۱۰٬۲۸۰
ویرایش
الدّر المصون في علوم الكتاب المكنون (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۱ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۵۴
، ۱۱ دسامبر ۲۰۲۳ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' محمد بن على صبان' به ' محمد بن على صبان ') |
جز (ویرایش) |
||
| (۴۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR11061J1.jpg | |||
| عنوان =الدّر المصون في علوم الکتاب المکنون | |||
| عنوان‌های دیگر = | |||
| پدیدآوران = | |||
[[صیره، احمد محمد]] (مقدمه‌نويس) | |||
| | |||
| | |||
[[طلبه، جمال]] (گردآورنده) | [[طلبه، جمال]] (گردآورنده) | ||
[[سمین، احمد بن یوسف]] ( | [[سمین، احمد بن یوسف]] (نویسنده) | ||
[[معوض، علی محمد]] (محقق) | [[معوض، علی محمد]] (محقق) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =BP 82/8 /س8د4 | ||
| موضوع = | |||
قرآن - اعراب | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
قرآن - صرف و نحو | قرآن - صرف و نحو | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون | ||
| مکان نشر =بیروت - لبنان | |||
| سال نشر = 1414 ق یا 1994 م | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11061AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =1 | |||
| تعداد جلد =6 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =11061 | |||
| کتابخوان همراه نور =11061 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''الدرّ المصون في علوم كتاب المكنون'''، نوشته قرآن‌پژوه و مفسر قرن هشتم هجرى قمرى؛ [[شهاب‌الدين‌ابوالعباس احمد بن يوسف بن محمد بن ابراهیم]] معروف به [[سمين حلبى]] (متوفى 756ق) است. در الدرر الكامنة (360/1) و طبقات المفسرين [[سيوطى]] (100/1) آمده كه:سمين حلبى تفسير الدر المصون را در زمان حيات استادش ابوحيان آغاز كرده و در اواسط ماه رجب سال 734 آن را به پایان رسانده است. | |||
== هدف از تألیف == | |||
به عقيده سمين، تألیف تفسيرى كه علوم قرآن را دربرداشته باشد ضرورى مى‌نمايد. وى همچنين معتقد است پس از تجويد و تلاوت لازم است آيات و واژگان قرآن از ديدگاه علوم پنجگانه ادبى مورد بررسى قرار گیرد: يعنى اعراب، تصريف، لغت، معانى و بيان؛ زيرا به نظر وى مفسران گذشته برخى به بيان اعراب اكتفا نموده، بعضى به مفردات الفاظ پرداخته و علم تصريف را در بسيارى از موارد رها كرده، و پاره‌اى به پژوهش‌هاى اعجازى و بلاغى قرآن توجه نموده‌اند. وى بر اين باور است كه اين علوم با يكديگر ارتباط تنگاتنگ دارند. از اين‌رو قرآن را از منظر هر يك از اين علوم مورد تفسير قرار داده است. | |||
به عقيده سمين، | |||
== ارزش تفسير == | == ارزش تفسير == | ||
| خط ۵۸: | خط ۴۳: | ||
هيچكس نمى‌تواند تلاش تفسيرى مفسران گذشته را انكار كند. سمين حلبى نيز يكى از اين مفسران است. تفسير وى تفسير بزرگى است كه همه علوم ادبى را در خود جاى داده است. وى در تعريف تفسيرش در مقدمه مى‌گويد:اين تصنيف در حقيقت نتيجه علوم ادبى را در خود جاى داده است. | هيچكس نمى‌تواند تلاش تفسيرى مفسران گذشته را انكار كند. سمين حلبى نيز يكى از اين مفسران است. تفسير وى تفسير بزرگى است كه همه علوم ادبى را در خود جاى داده است. وى در تعريف تفسيرش در مقدمه مى‌گويد:اين تصنيف در حقيقت نتيجه علوم ادبى را در خود جاى داده است. | ||
وى در تعريف تفسيرش در مقدمه مى‌گويد: اين تصنيف در حقيقت نتيجه عمرم و ذخيره علمى دوران | وى در تعريف تفسيرش در مقدمه مى‌گويد: اين تصنيف در حقيقت نتيجه عمرم و ذخيره علمى دوران زندگیم است(46/1). حاجى خليفه در [[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون|كشف الظنون]] (122/1) مى‌گويد: اين تفسير با اينكه مشتمل بر مباحث تفسيرى است، بهترين تفسير ادبى قرآن به‌شمار مى‌آيد. | ||
[[سيوطى]] مى‌گويد: تفسير سمين حلبى بهترين تفسير ادبى است (100/1). داودى در طبقات المفسرين مى‌گويد: وى نگارش آن را در زمان استادش آغاز كرد [از اين‌رو بحر محيط را مورد نظر داشت] ولى كمبود آن را جبران نمود و در موارد بسيارى آن را مورد مناقشه و نقد و نظر قرار داد. خواننده گرامى از اين مطالب اهميت و جايگاه علمى اين تفسير را به خوبى درك مى‌كند. خلاصه براى اين تفسير ويژگى‌هاى زير را مى‌توان برشمرد: | [[سيوطى]] مى‌گويد: تفسير سمين حلبى بهترين تفسير ادبى است (100/1). داودى در طبقات المفسرين مى‌گويد: وى نگارش آن را در زمان استادش آغاز كرد [از اين‌رو بحر محيط را مورد نظر داشت] ولى كمبود آن را جبران نمود و در موارد بسيارى آن را مورد مناقشه و نقد و نظر قرار داد. خواننده گرامى از اين مطالب اهميت و جايگاه علمى اين تفسير را به خوبى درك مى‌كند. خلاصه براى اين تفسير ويژگى‌هاى زير را مى‌توان برشمرد: | ||
| خط ۷۸: | خط ۶۳: | ||
وى در مقدمه تفسير، تعدادى از مصادر را كه در تفسير به آنها اعتماد نموده، ذكر مى‌كند كه به شرح زير است. | وى در مقدمه تفسير، تعدادى از مصادر را كه در تفسير به آنها اعتماد نموده، ذكر مى‌كند كه به شرح زير است. | ||
#تفسير البحر المحيط، تأليف ابوحيان اندلسى. حاجى خليفه بر آن است كه سمين مطالبى بر بحر محيط افزوده است. ولى به نظر محقق تفسير در مصون، سمين بيشتر قرائات و وجوه اعراب را با لفظ قال الشيخ مطرح مى‌كند كه مراد ابوحيان | #تفسير البحر المحيط، تأليف ابوحيان اندلسى. حاجى خليفه بر آن است كه سمين مطالبى بر بحر محيط افزوده است. ولى به نظر محقق تفسير در مصون، سمين بيشتر قرائات و وجوه اعراب را با لفظ قال الشيخ مطرح مى‌كند كه مراد ابوحيان است، حتى واژه شيخ بطور مطلق در تفسير حلبى براى ابوحيان عَلَم شده است. | ||
#:پس بيشترين تأثيرپذيرى سمين از ابوحيان است. البته پوشيده نباشد كه شخصيت علمى سمين اقتضا مى‌كند كه مقلد محض نباشد. از اين‌رو در بسيارى از موارد به آراء استادش اعتراض مى‌كند و آن را مورد نقد و نظر قرار مى‌دهد و آراء [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] و ديگران را بر آن برترى مى‌دهد. | #:پس بيشترين تأثيرپذيرى سمين از ابوحيان است. البته پوشيده نباشد كه شخصيت علمى سمين اقتضا مى‌كند كه مقلد محض نباشد. از اين‌رو در بسيارى از موارد به آراء استادش اعتراض مى‌كند و آن را مورد نقد و نظر قرار مى‌دهد و آراء [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] و ديگران را بر آن برترى مى‌دهد. | ||
#محرر وجيز ابن عطيه: سمين در تفسيرش از محرر وجيز نقل مطلب مى‌كند. اقوالى را كه ابن عطيه نقل مى‌كند به آنها استشهاد مى‌نمايد و در پاره‌اى از مواقع مطالب او را مورد نقد و نظر قرار مى‌دهد. | #محرر وجيز ابن عطيه: سمين در تفسيرش از محرر وجيز نقل مطلب مى‌كند. اقوالى را كه ابن عطيه نقل مى‌كند به آنها استشهاد مى‌نمايد و در پاره‌اى از مواقع مطالب او را مورد نقد و نظر قرار مى‌دهد. | ||
#كشاف [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]]: سمين در جايى‌كه قصد دارد به اعجاز قرآن و فصاحت و بلاغت آيه بپردازد، به تفسير كشاف مراجعه مى‌كند و آن مهم‌ترين مصدر بلاغى در مصون است. البته گاهى مطالب آن را تاييد و زمانى مورد ترديد و اعتراض قرار مى‌دهد. | #كشاف [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]]: سمين در جايى‌كه قصد دارد به اعجاز قرآن و فصاحت و بلاغت آيه بپردازد، به تفسير كشاف مراجعه مى‌كند و آن مهم‌ترين مصدر بلاغى در مصون است. البته گاهى مطالب آن را تاييد و زمانى مورد ترديد و اعتراض قرار مى‌دهد. | ||
#املاء عكبرى: اين نيز از مصادر سمين است. البته در مواردى با آراء ابوالبقاء عكبرى به مخالفت برمى‌خيزد. البته به اقوال جامع البيان طبر‌‍ى و مفاتيح الغيب رازى نيز مراجعه مى‌كند. | #املاء عكبرى: اين نيز از مصادر سمين است. البته در مواردى با آراء [[عکبری، عبدالله بن حسین|ابوالبقاء عكبرى]] به مخالفت برمى‌خيزد. البته به اقوال جامع البيان طبر‌‍ى و [[التفسير الكبير (فخر رازی)|مفاتيح الغيب]] رازى نيز مراجعه مى‌كند. | ||
#در مباحث لغوى به كتاب جمهره ابن دريد نيز اعتماد نموده ولى نقل قول‌هاى وى از آن، از ده مورد تجاوز نمى‌كند. همچنين به مفردات [[راغب اصفهانی، حسین بن محمد|راغب اصفهانى]] اعتماد نموده است. البته در نقل معانى الفاظ قرآنى از مفردات راغب بسيار نقل مى‌كند. | #در مباحث لغوى به كتاب جمهره ابن دريد نيز اعتماد نموده ولى نقل قول‌هاى وى از آن، از ده مورد تجاوز نمى‌كند. همچنين به مفردات [[راغب اصفهانی، حسین بن محمد|راغب اصفهانى]] اعتماد نموده است. البته در نقل معانى الفاظ قرآنى از [[مفردات ألفاظ القرآن|مفردات راغب]] بسيار نقل مى‌كند. | ||
#مصادر قرائت وى عبارتند از: الحجة ابوعلى | #مصادر قرائت وى عبارتند از: الحجة ابوعلى فارسی (ت 377ق)، محتسب ابن جنى (ت 392ق) و لوامع ابوالفضل رازى (ت 454ق). | ||
#مصادر نحوى وى عبارتند از: كتاب | #مصادر نحوى وى عبارتند از: كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]، مقتضب [[مبرد، محمد بن یزید|مبرد]]، كتب [[ابن مالک، محمد بن عبدالله|ابن مالك]]، اعراب القرآن زجاج و نحاس، معاني القرآن فرّاء و مجاز القرآن ابوعبيده. | ||
== تأثيرپذيرى از الدرّ المصون == | == تأثيرپذيرى از الدرّ المصون == | ||
در ميان مفسران پس از سمين حلبى شمار زيادى از تفسيرپژوهان از او تأثير گرفته‌اند. برخى از آنان عبارتند از: سليمان بن عمرو عجيلى در فتوحات الهيه،[[آلوسی، محمود بن عبدالله|آلوسى]] در روح المعانى، دمياطى در اتحاف فضلاء البشر،[[صبان، محمد بن علی| محمد بن على صبان]] | در ميان مفسران پس از سمين حلبى شمار زيادى از تفسيرپژوهان از او تأثير گرفته‌اند. برخى از آنان عبارتند از: سليمان بن عمرو عجيلى در فتوحات الهيه، [[آلوسی، محمود بن عبدالله|آلوسى]] در روح المعانى، دمياطى در اتحاف فضلاء البشر، [[صبان، محمد بن علی| محمد بن على صبان]] در حاشية الصبان على شرح الاشمونى و عبدالقادر بن عمر بغدادى در خزانة الأدب. | ||
== نسخه پژوهى تفسير == | == نسخه پژوهى تفسير == | ||
| خط ۹۹: | خط ۸۴: | ||
در چاپ نسخه حاضر از چند نسخه خطى به شرح زير استفاده شده است. | در چاپ نسخه حاضر از چند نسخه خطى به شرح زير استفاده شده است. | ||
#نسخه خطى محفوظ در دار الكتب مصريه به شماره 108 تفسير. اين نسخه مشتمل بر پنج جلد است. از اول آيه ''' ليس عليك هداهم '''(بقره272/) تا سوره طارق را دارد. | #نسخه خطى محفوظ در دار الكتب مصريه به شماره 108 تفسير. اين نسخه مشتمل بر پنج جلد است. از اول آيه''' ليس عليك هداهم'''(بقره272/) تا سوره طارق را دارد. | ||
#:كاتب آن محمد بن | #:كاتب آن محمد بن ابراهیم محمد بشتكى در سال 800ق است. خط آن بسيار زيبا و خواناست. در هر صفحه 23 سطر و هر سطر 20 كلمه دارد. | ||
#نسخه خطى محفوظ در دار الكتب مصريه به شماره 107 تفسير، دو جلد است. جلد اول از آيه ''' «و ما محمد إلاّ رسول قد خلت من قبله الرسل» ''' شروع مى‌شود. و جلد دوم تا | #نسخه خطى محفوظ در دار الكتب مصريه به شماره 107 تفسير، دو جلد است. جلد اول از آيه''' «و ما محمد إلاّ رسول قد خلت من قبله الرسل»''' شروع مى‌شود. و جلد دوم تا پایان سوره. خط آن خوانا و زيباست. هر صفحه 23 سطر و هر سطر 13 كلمه دارد. | ||
#نسخه خطى محفوظ در دار الكتب مصريه (تيمور) به شماره 384 تفسير. اين نسخه در 10 جلد است. جلد اول آن گم شده است. پر از غلط املايى و نحوى است. | #نسخه خطى محفوظ در دار الكتب مصريه (تيمور) به شماره 384 تفسير. اين نسخه در 10 جلد است. جلد اول آن گم شده است. پر از غلط املايى و نحوى است. | ||
#نسخه خطى محفوظ در موزه اوقاف آستانه؛ انجمن آثار خطى وابسته به دانشگاه دولتى دولت‌هاى عربى به شماره 132 تفسير. | #نسخه خطى محفوظ در موزه اوقاف آستانه؛ انجمن آثار خطى وابسته به دانشگاه دولتى دولت‌هاى عربى به شماره 132 تفسير. | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۹۷: | ||
در آغاز تلاش شد متن تفسير از نسخه‌هاى مذكور بدون غلط املايى و نحوى استخراج شود. اختلاف نسخه‌ها ذكر نشد مگر در مواردى كه سياق متن آن را اقتضا مى‌كرد و مفيد فايده بود. در صحت و ضبط متن به مصادر تفسيرى مراجعه شد و مطالب با آنها مقايسه شد و آدرس مصادر در پاورقى درج گرديد. | در آغاز تلاش شد متن تفسير از نسخه‌هاى مذكور بدون غلط املايى و نحوى استخراج شود. اختلاف نسخه‌ها ذكر نشد مگر در مواردى كه سياق متن آن را اقتضا مى‌كرد و مفيد فايده بود. در صحت و ضبط متن به مصادر تفسيرى مراجعه شد و مطالب با آنها مقايسه شد و آدرس مصادر در پاورقى درج گرديد. | ||
شاهد مثال‌هاى شعرى با درج آدرس از منابع استخراج شد. قرائات و كلمات و الفاظ مشكل‌دار مشخص شد. آيات و احاديث نبوى استخراج گرديد. شرح‌حال بعضى از اعلام متن در پاورقى بيان شد. در | شاهد مثال‌هاى شعرى با درج آدرس از منابع استخراج شد. قرائات و كلمات و الفاظ مشكل‌دار مشخص شد. آيات و احاديث نبوى استخراج گرديد. شرح‌حال بعضى از اعلام متن در پاورقى بيان شد. در پایان هر جلدى فهرست موضوعى مطالب و در پایان جلد آخر فهرست‌هاى عمومى اضافه شد. | ||
== نسخه حاضر == | == نسخه حاضر == | ||
| خط ۱۲۱: | خط ۱۰۶: | ||
آدرس آيات، روايات، اشعار و مانند آن استخراج و در پاورقى درج گرديده است. | آدرس آيات، روايات، اشعار و مانند آن استخراج و در پاورقى درج گرديده است. | ||
== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن كتاب. | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:قرآن و علوم قرآنی]] | [[رده:قرآن و علوم قرآنی]] | ||
[[رده:علوم قرآنی]] | [[رده:علوم قرآنی]] | ||
[[رده:مباحث ادبی و بلاغی قرآن]] | [[رده: مباحث ادبی و بلاغی قرآن]] | ||