فرهنگ علی صفی

فرهنگ علی صفی
پدیدآوران	فخرالدین صفی، علی بن الحسین (نویسنده) قاسمی، مسعود (محقق)
ناشر	بنیاد موقوفات دکتر افشار با همکاری نشر سخن
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
چاپ	اول
شابک	‎2ـ61ـ6441ـ622ـ978
کد کنگره	‏

فرهنگ علی صفی (فارسی ـ عربی) تألیف فخرالدین علی بن حسین واعظ کاشفی، تصحیح و تحقیق مسعود قاسمی؛ این فرهنگ شامل مقدمه، اسماء و حروف عربی و مصادر ثلاثی مجرد و ثلاثی مزید با برابرهای فارسی آنهاست.

ساختار

این رساله مشتمل است بر دو مقاله؛ یکی در اسماء و دیگری در مصادر. هر مقاله‌ای منطوی بر 23 باب و هر بابی محتوی بر سه فصل است.

گزارش کتاب

این فرهنگ شامل مقدمه، اسماء و حروف عربی و مصادر ثلاثی مجرد و ثلاثی مزید با برابرهای فارسی آنهاست. به گفتۀ مؤلف «این رساله مشتمل است بر دو مقاله؛ یکی در اسماء و دیگری در مصادر. هر مقاله‌ای منطوی بر 23 باب و هر بابی محتوی بر سه فصل». مؤلف بعد از خطبۀ ابتدائیۀ چهارسطری خود و با قید «اما بعد» به شنگرف، توضیحی دربارۀ سبب تألیف این فرهنگ داده و گفته است اگر کسی مشکلی در دانستن معنای لغات عربی داشته باشد، به فرهنگ‌های عربی به عربی مانند قاموس، صحاح، تکمله یا به فرهنگ‌های عربی به فارسی مانند السامی، کنز الاسامی و مهذب الاسماء مراجعه کند؛ اما اگر کسی بخواهد بداند یک کلمۀ فارسی مثل «کلید» را به عربی چه می‌گویند و نمی‌تواند آن را در فرهنگ‌های عربی به عربی و عربی به فارسی پیدا کند و فرهنگی هم که قاعده و ضابطه‌ای داشته باشد تا با آن بتوان فهمید که معادل یک کلمۀ فارسی به عربی چیست، تألیف و تنظیم نشده است؛ بنابراین او برای حل این مشکل کلمات مشهور و رایج فارسی‌زبانان را با معادل عربی آنها در فرهنگی جمع‌آوری و تنظیم کرده تا خواننده با مراجعه به آن به‌آسانی بداند که معادل کلمۀ فارسی موردنظرش در زبان عربی چه می‌شود. نویسنده بعد از این توضیحات، ذیل عنوان «مقدمه» که به شنگرف است، دربارۀ تألیف و تنظیم این فرهنگ که آن را «رساله» و بخش اسماء و افعال را «مقاله» نامیده، به مواردی اشاره و «مقدمه» را به «سه قسم» تقسیم کرده و در این سه قسم، ذیل عنوان «قاعده» مطالبی را به این شرح بیان کرده است:

قسم اول شامل سه قاعده دربارۀ حروف تهجی عربی و فارسی و نحوۀ مراجعه به فرهنگ حاضر و یافتن لغات فارسی آن است.

قسم دوم شامل دو قاعده دربارۀ انواع کلمات در عربی مانند اسماء مضمره، مبهمه، ظروف زمان و مکان، افعال متفرقه، متصرفه، غیرمتصرفه، حروف جاره، ناصبه، عاطفه و اینکه در کتب لغت به این موارد کمتر پرداخته شده ولی بعضی علما آنها را به عنوان «ادوات» در کتاب‌هایی مرتب کرده‌اند و اینکه در این فرهنگ بعضی ادوات عربی را با توضیحی مختصر آورده و در مواردی هم به جای لغت فارسی، لغت عربی را که «حکم لفظ پارسی گرفته» انتخاب کرده است.

قسم سوم شامل یک قاعده دربارۀ اینکه مصادر بخش دوم از کتب مشهور انتخاب شده و معانی فارسی آن مصادر نیز از جملۀ کلماتی است که بر زبان فارسی‌خوانان جاری و در میان عجمی‌زبانان متداول است.

شیوۀ نویسنده در تبویب، تفصیل و ترتیب این فرهنگ بی‌سابقه است و در هیچ‌یک از فرهنگ‌های دوزبانۀ فارسی و عربری پیش از آن دیده نمی‌شود. ترتیب این فرهنگ چنین است که بعد از مدخل عربی، معادل فارسی طبق حروف اول و به صورت الفبایی ذیل عنوان «باب» و سپس با توجه به مفتوح، مضموم و مکسور بودن حرف اول معادل فارسی، به صورت الفبایی ذیل عنوان «فصل» آمده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات