کوکبانی، احمد بن محمد

احمد بن محمد حیمی کوکبانی ‌
نام کامل	احمد بن محمد حیمی کوکبانی؛
لقب	شهاب‌الدین؛
نسب	شبامی، کوکبانی؛
نام پدر	محمد بن حسن بن احمد بن صالح؛
ولادت	1073ق؛
محل تولد	شبام؛، یمن؛
محل زندگی	یمن؛
رحلت	1151ق؛
مدفن	صنعا (محل وفات)؛
طول عمر	78؛
دین	اسلام؛
مذهب	‌ شیعه (زیدی)؛
پیشه	خطیب، ادیب، شاعر، مورخ؛
منصب	درباری امامان زیدی؛
اطلاعات علمی
درجه علمی	خطیب، ادیب، شاعر، مورخ؛
مشایخ	‌
معاصرین	منصور حسین بن متوکل، مهدی صاحب المواهب، عبدالقادر نزیلی، محمد بن اسماعیل، ابراهیم بن زید جحاف حبوری، حسین بن عبدالقادر بن ناصر، یحیی بن حسن بن احمد حیمی؛
برخی آثار	1- طیب السمر فی اوقات السحر؛

اَحْمَدِ بْنِ مُحَمَّدِ حَیْمیِ کوکَبانی (۱۰۷۳-۱۱۵۱ق/ ۱۶۶۳-۱۷۳۸م)، خطیب، ادیب، شاعر و مورخ یمنی.

زادگاه، نسب

وی در شهر شبام (در دامنۀ کوه کوکبان در یمن) زاده شد و به همین سبب در برخی منابع کوکبانی و گاه شبامی خوانده شده است. کتاب تقاریظ نشر العرف اثر محمد صنعانی تنها منبعی است که حاوی اندک اطلاعی از زندگانی وی است و آن هم به اندازه‌ای نیست که بتوان شرح حال روشنی از او به دست داد. نسب وی به نشوان بن سعید حمیری (د ۵۷۳ق/ ۱۱۷۷م)، یکی از دانشمندان معروف یمن می‌رسد.

تحصیلات

احمد در زادگاه خویش در محضر پدر و علمای شبام و کوکبان پرورش یافت و به کار ادب و انشا و ترسل پرداخت.

دربار امامان زیدی

سپس به دربار امامان زیدی یمن راه یافت و پیش از آنکه منصور حسین بن متوکل به امامت برسد، در لشکرکشی‌های وی «خطیب جهاد» بود وسپس خطیب شبام شد و تا زمان استیلای مهدی صاحب المواهب (د ۱۱۳۰ق) بر بخش‌هایی از یمن، همچنان این مقام را حفظ کرد. احمد در حدود سال ۱۱۴۰ق به صنعا کوچید و در آنجا از ۱۱۴۸ق به سبب بیماری عبدالقادر نزیلی به‌جای وی خطیب صنعا شد. احمد از یاران خاص منصور حسین بن متوکل بود و در ایام حکومت وی در صنعا، تا زمان مرگ همچنان در مقام خطیبی باقی ماند. پس از مرگ احمد، محمد بن اسماعیل خطبه‌ای در بزرگداشت وی خواند که محمد صنعانی قطعه‌ای از آن را نقل کرده است.

آثار

احمد علاوه بر خطابه، در شعر نیز چیره‌دست بود و با شاعران و امیرانی چون ابراهیم بن زید جحاف حبوری، حسین بن عبدالقادر بن ناصر، یحیی بن حسن بن احمد حیمی مکاتباتی منظوم داشته است. ۳ دیوان به وی نسبت داده‌اند که کوچک‌ترین آن‌ها به انواع جناس اختصاص دارد.

آثار چاپی

1. حدائق النمام فی الکلام علی ما یتعلق بالحمام،

   این اثر به کوشش عبدالله محمد حبشی در صنعا و بیروت (۱۹۸۶م) به چاپ رسیده است.

2. سیرة الحبشة،

   این اثر به کوشش مراد کامل در قاهره (۱۹۷۲م) به چاپ رسیده است.

3. عطر نسیم الصبا، در ادب،

   این اثر به‌کوشش احمد مطاع در صنعا (۱۳۶۱ق) به چاپ رسیده است.

آثار خطی

1. تحقیق من عرف بالرحلة الی بلاد الشرف، نسخه‌ای از آن در موزۀ بریتانیا موجود است.
2. طیب السمر فی اوقات السحر، به نثر مسجع (در امارات – ابوظبي، توسط المجمع الثقافي 2003م، 1423ق چاپ شده است). وی در این کتاب به شرح احوال بزرگان یمن پرداخته است. هرچند این کتاب از بهترین تألیفات وی در تاریخ به‌شمار می‌آید، اما به سبب متصنع بودن، استفاده از آن دشوار است. این کتاب که در ۲۴ صفر ۱۱۴۳ در صنعا به پایان رسیده، در ۲ جلد و ۴ جزء نوشته شده است: در محاسن کوکبان، در ذکر بزرگان صنعا، در ذکر بزرگان شبام، و در ذکر بزرگان کوکبان تا صعده.نسخه‌های متعددی از این کتاب در دست است.
3. نجوم اللیل الطالعة علی غرر الخیل، نسخه‌ای از آن دردانشگاه ریاض موجود است.
4. الوشی المرقوم علی الدر المنظوم، در ادب. این کتاب شرح رسالۀ الواثق بالله مطهر بن محمد بن مطهر است و به سبک شرح لامیة العجم صفدی نوشته شده است.

آثار منسوب

1. الاصداف المشحونة باللآلی المکنونة، در شرح قصیدۀ محمد بن عبدالله بن امام شرف‌الدین.
2. عراض اقراط الذهب فی المفاخرة بین الروضة و بئر العزب،
3. شرحی بر رسالۀ عبدالله بن علی موسوم به الروض المطلول، که به سبک رسالۀ ابن زیدون نوشته شده است.
4. شرحی بر قصیدۀ مولا محمد بن حسین بن عبدالقادر.

‌

منابع مقاله

مساح، رضوان، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.

وابسته‌ها

طيب السمر في أوقات السحر