اطلس توصیفی اهل سنت ایران: جغرافیا و جریان‌شناسی مذهبی اهل سنت ایران

اطلس توصیفی اهل سنت ایران: جغرافیا و جریان‌شناسی مذهبی اهل سنت ایران
پدیدآوران	مسائلی، مهدی (نویسنده)
ناشر	امیرکبیر
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲
شابک	‎1ـ2192ـ00ـ964ـ978
کد کنگره	‏

اطلس توصیفی اهل سنت ایران: جغرافیا و جریان‌شناسی مذهبی اهل سنت ایران تألیف مهدی مسائلی، در این کتاب تلاش شده با مشخص‌کردن جغرافیای اهل‌سنت ایران، توصیفی مفید درباره‌ مذاهب فقهی و نگرش‌های طریقتی و اعتقادی مذهبی اهل‌سنت ایران ارائه شود و در ضمن جریان‌ها و گروه‌های مذهبی آنها را نیز بررسی گردد.

ساختار

کتاب از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول آشنایی با اهل سنت با تعریف اهل سنت آغاز می‌شود. در بخش دوم درباره اهل سنت در ایران و مناطق سنی‌نشین ایران است.

گزارش کتاب

کشور ایران تنوع قومی و دینی فراوانی دارد؛ با این وجود طبق آمارهای رسمی بیش از 99 درصد جمعیت ایران مسلمان هستند. میان جمعیت مسلمان ایران، شیعیان دوازده‌امامی اکثریت را شکل می‌دهد و اهل سنت در اقلیت هستند. دربارۀ نسبت جمعیت شیعیان و اهل سنت ایران، آمار رسمی وجود ندارد؛ ولی با حساب تخمینی می‌توان گفت حدود هشت تا ده درصد از جمعیت مسلمان ایران اهل سنت و نود درصد شیعه هستند.

در ایران اهل سنت بیشتر در استان‌های مرزی قرار دارند و ساکنان بومی استان‌های مرکزی سنی‌مذهب نیستند. قسمتی از جمعیت اهل سنت کشور را نیز افغان‌های مهاجر به ایران شکل می‌دهند که این عده بیشتر در استان‌های مرکزی و شرقی کشور ساکن شده‌اند.

در بعضی از استان‌ها مذهب رابطه‌ای خاص با قوم دارد و تفاوت اقوام موجب تفاوت مذهب نیز می‌شود. همچنین اهل سنت ایران با وجود اشتراک در مذهب، تفاوت‌های فکری و مرامی فراوانی با هم دارند. بیشتر مردم تفاوت اهل سنت را بیشتر به لحاظ مذاهب فقهی چهارگانه یعنی حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی می‌شناسند؛ ولی افزون بر این، مذاهب اعتقادی و مرام‌های طریقتی فراوانی میان اهل سنت وجود دارد که آنها را از هم متمایز می‌کند. همچنین تفاوت دیدگاه و رویکرد سیاسی و اجتماعی و تبلیغی، بر نوع دین‌داری اهل سنت تأثیر فراوانی می‌گذارد و جریان‌ها و گروه‌های متفاوتی را میان آنها به وجود می‌آورد.

در این کتاب تلاش شده با مشخص‌کردن جغرافیای اهل‌سنت ایران، توصیفی مفید درباره‌ مذاهب فقهی و نگرش‌های طریقتی و اعتقادی مذهبی اهل‌سنت ایران ارائه شود و در ضمن جریان‌ها و گروه‌های مذهبی آنها را نیز بررسی گردد.

برای توصیف و جریان‌شناسی اهل سنت ایران، می‌توان آنها را به دو مجموعه تقسیم کرد:

1. اهل سنت شافعی: اهل سنت ایران در نیمۀ غربی و جنوب ایران پیرو شافعی هستند؛ شامل استان‌های گیلان و اردبیل (منطقۀ تالش)، آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، بوشهر، هرمزگان و فارس.
2. اهل سنت حنفی: اهل سنت ایران از شمال شرقی تا جنوب شرقی کشور پیرو مذهب حنفی هستند؛ شامل استان‌های گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان.

ولی هر کدام از این دو مجموعه با وجود اشتراک اهل سنت در مذهب فقهی، از نظر مذاهب اعتقادی و طریقت‌های تصوفی تفاوت‌هایی میان پیروان هر مذهب وجود دارد؛ مثلاً تصوف و مرام‌های طریقتی موجود میان اهل سنت شافعی در غرب کشور آنها را با شافعی‌مذهبان جنوب کشور متفاوت می‌کند. همچنین رویکرد دیوبندی حنفی‌های شرق و جنوب شرقی ایران آنها را از حنفی‌مذهبان نقشبندی در شمال شرقی ایران متمایز می‌کند.

برای توصیف و جریان‌شناسی مذهبی اهل سنت ایران می‌توان موقعیت جغرافیایی آنها محور قرار داد و بر این اساس، کشور به پنج منطقۀ شمال، جنوب، غرب، شرق و مرکز تقسیم کرد و دربارۀ مرام‌های فقهی، اعتقادی و طریقتی هر منطقه سخن گفت؛ همچنین می‌توان اشتراک آنها در مذهب فقهی را محور قرار داد و سپس به توصیف جغرافیای آن مذهب پرداخت؛ اما در این نوشتار ترکیبی از جغرافیا و اشتراکات فقهی و اعتقادی و طریقتی محور توصیف اهل سنت ایران قرار داده شده است و اهل سنت به پنج مجموعه به این ترتیب تقسیم شده است:

الف) اهل سنت شمال غرب و غرب ایران شامل استان‌های گیلان، آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه؛

ب) اهل سنت جنوب کشور شامل استان‌های هرمزگان و بوشهر و فارس؛

ج) اهل سنت جنوب شرقی و شرق کشور شامل استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی؛

د) اهل سنت شمال و شمال شرقی کشور شامل استان گلستان و خراسان شمالی؛

هـ) اهل سنت غیربومی و مهاجر در استان‌های مرکزی و پایتخت کشور.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات