مجموعه آثار ابن‌ خفیف شیرازی

مجموعه آثار ابن‌ خفیف شیرازی
پدیدآوران	شیرازی، ابن خفیف (نویسنده) کاظمی‌فر، معین (محقق) کاظمی‌فر، معین (مترجم)
ناشر	نگاه معاصر
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲ش
شابک	‎9ـ204ـ290ـ622ـ978
کد کنگره	‏

مجموعه آثار ابن‌ خفیف شیرازی تألیف ابوعبدالله ابن خفیف شیرازی(269-371ق)، تصحیح، تحقیق و ترجمه معین کاظمی‌فر، پیشگفتار فلورین زوبیروی؛ این کتاب مجموعۀ آثاری است که تا کنون از ابن‌ خفیف به دست آمده است؛ این آثار در دو جلد گردآوری شده است. یک جلد شامل نسخۀ تصحیح‌شدۀ رسالۀ مفصل شیخ موسوم به «اوصاف القلوب» و جلد دیگر شامل رسائل کوتاه و متوسط شیخ.

ساختار

این کتاب مجموعۀ آثاری است که تا کنون از ابن‌ خفیف به دست آمده است؛ این آثار در دو جلد گردآوری شده است. یک جلد شامل نسخۀ تصحیح‌شدۀ رسالۀ مفصل شیخ موسوم به «اوصاف القلوب» و جلد دیگر شامل رسائل کوتاه و متوسط شیخ شامل «معتقد ابن‌الخفیف»، «فضل التصوف علی المذاهب»، «الاقتصاد»، «وصیة ابن‌ الخفیف» و ترجمۀ «شرف الفقراء» است. همچنین در جلد دوم ترجمۀ رسائل متوسط کوتاه آورده شده است.

گزارش کتاب

شیخ کبیر ابوعبدالله ابن خفیف شیرازی (269 ـ 371 ق) عارفی است که نام او بسیار شنیده شده، اما آثارش کمتر خوانده شده است. او از شاخص‌ترین چهره‌های عرفان اسلامی نامیده می‌شود؛ با این وجود در سرزمین خود کمابیش ناشناخته مانده و هموطنان او چندان به تصحیح و انتشار آثار او همت نکرده‌اند.

این کتاب مجموعۀ آثاری است که تا کنون از ابن‌ خفیف به دست آمده است؛ این آثار در دو جلد گردآوری شده است. یک جلد شامل نسخۀ تصحیح‌شدۀ رسالۀ مفصل شیخ موسوم به «اوصاف القلوب» و جلد دیگر شامل رسائل کوتاه و متوسط شیخ شامل «معتقد ابن‌ الخفیف»، «فضل التصوف علی المذاهب»، «الاقتصاد»، «وصیة ابن‌الخفیف» و ترجمۀ «شرف الفقراء» است. همچنین در جلد دوم ترجمۀ رسائل متوسط کوتاه آورده شده است. گفتنی است از دو رسالۀ «معتقد ابن‌الخفیف» و «وصیة ابن‌الخفیف» ترجمه‌های کهنی بود که آنه‌ماری شیمل آنها را تصحیح کرده بود و در این مجموعه آورده شده است؛ اما از دو رسالۀ متوسط و کلیدی شیخ یعنی «فضل التصوف علی المذاهب» و «الاقتصاد» ترجمه‌ای موجود نبود و بنابراین ترجمۀ این دو نیز در این کتاب توسط مصحح انجام گرفته است.

بی‌تردید رسالۀ «اوصاف القلوب» که برای نخستین بار در این کتاب تصحیح شده است، تحولی مهم در شناخت شیخ کبیر و روشن‌شدن تحولات عرفان به‌ویژه در حوزۀ شیراز در قرن سوم و چهار هجری است؛ همچنان‌که تاریخ تصوف نشان می‌دهد، شخصیت او تأثیری قاطع بر تصوف جنوب ایران به‌ویژه محیط فرهنگی شیراز برجای نهاد؛ بنابراین عجیب نیست که انعکاس مشرب فکری و سلوک شخصی وی را در آثار شخصیت‌های ممتازی که بعداً در شیراز ظهور کردند مانند روزبهان، سعدی و حافظ بتوان دید.

ابن‌ خفیف در «اوصاف القلوب» بعد از مقدمه، به بحث دربارۀ مفهوم «قلب» و کلماتی نزدیک به آن همچون صدر و فؤاد می‌پردازد و اشاره می‌کند که این کتاب را با بحث دربارۀ قلب آغاز کرده است؛ زیرا اصل وجود آدمی، قلب است و بدون قلب هیچ‌یک از اعمال آدمی پذیرفته نیست. فصل دوم کتاب دربارۀ سماع قرآن است؛ پس از مباحث معناشناسانه، نویسنده این سؤال را طرح می‌کند که ایا مجاز است به قرآنی که با صدای خوش خوانده می‌شود، گوش داد یا نه؟ نویسنده در این‌باره نظرات موافقان و مخالفان بسیاری را می‌آورد. در فصل سوم رساله در باب مفهوم وجود بحث می‌کند. همچنین به مناسبت گریه‌ای که در مواجید برای اهل عرفان رخ می‌دهد، بابی را به احوال و اوصاف گریه‌کنندگان اختصاص داده است. در فصل پایانی رساله نیز به‌تفصیل دربارۀ سماع شعر بحث می‌کند.

رسالۀ «وصیت» رسالۀ کوچکی شامل نصایح ابن‌خفیف به مریدان و سالکان در 25 وصیت در مراعات تقوا و پرهیز از شهوات و وسوسه‌های نفسانی، اجتناب از کبر و غرور و حسد، تحصیل فضایل و کمالات اخلاقی و ممارست در ریاضت و مجاهدت.

رسالۀ «معتقد» نیز رساله‌ای است کوتاه که اساس مطالب آن تصحیح و تصفیۀ اعمال و اخلاص در عبادات است. مضامین رساله شامل نکاتی است در تعریف توحید و تنزیه ذات باری‌تعالی و اشاراتی به اینکه علم غیر از رؤیت است؛ یعنی خداوند آنچه را موجود است می‌بیند و آنچه را معدوم است، می‌داند؛ صفات خداوند قائم بر ذات اوست و رؤیت خداوند در قیامت ممکن است. در مسئلۀ جبر و اختیار، طاعت و معصیت، خلق افعال و کسب افعال، نبوت و خاتمیت، معراج رسول اکرم و چگونگی آن و نیز در مسائل مربوط به ایمان و اسلام، توحید و معرفت و دیگر مسائل کلامی و اعتقادی از دیدگاه اشاعره گفتگو می‌کند.

تصحیح «اوصاف القلوب» بر اساس تک‌نسخۀ موجود در کتابخانۀ آستان قدس به شمارۀ 3444 انجام شده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات