اخلاق و آداب زندگی در شریعت اسلامی

سراج الشیعة در آداب الشریعت
پدیدآوران	مامقانی، عبدالله (نویسنده) فضلی، علی (محقق)
عنوان‌های دیگر	مرآة الکمال لمن رام درک مصالح الأعمال فی الأدب و السنن سراج الشیعة فی آداب الشریعة مرآه الکمال لمن رام درک مصالح الاعمال فی الادب و السنن. فارسی اخلاق و آداب زندگی در شریعت اسلامی
ناشر	رسالت يعقوبی
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1388 ش
چاپ	1
شابک	‎978-600-5477-03-0
موضوع	احادیث اخلاقی - قرن 14 اخلاق اسلامی شیعه - شعایر و مراسم مذهبی مسلمانان - آداب و رسوم و زندگی اجتماعی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏258‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏4041
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، آداب (ابهام‌زدایی) را ببینید.

برای دیگر کاربردها، زندگی (ابهام زدایی) را ببینید.

سراج الشيعة في آداب الشريعة يااخلاق و آداب زندگى در شريعت اسلامى، اثر آيت‌الله عبدالله مامقانى، با تحقيق و ویرايش على فضلى، پيرامون آداب و احكام دين مبين اسلام از ولادت تا مرگ بوده كه به زبان فارسی و قبل از سال 1351ق، نوشته شده است.

مؤلف، معتقد است كه ادب، از جمله امور مهم زندگى آدمى بوده و به‌وسيله این امر است كه انسان از ساير حيوانات تمیز داده مى‌شود، ولى فقها غالباً همت خود را به‌سوى بيان واجبات و محرمات مصروف داشته و آداب و سنن را استيفاء نفرموده‌اند؛ تا آن‌جا كه پاره‌اى از آن‌ها فراموش شده است و حال آنكه این آداب، در شريعت، مستند مى‌باشند. انگیزه وى از نوشتن این اثر، نشان دادن این آداب و استنادات آن‌ها مى‌باشد.

ساختار

کتاب، با سه مقدمه از آقاى عباس‌زاده، محقق و مؤلف آغاز و مطالب در دوازده فصل و یک خاتمه و هر فصل، در چندين مقام، درباره آداب ولادت، لباس، مسكن، خوردن و آشامیدن، خوابيدن و بيدار شدن، طهارت و نماز، نظافت و زينت، ازدواج، كسب روزى و طلب رزق، معاشرت و مصاحبت، قرائت قرآن، ذكر، دعا و زيارت، حفظ صحت و سلامت، دفع مرض و وصف احتضار، مردن، غسل دادن، كفن كردن، دفن نمودن، تعزيه گذاردن و... به تفصيل ارائه شده است.

از آنجايى كه انسان یک موجود اجتماعى است و بخش عمده‌اى از زندگى وى در میان جمع مى‌گذرد و زندگى مدنى برای خود، آداب و احكام ویژه‌اى دارد كه حق الناس نامیده مى‌شود، مؤلف در این اثر بيشتر به بيان آداب معاشرت پرداخته و از نرم‌خویى و نرم‌گویى شروع كرده و تمامى مباحث اخلاق فردى و اجتماعى و فهرستى از فضايل و رذايل اخلاقى را در بخش مربوطه، مفصل‌تر از ساير بخش‌ها آورده است.

کتاب، با سخنان ژرفناك و زيباى ائمه(ع) شكل گرفته است و فطرت خفته آدمى را با موسيقى جان‌فزاى این سخنان تعالى‌بخش، به نیکویى بيدار مى‌كند.

اين اثر، ترجمه همراه با تلخيص «مرآة الكمال لمن رام درك مصالح الاعمال» مى‌باشد، اما از آنجا كه اصل کتاب به زبان عربى بوده و عامه مردم توان استفاده از آن را نداشته‌اند، مؤلف خود اقدام به ترجمه کتاب به زبان فارسی نموده است.

در تصحيح این اثر، از کتاب «مرآة الكمال» استفاده شده و برخى از نكات بسيار مهمى كه به عللى از از «مرآة الكمال» به این کتاب منتقل نشده و برای محقق ارزش فراوانى دارد، در پاورقى و يا در متن کتاب، بين [] آمده است و گاهى در کتاب عناوینى افزوده شده تا اينكه روشن شود مطالبى كه در پيش روست، حول چه موضوعى است. این مطالب نيز بين [] آمده است.

نوع نگارش کتاب، نمايانگر ادبيات قرن پيشين است، لذا ارزش ادبى نيز دارد و مصحح تلاش نموده تا اسلوب نگارش متن را تغيير نداده و امانت‌دار خوبى برای کتاب باشد و برای فهم آسان‌تر فرمايشات مصنف و برای وضوح معناى كلمات غريب کتاب، بين [] به روشنگرى مطالب پرداخته است.

اين کتاب فرح‌بخش، هم برای عموم مردم بسيار مفيد است و هم برای پژوهشگران فن، نموذج و نمودار ارزشمندى است كه ايشان را به ابواب گوناگون كتب معتبرى همچون «الكافى»، «التهذيب»، «من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه»، «[[عيون أخبار الرضا عليه‌السلام (تصحیح لاجوردی‌) |عيون اخبار الرضا]]»، «معانى الاخبار»، «بحار الانوار»، «عدة الداعى»، «المحاسن»، «علل الشرايع»، «البلد الامین»، «قرب الاسناد»، «روضة الواعظين»، «الخصال»، «وسائل الشيعة»، «مستدرك الوسائل»، «مجمع البيان»، «علل الشرايع»، «مكارم الاخلاق»، «اكمال‌الدين»، «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال» و... آشنا مى‌سازد.

گزارش محتوا

در مقدمه آقاى عباس‌زاده، به این نكته اشاره شده است كه یکى از ویژگى‌هاى مهم اسلام، در كنار جاودانگى و جهانى بودن آن، جامعيت آن است كه برای جسم، روح، عقل و هم‌چنين برای فرد، خانواده، جامعه و همین‌طور برای دنيا و آخرت انسان برنامه‌ى سعادت‌بخش دارد.

در مقدمه محقق و مؤلف، نكاتى پيرامون کتاب بيان شده است.

در فصل اول، آداب ولادت، در سه مقام زير بيان شده است:

الف) آداب ساعت ولادت كه برخى از آن‌ها عبارتند از:

1. نگاه نكردن زنان در اول ولادت به عورت طفل.
2. غسل دادن و شستن طفل بعد از ولادت به‌صورت ترتيبى يا ارتماسى.
3. اذان گفتن در گوش راست و اقامه در گوش چپ پيش از بريدن ناف.
4. خواندن سوره حمد، آية الكرسى، آخر سوره حشر و سوره‌هاى توحيد، ناس و فلق بعد از اذان.
5. پيچيدن طفل در پارچه سفيد و...

ب) آداب روز هفتم ولادت كه عبارتند از:

1. تراشيدن سر طفل قبل از عقيقه.
2. ختنه نمودن.
3. عقيقه كردن.
4. سوراخ نمودن پايين نرمى گوش راست و بالاى نرمى گوش چپ و...

ج) آداب حمل، ولادت و بعد از آن كه شامل بيان نكاتى پيرامون شير دادن، نحوه نگه‌دارى طفل، تأديب اطفال و حقوق والدين و اطفال بر یکديگر و...

در فصل دوم، آداب لباس در چهار مقام زير بيان شده است:

آ

1. داب خود لباس؛ از جمله: حرمت حرير و طلا بر مردان، پاک و مباح بودن لباس، استحباب زينت كردن مسلمان برای برادر مسلمان و...
2. عمامه، كلاه، كفش و خلخال: نویسنده معتقد است كه پوشيدن عمامه، مستحب بوده و علاوه بر آنكه حلم را زياد مى‌كند، تاج ملائكه و عرب بوده و هر وقت عرب عمامه را ترك كنند، عزتشان مى‌رود.
3. نگشتر: در روايتى به نقل از «مستدرك الوسائل»، چنين آمده است كه جبرئيل(ع) به پيامبر(ص) عرض نمود كه: هركس به جهت متابعت سنت تو در دست راست خود انگشتر كند و او را روز قيامت متحير يابم، دست او را گرفته و او را به تو و به امیرالمؤمنين(ع) مى‌رسانم.
4. لباس نماز: در این بخش، احكام لباس نمازگزار، از جمله مكروه بودن لباس سياه، امامت بدون رداء، همراه داشتن آهن شكار و... بيان شده است.

در فصل سوم، در سه مقام زير، به آداب مسكن اشاره شده است:

1. آداب مسكن و همسايه‌دارى: نویسنده معتقد است كه خوش‌رفتارى با همسايه، رزق را زياد، عمر را دراز و خانه را معمور مى‌نمايد. در روايات نيز چنين آمده است كه: «خوش‌رفتارى با همسايه، عبارت نيست از اينكه به او ظلم نكنى، بلكه خوش‌رفتارى با او، آن است كه بر اذيت او صبر نمايى».
2. اشاره به مكان‌هایى كه نماز خواندن در آن‌ها مكروه است كه عبارتند از: حمام، مستراح، طویله شتر، جاهایى كه در آن‌ها سوراخ مورچه است، زمین بابل كه زمین ملعونى است و...
3. فضيلت مسجد و آداب آن: در این بخش، مستحبات و مكروهات مسجد، استحباب نماز در مسجد و فضيلت مساجد بيان شده است.

فصل چهارم، آداب خوردن، آشامیدن و متعلقات آن‌ها را در هفت مقام زير، در خود جاى داده است:

1. خوردن: در این بخش، احكام مربوط به خوردن، از جمله مستحب بودن خوردن شام، شستن دستان قبل و بعد از طعام، بردن نام خدا پيش از غذا و... بيان شده است.
2. آشامیدن كه از جمله آداب آن عبارت است از: استحباب خوردن آب بارانى كه به زمین نرسيده، با دست راست آب خوردن، ذكر سيد‌ ‎الشهدا(ع) و لعن قاتلان آن حضرت و...
3. حبوبات: در این بخش، احكامى پيرامون گندم، جو، برنج، نخود و ساير حبوبات بيان شده است.
4. گوشت، روغن و شير: نویسنده با استناد به روايات، معتقد است كه هركس خوردن گوشت را چند روز ترك كند، عقلش فاسد شده و هركس چهل روز گوشت نخورد، بدخلق شود.
5. سبزى‌ها و میوه‌ها: مستحب است حاضر كردن سبزى در سفره و خوردن از آن. در این قسمت، نویسنده با استناد به روايات، به مستحب بودن خوردن برخى از سبزى‌ها و میوه‌ها اشاره كرده است؛ از جمله: كاسنى، بادرنجبویه، تره، كرفس، كاهو، پياز، ترب، شلغم، هویج، كدو، خيار، خربزه، خرما، انگور، انار، انجير، زيتون و...
6. خوراك‌هاى متفرقه مانند تخم مرغ، سركه، شكر، كاچى، حلوا، فالوده، سياه‌دانه و...
7. ولیمه، مهمانى و مهمان: نویسنده ولیمه دادن در چند مورد را بسيار نیکو دانسته است؛ از جمله: عروسى، عقيقه، ختنه، برگشتن از حج يا زيارت، خريد خانه، فارغ شدن از بنايى خانه، انتقال به خانه تازه و...

در فصول بعدى، به ترتيب، آداب زير بيان شده است: خوابيدن و بيدار شدن، طهارت و نماز، تنظيفات و تزيينات، نكاح، كسب و طلب رزق، معاشرت، خواندن قرآن و دعا، اسباب حفظ صحت، آداب مرض و متعلقات آن، احتضار، مردن، غسل دادن، كفن كردن، دفن نمودن و تعزيه گذاردن.

در خاتمه، در شش مقام، آداب متفرقه زير بيان شده است:

1. موجبات فقر و وسعت رزق.
2. موجبات همّ و غم و رفع آن‌ها.
3. حقوق‌هایى كه بر گردن هر فرد است.
4. وصف اسلام، ايمان، دين، تشيع، تدين، تقوى و عقل الهى.
5. آداب متفرقه؛ از جمله: آداب مربوط به ديدن باد شديد، رعد و برق، باران و...
6. چند روايت متفرقه.

وضعيت کتاب

تحقيق و تصحيح این اثر را آقاى على فضلى انجام داده است.

اين کتاب به همت آقاى میرزا احمد يعقوبى و عباس عباس‌زاده به چاپ رسيده است.

فهرست مطالب، در ابتداى کتاب آمده و پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع و توضيح برخى كلمات متن اختصاص يافته است.

منابعى كه در پاورقى‌ها آمده، برگرفته از تحقيقات شيخ محى‌الدين مامقانى در «مرآة الكمال» بوده و تلاش مضاعفى در استخراج روايات كشيده نشده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.