اشراق هياکل النور: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ویژگىهاى' به 'ویژگی‌هاى') |
جز (جایگزینی متن - '↵↵| ' به ' | ') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
| کد کنگره =BBR 975 /الف5 1382 | | کد کنگره =BBR 975 /الف5 1382 | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
1. | 1.دوانی، محمد بن اسعد، شواکل الحور - نقد و تفسير | ||
2.سهروردی، یحیی بن حبش، 549ق - 587ق. هياکل النور - نقد و تفسير | 2.سهروردی، یحیی بن حبش، 549ق - 587ق. هياکل النور - نقد و تفسير | ||
3.فلسفه اسلامی | 3.فلسفه اسلامی | ||
| ناشر = | | ناشر = | ||
مرکز پژوهشی ميراث مکتوب | مرکز پژوهشی ميراث مکتوب | ||
| مکان نشر =تهران - ایران | | مکان نشر =تهران - ایران | ||
| سال نشر = 1382ش | | سال نشر = 1382ش | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01884AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01884AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| شابک =964-6781-82-9 | | شابک =964-6781-82-9 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =01884 | ||
| کتابخوان همراه نور =01884 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''إشراق هياكل النور لكشف ظلمات شواكل الغرور'''، اثر [[دشتکی، منصور بن محمد|غیاث‌الدین منصور دشتکی شیرازی]] (948/949ق)، نقد و شرح «شواكل الحور» [[دوانی، محمد بن اسعد|جلال‌الدین دوانی]] (830-908ق) است که خودش شرحی بر «هیاكل النور» اثر [[سهروردی، یحیی بن حبش|شهاب‌الدین یحیى سهروردى]] (549-587ق) مشهور به شیخ اشراق است. هیاكل النور، رساله فلسفی کوتاهی به زبان عربی است. | |||
'''إشراق هياكل النور لكشف ظلمات شواكل الغرور'''، اثر [[دشتکی، منصور بن محمد|غیاث‌الدین منصور دشتکی شیرازی]] (948/949ق)، نقد و شرح «شواكل الحور» جلال‌الدین دوانی (830-908ق) است که خودش شرحی بر «هیاكل النور» اثر [[سهروردی، یحیی بن حبش|شهاب‌الدین یحیى سهروردى]] (549-587ق) مشهور به شیخ اشراق است. هیاكل النور، رساله فلسفی کوتاهی به زبان عربی است. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۵: | ||
# إشراق هياكل النور دشتکی مشتمل بر متن هياكل النور و تعلیقات و حواشی. | # إشراق هياكل النور دشتکی مشتمل بر متن هياكل النور و تعلیقات و حواشی. | ||
دشتکی را باید تداوم‌بخش مدرسه فلسفى شیراز که پدرش صدرالدین بنیان‌گذار آن بود، دانست. شیوه فلسفى دشتکى بیشتر اشراقى بود و عمده تلاشش دفاع متعصبانه، افراطى و متصلّبانه از اندیشههاى پدرش صدرالدین که در تعارض و تقابل با متکلم چیره‌دست معاصر آنها جلال‌الدین دوانى بود.<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص53</ref> | دشتکی را باید تداوم‌بخش مدرسه فلسفى شیراز که پدرش صدرالدین بنیان‌گذار آن بود، دانست. شیوه فلسفى دشتکى بیشتر اشراقى بود و عمده تلاشش دفاع متعصبانه، افراطى و متصلّبانه از اندیشههاى پدرش صدرالدین که در تعارض و تقابل با متکلم چیره‌دست معاصر آنها جلال‌الدین دوانى بود.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11741/1/53 ر.ک: مقدمه مصحح، ص53]</ref> | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
درباره نام کتاب، دوانى واژه «هیکل» را به معناى «صورت» گرفته و با استناد به عقیده حکماى باستان در ظل و نمود انوار مجرده دانستن ستارگان، «هياكل النور» را نام بناهایى ذکر مىکند که صورت فلزى ساخته‌شده برای هریک از «کواکب سبعه» (سیارات هفت‌گانه) را در آنها نهاده و در زمان خاص هریک از این سیارات، آهنگ آن کرده و روشنى برمی‌افروختند و قربانى میکردند. به نظر دوانى، سهروردى این رساله را به این دلیل هياكل النور نامیده که در آن از احوال انوار مجرده سخن گفته و در واقع، الفاظ و عبارتهاى آن به طلسمهاى یادکرده آن حکما مانند | درباره نام کتاب، دوانى واژه «هیکل» را به معناى «صورت» گرفته و با استناد به عقیده حکماى باستان در ظل و نمود انوار مجرده دانستن ستارگان، «هياكل النور» را نام بناهایى ذکر مىکند که صورت فلزى ساخته‌شده برای هریک از «کواکب سبعه» (سیارات هفت‌گانه) را در آنها نهاده و در زمان خاص هریک از این سیارات، آهنگ آن کرده و روشنى برمی‌افروختند و قربانى میکردند. به نظر دوانى، سهروردى این رساله را به این دلیل هياكل النور نامیده که در آن از احوال انوار مجرده سخن گفته و در واقع، الفاظ و عبارتهاى آن به طلسمهاى یادکرده آن حکما مانند است. مراجعه به فحواى منابع کهن نیز، ادعاى دوانى را به لحاظ تاریخى تأیید مىکند. بااین‌حال، به نظر مىرسد که سخن غیاث‌الدین منصور دشتکى در این باره، با توجه به الگوى اصلى هستىشناسى سهروردى، به واقعیت نزدیکتر باشد؛ چه، او ضمن اشاره به اینکه واژه «هیکل» در اصل به بناهاى بزرگ و به‌ویژه به بتخانهها و خانه ترسایان اطلاق مىشود، از معنى دیگر آن، یعنى «تعویذ و دعا» نیز یاد کرده و علت نامگذارى این رساله توسط سهروردى به هياكل النور و بخشبندى هفت‌گانه آن را در این معناى اخیر بازجسته است.<ref>ر.ک: کریمی زنجانی اصل، محمد، ص38؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11741/1/46 مقدمه مصحح، ص47-46]</ref> | ||
برخى از شارحان آثار سهروردى، کاربرد گسترده واژه هیکل را در این اثر، دالّ | برخى از شارحان آثار سهروردى، کاربرد گسترده واژه هیکل را در این اثر، دالّ بر این دانسته‌اند که او تحت تأثیر آموزه‌هاى اسماعیلى بوده است؛ زیرا اسماعیلیان نیز از هیاکل هفت‌گانه نام برده‌اند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/41587/49 مرادخانی، زهرا، ص49]</ref> | ||
هياكل النّور متنى فلسفى و مختصر، امّا از دیدگاه اشراقى بس ژرف است و مشتمل بر هفت هیکل | هياكل النّور متنى فلسفى و مختصر، امّا از دیدگاه اشراقى بس ژرف است و مشتمل بر هفت هیکل بدین شرح: هیکل یکم درباره جسم در حدود نود کلمه که در آن ضمن بحث از ویژگی‌هاى جسم، برخلاف رأى متکلّمان و در ادامه سخنش در مقالت سوم از قسم اوّل حكمة الإشراق و رسالههاى دیگرش مانند الواح عمادى و پرتونامه، ترکب جسم از اجزای لا یتجزى را مردود دانسته است. هیکل دوم در اثبات تجرد نفس و آنچه از قواى ظاهر و باطن بدان تعلّق دارد؛ در این هیکل، سهروردى آشکارا استقلال و موجود بودن نفس پیش از بدن را انکار کرده و آن را حادث به حدوث بدن دانسته است. هیکل سوم درباره برخى مبادى مشائیان؛ یعنى سه حالت وجوب و امکان و امتناع است که در آن با بحث از رابطه ضرورى میان علّت و معلول و محتوم عقلى دانستن ظهور معلول در صورت حصول علّت کامله، زمینه را برای ارائه هیکل چهارم درباره توحید به معنى اشراقى و نه عددى آن آماده مىکند. هیکل پنجم در بیان حرکت دورى است در دو فصل: | ||
# حرکت فلک خودجوش و از نفس ازلى اوست؛ | # حرکت فلک خودجوش و از نفس ازلى اوست؛ | ||
# خود فلک و حرکت آن، فیض ازلى الهى است، پس آغاز و انجام ندارد. هیکل ششم نیز در اثبات جاودانگى روان آدمى است که پس از مرگ از بدن جدا شده و به جهان نور میپیوندد و سخن شیخ در آن به رأى فارابى در این زمینه بسیار ماننده است و سرانجام هیکل هفتم به بیان نبوات و معجزات و کرامات و منامات و بیان چگونگى پیوند روان آدمى با جهان نور در حالت خواب یا جنون | # خود فلک و حرکت آن، فیض ازلى الهى است، پس آغاز و انجام ندارد. هیکل ششم نیز در اثبات جاودانگى روان آدمى است که پس از مرگ از بدن جدا شده و به جهان نور میپیوندد و سخن شیخ در آن به رأى فارابى در این زمینه بسیار ماننده است و سرانجام هیکل هفتم به بیان نبوات و معجزات و کرامات و منامات و بیان چگونگى پیوند روان آدمى با جهان نور در حالت خواب یا جنون مىپردازد.<ref>ر.ک: کریمی زنجانی اصل، محمد، ص35-33</ref> | ||
با مقایسه «شواكل الحور» و «إشراق هياكل النّور»، از چشماندازى فلسفى و متناظر به الگوى هستى‌شناختى سهروردى، درمی‌یابیم که بیشتر اعتراضها و | با مقایسه «شواكل الحور» و «إشراق هياكل النّور»، از چشماندازى فلسفى و متناظر به الگوى هستى‌شناختى سهروردى، درمی‌یابیم که بیشتر اعتراضها و خردهگیریهاى دشتکى بر دوانى درست و برحق است؛ بااین‌حال، بدزبانى و بىحرمتیهاى دشتکى، بسا که خواننده را آزرده و حتّى به طرف‌دارى از دوانى برمی‌انگیزد. نکته دیگرى که از مقایسه این شرحهاى هياكل النّور برمی‌آید، رابطه پیوستهاى است که میان جایگاه و پایگاه اجتماعى هریک از این دو عالم نامدار سدههاى نهم و دهم هجرى با چگونگى پردهپوشى و تقیه کردنشان وجود دارد. در واقع، علّت اصلى قشرىتر بودن دوانى از دشتکى بازمیگردد به این که جلال‌الدین به‌عنوان عالمى گنوستیک، روزى‌خوار حاکمان سنّى و ترکمانان متعصّب سده نهم بوده و قشرى نبودن برای او حکم ارتداد یا لااقل قطع روزى روزانه را فرجام میداده؛ درحالى‌که غیاث‌الدین به خاندانى تعلّق داشته که علم و ثروت و روحانیت را در شیراز سدههاى نهم و دهم هجرى در خود گرد آورده و به همین دلیل هم به فروتنى برای حاکمان سنى نیازى نداشتهاند و گنوستیسیسم خود را آشکارتر بیان میکردهاند.<ref>ر.ک: همان، ص54-53</ref> | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
متن عربى هياكل | متن عربى هياكل النور تاکنون چندین بار به چاپ رسیده و متن فارسی آن نیز نخستین بار در مجموعه مصنفات شیخ اشراق منتشر شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/41587/48 مرادخانی، زهرا، ص48]</ref> | ||
برخی ترجمه فارسی هياكل النور را هم از خود سهروردی می‌دانند. گویا تنها شاهد بر درستى انتساب این ترجمه به سهروردى آن است که شهرزورى در سیاهه آثار وى به هياكل النور فارسی تصریح کرده است.<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص49</ref> | برخی ترجمه فارسی هياكل النور را هم از خود سهروردی می‌دانند. گویا تنها شاهد بر درستى انتساب این ترجمه به سهروردى آن است که شهرزورى در سیاهه آثار وى به هياكل النور فارسی تصریح کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11741/1/49 ر.ک: مقدمه مصحح، ص49]</ref> | ||
بیشتر پاورقی‌های کتاب به اختلاف نسخه‌ها اختصاص یافته است. | بیشتر پاورقی‌های کتاب به اختلاف نسخه‌ها اختصاص یافته است. | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۶: | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[هياكل النور (متن عربی، ترجمه کهن فارسی، شرح فارسی از عهد آل مظفر)]] | [[هياكل النور (متن عربی، ترجمه کهن فارسی، شرح فارسی از عهد آل مظفر)]] | ||
[[سهروردی، یحیی بن حبش]] | [[سهروردی، یحیی بن حبش]] | ||
[[ | [[مجموعه مصنفات شیخ اشراق]] | ||
[[فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق شهاب‌الدین سهروردى]] | [[فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق شهاب‌الدین سهروردى]] | ||
[[ثلاث رسائل]] | [[ثلاث رسائل]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۸
| اشراق هياکل النور | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دشتکی، منصور بن محمد (نویسنده) اوجبی، علی (محقق) |
| ناشر | مرکز پژوهشی ميراث مکتوب |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1382ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6781-82-9 |
| موضوع | 1.دوانی، محمد بن اسعد، شواکل الحور - نقد و تفسير
2.سهروردی، یحیی بن حبش، 549ق - 587ق. هياکل النور - نقد و تفسير 3.فلسفه اسلامی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 975 /الف5 1382 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
إشراق هياكل النور لكشف ظلمات شواكل الغرور، اثر غیاث‌الدین منصور دشتکی شیرازی (948/949ق)، نقد و شرح «شواكل الحور» جلال‌الدین دوانی (830-908ق) است که خودش شرحی بر «هیاكل النور» اثر شهاب‌الدین یحیى سهروردى (549-587ق) مشهور به شیخ اشراق است. هیاكل النور، رساله فلسفی کوتاهی به زبان عربی است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر سه بخش است:
- مقدمه مصحح (در 12 بند)؛
- متن عربی هياكل النور، شامل هفت هیکل که برخی چون هیکل چهارم به پنج فصل تقسیم شده است؛
- إشراق هياكل النور دشتکی مشتمل بر متن هياكل النور و تعلیقات و حواشی.
دشتکی را باید تداوم‌بخش مدرسه فلسفى شیراز که پدرش صدرالدین بنیان‌گذار آن بود، دانست. شیوه فلسفى دشتکى بیشتر اشراقى بود و عمده تلاشش دفاع متعصبانه، افراطى و متصلّبانه از اندیشههاى پدرش صدرالدین که در تعارض و تقابل با متکلم چیره‌دست معاصر آنها جلال‌الدین دوانى بود.[۱]
گزارش محتوا
درباره نام کتاب، دوانى واژه «هیکل» را به معناى «صورت» گرفته و با استناد به عقیده حکماى باستان در ظل و نمود انوار مجرده دانستن ستارگان، «هياكل النور» را نام بناهایى ذکر مىکند که صورت فلزى ساخته‌شده برای هریک از «کواکب سبعه» (سیارات هفت‌گانه) را در آنها نهاده و در زمان خاص هریک از این سیارات، آهنگ آن کرده و روشنى برمی‌افروختند و قربانى میکردند. به نظر دوانى، سهروردى این رساله را به این دلیل هياكل النور نامیده که در آن از احوال انوار مجرده سخن گفته و در واقع، الفاظ و عبارتهاى آن به طلسمهاى یادکرده آن حکما مانند است. مراجعه به فحواى منابع کهن نیز، ادعاى دوانى را به لحاظ تاریخى تأیید مىکند. بااین‌حال، به نظر مىرسد که سخن غیاث‌الدین منصور دشتکى در این باره، با توجه به الگوى اصلى هستىشناسى سهروردى، به واقعیت نزدیکتر باشد؛ چه، او ضمن اشاره به اینکه واژه «هیکل» در اصل به بناهاى بزرگ و به‌ویژه به بتخانهها و خانه ترسایان اطلاق مىشود، از معنى دیگر آن، یعنى «تعویذ و دعا» نیز یاد کرده و علت نامگذارى این رساله توسط سهروردى به هياكل النور و بخشبندى هفت‌گانه آن را در این معناى اخیر بازجسته است.[۲]
برخى از شارحان آثار سهروردى، کاربرد گسترده واژه هیکل را در این اثر، دالّ بر این دانسته‌اند که او تحت تأثیر آموزه‌هاى اسماعیلى بوده است؛ زیرا اسماعیلیان نیز از هیاکل هفت‌گانه نام برده‌اند.[۳]
هياكل النّور متنى فلسفى و مختصر، امّا از دیدگاه اشراقى بس ژرف است و مشتمل بر هفت هیکل بدین شرح: هیکل یکم درباره جسم در حدود نود کلمه که در آن ضمن بحث از ویژگی‌هاى جسم، برخلاف رأى متکلّمان و در ادامه سخنش در مقالت سوم از قسم اوّل حكمة الإشراق و رسالههاى دیگرش مانند الواح عمادى و پرتونامه، ترکب جسم از اجزای لا یتجزى را مردود دانسته است. هیکل دوم در اثبات تجرد نفس و آنچه از قواى ظاهر و باطن بدان تعلّق دارد؛ در این هیکل، سهروردى آشکارا استقلال و موجود بودن نفس پیش از بدن را انکار کرده و آن را حادث به حدوث بدن دانسته است. هیکل سوم درباره برخى مبادى مشائیان؛ یعنى سه حالت وجوب و امکان و امتناع است که در آن با بحث از رابطه ضرورى میان علّت و معلول و محتوم عقلى دانستن ظهور معلول در صورت حصول علّت کامله، زمینه را برای ارائه هیکل چهارم درباره توحید به معنى اشراقى و نه عددى آن آماده مىکند. هیکل پنجم در بیان حرکت دورى است در دو فصل:
- حرکت فلک خودجوش و از نفس ازلى اوست؛
- خود فلک و حرکت آن، فیض ازلى الهى است، پس آغاز و انجام ندارد. هیکل ششم نیز در اثبات جاودانگى روان آدمى است که پس از مرگ از بدن جدا شده و به جهان نور میپیوندد و سخن شیخ در آن به رأى فارابى در این زمینه بسیار ماننده است و سرانجام هیکل هفتم به بیان نبوات و معجزات و کرامات و منامات و بیان چگونگى پیوند روان آدمى با جهان نور در حالت خواب یا جنون مىپردازد.[۴]
با مقایسه «شواكل الحور» و «إشراق هياكل النّور»، از چشماندازى فلسفى و متناظر به الگوى هستى‌شناختى سهروردى، درمی‌یابیم که بیشتر اعتراضها و خردهگیریهاى دشتکى بر دوانى درست و برحق است؛ بااین‌حال، بدزبانى و بىحرمتیهاى دشتکى، بسا که خواننده را آزرده و حتّى به طرف‌دارى از دوانى برمی‌انگیزد. نکته دیگرى که از مقایسه این شرحهاى هياكل النّور برمی‌آید، رابطه پیوستهاى است که میان جایگاه و پایگاه اجتماعى هریک از این دو عالم نامدار سدههاى نهم و دهم هجرى با چگونگى پردهپوشى و تقیه کردنشان وجود دارد. در واقع، علّت اصلى قشرىتر بودن دوانى از دشتکى بازمیگردد به این که جلال‌الدین به‌عنوان عالمى گنوستیک، روزى‌خوار حاکمان سنّى و ترکمانان متعصّب سده نهم بوده و قشرى نبودن برای او حکم ارتداد یا لااقل قطع روزى روزانه را فرجام میداده؛ درحالى‌که غیاث‌الدین به خاندانى تعلّق داشته که علم و ثروت و روحانیت را در شیراز سدههاى نهم و دهم هجرى در خود گرد آورده و به همین دلیل هم به فروتنى برای حاکمان سنى نیازى نداشتهاند و گنوستیسیسم خود را آشکارتر بیان میکردهاند.[۵]
وضعیت کتاب
متن عربى هياكل النور تاکنون چندین بار به چاپ رسیده و متن فارسی آن نیز نخستین بار در مجموعه مصنفات شیخ اشراق منتشر شده است.[۶]
برخی ترجمه فارسی هياكل النور را هم از خود سهروردی می‌دانند. گویا تنها شاهد بر درستى انتساب این ترجمه به سهروردى آن است که شهرزورى در سیاهه آثار وى به هياكل النور فارسی تصریح کرده است.[۷]
بیشتر پاورقی‌های کتاب به اختلاف نسخه‌ها اختصاص یافته است. فهرست مطالب در ابتدای کتاب و نمایه آیات، روایات، اشعار، کسان و جای‌ها، کتاب‌ها، گروه‌ها، اصطلاحات و موضوعات و منابع و مآخذ در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه مصحح، ص53
- ↑ ر.ک: کریمی زنجانی اصل، محمد، ص38؛ مقدمه مصحح، ص47-46
- ↑ مرادخانی، زهرا، ص49
- ↑ ر.ک: کریمی زنجانی اصل، محمد، ص35-33
- ↑ ر.ک: همان، ص54-53
- ↑ مرادخانی، زهرا، ص48
- ↑ ر.ک: مقدمه مصحح، ص49
منابع مقاله
- مقدمه مصحح و متن کتاب.
- کریمی زنجانی اصل، محمد، مقدمه بر «هياكل النور»، تهران، نشر نقطه، چاپ اول، 1379.
- مرادخانی، زهرا، «معرفی تحلیلی یک مقاله، یک کتاب: نگاهی به آثار شیخ اشراق»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله کتاب ماه فلسفه، شهریور 1388، شماره 24، صفحه 39 تا 54.