‌توان گفت در هيچ دولت اسلامى چنين جايگاهى براى اهالى شعر و ادب در طول تاريخ گزارش نشده است. شاعران در اين دوران در آسايش و امنيت و رفاه اجتماعى قابل توجهى بودند و هر كدام حقوقى ماهيانه داشتند. البته در واقع در اين دوره سياستمداران براى اهداف خودشان به شاعران كه زبان‌گويا و نافذى داشتند و | #نویسنده يادآور شده است كه بر اساس گزارش مورخان، شاعران و اديبان در دولت فاطميان، ارج و قرب بسيارى داشتند به‌طورى كه مى‌توان گفت در هيچ دولت اسلامى چنين جايگاهى براى اهالى شعر و ادب در طول تاريخ گزارش نشده است. شاعران در اين دوران در آسايش و امنيت و رفاه اجتماعى قابل توجهى بودند و هر كدام حقوقى ماهيانه داشتند. البته در واقع در اين دوره سياستمداران براى اهداف خودشان به شاعران كه زبان‌گويا و نافذى داشتند و رسه‌گانه‌هاى ارتباط جمعى آن زمان بودند عنايت و توجه ويژه‌اى می‌كردند تا بهتر بتوانند به هدفهاى مورد نظرشان دست يابند<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8527/1/220 همان، ص 220-222]</ref> | ||
#نویسنده در خاتمه نوشته است كه شعرايى كه دولت فاطميان مصر را بعد از مدتى مورد مذمت قرار دادند همان شاعرانى بودند كه آنان را قبلاً ستوده بودند. اشعار شعراء وضعيت مردم و ارزش‌ها و ضدّ ارزش‌هاى زمانه آنان را به‌خوبى نشان مى‌دهد همان‌گونه كه اوضاع دوران خلافت عباسى دوم را نيز مى‌نماياند و در حقيقت دو جنبه و دو وضعيت را از زندگى مردم مصر آشكار مى‌سازد. و خلاصه شعر شاعران در دوره فاطميان در تاريخ عربى، ثبت و ضبط تاريخى وضعيت دولت فاطمى است و بلكه بهترين تصويرى است كه از واقعيات تاريخى زندگى مردم در دوره فاطميان در مصر گرفته شده است<ref>همان، ص 236</ref> | #نویسنده در خاتمه نوشته است كه شعرايى كه دولت فاطميان مصر را بعد از مدتى مورد مذمت قرار دادند همان شاعرانى بودند كه آنان را قبلاً ستوده بودند. اشعار شعراء وضعيت مردم و ارزش‌ها و ضدّ ارزش‌هاى زمانه آنان را به‌خوبى نشان مى‌دهد همان‌گونه كه اوضاع دوران خلافت عباسى دوم را نيز مى‌نماياند و در حقيقت دو جنبه و دو وضعيت را از زندگى مردم مصر آشكار مى‌سازد. و خلاصه شعر شاعران در دوره فاطميان در تاريخ عربى، ثبت و ضبط تاريخى وضعيت دولت فاطمى است و بلكه بهترين تصويرى است كه از واقعيات تاريخى زندگى مردم در دوره فاطميان در مصر گرفته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8527/1/236 همان، ص 236]</ref> | ||
== وضعيت كتاب== | == وضعيت كتاب== | ||
نویسنده، شرح حال برخى از شخصيت‌هاى ذكر شده در مباحث را در پاورقى‌ها به صورت مختصر بيان كرده و فهرست اين افراد را نيز در صفحه‌اى جداگانه تنظيم كرده است.<ref>همان، ص 240-241</ref>همچنين در انتهاى كتاب فهرست اشعار، منابع و فهرست مطالب ارائه شده است. | نویسنده، شرح حال برخى از شخصيت‌هاى ذكر شده در مباحث را در پاورقى‌ها به صورت مختصر بيان كرده و فهرست اين افراد را نيز در صفحه‌اى جداگانه تنظيم كرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8527/1/240 همان، ص 240-241]</ref>همچنين در انتهاى كتاب فهرست اشعار، منابع و فهرست مطالب ارائه شده است. | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references/> | ||
== منابع مقاله== | == منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن كتاب. | مقدمه و متن كتاب. | ||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[اسماعيليان در تاريخ]] | |||
[[اسماعیلیه از گذشته تا حال]] | |||
[[تاريخ الدعوة الإسماعيلية]] | |||
[[تاریخ اسماعیلیه]] | |||
[[تاریخ و اندیشه‌های اسماعیلی در سده‌های میانه]] | |||
[[تاريخ الخلفاء الفاطميين بالغرب القسم الخاص من كتاب عيون الأخبار]] | |||
[[اتعاظ الحنفا بأخبار الأئمة الفاطميين الخلفا]] | |||
[[فاطمیان در مصر]] | |||
[[تاريخ الدولة الفاطمي]] | |||
[[تاریخ الدولة الفاطمیة]] | |||
[[پژوهشی در یکی از امپراتوریهای اسلامی: تاریخ فاطمیان و منابع آن]] | |||
[[تاریخ اسماعیلیان قهستان]] | |||
[[تاریخ و عقاید اسماعیلیه]] | |||
[[تاریخ اسماعیلیان در ایران در سده‌های 5 - 7 هجری]] | |||
[[زمینه‌های پیدایش خلافت فاطمیان]] | |||
[[التشيع المصري الفاطمي: اشعاع حي و حضاري: مئتان و عشر سنوات من الإبداع الانساني]] | |||
[[تاریخ فاطمیان]] | |||
[[فاطمیان و سنتهای تعلیمی و علمی آنان]] | |||
[[بنیادهای کیش اسماعیلیان]] | |||
[[أربعة كتب إسماعيلية]] | |||
[[خوان الإخوان]] | |||
[[فضائح الباطنية]] | |||
[[اسماعیلیون و مغول و خواجه نصیرالدین طوسی]] | |||
[[الحياة الاجتماعية في العصر الفاطمي]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۵۵: | خط ۱۱۰: | ||
[[رده:آداب و رسوم]] | [[رده:آداب و رسوم]] | ||
[[رده:مباحث خاص آداب و رسوم]] | [[رده:مباحث خاص آداب و رسوم]] | ||
[[رده:کلام و عقاید]] | |||
[[رده:امام علی(ع)]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۸ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۴۲
| عید الغدیر فی عهد الفاطمیین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | امینی، محمدهادی (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسة الآفاق |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1376 ش یا 1417 ق یا 1997 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | عید غدیر خم - تاریخ فاطمیان - تاریخ - 297 - 567ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 259/7 /الف8ع9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
برای دیگر کاربردها، عيد غدیر (ابهامزدایی) را ببینید.
برای دیگر کاربردها، فاطمیان (ابهامزدایی) را ببینید.
برای دیگر کاربردها، الغدير (ابهامزدایی) را ببینید.
عيد الغدير في عهد الفاطميّين از آثار فرزند ارشد علامه امينى صاحب الغدير، محمد هادى نجفى امينى (متوفى 1379ش) است كه به زبان عربى مبحث عيد غدير را در دوران حكومت فاطميان مصر، از نظر شاعران و دولت‌مردان و مردم مورد كاوش قرار داده است.
ساختار
كتاب با مقدمه عبدالعزيز الدورى رئيس بخش تاريخ اسلامى دانشگاه بغداد و مقدمه نویسنده آغاز شده است. متن اثر بدون تبويب و فصل‌بندى در ضمن عناوين ذيل مطرح شده است: عيد و فاطميان، عيد غدير، عيد غدير و شاعرهاى حكومت فاطميان و خطبه عيد غدير. خاتمه كتاب نيز مشتمل بر سه عنوان است.
گزارش محتوا
در مورد مباحث كتاب چند نكته گفتنى است:
- عبدالعزيز الدورى در مقدمه‌اش تذكر داده كه فاطميان مصر كه مذهب اسماعيلى داشتند به عيد غدير اهميت بسيارى مى‌دادند و براى آن معنايى تأويلى قرار دادند كه غير از معناى رايج در نظر شیعیان امامى است و آن معنايى است كه به اساس معناى امامت در نزد اسماعيليان متصل مى‌شود[۱]
- نویسنده بر آن است كه تاريخ مردم مصر در دوره حكومت فاطميان به‌راستى از شكوفاترين دوره‌هاى اسلامى شمرده مى‌شود. او به غناى اين دوران از نظر فرهنگى و دينى باور دارد و بلكه دولت فاطميان را از دولت‌هاى اسلامى مى‌داند كه به‌طور كامل موفق شده است. و به عنوان مثال او دانشگاه الازهر مصر را نهالى جاودانه مى‌داند كه فاطميان از بيش از هزار سال پيش آن را كاشتند و اكنون آثار آن دوران درخشنده و حكومت عادل را مشاهده مى‌كنيم. همين نكته وى را به سوى پژوهش در باب فاطميان كشانده است[۲]
- نویسنده در مقدمه‌اش نوشته است كه از جمله کتاب‌هاى مجعول درباره فاطميان عبارت است از كتابى كه سيد مصطفى غالب نوشته و تاريخ دعوت اسماعيلى را از قديم‌ترين زمانها تا زمان حاضر شرح داده است و در آن بسيارى از مطالب باطل و نادرست و افسانه‌هاى خيالى وجود دارد كه هيچ كسى از اسماعيليان و فاطميان آن را نمى‌پذيرند و فاطميان از آن خرافات -همانند برائت گرگ از خون حضرت يوسف صديق- برائت مى‌جويند. هر چند نویسنده آن كتاب در مقدمه‌اش مدعى شده كه وى معتقد به ولايت آنان است و اوامر و نواهى آنها را اطاعت مى‌كند بعد از آنكه پدرش در او روح عقيده اسماعيلى را دميده است! امينى چنين ادامه مى‌دهد كه: از منت‌هاى الهى بر من اين بود كه موفق شدم برخى از جوانب زندگى دولت فاطميان مصر را كه مورد غفلت قرار گرفته و تاكنون پنهان مانده مورد بررسى قرار دهم و روشن سازم. يكى از آن جوانب بحث عيد غدير بود زيرا اين عيد از مهم‌ترين انگيزه‌هاى تغيير و تحول فكرى و علمى در نزد آنان شمرده مى‌شود و تا اين زمان در مورد آن هيچ كاوشى صورت نگرفته بود. پس من ترجيح دادم كه اين بحث را بر ساير مباحث مربوط به دوران فاطميان مقدم كنم[۳]
- نویسنده يادآور شده است كه مورخان حاضر در دوران فاطمى كه خودشان در جشن‌ها حضور مى‌يافتند -با همه اختلافات مذهبى و اعتقادى كه با هم داشتند- در اين مسأله با هم اتفاق نظر دارند كه عيد غدير به صورت جشن رسمى و ملى در دولت فاطميان با شكوه هر چه تمامتر برگزار مى‌گرديد؛ مورخانى مانند: ابن زولاق، مسبِّحى، ابن طُوَير، ابن مأمون و احمد بن على مقريزى مصرى. اهتمام فاطميان به عيد غدير نه عيدهاى ديگر- بسيار شديد و به صورت فوق‌العاده بود به‌ويژه در دوران المعزّ لدين الله معدّ بن العزيز بالله نزار و فائز بن ظافر بأمر الله و ساير خلفاى فاطمى. و به همين جهت يكى از قصرهاى باشكوه حكومتى را براى اين منظور اختصاص داده بودند به نام «تالار طلا» كه به آن كاخ طلا نيز گفته مى‌شد[۴]
- نویسنده يادآور شده است كه يكى از جنايات فرهنگى كه تاريخ براى ايوبيان ثبت كرده عبارت از اين است كه آنان بعد از خطبه صلاح‌الدين ايوبى براى المستضيئ بالله عباسى، هر اثر علمى و ادبى كه با فاطميان پيوندى داشت به صورت عامدانه و آگاهانه نابود می‌كردند و تاريخ براى ما گواهى مى‌دهد كه آنان به محض ورود به مصر -به خاطر ترس از اينكه شايد در آن مدحى نسبت به أئمه باشد كه به نظر آنان كفر بود-بيشتر كتابخانه‌هاى مصر با همه کتاب‌ها و ديوانهاى شعرش را سوزاندند. گذشته از آنكه صلاح‌الدين ايوبى بسيارى از شاعران و اديبان را كه در عصر فاطميان آنان را مدح كرده بودند مورد تهمت‌هاى گوناگون قرار داد و به قتل رساند (همان، ص 83). آنگاه نویسنده اشعار شاعرانى را كه واقعه غدير را مدح كرده و به نظم درآورده‌اند به ترتيب زمان وفاتشان ذكر كرده است: شاعرانى مانند ابوعبدالله خصيبى، تميم بن المعز لدين الله فاطمى، ابوحامد احمد بن محمد انطاكى، عبدالمحسن صورى[۵]
- نویسنده در مورد خطبه عيد غدير نوشته است كه اين خطبه در مصر و يمن و شام خوانده مى‌شد. اين خطبه را در هر دولت فاطمى، از جانب خليفه وقت خوانده مى‌شد و شخصى كه از طرف خليفه به همين منظور تعيين شده بود به صورت رسمى و در محضر مردمان حاضر تلاوت مى‌كرد و شامل بيان متن واقعه غدير و چگونگى و عوامل و اسباب و شرائط آن مى‌شد. شايد بزرگ‌ترين اثرى كه از داعى الدعاة مؤيّد در اين زمينه باقى مانده عبارت از كتاب المجالس المؤيّدية است كه در آن همه مجالس فاطميان بيان شده و مجلس ششم آن، عيد غدير (روز 18 ذى‌القعده) ذكر شده است[۶]
- نویسنده يادآور شده است كه بر اساس گزارش مورخان، شاعران و اديبان در دولت فاطميان، ارج و قرب بسيارى داشتند به‌طورى كه مى‌توان گفت در هيچ دولت اسلامى چنين جايگاهى براى اهالى شعر و ادب در طول تاريخ گزارش نشده است. شاعران در اين دوران در آسايش و امنيت و رفاه اجتماعى قابل توجهى بودند و هر كدام حقوقى ماهيانه داشتند. البته در واقع در اين دوره سياستمداران براى اهداف خودشان به شاعران كه زبان‌گويا و نافذى داشتند و رسه‌گانه‌هاى ارتباط جمعى آن زمان بودند عنايت و توجه ويژه‌اى می‌كردند تا بهتر بتوانند به هدفهاى مورد نظرشان دست يابند[۷]
- نویسنده در خاتمه نوشته است كه شعرايى كه دولت فاطميان مصر را بعد از مدتى مورد مذمت قرار دادند همان شاعرانى بودند كه آنان را قبلاً ستوده بودند. اشعار شعراء وضعيت مردم و ارزش‌ها و ضدّ ارزش‌هاى زمانه آنان را به‌خوبى نشان مى‌دهد همان‌گونه كه اوضاع دوران خلافت عباسى دوم را نيز مى‌نماياند و در حقيقت دو جنبه و دو وضعيت را از زندگى مردم مصر آشكار مى‌سازد. و خلاصه شعر شاعران در دوره فاطميان در تاريخ عربى، ثبت و ضبط تاريخى وضعيت دولت فاطمى است و بلكه بهترين تصويرى است كه از واقعيات تاريخى زندگى مردم در دوره فاطميان در مصر گرفته شده است[۸]
وضعيت كتاب
نویسنده، شرح حال برخى از شخصيت‌هاى ذكر شده در مباحث را در پاورقى‌ها به صورت مختصر بيان كرده و فهرست اين افراد را نيز در صفحه‌اى جداگانه تنظيم كرده است.[۹]همچنين در انتهاى كتاب فهرست اشعار، منابع و فهرست مطالب ارائه شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
تاریخ و اندیشه‌های اسماعیلی در سده‌های میانه
تاريخ الخلفاء الفاطميين بالغرب القسم الخاص من كتاب عيون الأخبار
اتعاظ الحنفا بأخبار الأئمة الفاطميين الخلفا
پژوهشی در یکی از امپراتوریهای اسلامی: تاریخ فاطمیان و منابع آن
تاریخ اسماعیلیان در ایران در سده‌های 5 - 7 هجری
زمینه‌های پیدایش خلافت فاطمیان
التشيع المصري الفاطمي: اشعاع حي و حضاري: مئتان و عشر سنوات من الإبداع الانساني
فاطمیان و سنتهای تعلیمی و علمی آنان