تاریخ سیاسی اجتماعی علل سقوط و عوامل پایداری دولت حفصیان

تاریخ سیاسی اجتماعی علل سقوط و عوامل پایداری دولت حفصیان
پدیدآوران	شهیدی‌پاک، محمدرضا (نویسنده)
ناشر	سرای کتاب
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
چاپ	اول
شابک	‎9786227024913
زبان	فارسی
کد کنگره	‏

تاریخ سیاسی اجتماعی علل سقوط و عوامل پایداری دولت حفصیان تألیف محمدرضا شهیدی‌پاک؛ این اثر اطلاعات فنی و تاریخی مهمی از دولت حفصیان، اقدامات در حوزه های مختلف و روابط آنها با دیگر دولت ها اروپایی و اسلامی به همراه تحلیل های علمی و مستند به دست می دهد و مطالب و موضوعات و بندها موجز و ارجاعات، منابع و مآخذ به صورت درون متنی آورده شده اند ولی منابع و مأخذ به طور کامل معرفی نشده اند.

ساختار

مطالب کتاب حاضر در سه بخش و بيست و سه باب و 60 فصل و 21 عنوان فرعي (قسم)دسته بندي شده است. عناوين هر يك از باب ها، فصول و فروع موضوعات با عنوان كتاب ارتباط منطقي دارند.

گزارش محتوا

مؤلف در مقدمه به تاریخ و جغرافیای دولت حفصیان را در دو باب شرح داده است در سه بخش به شرح مطالب و موضوعات پرداخته است:

بخش اول: نگاهی اجمالی به روابط خارجی دولت حفصی: محدوده گسترده روابط دیپلوماتیک حفصیان در پنج باب و هشت فصل و دوقسم مطالب را شرح داده است.

بخش دوم: روابط دولت حفصی با دولت های اسلامی را هفت باب و 23 فصل و یک قسم تحلیل کرده است.

بخش سوم: در این بخش عناوین موضوعات در هشت باب و 28 فصل و 19 قسم دسته بندی شده است.

در صفحات پاياني فهرست منابع و مآخذ اثر به صورت الفبايي معرفي شده است.

در پايان كتاب چكيده خلاصه مطالب كتاب به زبان و انگليسي ارائه شده چون اين كتاب يك اثر علمي و پژوهشي هست مؤلف در پايان هرباب صفحات سفيد براي يادداشت موارد احتمالي برای پژوهشگران در نظر گرفته شده است.

دولت حفصی به دنبال حوادث بزرگ در شرق و غرب جهان اسلام مانند سقوط اندلس و پیدایش و کشف آمریکا و تأسیس دولت ممالیک در مصر و شام و دولت ایلخان مغول در ایران و گرم شدن بازار روابط بین الملل و حقوق آن پدید آمد. منطقه نفوذ آن که خاکریز جهان اسلام در برابر غرب مسیحی بود، از حیث سیاسی جغرافیایی فوق العاده متزلزل بود. این وضعیت تونس را در معرض هجوم دائم قدرت های خارجی قرار داده بود. دولتمردان حفصی از لحاظ کمی و کیفی نسبت به رجال سیاسی معاصر خود با ایجاد روابط بین الملل مناسب، در جایگاه برتر سیاسی قرار داشتند و چهره های بزرگ سیاسی تاریخ، چون ابن خلدون بزرگ روابط بین الملل، در بین آن ها پدید آمد. دخالت های همسایگان آن ها، دولت ایوبی، ممالیک، بنی مرین و بنی زیان در امور داخلی حفصیان، که هرکدام به گونه ای به دنبال منافع خود بودند، بویژه مرینی ها، بارها تکرار شد.

اندلس که در آغاز حرکت استرداد قرار گرفته بود در آتش تفرقه ای مسلمانان می سوخت. حفصیان با تکیه بر اندلسی های مهاجر، دولت خود را روی کار آوردند و این همواره مایه ناخوشنودی مغربی ها بود. فرار و مهاجرت مسلمانان اندلسی به مغرب، بویژه تونس همچنان رو به افزایش بود. شکل گیری قطب های بزرگ قدرت در اروپا و پیدایش امپراتوری عثمانی، دولت حفصی را به رغم نیم قرن مقاومت مردمی از صحنه سیاست خارج کرد. دولت چهارصد ساله حفصی یک پدیده بزرگ سیاسی قرون میانه بود که در بستری از مناسبات سیاسی شکل گرفت و حوادث فرهنگی آن نیز در همین چهار چوب قابل بررسی است.

سهم بالای حفصیان در فرهنگ و تمدن اسلامی در تحولات کمی و کیفی آموزشی، فرهنگی، علمی که در افریقیه دوره حفصی روی داد قابل مشاهد است. در عهد حفصیان پیشرفت های قابل توجهی در عرصه علوم و معارف اسلامی و طب و علوم عقلی حاصل شد.رشد تصوف و سیطره آن بر همه عرصه های زندگی و استمرار تشکیلات اداری و توسعه سازمان دولت موحدین و برقراری نظم و امنیت و آرامش در طی مدت مدیدی از دست آوردهای دولت حفصی در افریقیه است ابن خلدون، قَلَصَادی، ابن سعبین، ابن اندراس، ابن عَرَفه، بُرزُلی، تیفاشی از بزرگان علم و فرهنگ دوره حفصی هستند که هریک سهم به سزایی در فرهنگ و تمدن اسلامی دارند.

فروپاشی امپراطوری موحدین که صدسال مغرب و اندلس و افریقیه را قلمرو حکومت اسلامی ساخت، بزرگترین خسارت برای مدیترانه و جهان اسلام و صلح و امنیت اروپا بود و چندین دولت در این منطقه پدید آمد و مدیترانه محل ارتباطات بین المللی شد و مطالبی در روابط و حقوق بین الملل و حقوق دریاها نوشته شد. دولت حفصیان در سلسله ای گسترده از روابط با شرق و اروپا و دولت های مسیحی شمال اندلس آخرین مرحله از فرهنگ و تمدن اسلامی را رقم زد. روابط آنها با اسپانیا و پرتغال و جمهوری های ایتالیا و فرانسه متفاوت از روابط با دولت های اسلامی غرناطه و بنی مرین و بنی زیان و ممالیک بود. طیف گسترده ای از روایط بازرگانی، فرهنگی و خانوادگی و سیاسی و مذاکرات جنگ و صلح به ویژه مذاکرات جنگ صلیبی هشتم بین تونس و پاریس برقرار بود که منجر به پیمان صلحی با فرانسه شد که به منزله پایان جنگ های هشتگانه کلاسیک صلیبی بود.

پژوهش حاضر بخشی از نوشته مؤلف در سال 1381 است که با عنوان فرهنگ و تمدن اسلامی در عهد دولت حفصیان منتشر شده است. این روابط پارادایمی از روابط بین الملل به وجود آورد که اجازه داد دولت حفصیان چهارصد سال بر مدیترانه غربی حکومت کند و تنها ورود پرتغالی و اسپانیا و روابط نظامی آن ها به شکل امپراطوری های استعمارگر به مدیترانه و مقابله با عثمانی با آن موازنه قدرت در مدیترانه را تغییر داد و موجب سقوط دولت حفصیان به وسیله اقدامات دریایی پرتغال و اشغال تونس توسط اسپانیا شد.

منابع مقاله

هانیه میرحسینی، مروری بر متون اسلامی