دیوان مخلص کاشانی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[مخلص کاشاني، محمد]] (شاعر)

[[عاطفي، حسن]] (مصحح و مقدمه نويس)

| ناشر =مرکز پژوهشي ميراث مکتوب

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

 

'''دیوان مخلص کاشانی'''، مجموعه اشعار [[مخلص کاشاني، محمد|میرزا محمد نراقی کاشانی]] متخلص به مخلص است. وی از شاعران ایرانی و طرف‎دار سبک هندی است. وی اهل سیر و سفر بوده و در دیوانش از کرمانشاه، نجف و کربلا یاد می‌کند. دیوان شعر وی توسط میراث مکتوب در سال ۱۳۷۹ و به کوشش و تصحیح و تحشیه [[عاطفي، حسن|حسن عاطفی]] چاپ شده است. مخلص به شعر صائب تبریزی عنایت بسیار دارد و با [[حزین لاهیجی، محمدعلی بن ابی‌طالب|حزین لاهیجی]] همنشین بوده است.

[[مخلص کاشاني، محمد|مخلص کاشانی]]، در شیوه شاعری از سبک معمول روزگار خود، که همان سبک هندی است، پیروی می‌کند و کلامش از هرگونه ابهام به‎دور است. به صنایع لفظی، به‎ویژه ایهام توجه دارد و هنر وی در بازی با الفاظ است؛ هرچند که این بازی گاهی جالب نمی‎باشد. [[مخلص کاشاني، محمد|مخلص]] روانی و روشنی سخن را مدیون تلاش می‌داند، ولی معتقد است که به‎آسانی امکان‎پذیر نیست:

{{ب|''تلاش معنی روشن نمودن، آسان نیست''|2=''گهر به پای خود از بحر برنمی‎آید''}}

وی در فراهم آوردن دیوان خود می‎گوید:

{{ب|''لباس جلوه پوشیدم پری‎زادان معنی را''|2='' ز صحبت، بزم را رشک گلستان ارم کردم''}}{{پایان شعر}}

مخلص درباره توجه به مضامین دیگر شاعران می‎گوید که از زمانی که به رموز سخن آشنا شدم و به معانی غریب دست یافتم، دیگر گرد سخن دیگران نگشتم:

وی در مورد کسانی که از مضمون دیگران بهره می‎جویند، چنین گفته است:

شاعر از انتقاد و خرده‎گیری بیجای مدعیان، سخت آزرده‎خاطر است و کار آنان را چون نیش کژدم می‌داند:

{{ب|''گر ز حرف مدعی چون مار می‎پیچم، بجاست''|2=''دخل کج‎ در شعر، کار نیش کژدم می‌کند''}}{{پایان شعر}}

وی از سخن برای دریافت صله و جایزه بهره می‎برد و مدح و ستایش را موجب بیچارگی ستایشگر می‌داند:

{{ب|''مگو به مدح کسان بیت، بهر جایزه، مخلص''|2=''که هرکه خانه خود را فروخت، دربه‎در افتد''}}{{پایان شعر}}

و نیز مخلص به علت ناآشنایی مردم به هنر شاعری و عدم شناخت آنان می‎گوید:

{{ب|''مخلص، تلاش معنی روشن، چه لازم است؟''|2=''در کشوری که کس نشناسد گهر ز سنگ''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، صفحه ‎چهل‎وهشت – چهل‎ونه</ref>.'''

[[مخلص کاشاني، محمد|مخلص]] در جای‎جای سروده‌های خویش، استقبال‎های زیبا و سنجیده‌ای از شعرای نامی و صاحب اثر آورده که بسیار به لطافت و ارزش آثار وی افزوده است. برخی از استقبال‎های او از شعرایی مانند حافظ شیرازی، جامی، واعظ، نجیب کاشانی و... از این قرار است:

{{ب|''مژده ای دل که مسیحانفسی می‎آید''|2='' که ز انفاس خوشش بوی کسی می‎آید''}}{{پایان شعر}}

[[مخلص کاشاني، محمد|مخلص]]:

{{ب|''شغل عشقت نه ز هر بلهوسی می‎آید''|2='' کار سیمرغ کجا، از مگسی می‎آید؟''}}

{{ب|''یار پرسید چو از مخلص خود، حافظ گفت''|2=''ناله‌ای می‎شنوم، کز قفسی می‎آید''}}{{پایان شعر}}

{{ب|''دلم پیرانه‎سر با خردسالی است''|2=''که باغ حسن را نازک‎نهالی است''}}{{پایان شعر}}

{{ب|''مرید جامی‌ام مخلص که خوش گفت ''|2=''دلم پیرانه‎سر با خردسالی است''}}{{پایان شعر}}

معدودی غزل در دیوان مخلص وجود دارد که نجیب کاشانی - شاعر معاصر و همشهری [[مخلص کاشاني، محمد|مخلص]] - هم به همان وزن و قافیه سروده است، ولی کیفیت استقبال این دو از یکدیگر مشخص نیست. احتمالا در جلسات ادبی مطرح بوده و ساخته‌اند:

[[مخلص کاشاني، محمد|مخلص]]:

{{ب|''عشقت کشد چو تیغ جفا سربرنده کیست؟''|2='' تن در شمار و سر به‎حساب‎آورنده کیست؟''}}{{پایان شعر}}

{{ب|''اگر به بی‎خبری یار می‌توانی شد''|2=''ز هرچه هست خبردار می‌توانی شد''}}

{{ب|''ز تندخویی خود خار بی‎گلی، ورنه''|2=''ز خلق خوش گل بی‎خار می‌توانی شد''}}{{پایان شعر}}

{{ب|''به حسن خلق اگر یار می‌توانی شد''|2=''در این چمن گل بی‎خار می‌توانی شد''}}

{{ب|''پیچ‎وتاب زلف او را می‌کنم از دل سراغ''|2=''کس بلد نبود چو مجنون، کوچه زنجیر را''}}{{پایان شعر}}

<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‎ونه – پنجاه‎وچهار</ref>.

از جمله ویژگی‎های شعر [[مخلص کاشاني، محمد|مخلص]]، باریک‎اندیشی و مضمون‎آفرینی‎های ظریف وی است؛ از جمله آنها چنین اشعاری است:

{{ب|''گوشه‎گیران جهان پشت به دنیا نکنند''|2=''روی در قبله محال است که آرد محراب''}}

{{ب|''خانه ظالم چو ویران شد، چراغان می‎شود''|2=''شمع می‌سازند موم خانه زنبور را''}}

{{ب|''نسب سودی نبخشد چون نداری جوهری از خود''|2=''که باشد بیشتر با آب نسبت تیغ چوبین را''}}{{پایان شعر}}

<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفتاد</ref>.

بازی با الفاظ در سروده‌های [[مخلص کاشاني، محمد|مخلص]]، از دیگر تفاوت‎های شعری او با برخی شاعران دیگر است:

{{ب|''به دست غیر دادی ساعد چون نقره خامت''|2=''به قربان سرت گردم، مکن این خام‎دستی‎ها''}}{{پایان شعر}}

<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفتادویک - هفتادودو</ref>.

صنایع ادبی، چون انواع جناس، مراعات نظیر، طباق، تضاد، ایهام، تلمیح و... در شعر [[مخلص کاشاني، محمد|مخلص]] بسیار زیبا به نمایش گذاشته شده است؛ از جمله آنها چنین است:

{{ب|''کوس کاووس از نوا افتاد و جام جم شکست''|2=''باز مطرب ارغنون‎ساز است و ساقی شیشه‎باز''}}{{پایان شعر}}

'''در سراغ او نه نور دیده تنها رفته است''|2=''هوشم از سر، صبر از دل، قوت از پا رفته است''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفتادودو – هفتادوشش</ref>.

و در مورد زیارت خانه خدا می‎گوید:

{{ب|''من قابل این شرف نبودم، یا رب''|2=''این مرتبه، از چه اعتبارم دادند''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‎وشش – چهل‎وهفت</ref>.

در پاورقی‎ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.